دیوارە تازە نەبینراوەکان.. دیالۆکێک لەگەڵ سلاڤۆی ژیژک.. و . لە عەرەبیەوە (یاسین لەتیف)
ن . د . زهیر الخویلدی
دیوەکەی تری جیهانگیری دەرکەوتنی دیواری نهێنی نوێیە، ئێمە ئینسانگەلێکی بێکارمان هەیە، کرێکاران لە دۆخێکی ناجێگیردان تەنانەت لێرە لە سلۆڤینیاش. لە شوێنێک خوێندمەوە کە نزیکەی نیوەی کرێکاران لە ئێستاوە لە دۆخێکی ناجێگیردا کار دەکەن. ئێمە دەوڵەت گەلێکی شکست خواردومان هەیە، خەڵکمان هەیە لە گەڕەکە هەژارو پەراوێزخراوەکان دەژین…
سلاڤۆج ژیژک، فەیلەسوفێکی ڕاشکاوە، دیبەیتێکی كرد لەگەڵ (سێرجیۆ کانتۆنی) کە بەڕێوەبەری بەرنامەی “دیالۆکی جیهانیە” لە یۆرۆنیوز لە شاری لیوبلیانای سلۆڤینیا . ژیژک درێغی ناکات لە ڕەخنەگرتن لە ئەوروپا، زۆر کەس بە شۆڕشگێڕی دەزانن بەهۆی بیرۆکەکانی کە ئامانجی گۆڕینی سیستەمی ئابووری جیهانە.
ژیاننامەی : سلاڤۆ ژیژک فەیلەسوف و دەروونشیکارێکی سلۆڤینیە بە لیبراڵێکی چەپ دادەنرێت، بەڵام ڕەخنە لە سەرمایەداری جیهانی و نیولیبرالیزمیش دەگرێت. لە ڕێگەی کۆتا بەرهەمیەوە – “دژی دوو ڕەشبگیری: پەنابەران و تیرۆر و کێشەکانی تر لەگەڵ دەراوسێکان”.
تێۆریزە کردنی خەباتی چینایەتی نوێ لەسەر ئاستی جیهانی تیۆریزە دەکات . سلاڤۆ ژیژک توێژەری باڵایە لە زانکۆکانی لیوبلیانا و لەندەن و نیویۆرک .
تێکستی دیبەیتەکە . پرسیاری سێرجیۆ کانتۆنی
پرسیار : – بەڕای ئێوە جیهانگیری یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکیەکانی قەیرانی ئێستای کۆچ ، بۆچی؟
وڵام : – دیوەکەی تری جیهانگیری دەرکەوتنی دیواری نهێنی نوێیە، ئێمە ئینسانگەلێکی بێکارمان هەیە، کرێکاران لە دۆخێکی ناجێگیردان تەنانەت لێرە لە سلۆڤینیاش. لە شوێنێک خوێندمەوە کە نزیکەی نیوەی کرێکاران لە ئێستا لە دۆخێکی ناجێگیردا کار دەکەن. ئێمە دەوڵەت گەلێکی شکست خواردومان هەیە، خەڵکمان هەیە لە گەڕەکە هەژارو پەراوێزخراوەکان دەژین . کەواتە جیێوازی چینایەتی کۆن ڕوون نییە. بەڵکو جیاوازیەکە ناڕوونتر بووە لە نێوان ئەوانەی لە ناو یەکێتیەکەدان، کە بەهرەمەندن لە ئاسایشی سەرەتایی و تەواوی مافە مەدەنیەکان …هتد ئەوانەی لە دەرەوەن کێن پێویستمان بە هێزێکی فرانتەیشناڵ(تێپەڕینی سنووری نیشمان) هەیە بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارانەی کە زیاتر جیهانیە ، بە بێ ئەم جۆرە میکانیزمانە کێشەکانی ژینگە و کۆچکردن چارەسەر ناکرێن .
پرسیار : – “بەڵام یەکێتی ئەوروپا دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە نێودەوڵەتیانەدا بکات مەبەستم فرانتەیشناڵە. بەڵام شکستی هێناوە ، ئەوان ئەوە ناکەن.” ؟
وڵام : – بەڵێ کارەساتی یەکێتی ئۆروپا ئەمەیە. ئۆروپا نازانێت چی دەوێت. ئەمڕۆ دوو ئۆروپای بنەڕەتیمان هەیە . یەکێکیان ئۆروپای تەکنۆکراتی برۆکسلە،تەنانەت ئەوان تەنها دەیانەوێت بە جۆرێک لە جۆرەکان بەشێک بن لە بازاڕی جیهانی و بیرۆکەیەکی ڕوون پێشکەش ناکەن . پاشان ئۆروپای پۆپۆلیستی دژە کۆچبەرمان هەیە؛ پێموایە ئەوە هەڕەشەی ڕاستەقینەیە بۆ سەر ئۆروپا . من بەڕاستی لە داگیرکاریەکی بەربڵاو ناترسم؛ ئێمە مامەڵەی لەگەڵ دەکەین. بەڕاستی من لەو کەسانە دەترسم کە ئەمڕۆ دەیانەوێت بەرگری لە ئۆروپا بکەن . ئایا ئۆروپا دەمێنێتەوە وەکو نمونەیەک کاتێک لوپێن لە فەرەنسا دەسەڵات دەگرێتە دەست ….. هتد، ئەو ئۆروپایە دەمێنێتەوە کە هەموومان دەیناسین هیوادارین خۆشمان بوێت؟ . ئەوروپا ئەمڕۆ بەردەوام دەبێت لە بەرگریکردن لە بەهاکانی ڕزگاری وەک ئاسایشی کۆمەڵایەتی، یەکسانی، مافی ژنان و هتد.
پرسیار: – بۆچی چینی کرێکار و چینی ناوەڕاستی لاوازی ڕۆژئاوا دەچنە پاڵ خەباتی جەماوەری هەژاری کیشوەرەکانی تر؟ .
وڵام : – تۆ پرسیارێکی کراوەی زۆر گرنگ دەوروژێنیت، پرسیارێک کە زۆربەی چەپەکان خۆیان لێ بەدوور دەگرن، وەک دەزانیت چونکە مرۆڤە ئاسایەکان لە کۆچبەران دەترسن . ئەوان بۆچونێکی دروستیان هەیە تا ڕادەیەک. ئەگەر ئۆروپا به تەواوی به ڕووی کۆچبەراندا کرایەوه دەوڵەمەندەکان زیانیان پێناگات ، بەڵکو ئەوان کەمتر هەلی کاریان دەست دەکەوێت و، ڕەنگە مووچەش کەمتر بێت ….هتد. کەواتە پێموایە تاکە چارەسەر دۆزینەوە یان خستنەڕوو یان داڕشتنی جۆرێک لە خەباتی هاوبەشە، کەواتە کێشەکە تەنها سنوردار نییە لە مرۆڤایەتیدا ، ئایا پەنابەران قبوڵ دەکەین یان نا؟ . بەڵام کێشەکە لەوەدایە لە ئۆروپادا حاڵەتێکی توڕەیی هەیە، وەک پاشەکشەکردنی دەوڵەتی خۆشگوزەرانی و …. هتد . ئەوەی ئەم مرۆڤە ناڕازیانە لە ئەوروپا بێزار دەکات، بەشێکە لە هەمان قەیران: تێک چوونی هاوسەنگی سەرمایەداری جیهانی“وە ئەم فەرمانەش زۆر گرنگە، بۆ ئەوەی بە جۆرێک خەباتەکانمان بە خەباتەکانی ئەوانەوە ببەستینەوە. ئەگەر ئەمە قبوڵ نەکەین و لەم ئاستەدا بمێنینەوە پەنابەران کە دێنە ئێرە ئەوان بارگرانین و …. هتد، “ئێمە لە دەست دەچین ون دەبین . ئێمە پێویستیمان بە لایەنە نێودەوڵەتییەکانە کە توانای بڕیاردانی زۆر یەکلاکەرەوەیان هەبێت.”
پرسیار: – بە تواناکانی جێبەجێکردنی یاسا؟
وڵام: – ” بە دڵنیاییەوە من لێرەدا هیچ کێشەیەکم نییە.”
پرسیار: – بەڵام ئەمە یەکێتی ئۆروپایە و ، ئەم بیرۆکەیە ڕەتدەکرێتەوە…؟
وڵام : – ئەوەش زۆر دڵتەنگم دەکات. مەبەستم ئەوەیە قبوڵ ناکرێت باشە. بەڵام ئەڵتەرناتیفەکەی چییە؟ هیچ ئەڵتەرناتیفێک نابینم . چونکە ئەگەر وازی لێ بێنین و یاریەک بکەین یاری بەهێزترین دەوڵەتە نەتەوەیەکان وەک ئەو بیرۆکەیە لە ئینگلتەرا”.
پرسیار : – بەڵام کێشەکە لێرەدا برۆکسل نییە، بەڵکو جیهانگیریە…؟
وڵام : – ئەوە من وتم، هەر بۆیەش نایڵێمەوە…”
پرسیار : – هۆکاری”قەیرانی دەوڵەتی خۆشگوزەرانی برۆکسل نییە ئەو خۆی دەگونجێنێت…”؟
پرسیار : – زۆرجار ڕەخنەگرانی برۆکسل چاوپۆشی لەوە دەکەن و دەڵێن برۆکسل تەنها بیرۆکراتیەکی جیهانی خراپ نییە. هەروەها لانی کەم ستانداردی کار و زۆرترین کاتەکانی کارکردن دەسەپێنێت و…… هتد . و هەر لەبەر ئەم هۆکارەشە هێشتا باوەڕم وایە کە شەڕەکە دەبێت لەناو یەکێتی ئۆروپا بەردەوام بێت”.
پرسیار : – دۆناڵد ترەمپ. دیاردەی دۆناڵد ترەمپ ، کەواتە ئایا ئەمریکا ڕووبەڕووی قۆناغێکی شۆڕشگێڕانە دەبێتەوە؟ .
وڵام: – بێگومان ترەمپ کەسێکی قێزەونە، نوکتەی ڕەگەزپەرستانەی ناشرین دەر دەبڕێت، قسەی ناشرین بەکاردەهێنێت و…. هتد. بەڵام لە هەمان کاتدا، ئایا تێبینی ئەوەتان کردوە کە چۆن چەند قسەیەکی زۆر ڕاستی لەبارەی فەلەستین و ئیسرائیلەوە گوت؟ ئاماژەی بەوەشکرد وگوتی پێویستە بەرژەوەندییەکانی فەلەستینیش لەبەرچاو بگرین و بە شێوەیەکی بێلایەنانە مامەڵە لەگەڵ دۆخەکەدا بکەین . گوتی نابێت دژایەتی ڕوسیا بکەین، بەڵکو پێویستە لەگەڵیدا گفتوگۆ بکەین . تەنانەت لانی کەم پشتگیری لە بەرزکردنەوەی مووچەشی کردووە . ئاماژەی بەوەشکرد کە نایەوێت چاودێری تەندروستی گشتگیری ئۆباماهەڵبوەشێنێتەوە…
پرسیار : – “ئەو لیبراڵێکی ناوەندگەرایە…”؟
وڵام : – بەڵێ! ئەوە گریمانە وروژێنەرەکەی منە! ئەگەر ئەم ڕووبەرە گاڵتەجاڕیە پشتگوێ بخەین من دان بەوەدا دەنێم کە مەترسیدارە . ئێمە بۆمان دەردەکەوێت کە کاندیدێکی هەلپەرست ترە و ڕەنگە سیاسەتە ڕاستەقینەکانی ئەوەندە خراپیش نەبن”.
پرسیار: – ئایا ڕووسیا و چین نوێنەرایەتی مۆدێلێکی جیاوازی سیستەمی ئابووری و ڕێکخستنی سیاسی و ئابووری دەکەن، ئەم بەدیلە ڕەنگە بتوانێت دوژمنایەتی مۆدێلی ڕۆژئاواش بکات؟ .
وڵام : – بەڵێ، بەڵام لێرەدا من بە تەواوی پشتگیری ڕۆژئاوا دەکەم بە میانڕەوی، چونکە نوێنەرایەتی ئەڵتەرناتیڤێک دەکات، بەڵام تەنیا بەدیلێکە بۆ سەرمایەداری سەرەتایی فاشیزم و ستەمکار . من ئەمە زۆر باش دەزانم، من لە چین بووم ودیبەیتێکم لە گەڵدا کردون هەموو ئەو پاساوانەی کۆنفۆشیۆسی بۆ شاردنەوەی سیستەمی کۆمۆنیستیە . ڕوانگەی ئەوان هەمیشە وەک یەکە: “ئێمە ناتوانین دیموکراسی قبوڵ بکەین ، ئەمە مانای تەقینەوەیەکی کۆمەڵایەتیە ،ئێمە پێویستمان بە جۆرێک لە…” هەمیشە بە نائاگایی ئەم دەستەواژە فاشیانە بەکاردەهێنن. پێویستمان بە سەقامگیری دامەزراوەیی هەیە کە هەموو تاکێک لە شوێنی خۆیان بن . دەبێت سیستەمێک هەبێت کە هاودەنگی مسۆگەر بکات و … هتد . کەواتە، ئەوان مۆدێرنیزاسیۆنێکی محافزکاریان دەوێت ، بەداخەوە پێموایە سەرمایەداری بەو ئاراستەیە دەڕوات ..
پرسیار :- “دەتوانم دوا پرسیارت لێ بکەم؛ پرسیارێکی کەسیە.” .
وڵام : – ئای خوایە گیان، پێم وایە مرۆڤ نیم، من وەحشم !…”ْ.
پرسیار : – “تۆ خۆتت بە ئێلڤیسی فەلسەفە ناوبرد. ئەمە وا نییە…؟” .
وڵام : – نەخێر، نەمکرد. ڕقم لەم شتەیە! تۆ ئێستا وەک دوژمن قسە دەکەیت، کاتێک ئێمەی گەل دەسەڵاتمان گرتە دەست دەیکەین . پێنج ساڵ لە ئۆردوگاکانی کۆکردنەوەی نازییەکان زیندانی دەکرێیت! بەڵێ پێنج ساڵ . هەموو ئەمانە لەلایەن کەسانێکەوە دەڵێن کە بە شێوەیەکی زۆر وردتر لە هێرشی ڕاستەوخۆ هێرش دەکەنە سەرم و وای دادەنێن: “من ستالینیەکی شێت و سەرلێشێواوم…”. دەزانی دان بەوەدا دەنێن کە من جەماوەرێکی دیاریکراوم هەیە، بەڵام ئەمە ستراتیژە. پەیامی سەرەکی ئەمە ئەوەیە من ئێلڤیسم ئەوان ئەڵێن “سەیرکەن، ئەو پیاوێکی کۆمیدیە دەتوانیت بچیت گوێی لێبگریت، بەڵام ئەوە فەلسەفەی سنەتی و گاڵتەجاڕیە، بە جدی وەری مەگرن و… هتد.
سەرچاوە : – تۆڕی زانیاری النبٲ .. یەک شەمە ١٨ ئایار ٢٠٢٥
ن . د . زهیر الخویلدی
