حه‌قیقه‌تی نووسه‌ر و وه‌همی خوێنه‌ر … ڕزگار عەلی
له‌م دوو ڕۆژه‌ی ڕابردوودا هه‌ندێك له پۆسته‌كانی نووسه‌رێكی كورد كۆمه‌ڵه چالاكییه‌ك بوو له ده‌ره‌وی كوردستانه كرابوو، له یه‌كێك له پۆسته‌كاندا هه‌ندێك كۆمێنت نووسرابوو كه به قوڵی سه‌رنجی منی ڕاكێشا، نووسینی كۆمێنته‌كان بۆ نووسه‌ر ئه‌مانه‌بوو (خۆزگه كچی تۆ ده‌بووم، خۆزگه ژنی تۆ ده‌بووم، خۆزگه …) كۆمه‌ڵێ خۆزگه هیوا و ئاوات نووسرابوو، كه هه‌موویان ئاماژه‌بوون به‌وه‌ی حه‌ز ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ نووسه‌ر بژین، لێره‌دا پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه، ئایا ئه‌و خوێنه‌رانه بۆ ده‌یانه‌وێت له‌گه‌ڵ نووسه‌ر بژین؟ ئایا نووسه‌ر به چی تێگه‌یشتوون؟ ئایا چییان له نووسه‌ر ده‌وێت؟ من دڵنیام ئه‌وانه‌ی ئه‌م جۆره خۆزگانه‌یان هه‌یه بچوكترین زانیارییان ده‌رباره‌ی دونیای نووسه‌ر نییه، ئه‌م جۆره خۆزگانه ئاماژه‌یه به‌وه‌ی كه كتێبێك، چیرۆكێك یان ڕۆمانێكی نووسه‌رییان خۆێندۆته‌وه و كتێبه‌كه یان یه‌كێك له چیرۆكه‌كانی ئه‌و نووسه‌ره بووه‌ته نایه‌بترین ڕووداو لایان كه چێژێكی له ڕاده‌به‌ری پێبه‌خشیوون، به‌ڵێ، چێژێك و ڕووداوگه‌لێك كه له‌ناو چیرۆكه‌كاندا هه‌یه و له واقیعدا نین، واته ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر ده‌یه‌وێت خوڵقاندنی ژیانێك و جیهانێكه كه له‌ناو جیهانی واقیعدا نییه، خوێنه‌ر پێی وایه وه‌كو چۆن نووسه‌ر ده‌توانێت ڕووداوگه‌لێك بخوڵقێنێ له‌ناو كتێبه‌كانی كه به‌دڵی خوێنه‌ر بێت ده‌توانێت له‌ناو جیهانی واقیعیشدا ڕووداوگه‌لێك بۆ ئه‌مان بخوڵقێنێت، واته خوێنه‌ر له‌ناو دونیایه‌كی خاڵی له‌وه‌دایه كه بوونی كامڵ نه‌بووه و ڕووداوگه‌لێكی ناو كتێبه‌كان وایلێده‌كات كه وابزانێت نووسه‌ر كامڵبوونی پێ ده‌به‌خشێت، ئه‌مه‌ش وایلێده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی كامڵنه‌بوون لای ته‌واو بێت و بگاته یۆتۆپیا نزیكبوونه‌وه یان كچبوون یان ژنبوونی نووسه‌ر به ئاوات بخوازێت، به‌ڵام پرسیاره جدییه‌كه ئه‌وه‌یه، ئایا به‌ڕاست نووسه‌ر ده‌توانێت له‌ناو واقیعدا جیانێكی یۆتۆپیای به كچ و ماڵ و منداڵی ببه‌خشێت، یان ده‌توانێت وه‌كو چۆن حیكایه‌تێك دروستبكات له‌ناو ڕۆمانه‌كانی هه‌مان حیكاته‌یش به واقیعی بخوڵقێنێت؟ یه‌كێك له‌و فیلمه یه‌كجار سه‌رنجڕاكێشانه‌ی كه دیدی خوێنه‌ر و خۆزگه‌كانی خوێنه‌رمان به‌رامبه‌ر نووسه‌ر بۆ ڕوونده‌كاته‌وه فیلمی (هه‌ڵه له ئه‌ستێره‌كانمان) ئه‌م فیلمه باس له كچ و كوڕێك ده‌كات كه نه‌خۆشی ژێرپه‌نجه‌یان هه‌یه و به نه‌خۆشییه‌كه‌وه ده‌ناڵێنن، به‌ڵام تاڕاده‌یه‌ك كوڕه‌كه نیشانه‌كان چاكبوونه‌وه و وه‌زع باشی پێوه دیاره، كوڕه و كچه تا ڕاده‌یه‌ك نزكیبوونه‌وه له نێوانیاندا هه‌یه تا ئه‌وه‌ی عاشقی یه‌كتربوون، ڕۆژێك كچه ڕۆمانێك ده‌خوێنێته‌وه باس له كوڕ و كچێك ده‌كات كه عاشقی یه‌كن و هه‌مان نه‌خۆشی ئه‌مانیان هه‌یه، ئه‌مه وایلێده‌كات ئه‌م ڕۆمانه پیشانی كوڕه هاوڕێكه‌ی بدات و دوای لێبكات كه بیخوێنێته‌وه، به‌ڵێ، كوڕ و كچه به قوڵی ده‌كه‌ونه ناو جیهانی ئه‌و ڕۆمانه‌وه، ئه‌و قوڵبوونه‌وه‌ی كوڕ و كچه هه‌م هی ئه‌وه‌یه كه خۆیان له‌ناو ڕووداوه‌كانی ئه‌و ڕۆماندا ده‌بیننه‌وه، هه‌م هی ئه‌وه‌یه نووسه‌ر ڕووداوه‌كانی ساحیرئاسا خوڵقاندووه، سیحری نووسه‌ر له ڕۆمانه‌كه‌دا ئه‌وه‌یه ڕووداوه‌كانی به ناته‌واوی هێشتۆته‌وه، ئاخر به‌لای خوێنه‌ر چۆن ده‌بێت ڕووداوگه‌لێك هه‌بن كه كۆتاییه‌كه‌ی دیار نه‌بن، به‌لای كچ و كوڕه چۆن ده‌بێت له‌ناو كتێبه‌كه كۆتایی خۆیان دیار نه‌بێت، چۆن ده‌بێت نه‌زانن ئه‌و كارئه‌كته‌رانه‌ی ژێرپه‌نجه‌یان هه‌یه كۆتاییان چییه، ئایا چاكبوونه‌ته‌وه، یان به‌ره‌و پیر مه‌رگ ڕۆیشتن؟ به‌ڵێ كچ و كوڕه بۆ عه‌وداڵی ئه‌و پرسیارانه عه‌وداڵی نووسه‌ر ده‌كه‌ون، ئیمێل له‌سه‌ر ئیمێلی بۆ ده‌كه‌ن، تا دواجار نووسه‌ر كه له شارێكی تر وه‌ڵامیان ده‌داته‌وه و به داواكارییه‌كه‌یان ڕازی ده‌بێت كه یه‌كتر بینینی بكه‌ن، كچه كه نه‌خۆشییه‌كه‌ی لێی پیس كردووه و دكتۆره‌كان ئامۆژگارییان كردووه كه به هیچ جۆرێ نابێت سه‌فه‌ر بكات، به‌ڵام كچه ته‌نیا یه‌ك خۆزگه‌ی هه‌یه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه (نووسه‌ر) ببینێت، ئه‌م خۆزگه‌یه‌ش تاڕاده‌یه‌ك زۆر له‌و خۆزگانی سه‌ره‌وه نزیكه، خۆزگه‌ی ئه‌وه‌ی كه نزیكبوونه‌وه له نووسه‌ر ژیانێكی بێ عه‌یب و موته‌كاملت پێ ده‌به‌خشێت، نزیكه‌بوونه‌وه‌یه‌ك كه نووسه‌ر ده‌توانێت وه‌ڵامی بێكۆتایی پرسیارگه‌لێك بداته‌وه كه واقیع ناتوانێت بیداته‌وه. به‌ڵێ كچه دواجار مجازه‌فه به ژیانی خۆی ده‌كات و له‌گه‌ڵ كوڕه و دایكی سه‌فه‌ر ده‌كات بۆ لای نووسه‌ر. له‌یه‌كه‌م ساتدا له ده‌رگای ماڵی نووسه‌ر ده‌ده‌ن و ژنی نووسه‌ر ده‌یكاته‌وه، ژنه‌كه فه‌رموویان لێده‌كات بۆ ژووری نووسه‌ر، به خه‌یاڵی خۆیان نووسه‌ر ده‌بێت موته‌كامل بێت، ده‌بێت له‌باوه‌شیان بگرێت، ده‌بێت ماچییان بكات، ده‌بێت به پێكه‌نینه‌وه فه‌رموویان لێبكات، به‌ڵام چی ڕووده‌دات؟ نووسه‌ر به پیچامه‌یه‌كی خه‌ت خه‌ت و بێباكانه، به‌ڵام بێباكییه‌كی ناوه‌كی نه‌ك دروستكراو و ڕوویه‌كی گرژ په‌رداخێك ویسكی به‌ده‌ستییه‌وه‌یه و ده‌خواته‌وه و لێیان ڕاده‌مێنێت كه میوانه‌كانی چه‌ند (گه‌شبینن) یه‌كسه‌ر ئاماژه ده‌كات كه هه‌ڵه بووه وه‌ڵامی ئیمێڵه‌كه‌ی داونه‌ته‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌دا گۆرانییه‌كی بێ مانای ڕاپ ده‌خاته سه‌ر ڕیكۆرده‌ره‌كه‌ی كه ته‌واو كچ و كوڕه هه‌ره‌سان ده‌كات، هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه پرسیاری ئه‌وه‌ی كه نووسه‌ر به‌رزترین و به به‌هاترین و به ئه‌خلاقترین كه‌سه به‌لای خوێنه‌ردا خاڵی ده‌بێته‌وه، نووسه‌ر ئاماژه‌كانی بۆ ئه‌وه ده‌ڕوات كه ئێوه هه‌ڵه‌ن خۆزگه و ئاواته‌كانتان له‌سه‌ر كه‌سایه‌تی من بنیاد ده‌نێن، نووسه‌ر پێمان ده‌ڵێت به (قه‌ولی ڕۆلان پارت) ده‌بێت ئێمه بكوژن بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ق له‌دایكبێت. به‌ڵێ كچه به شۆكێكی سه‌ره‌تاییه‌وه دێته سه‌ر ڕۆمانه‌كه، كچه باسی كۆتایی كتێبه‌كه ده‌كات، نووسه‌ر به هاوكێشه‌یه‌كی ئه‌وه‌ی كه ((بێكۆتایی كۆتایی نایه‌ت)) وه‌ڵامی كچه ده‌داته‌وه، كچه ده‌ڵێت: ((ئایا ئه‌و دوو كاره‌كته‌ره چییان لێدێت، ئایا كۆتاییان چییه، ئایا داهاتووییان چۆنه، ئایا چی ڕووده‌دات؟ )) كچه له‌گه‌ڵ ئه‌م پرسیارانه‌دا هاوار به‌سه‌ر نووسه‌ر ده‌كات، نووسه‌ریش هاوار به‌سه‌ر كچێك ده‌كات كه موجازه‌فه‌ی به گیانی كردووه و هاتۆته لای و ده‌ڵێت: ((هیچ ڕوونادات، ئه‌وانه هه‌مووی خه‌یاڵن، دوای ته‌واوبوونی ڕۆمانه‌كه بوونیان نامێنێت)) كچه ده‌ڵێت: ((ئاخر نابێت)) نووسه‌ریش بێباكانه دڵڕه‌قانه ئاماژه ده‌كات: (( ئاره‌زووه منداڵییه‌كانت كێشه‌ی من نین، ڕه‌تیده‌كه‌مه‌وه به‌زه‌یم به تۆدا بێته‌وه، چاره‌نووست ئه‌وه‌یه كه نه‌خۆشیت و چاوه‌ڕوانی ئه‌وه ده‌كه‌یت ژیان دوای ڕۆمان بوونی هه‌بێت)). له‌وانه‌یه له‌یه‌كه‌م بینینی دیمه‌نێكی واهادا بیرۆكه‌ی ئه‌وه‌مان لا دروستببێت كه‌سێك ده‌بێت چه‌ند دڵڕه‌ق بێت كه به‌و شێوه‌یه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ كچ و كوڕێكدا بكات نه‌خۆشییان هه‌یه و كاتێكی كه‌مییان ماوه بۆ ژیان، به‌ڵام ڕاستی بابه‌ته‌كه و هه‌ڵه‌كه عه‌وداڵبوونی خوێنه‌ره به‌دوای ژیانی ڕاسته‌قینه‌ی نووسه‌ر، نووسه‌ر له شوێنێك ده‌ژی ناتوانێت یۆتۆپیا بۆ ئه‌وانی تر بخوڵقێنێت، سیمبوڵ و دیمه‌نه‌كانی واقیعی نووسه‌ر ئه‌و ڕووئیایه نییه كه خوێنه‌ر له‌سه‌ری بونیاد ناوه، بونیادنان به‌و مانایه‌ی چۆن بتوانیت كارئه‌كته‌رێك، دیمه‌نێك و شارێك بخوڵقێنێت له كتێبه‌كاندا بشتوانێت هه‌مان شت له واقیعدا بخوڵقێنێت، سومبول و دیمه‌نه‌كانی واقیعی نووسه‌ر كتێبخانه‌یه، حه‌قیقه‌تی نووسه‌ر مامه‌ڵه‌كردنه له‌گه‌ڵ خه‌یاڵی مرۆڤ نه‌ك مرۆڤێكی حه‌قیقی، ئه‌وه خه‌یاڵی مرۆڤه ڕووئیای مرۆڤمان بۆ ڕوونده‌كاته‌وه. لێره‌دا نووسه‌ر شتێك ده‌بینێت كه خوێنه‌ر ناتوانێت بیبینێت، بینینی ئه‌و شته بۆ نووسه‌ر لای خوێنه‌ر یۆتۆپیایه و خوێنه‌ر ده‌یه‌وێت بگاته ئه‌و یۆتۆپیایه، به‌ڵام ئه‌و یۆتۆپیایه لای نووسه‌ر تراژیدیایه، واته لای نووسه‌ر مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ نووسین و خه‌یاڵ ده‌بێته دۆزینه‌وه‌ی دۆخی تراژیادی لای مرۆڤ، به‌ڵام كاره‌ساته‌كه ئه‌وه‌یه ئه‌و تراژیدیایه خوێنه‌ر به یۆتۆپیای ده‌زانێت. كۆمیدیاكه ئه‌وه‌یه نووسه‌ر تراژیدیای له‌ناو خودی ئه‌وانی دیكه و خوێنه‌ر ده‌بینێته‌وه، به‌ڵام خوێنه‌ر ده‌یه‌وێت بگاته نووسه‌ر، نووسه‌ر ده‌یه‌وێت تراژیادی ناخی خۆیان پیشانی خۆیان بدات بۆ ئه‌وه‌ی چاره‌سه‌ری بكه‌ن، به‌ڵام خوێنه‌ر له جیاتی ئه‌وه‌ی به كۆمه‌كی نووسه‌ر بگه‌ڕێته‌وه ناو خودی خۆی ده‌یه‌وێت بێته ناو نووسه‌ر. مامه‌ڵه‌كردنی خوێنه‌ر له‌گه‌ڵ نووسه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی بێنه ناو ژیانی نووسه‌ر گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌ی بیركردنه‌وه‌ی خوێنه‌ره، ناو خودی نووسه‌ر شوێنێك نییه تا ژیانێكی یۆتۆپی بۆ خوێنه‌ر ببه‌خشێت، ناو نووسه‌ر شوێنێك نییه ئارامی لێ سه‌وز بێت، به‌ڵكو شه‌ڕێكی بێكۆتایی لێ سه‌وز بووه، شه‌ڕێك كه ئه‌و ژیانه پۆپۆلیستی ده‌ره‌وه ناتوانن ئاشتییه‌كی درۆزنانه‌ی پێببه‌خشن، ده‌ره‌وه ناتوانێت له‌گه‌ڵ واقیعی نووسه‌ردا بژی، نووسه‌ربوون له‌سه‌ر تۆران له جیهانی ده‌ره‌وه بونیاد ده‌نرێت، مامه‌ڵكردنی نووسه‌ر وه‌كو ژیانی ئاسایی له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌دا نییه، به‌ڵكو ژیانی ئاسایی نووسه‌ر بونیادنانی فیكره‌ی جیاواز و ئایدیای جیاوازه، تۆ داوای كۆتایی چیرۆك له نووسه‌ر ده‌كه‌یت له‌كاتێكدا فیكره‌ی نووسه‌ر كۆتاییهاتنه به كۆتاییه‌كان، كۆتاییهاتنه به ڕه‌هاكان، هیچ كۆتاییه‌ك و فیكره‌ی كۆتایی لای نووسه‌ر په‌سه‌ند نییه، به‌ڵكو ئه‌وه فۆڕم به نووسه‌ر ده‌به‌خشێت ئه‌و شه‌ڕه به‌رده‌وامه‌یه كه له‌ناو نووسه‌ردا هه‌یه و هیچ كۆتاییه‌كی نییه، هه‌ر كاتێك نووسه‌ر گه‌یشته كۆتایی، گه‌یشته كۆتایی شه‌ڕی نێو ئایدیاكانی ئه‌وه نووسه‌ربوونیشی گه‌یشتۆته كۆتایی، كه‌واته ژیانی ئاسایی نووسه‌ر له‌گه‌ڵ شه‌ڕه به‌رده‌وامه‌كانی ناو خۆیه‌تی، ئه‌م شه‌ڕه ناو نووسه‌ر ده‌توانێت ژیانێكی باشتر به ئه‌وانی دیكه ببه‌خشێت، به‌ڵام هه‌ر كاتێك خوێنه‌ر له ئایدیاكان هاته ده‌ره‌وه و ویستی كه‌سایه‌تی نووسه‌ر ژیانی پێببه‌خشێت ئه‌وه هه‌ڵه‌كه‌یه، نابێت خوێنه‌ر هه‌رگیز بیر له‌حه‌قیقه‌تی دونیای نووسه‌ر بكاته‌وه، نووسه‌ر خۆی وێران ده‌كات له پێناو ئه‌وان، هه‌ڵه گه‌وره‌كه‌ش ئه‌وه‌یه ئه‌وان له جیاتی ئه‌وه‌ی بیانه‌وێت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئایدیاكان بكه‌ن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ژیانی ده‌كه‌ن و خۆزگه‌كانیانی له‌سه‌ر ئه‌و بونیاد ده‌نێن، كێشه‌ی نووسه‌ر كێشه‌ی (مانع و جمع) یان ده‌بێت له‌گه‌ڵ جیهانی پۆپۆلیستی بێت یان له‌گه‌ڵ ئایدیاكانی، ئه‌و ئایدیانه‌ی كه نووسه‌ربوونی پێده‌به‌خشن. به‌ڵام ئه‌مه به مانای ئه‌وه نییه نووسه‌ر پشت له جیهان ده‌كات، به‌ڵكو پشت له ته‌ئویل و ته‌فسیری جیهانی پۆپۆلیستی ده‌ره‌وه بۆ جیهان ده‌كات، یه‌كێك له هۆكاره گرنگه‌كانی نووسه‌ر ئه‌وه‌یه ئامرازێكمان ده‌داتێ بۆ ئه‌وه‌ی له زه‌مه‌ن تێبگه‌ین، به‌ڵام ئه‌و زه‌مه‌نه نا له ژیانی ڕاسته‌قینه هه‌یه، وه‌كو ماریۆ ڤارگاس یۆسا ده‌ڵێت: (( له ژیانی ڕاسته‌قینه زه‌مه‌ن شتێكه قوتمان ده‌دات))، به‌ڵكو ئه‌و زه‌مه‌نه‌ی كه ڕاسته‌قینه‌ی بونیاد ناوه، زه‌مه‌نی ئه‌ودیو ژیانی پۆپۆلیستی.
