باڵندەی كامەرانی شوان كەریم لە هەولێر هەڵنیشتووه.. حەیدەر عەبدولڕەحمان
شوان كەریم ـ وەك دەرهێنەر فۆرمێكی تایبەتی و دیاری كراوی خۆی هەیە لەدەرهێناندا، كە پشت بەچەند رەگەزێكی ڕیشەیی دەبەستێت و تێیدا كۆمەڵێ ئامانج وەك هارمۆنیایەكی شانۆیی بەدەست دێنێ ، لەوانە :
دەست گرتن بەگوتاری شانۆیی، لەبەرگێكی ئایدیایی و فەلسەفی دیاری كراو، هەر ئەو ڕەگەزە دەبێتە زەمینەی ڕاستەقینەی تەواوی بونیاتەكانی تری نمایش.
ڕەنگە ئەو ڕەگەزەی گوتاری شانۆیی ـ لەنمایشێكەوە بگۆڕێت بۆ نمایشێكی تر، بەڵام وەك ڕەگەزی بنەڕەتی لەپێشەوەی ئامانجەكانیەتی، بەبێ پتەو بوونی ئەو ڕەگەزەش، هەموو ڕەگەزەكانی دیكەی نمایش، دەكەونە ژێر هەڕەشەی ڕوخان .
لەنمایشی (باڵندەی كامەرانی) دەرهێنەر زێتر لەجاران و بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆو بێ پەردە چۆتە ناو كێشە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكانی كۆمەڵگا، چونكە ئازارەكانی كۆمەڵگا لەو ساتەدا وەزیفەی شانۆ قورستر دەكات و شانۆ ناچار دەكات لەو هەلومەرجە تەنگەتاوەدا مینبەری یەكەم بێت بۆ دەنگی خەڵك و بەرجەستە كردنی ئازارەكانیان.
خۆ ئەگەر شانۆ لەرۆژێكی ئاوا ڕەش قەتراندا دوورەپەرێز بێت لەبەرجەستەكردنی ئازارەكانیان، بینەر مافی خۆیەتی بڵێت من شانۆیەكم بۆ چیە ئەگەر لەرۆژێكی ئاوادا خەمی من هەڵنەگرێت ؟
بۆیە شوان كەریم ـ وەك نووسەرێكی نمایشەكە، پیش پرسی دەرهێنان بە پرسیاریەتەوە هەڵس و كەوت لە گەڵ ئەو قۆناغەدا دەكات، بە زمانێكی شەفاف و دیالۆگێكی تێرو ئامانج دا، گوتاری نمایشەكەی خستۆتە بەرگێكی فانتازیایی، لەنێوان دیوی یەكەمی ئەو ئەنجومەنە حوكم ڕانەی كە دەكرێت ببێتە هێما بۆ زۆرینەی دەسەڵات دارەكانی ناوچەكە بەگشتی و بۆ كورد بەتایبەتی، لەرێگەی نیشاندانی ئەو واقیعە تاڵە سیاسیەی كە بەكۆمەڵێ ناونیشانی تەقلیدی، بوونەتە بارگرانی بەسەر ئەستۆی گەل .
دەرهێنەر لەو نمایشەدا یەكە یەكەیان ڕیسوا دەكات و دەیانكاتە مەسخەرەی مێژوو، بۆ ئەوەی بە دەبەنگی و ملهوڕی و بێ ئاگاییان پێ بكەنێ.
دواترییش كاتێ گەل كورسیەكانیان لە ژێ پێدا دەردێنێ و دەیەوێ دادگاییان بكات و حوكمی گەلیان بەسەردا دەسەپێنێ ، نیشانیان دەدا كە چەند ترسنۆك و هەزیلن و بینەر چەندە بە ترسنۆكییان دڵخۆش دەبێت .
هەر لەو گوتارەدا نووسەر كاتێ (باڵندەی كامەرانی) دەكاتە هێمایەك بۆ فریوخواردنی ئەو شوانەی گورگ ڕانە مەڕەكانی دەخوات و بێ هیوا دەمێنێتەوە، جەخت لەساویلكەیی گەلێك دەكاتەوە، كە هەمیشە باڵندەی دەریا تەنیا وەك خەونێك دەمێنێتەوە و دەستی پێی ناگا، كاتێكیش بەكۆمەڵ ژەهر خواردوو دەكرێن، لە پەنای خیانەت و ڕوخاندنی خەون و ئاواتەكان، دیسان مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوە، بەڵام هێشتا هەر ئەو گەلە زۆر دەرس و عیبرەتی دیكەی دەمێنێ فێری بێت ، تا بتوانێت رۆژێ لە ڕۆژان لە ژێر سێبەری ئازادییەكی ڕاستەقینەدا بژیت .
كۆمێدیاو تراژیدیا
دووەم ڕەگەزی پشت پێ بەستنی دەرهێنەر ڕەگەزی كۆمێدیاو تراژیدیایە كە دەرهێنەر دەیانكات بە دوو لەت .
لەتی یەكەم كۆمێدیایە كە دەبێتە كۆڵگەیەكی بەهێز بۆ گوتاری شانۆیی و ناساندنی كاراكتەرو كەسایەتیەكانیان، جگە لەوەی بینەر لەناو پێكەنینێكی سووك و دوور لە موبالەغەو تەهریج، بینەر دەوروژێنێ و لەساتە جدیەكان دەری دێنێ بۆ هەناسە دان و هەزم كردنی گوتاری شانۆیی.
ئەوەی لەكۆمێدیا گرنگە لەنمایشەكەی باڵندەی كامەرانی ـ كۆمێدیا بۆتە ئامرازێكی فەلسەفی بۆ گەیاندنی كۆمەڵێ ئامانج،
دەرهێنەر گەیاندنی ئەو ئامانجانەی تەنیا بەئەكتەرە كۆمێدیەكان نەسپاردووە، بەڵكو گرنگی رۆڵی دەرهێنەر لەوەدا بەرزتر دەنرخێندرێ، كە بۆ یەكەم جار لەو بەرهەمەدا هەندێ ئەكتەری وەك ئەكتەری كۆمێدی ناساندووە، كە سەركەوتوو بن لە گەیاندنی ئامانجەكانیان، لەوانەش هەردوو ئەكتەر ( محەمەد عوسمان ، عوسمان جەمیل)
لەتی دووەمی تراژیدیایە كە لەنیوەی دووەمی نمایشەكە دەست پێ دەكات ، كاتێ كۆمێدیا كۆتایی دێت و دەرهێنەر بەرەو بەدەستەوەدانی گوتارە سەرەكییەكەی شانۆ هەڵدەكشێ.
لەتراژیدیادا دیمەنی ژەهر خواردنە بەكۆمەڵەكەی شۆڕشگێڕەكان و وگیان لە دەست دانی ( ئارما) ی سەركردە، لە دیمەنە تراژیدیەكانن.
لەوێ لەكاتی گەمارۆدانی یاخی بووەكان ، باس لە دۆزینەوەی رێگە چارەیەك دەكرێت بۆ خۆ رزگار كردن ، كاتێ ئارما دەڵێت : با سێ لە بارمتەكان لەگەڵ خۆمان بەرین تا دوور دەكەوینەوە، كاراكتەرێك پێی دەڵێ: دیسان خۆ شاردنەوە، دیسان شكست ؟
خۆتۆ وتت وتاری سەركەوتن دەخوێنینەوە.
ئارماش دەڵێ: ئەم وڵاتەمان خۆش دەوێت، لەپێناو باشتر كردنی دەیان و سەدان جار ئەدەین بەسەریانا..
لە دیمەنەكانی كۆتاییدا ڕاستە كە مردنی بەكۆمەڵ هەیە، بەڵام مردن لەو گوتارەدا كۆتایی هاتن نیە، بەڵكو سەرەتایەكی ترە بۆ بەردەوام بوون.
ڕەگەزی گۆرانی
تێكەڵ كردنی گۆرانی لەچوارچیوەی نمایشەكانی شوان كەریم دایەو هەست بەوەش دەكرێت كە تێكەڵ كردنی ئەو گۆرانیانە لای بینەر قەبوڵ كراوە، بە تایبەت ئەو گۆرانیە نیشتمانیە جەماوەریەی لە دەستپێكی نمایشەكە وەك دەنگی گەل بەرجەستە دەكرێن و لە مارشێكی نیشتمانی دەچیت .
بەڵام گرنگە لە تێكڕای گۆرانیەكان ئاگامان لەوە بێت كە پاساوی بەكارهێنانی ئەو گۆرانیانە لە چوارچیوەی لۆژیك دەرنەچی و بینەر هەست بەوە بكات كە ئەو گۆرانیانە بەئامانجی تەڕ كردنی كەش و هەوای نمایش دروست كراوە، یا فێڵێكی دەرهێنەرە لەگەڵ بینەر بۆ دزینی كات و درێژكردنەوەی لاستیكی ماوەی نمایش .
هەندێ جار بینەر ناچاری ئەوە دەبێت بڕوا بە بوونی ئەو فێڵە هونەریەی لەگەڵيدا دەكرێت بكات ، كاتێ هەست بە درێژكردنەوەی گۆرانیەكە دەكات، كە ژمارەی گۆرانیەكان زۆرتر دەكات لەوەندەی وەك پێویستە، وەك ئەمجارە لە نمایشی باڵندەی كامەرانی هەستمان پێكردو گۆرانی پانتاییەكی زێتری لە قەوارەی شایەستەی خۆی وەرگرت، مەبەستم لە كۆمەڵە گۆرانیەكانە.
ڕەگەزی ئەكتەر
ئەكتەر داینەمۆی پرۆسەی شانۆیی و بەهێزترین ئامرازێكە بۆ گەیاندنی گوتاری شانۆیی، بەڵام ئەوەی لەروانگەی شوان كەریمەوە هەیە، مەرج نیە هەموو ئەو ئەكتەرانەی رۆڵ دەبینن ئەكتەری موعتەریف و خاوەن ئەزموون بن، بۆیە نمایشەكانی (شوان) تەنیا ئامانجیان نیشاندانی كاراكتەرەكان نیە لە رێگەی ئەكتەرەكانەوە ، بەڵك لەوە گرنگتر ئەوەیە ، ئەو نمایشانە ببنە ئامرازێك بۆ پێگەیاندن و دروست كردنی ئەكتەر بە هەردوو ڕەگەزییەوە.
دیارە نزیكەی بیست ئەكتەرێك لەسەر شانۆ دەبیندرێ ، ڕەنگە ئەو ژمارە ئەكتەرە وەك ژمارە زۆر بێت، بەڵام ئەوەی لە ژمارە گرنگترە، ئەو هەموو ئەكتەرە بۆ تێكستێكی كورت چۆن تەوزیف دەكرێن لەسەر شانۆدا ؟
دەرهێنەر فۆرمی تایبەتی خۆی هەیە بۆ ئەو تەوزیف كردنە، دایەلۆژەكانی دابەش كردووە بەسەر زۆرترین ئەكتەر ، چەند ئەوەندەش ئەكتەرەكان ژمارەیان زۆرتر بێت، رۆڵ و دیالۆگی كەمتر بەر ئەكتەرەكان دەكەوێت ، بۆیە هەست دەكەیت بەگشتی ئەو ئەكتەرانە كەمتر دیالۆگیان هەی، ئەكتەری وا هەیە، رۆڵەكەی لەچەند رٍستە دیالۆگێك تێپەڕ ناكات، بۆیە ناساندنی ئەو ئەكتەرو كاراكتەرەكانیان سەختتر دەبێت ، چونكە دەرهێنەر ئەوەندە بوارەی بۆ ئەكتەر بەجێ نەهێشتووە، وەك پێویست خۆی بەبینەر بناسێنێ، بینەریش لە رێگەی چەند دایەلۆگێك ئەكتەر بناسێ.
لەهەمان كاتدا دەرهێنەر لە رێگەی زۆری ئەكتەرەكانەوە، بەتایبەت لەگۆرانیەكاندا دەیەوێ كۆرسێك بۆ گۆرانیەكان دروست بكات و هەمەڕەنگیەك بخاتە نێو گۆرانیەكان، بەجۆرێك هەر دێرێك بە ئیلقاو دەنگی ئەكتەرێكەوە بگوترێتەوە.
هەروا لەڕووی تەكنیكییەوە دەرهێنەر نایەوێ بۆشایی لەفەزای شانۆدا دروست بێت و هەموو گۆشەكانی شانۆ بە زیندوویەتی ڕادەگرێ، لەپێناو هاوسەنگ ڕاگرتنی فەزای شانۆو سوود وەرگرتن لەڕووبەرەكەی ..
ئەگەر بە وردی رۆڵی دابەش كردنی ئەو بیست ئەكتەرە بێنیتە بەرچاو، هەست دەكەیت ئەكتەرەكان چی چین دابەش كراون، وەك چینی ئەكتەرە سەرەكییەكان كە ژمارەیان سێ تا چوار ئەكتەرە، چینی ناوەندی، كە ژمارەیان هەشت نۆ ئەكتەرێكە، بەڵام چینی رۆڵە لاوەكییەكان زۆرترینیانن.
ڕاستە كە ژمارەی ئەكتەرەكان زۆرن، بەڵام گرنگ ئەوەیە بینەر هەست بە بوونی بۆشایی ناكات ، لەسەر شانۆ، یا هەست ناكات، ئەكتەرێكی مردوو لەسەر شانۆیە و بۆتە بارگرانی لەسەر تەختە، نا هەر شتێ لەسەر شانۆ بێت ، بە دیكۆرو موزیك و ڕووناكی و جلوبەرگیشەوە، زیندووەو قسەی خۆی هەیە.
ڕەنگە ئاستەنگ بێت تۆ وەك بینەر لەناو كۆمەڵێ ئەكتەری بەتوانا چەند ئەكتەرێك جیا كەیتەوە، وەك باشترینیان ، نا دەكرێ وەك ئەو ئەكتەرانەی دەرفەتی باشترینیان بۆ ڕەخسابێت، لەوانی تر كە دەرفەتی كەمتریان بۆ ڕەخساوە، ئەگەر نا ڕەنگە ئەوانیش نواندنی جوانیان نیشان دایە.
ریتم
ئەگەر بتەوێ گوێت لەخولەك بە خولەكی دڵی نمایش بێت، لە دەستپێكەوە تا كۆتایی، گوێ لە ترپەكانی دڵی بگرە ، بزانە لەهەر دیمەنێكدا چەند لێ دەدا، لەكوێ بەرز دەبێتەوەو لە كوێ دادەبەزێ، باڵندەی كامەرانی ریتمێكی دیاری كراوی نیەو بە بەردەوامی لە هەڵبەزین و دابەزین دایە، بەڵام ریتمی ئەو بەشەی كۆمیدیا كە لە دەستپێكی نمایشەوە تا ناوەڕاستە تراژیدیاكەی ریتمێكی گەرم و خێرای هەیە، ئەوەی پەیوەستە بەبەشە تراژیدیاكەی ئەگەرچی ڕووداوەكانی گەرمن ، بەڵام ریتمێكی ساردی هەیە,
من پێم وابوو دەبوا دەرهێنەر هەوڵی زێتری دابوایە لەوەی چۆن ریتمی ئەو بەشەی دوایی هاوسەنگ بكات لەگەڵ بەشی یەكەمدا، بە تایبەت لە دیمەنە تراژیدیەكاندا كە هەلی باش هەبوون بۆ بەرزكردنەوەی ریتم، دەكرا موزیك و ڕووناكی رۆڵی كاراتر ببینن لە ریتمی ئەو دیمەنانە، چونكە نواندن بێ ئەو دوو ڕەگەزەی ڕووناكی و موزیك لە دیمەنە تراژیدیەكاندا سارد دەبنەوە.
ئایا باڵندەی كامەرانی سنوورەكانی بابلۆی تێپەڕاند؟
ئەوە ئەو پرسیارەیە كە هەموو بینەرێك دوای كۆتایی هاتنی نمایشی باڵندەی كامەرانی لەخۆی دەكات و دواتریش دەبێتە جێگەی مشتومڕی بینەران.
بۆیە ئەو ئەزموونەی شوان كەریم دوای ئەزموونی دوا رۆژەكانی بابلۆ ئەزموونێكی ئێجگار سەخت بوو، كە چۆن بتوانێ بینەرانی خۆی بێ هیوا نەكا لە بەخششەكانی، لە هەڵگەڕانەوەی ئەو سەركەوتنە گەورەیەی شوان لە بابلۆدا تۆماری كرد.
بەڵام دەبێ بینەر لەوە بە ئاگا بێت كە تەنیا دەرهێنەر نیە بڕیار لەسەر چارەنووسی بەرهەم بدات ، هەر بەرهەمێك وا بەستەیە بە هەلومەرجی خۆی و دەرهاوێشتەكانی،
بەڵام ئەوەی پەیوەستە بە دەرهێنەرەوە ئەوەبوو، كە بینەر چاوەڕوانی گۆڕینی فۆرمی دەرهێنانی لێ دەكرد, هەوڵی ئەوە نەدا جۆشی سەركەوتنەكانی لە بابلۆدا وای لێ بكات ، بگەڕێتەوە سەر هەمان فۆرم.
ئەوەتا ئەو چوار ڕەگەزەی لە بابلۆدا وەك فۆرم پیادەی كرد، هەمان ئەو چوار ڕەگەزەن كە لە باڵندەی دەریادا كاری لەسەركردووە.
ئەوەی دەیڵێم بە مانای ئەوە نیە كە دەرهێنەر دەست بەرداری ئەو فۆرمە سەركەوتووەی بابلۆ بێت، بەڵام لەئەزموونی باڵندەدا هێشتا زوو بوو بۆ دووبارە كردنەوەیان .
لە هەموو حاڵەتێكا شوان كەریم بەردەوامە لە بەخششەكانی خۆی,ئەو ئەزموونە تازەشی هەتا ئەگەر لە ئاستی بابلۆشدا نەبێت ، بەڵام هێشتا هەر لەو ئەزموونە سەركەوتووانەن، كە وەك شانازیەك بۆ شانۆی كوردی بمینێتەوە.
حەیدەر عەبدولڕەحمان
