درۆکردن وەک کولتوری فریودان.. نیهاد جامی

درۆکردن بەتەنیا گەمەیەکی زمانەوانی نیە، هێندەی دەزگایەکی ئایدیۆلۆژی لەپشتیەوە دەوەستێت و فانتازیا دەخولقێنێت، هێزە فاشیستەکان وەک ئەخلاقێکی میدیایی سەیری دەکەن، تاوەکو کۆنترۆلی بینەری بەردەم تەلەفزیۆنەکان و خوێنەری رۆژنامەکان بکەن، هەر هێزێکی ئایدیۆلۆژی بگریت خاڵی نیە لە درۆکردن، ئیتر وای لێهاتووە شتێکی سرووشتیە حزبەکان درۆ بکەن، چونکە ئەوە ئامرازی پەیوەندی کردنیانە بە کۆمەڵگاوە، ڕەنگە ئەو پرسیارە ڕووبەرووی خۆمان بکەینەوە، کەواتە شتە ناسرووشتیەکە چیە؟
رەنگە گەڕان بەدوای ناسرووشتی بوون لە درۆکردن بۆ ئێمە جێگای بایەخی تایبەت بێت، چونکە ئیدی گرفتێکمان نیە لەگەڵ درۆکردن، تا ئاستی ئەوەی کۆمەڵگا ئارەزووی خۆفریوودان دەکات لەگەڵ درۆکردندا، بەلام ناسرووشتی بوونەکە لە ئەخلاقێکی ئایدیۆلۆژیەوە دەبێت بە کولتور، ئاخۆ درۆکردن وەک کولتور بەتەنیا هێزە سیاسیەکانن پێی هەڵدەستن؟
لەڕاستیدا هێزە سیاسیەکان کارێکی زۆریان بەوەیە ئەو ئەخلاقە بکەن بە کولتور، تا ئاستی ئەوەی گومان دەکەن بتوانن ئەو کارە بەئەنجام بگەیەنن، بۆیە دەیانەوێت وەک سیمای ئەخلاقی خۆیان بمێنێتەوە تا ئەو کاتەی رۆشنبیران دێن لەبڕی ڕەخنەگرتن لەو ئەخلاقە درۆکردن دەکەن بە کولتور؟
لەوانەیە ئەوە وەک وێنەیەکی کاریکاتۆری سەیر بکەین؟ بەڵام گرفتەکە ئەوەیە ئەوە حەقیقەتێکی ناو ژیانە، کاتێک حزب ئەوەی بۆ مەیسەر نابێت و رۆشنبیران ئەو ڕۆڵەی بۆ دەبینن، رۆشنبیران بە فەرمانی حزب ئەو کارە بە ئەنجام ناگەیەنن، هێندەی وەک بیانوی زیرەکی خۆیان سەیری دەکەن، بەوەی ئەوان دەتوانن بۆ سوود گەیاندن بەخۆیان ئەو ئەخلاقە بکەن بە کولتور، ڕەنگە وێنەکە هێندە خەمبارانە بێت تا ئاستی ئەوەی ئیدی ئومێدێک نامێنێت بەوەی کێ لەدەرەوەی درۆکردنە، ئەو جوانیە چیە لەناو تێکستەکانەوە دەیبینین و خاڵین لە درۆکردن، گەمژەییەکی گەورەیە خەیاڵ و درۆکردن وەک یەک تەماشا بکەین، خەیاڵ خولقێنەری جوانیە و درۆکردن زادەی دەروونێکی نەخۆشە، خەیاڵ تێکستی ئەدەبی دەخولقێنێت، درۆکردن ناتوانێت تێکست بخولقێنێت، بۆیە لەشوێنی خەیاڵ دێت وێنای بانگەشەکاریەک دەکات بۆ تێکست.
ئەوانەی هیچ بەهایەکیان بۆ نووسین نەهێشتۆتە هێندە بەرەو سادەبوونەوە رۆیشتوون یاخود هەر خۆی نووسینەکانیان لە ئاخاوتنی رۆژانە جیا نابێتەوەو نابێت بە تێکست، هەست دەکەن وەک سەرەتا دەتوانن خوێنەرانێک فریوو بدەن نەک لەرێگەی نووسینەکانیانەوە، بەڵکو لەڕێی بانگەشەکاری ساختە تا بازار بۆ نووسینەکانیان پەیدا بکەن، بۆ ئەوەش دێن خۆیان وەک پارێزگارێکی ئەخلاق و ئاین نیشان دەدەن، ناتوانن قسە لەنهێنی نووسین بکەن، توانای ئەوەیان نیە لەناو نووسینەکاندا وێنای خەیاڵ بکەن، بۆیە لەدەرەوەی نووسین دێن وەک نوێنەری ئاین قسە دەکەن، قسەکردنێک پڕە لە درۆکردن، داکۆکیکارێکی بێمانایی بێ بڕوایی وا دەکات، وەک سەلەفیەکی ئاینی بدوێن، پرسیارە سەرەکیەکە ئەوەیە ئاخۆ ئەو درۆکردنە دەبێتە هۆی خولقاندنی بازارگەرمی بۆ کتێبەکان؟
بە بڕوای ئێمە ئەوە پرسەکە نیە، هێندەی بۆ ئەوان سەرنج ڕاکێشانی کۆمەڵگایە بەوەی ئەوان وەک نوسەرانی کلاسیک بەرهەمی حوجرەو خانەقان، بەڵام دەبێت بزانن ئەوەشیان درۆیەکیتری بێ مانایە، نوسەرانی کلاسیک زادەی درۆکردن نەبوون، واقعی کۆمەلایەتی و مێژوویی ئەو فۆڕمەی لەژیان و نووسین بەوان بەخشی، ئەوان زادەی بیرکردنەوەی ناو تێکست بوون، نەک بانگەشەکردن و داکۆکیکاری لە ئاین تا بازار بۆ تێکستەکانیان درووست بکەن.
لەو ساتەوەختەدا ئەوەی سوود مەند دەبێت ئەو نووسەرانە نین، هێندەی هێزە سیاسیەکانن لەوەی دڵنیا دەبن کە ئیتر درۆکردن وەک ئەخلاقێکی ئەوان دەبێت بە کولتور، بە کولتورکردنی درۆکردنیش کۆمەکێکی زۆری هێزە سیاسی و دینیەکان دەکات، تا تەواو کۆنترۆلی هۆشیاری کۆمەلگا بکەن و تا ئاستی ئەوەی لەدەرەوەی هەموو خەیالێکی جوانی تێکست، دنیایەک بۆ درۆکردنی دەرەوەی تێکست هەیە بۆ شیعری بێ شاعیریەت و چیرۆکی بێ ڕووداو، ئەوەش فۆڕمێکیتری ئەوانە هێزە سیاسیەکان لەو کولتورە باشتر دەتوانن درۆ بکەن، دواکەوتووترین هێزی سیاسی دەتوانێت زۆرترین کورسی هەڵبژاردنەکان وەدەست بێنێت، چونکە لەهەمووان زیاتر توانای درۆکردنی دەبێت، خۆی بە نوێنەری ئەخلاقی کۆمەڵایەتی ئێمە دەزانێت، هاوشێوەی ئەو رۆشنبیرانەی نووسینەکانیان باس لەشەهوەتە چەپێنراوەکانیان دەکات، کەچی لەدەرەوەی نووسینەکانیان، دلخۆشی خۆیان بە کتێبی ئاینی و موسوڵمانبوونی خۆیان نیشان دەدەن.

نیهاد جامی-فەڕەنسا

Nehad Jami

بۆ خوێندنەوەی کتێبەکانی نیهاد جامی کلیکی ئەم لینکە بکەن: http://www.dengekan.com/kteb_nihad.htm لە 05-03-1972 لە گەڕەکی حەمام عەلی بەگی شاری کەرکووک لەدایک بووە.. نووسەر و دەرهێنەری شانۆییە.. خاوەنی خەلاتی باشترین دەرهێنەری شانۆییە لە ڤیستڤاڵی شانۆی هەولێر لەلایان وەزارەتی ڕۆشنبیریی لە 1995.. لە ئێستاشدا دانیشتوی وڵاتی فەرەنسایە.