ئایا یەلەگ زەردەکان ئومێدی شۆڕشێکی نوێن..! …. سەروەرکەریم
گوڵ لێرەیە لێرە سەمابکە … کارڵ مارکس
لەناوەڕاستی سەدەی نۆزدە ئەوروپا بەدەست پاپاو قەشەو لویس و قەیسەرو مەلیکەکانەوە نوقمی زەلکاوی گەندەڵی نەبوونی هەژاری وبرسێتی لەڕادەبەدەر بووەوە،سەرباری ئەوەی چەندین یاخی بوون و ناڕەزایەتی و شۆڕش ڕووی دابوو ،لەوێنەی شۆڕشی گەورەی فەڕەنسا، بەلام هەموو ئەوانەی ڕابووردوو نەیانتوانی بوو کۆتایی بەزوڵم و زۆری دەسەڵات داران بهێنن ،بەلکو زیندانەکان و ڕاوەدوونان زیاتر و زیاتری دەکرد.
ژیان و گوزەرانی خەڵکیش خراپترو خراپ تردەبوو،کۆشک وقەڵای دەسەڵات دارانیش قایمتروو پاسەوانیانی دەسەڵاتیش دڕتروهارتردەبوو بەرامبەر خەڵک و مافەکانیان.
خواستی دەسەڵات داران بۆ کەڵەکەکردنی سامان و دەسەڵاتی زیاتر لەسەرژیان و گوزەرانی هاوڵاتیان ڕۆژداوی ڕۆژ زیاتروزیاتر دەبوو .شتێک بوونی نەمابوو بەناوی مافی ئینسان ،بەمانایەکی تر بێنرخترین شت لای دەسەڵات داران ئینسان و ماف و کەرامەتیان بوو . ئەودۆخە خراپە لەڕادەبەدەرە هانی زیاتری هاوڵاتیانی دەدابۆ یاخی بوون کۆتایی هێنان بەوچەوساندوە بێ ئەندازەیەی لەسەریانەو ژیانێکی کولەمەرگی دەژیان .
ئەودۆخە ناهەموارە بووهۆکاری هەلگریسانی شۆڕشی ١٨٤٨ لەفەڕەنسا،هەرچەند ئامانجەکانی ئەوشۆڕشە کەمتر ڕووخانی دەسەڵاتی لویسەکان بوو درووشمەکانیان داوای ئازادی و یەکسانی وبرایەتی دەکرد،لەکاتێک دا هەرگیزبرایەتی لەنێوان پڕۆلیتاریا وسەرمایەداری دابوونی نی یە.
هەڵگیرسانی شۆڕشی ١٨٤٨چەندین هەنگاو بزووتنەوەی کرێکاری بردەپێشەوە و ئەوروپای ڕووپەڕووی تارمای کۆمۆنیزم کردەوە.بزووتنەوەناڕەزایەتیەکان فراوانتربوو چین و توێژەکان،جگەلەکرێکاران پەیوەست بوون بیروباوەڕی سوسیالستی و خۆئامادەکردن بۆ هەڵگیرسانی شۆڕشی سوسیالستی ،سەرئەنجام بەهەوڵ و تێکۆشانی ڕابەرانی بووتنەوەی مارکسیستی ،کەخودی مارکس و ئەنگلس ڕابەرایەتی ئەوبزووتنەوە شۆڕشگێرانەیەی چینی کرێکاریان دەکردبۆکۆتایی هێنان بەنیزامی چەوسێنەرانی سەرمایەداری ،لەڕێگەی نووسین و ڕوونکردنەوەی ئامانجەکانی شؤڕشی سوسیالستی بووە مامانی لەدایک بوونی کۆمۆنەی پاریس.ئەوشۆڕشەی سەرلەبەری یاساکۆنەکانی هەڵوەشاندنەوە یەکسانی و ئازادی و مافەکانی ژانان و سەرجەم چینەکانی سەپان و کردیە دەستوری کۆمۆنە.
ئەو٧٢ڕۆژەی کۆمۆنارەکان دەسەڵاتیان هەبوو هەموو مۆرکەکانی چەوساندنەوەیان لەسەرئینسان کان کۆتایی پێهێناو هەموو دەستورویاساکانی کۆنیان فڕێدایەناو زبڵدانی مێژووەو یاسای ئینسانیان بەبێ جیاوازی سەپاندو کردیانە دەستوری ژیانی کۆمەڵگا.
کۆمۆنە تەواوی دنیای سەرمایەدرای هێنایەلەرزەو هەرچی پادشاوقەیسەرولویسەکانی دنیابوو یەکیانگرت بۆ کۆتایی هێنان بەکۆمۆنەو ،توانیان شکست بەیەکەمین دەسەڵاتی کرێکاری بهێنن ،بەلام نەیانتوانی خواست و ئامانجەکانی کڕیکاران و هەژاران شکست پێبهێنن،بەڵکو بزووتنەوەی کرێکاری و سوسیالستی خستبوە سەرشاڕێگای خەباتی چینایەتی و فراوان بوون پەلهاویشتنی بۆتەواوی دنیاو دروست کردنی ڕێکخراوحیزبە سوسیالستیەکان و خۆئامادەکردنیان بۆشەڕی چینایەتی و کۆتایی هێنان بە تەواوی نابەرابەری و چەوساندنەوەکانی نیزامی سەرمایەداری .
دەسەڵاتی سەرمایەداری هەرگیزنەیتوانی ،وەک پێش کۆمۆنە کرێکاران فریوبدات و سەرکوتیان بکات بەڕیفۆرمی نیوەناچڵ،هاتنەمەیدانی کرێکاران ڕۆژداوی ڕۆژ بەروپێش دەچوو،لەبەشیک لەووڵاتانی ئەوروپا دەستکرا بەبەخشینی کەمێک داخوازی بەکرێکاران و ژانان و هەژاران ،ئەوکەمەڕیفۆرمەش نەیتوانی کرێکاران لەشؤڕش خوبکاتەوەو بەدوای نزیک بەپەنجاساڵ شۆڕشی ئۆکتۆبەر لەڕوسیاسەری هەڵداو جارێکی ترولەگۆشەیەکی تری ئەوروپا دڵی سەرمایەداری و قەیسەرەکان شەقاڕشەقاڕکراو ڕووخێنرا.
شۆڕشی ئۆکتۆبەرکاریگەری لەسەرتەواوی دنیای سەرمایەداری داناو،لەبەرپێشگرتن بە ڕوودانی شۆڕش لەووڵاتانی تری ئەوروپا دەستیان دایە ڕیفۆرم دابین کردنی لایەنی کەمی داخوازیەکانی کرێکاران و ژنان و هەژاران .
گەرچی شۆڕشی ئۆکتۆبەر بەهۆی هێرشی بەردەوامی نیزامی سەرمایەداری و دەسەڵاتە سەرمایەدارەکانی ئەوروپاوە نەی توانی تەواوی ئامانجەکانی بپێکێت و کۆمەڵگای سوسیالستی بنیادبنێت ،کۆتایی تەواوەتی بەنیزامی کاری بەکرێ بهێنێت ،لەگەڵ ئەوەی هەموویاساکۆنەکانی هەڵوەشاندەوە،بەلام نەیتوانی سوسیالیزم بنیاد بنێت ،بەناچاری لەبەشیک لەخواستەکان پاسەکشەی کردوو سەرمایەداری دەوڵەتی ژێرناوی سوسیالیزمی دامەزراند.
دیارەنامەوێت مێژووی شوڕشەکان و کەمووکوڕی و سەرکەوتن و شکستەکانی بگێڕمەوە لەم نووسینەدا،بەقەدەرئەوەی بیرهێنانەوەیەکی کورتی کاریگەری مارکیسزم لەسەرکۆی ڕاپەڕین و شؤڕشەکانی ئەوروپا بەتایبەت دوای بڵاوبوونەوەی مانیفێست ،لەلایەن مارکس و ئەنگلس ساڵی ١٨٤٧ ،هەتادەگات بەشۆڕشی خوێندکارانی ١٩٦٨ لەفەڕەنساو بڵاوبوونەوەی ئەوشۆڕشەبەتەواوی دنیا،کەئەویش هەرلەژێرکاریگەری بیری سوسیالستی دابوو .
گاریگەری فکری مارکسی ،لەسەرکۆی شۆڕش و ڕاپەڕینەکانی ئەوروپا ئەوڕاستیەی سەلماندووە ،کەهیچ شۆڕشێک بەبێ بوون و بەژداری کردنی کرێکاران ئەنجامێکی نابێت ،ئەوەی فەڕەنسای بەزیندووی هێشتوەتەوەو لەتەواوی ووڵاتانی ئەورپای جیاکردوەتەوەو بەزیندووی هێشتویەتەوە بوونی بززتنەوەی کرێکاری بەهیزەو بەردەوام لەهەوڵدایەبۆکۆتایی هێنان بەنیزامی چەوسێنەرانی سەرمایەداری .
بەدرێژایی زیاتر لەسەدەیەکە فەڕەنسابێ شۆڕش و ڕاپەڕین نەبوو ،هەرماوەی چەندساڵێک بزووتنەی کریکاری و هەژارەکان دێنەوە ناوشەقامەکان و دەیانەوێت کۆتایی بە نەهامەتی و نادادپەروەریەکانیان بهێنن .
نوێترین هاتنەوە شەقامی فەڕەنسیەکان یەلەگ زەردەکانن ،کەئێستاهەڵگری دروشم گەلێکی جۆراوجۆرن ،لەپێناو باشکردنی ژیان و کۆتایی هێنان بەسیاسەتی سەرمایەداری و لیبرالیزمە ،بەناوی سیاسەتی سک هەڵگوشین ،لەسەر حسابی گیان و ژیانی کرێکاران و هەژاران .داخوازی کەمکردنەوەی باجی سەرسوتەمەنی و بەرزکردنەوەی مووچەو دابەزاندنی ساڵی خانەنیشینی و پارێزگاری کردن لەمافی پەنابەران ودابین کردنی شوێنی نیشتەجێ بوون بۆهەمووان و دابین کردنی سوشیال بۆهەمووان ،بەشێکن لەداخوازیەکانی یەلەگ زەردەکان .
ئەم هاتنەمەیدانی کرێکاران و پەیوەست بوونی خوێنکاران و جوتیاران زەنگێکی نوێ یە بۆ گەڕانەوە و بووژاندنەوەی کۆمۆنە ،یان ئەمیش بەدەردی کۆمۆنەدەچێت و بۆمایەکی تریش شەقام بێدەنگ دەبێت .ڕووداوەکانی ڕۆژانی داهاتوو بڕیار دەدەن شۆڕشی یەلەگ زەردەکان بەرەو رێکخستنی هۆشیارانە دەبات ئامانجەکانیان دەگۆڕن بۆکۆتایی هێنان بەدەسەڵاتی سەرمایەدرای فەڕەنسی یان ،بۆماوەیەکی کاتی پاشەکشەدەکەن .
هۆڵەندا
