Skip to Content

ماستەر و دکتۆرانامەکانى بوارى ئەدەبى کوردى لە تیلەچاوێکى ڕەخنەییدا-2-.. هەڵمەت بایز

ماستەر و دکتۆرانامەکانى بوارى ئەدەبى کوردى لە تیلەچاوێکى ڕەخنەییدا-2-.. هەڵمەت بایز

Be First!
by تشرینی یه‌كه‌م 20, 2025 General, Opinion


(نموونەى بوارى زانستە مرۆییەکان بەگشتى)
بەشى دووەم


هەڵپەى تەواوکردنى ماستەر و دکتۆرا لە دیوى دیکەى دڵپێخۆشبوون و سەرمایەى مرۆیی، لە چوارچێوە بنگرتووەى ئێستادا جێى پرسیارە، بەتایبەتى هەموو هەوڵەکان بەئاقارى گرتنەبەرى کورتترین ڕێگا و ئاسانترین ڕێگاى دەستەبەرکردنى بڕوانامەن، بۆیە هیچ دەلاتێکى دیکەى پشتى خوێندن نابنە ئامانج، واتە زۆربەسادەیی ئامانجەکە نابێتە پڕۆژەیەکى خولیایى و ڕایەڵەیەکى مەعریفى و گۆڕانکاری. زەمینەسازیی وەرگرتنى بڕوانەمە لە هەلومەرجى ئێستادا پڕکردنەوەى پێویستییەکى ماددى و وەرگرتنى پلەوپایەى ئیدارى و پەیداکردنى ستاتۆیەکى دیکەى ناو کایەى کۆمەڵایەتیی و سیاسی و ئابوورى و کارگێڕییە، بۆیە خولیاى بڕوانامە زیاتر دەبەسترێتەوە بە دۆخە هەڵڕەخساوییەکەى، وەک خوێندنى پاڕالێل و بەبازڕکردنى بڕوانامە و کبڕکێى زانکۆ تایبەتەکان، بەتایبەتى لەم دواییانەدا لەباربوونى بارى دارایی خەڵک و بەخشنەوەى بڕوانامە لە زۆربەى پسۆرییەکاندا لە هەندێک زانکۆى دیاریکراودا لە وڵاتانى دەورووبەداردا وەک دەرفەتى قازانجخوازى و بازرگانى وەک بەشێک لە کۆڵۆنیالیزمى وەخۆگر و بە ئامانج، هەموو کار ئاسانییەک دوور لە هەموو پێوەرە چۆنایەتییەکان لە دەرەوە بۆ فێرخوازانى بیانى دەکرێن، دواى هەستکردن بۆ ڕێگرى لەو مەترسییە و دەرفەتى زیاتر بۆ قوتابییان بەشێک لە دابەزاندنى نمرەى شایستە و زیادکردنى ڕێژەى وەرگرتن بە زۆر کارئاسانییەوە خوێندنى باڵاى کوردستان دەبێتە شوێنگرەوەى ئەو تێگەیشتنەى بە لۆژیکتر لە خوێندن لەو وڵاتانى دەورووبەردا دانرا، بەڵام ئەمەشیان دیسان بووە کێشەیەکى دیکە و لە ئێستادا زۆر جێى پرسیارە و لێکەوتە نەرێنییەکانى وردە وردە زیاتر دەبن.
ئامانجى خوێندن بەو تێگەیشتنە لە تەوەرەى فێرخوازدا ڕوون و بەرچاوە، لەناو ئامانجە مەبەستدار و دیاریکراوەکەیدا ئیدى ئەو ڕەنجکێشانە نایبەستێتەوە بە ڕایەڵە مەعریفییەکان و خۆخەریکردن بە خوێندنەوەیەک کە بتوانێت خوێندنى ماستەر و دکتۆرا بە هەلێک بزانێت سەرلەبەرى تێگەیشتنەکانى پەرەپێبدات و ئاستێکى دیکەى مەعریفى تێبپەڕێت، ببێتە بەشێک لە کایەکانى پەرەپێدان و پڕکردنەوەى ئەو پێویستییانەى کە پسپۆرییەکان بە پێى واقیعى کۆمەڵایەتى دەیخوازێت. بۆ ئەمەش پاساو نییە قوتابی هەموو چاوەڕوانییەکان لە زەمینەسازیی ئاستى پڕۆگرام و مامۆستایاندا بەدی بکات، لەو لێکەوتانە بێبەرى بێت. هەروەک چۆن ئاستجیاوازى پێشترى قوتابییان لە پێش خوێندنى باڵا و لەناو پرۆسەى خوێندنى باڵا زیاتر وەستاوەتە سەرخۆى، تەنانەت ئەوانەى وەک یەکەمینەکانیش نەبوون، ئاستى پسۆرى مەعریفییەکەیان زۆرجار بەرزرتربووە، ئەم تێگەیشتنە تەنها پەیوەندى بە زەمینەسازى ناو زانکۆ و بارهێنان نییە، بەڵکوو ئەو زەمینەسازییە بەشێکە لە ئاگایی کەسی و کەلتوورى و ئامادەیی پێش وەختە.
خوێندکارى زانکۆ دواى وەرگیران لە خوێندنى باڵا، قورسترین چاوەڕوانى لاى ئەو ڕاگوزەرى کاتە. زۆر بەسادەیی پابەندییەکى چڕى کاتەکى هەیە، واتە بەهۆى ئەو زەمینەسازییەى وەرگیران لە خوێندنى باڵا، بەئاستێکى زۆر کەم لە تێدابوون و ئامادەیی مەعریفى لەناو کۆرسەکانى خوێندن، زۆر بە پەلەپەل و خۆئامادەکردنێکى نائاساییانە و پڕماندووبوون و دەردەسەرى هەوڵی تێپەڕینى ماوەى خوێندنەکەى دەدات، تا دەگاتە پرۆسەى نووسین، لەسەروبەندەشدا سیاقى وانەوتنەوە و ئاستى مامۆستایانیش، هاودۆخییەکى لەگەڵ ئەو زەمینەسازییەدا هەیە، ئەمەش کارئاسانى و تێپەڕاندن و هاوئاستکردنى کۆرسەکە دەرفەتى تێپەڕاندنەکە زیاتر دەکەن، وەک ڕاستى هەلومەرجەکەش کەمجار بەربەستى کەوتن و نەبڕینى ئەو قۆناغەش پەیڕەو دەکرێت.
ئیتر کێشەکان لێرەوە دەست پێدەکەن، قوتابییەک کێشەى ڕاهانەتنى خوێندنەوەى هەیە، یەکەمجارە دواى چەند ساڵێک لە دابڕان، ڕەنگە هاوکاتى خوێندنەوەکەى دەستى بۆ کردەى خوێندنەوە بردبێت، وەک بۆشاییەکى مەعریفى و ئاستلاواز واقیعى خۆى دەبینێت، هەروەها ئەوەش دەزانێت بەدیوێک ئامانجى وەرگرتنى بڕوانامەیە و لەخۆڕادیتنەکەشى بای ئەوەى تێدا نییە بتوانێت پشت بەخۆى ببەستێت و دیدگایەکى مەعریفى تایبەتى هەبێت بەرەو نووسین و تێزێکى پێوستى کۆمەڵگا بیبات و ئەزموونێکى نووسین و بابەتێکى تیۆرى گرنگ تاقی بکاتەوە، یان خوێندنەوەیەک بخاتە سەر کۆى ئەو تێگەیشتنانەى دیکە یان هەڵگڕانەوەیەکى دیکە پێشکەش بکات.
لە قۆناغى دواى کۆڕسات بەخۆدانەدەست مامۆستایەک دەست دەکات بە دەستنیشانکردنى ناونیشانێک، پرسیارە زۆر سادەکانى وەک بابەتێکى ئاسان و سەرچاوەى زۆر لە چوارچێوەى زمانى دایک گەورەترین کێشەیەتى، هەندێک ئاگایی لە نووسینەکانى پێشتر هەیە خودى پاشخانى پێشتر کە ڕەنگە درێژکراوە بێت، زۆرجار جێى پرسیارن و تەنانەت بەپێى کات و سەردەم جێى پشت پێبەستنى ئەوتۆش نین، کارێکى پێشترى دووبارە دەکاتەوە یان لەسەر پلانى پێشتر جۆرێکى ئەدەبی تاقی دەکاتەوە، لەناو ئەو پەلەپروزەى تەواوکردن لە غیابى میتۆدۆلۆژى ون ەبوونى ئاستى پێویستى مەعریفى و پسپۆرییەکەى، هەروەها نەشارەزایی زمان و زمانى نووسین تووشى سەدان بەربەست و کێشە و سەرێشە دەبێت. کۆى ئەو کایانەش دواجار بە نووسینێکى نەزۆک و زۆر کاڵوکرچ تێەپەڕێت (لە بەشەکانى داهاتوودا بۆ هەر یەکێک لەو ڕەهەندانە وردەکانى دەخەینەڕوو) بە هۆى ئامانجە بەراییەکەى ڕەنگە فێرخوازیش ئەو پرسیار و تێگەیشتانەى بۆ گرنگ نەبێت، کە وەک بەرپرسیارییەکى ئیتیکى و مەعریفى و زانستییەوە نەیتوانیووە مشتێک لە خەرمانى زانستى و پسپۆرییەکەى وەک پێویست پێشکەش بکات.
سیاقێکى دیکەى ئەو تێگەیشتنە تەوەرەى مامۆستایە، کە تەوەرەیەکى ئاڵۆز و فرەتێگەیشتنە بەوەى مامۆستایانى زانکۆش بەشێکن لە دۆخى باسکراو. ڕەنگە هەمان دۆخى ڕاگوزەریش وەک فێرخوازان ئەوانیش بگرێتەوە، لەلایەکى دیکەش مامۆستایان لەناو پۆلێنێکى دیکەدا بکەونە ژێر ئەو پۆلێنە بارهاتووەى پەیوەستە بە میراتى کەلتوورى و تێگەیشتنى میراتى دەستى دەستى پێشترى ناو زانکۆوە، ئەم تێگەیشتنە سنوورى نێوان قوتابی و مامۆستا یەک دەخاتەوە، بەڵگە بۆ پێچەوانەى ئەمە بەشێک لە مامۆستایانى زانکۆ کاتێک دەبنە سەرمەشقى قوتابییەکانیان دوو ویست ئامادەیی هەیە ویستى ئاستبەرزى مامۆستاکە خۆى بەشێکە لە داینەمۆى کاریگەرى و بارهێنانى قوتابییان بەپێچەوانەى ڕەوتى عەوامەکەیە، هەندێجاریش میراتەکەشى گوێزاروەیە، بەشێکى دیکە بەهۆى ویستى بەردەوامى خەونى قوتابییەکە خۆیەتى، بۆیە کاتێک دەبێتەوە بە مامۆستا لەو تێگەیشتنەوە جارێکى دیکە ئەو میراتە درێژە پێدەدات، کە خۆى لەناودا دەبینێتەوە.
ئەوەى زیاتر پەیوەستە بەبەرپرسیارییەتى مامۆستا ئێستا لە زانکۆکانى کوردستان نەخوێندنەوە و خۆئابدەیت نەکردنەوە هەستپێکراوە و ئامانجى بەزکردنەوەى پلەى زانستى زیاتر دنەى دەدات، بەشێکیان ڕەنگە بەهۆى فەزاى بێ بەهابوون و دۆخى نائومێدکردنى خوێندن و ئەرزشەکەى بێت، ئاستى ئەو تێگەیشتنە کەم تازۆر وەک هەر کایەى دیکەى ناوخۆ و جیهانیش ئامادەیە، لە لایەکى دیکەش زانکۆ ئێستا وەک پیشەیەکى وەزیفى ماددى دامڵدراو لە بەهاکانى دیکە سەیر دەکرێت، واتە لەپاڵ مافە داراییەکان ئەرکە ئیتیکى و مەعریفى و زاستىییەکان وەک ئەرزش لاوازە، لە لایەکى دیکەشەوە زانکۆ وەک مامەڵەى پرسێکى نیشتمانى و مرۆیی لەچوارچێوەى دامەزراوەیەکى ئایدیۆلۆژیی شاراوەوە ڕۆڵى نیشتمانى و مرۆیی بەهۆکارى جۆراوجۆر لاوازکردووە. ئەم تێگەیشتە ڕۆڵى ڕاستەقینەى مامۆستا و بوون بە مامۆستاى لاوازکردووە، میاکانیزمەکانى ئەرک و مافەکانى مامۆستا تەراتێن دەکات و زۆر لێکەوتەى جۆراوجۆر دێنێتەوە کایەوە.
بەشێکى بەرچاو لە مامۆستایان سەرگەرمى کارى بازرگانین و یان وەک دەرفەت لە ڕێى بڕوانامەوە خەریکى دەستەبەرکردنى پێگە و پلەوپۆستى ناوە و دەرەوەى زانکۆن، ئەرکە وەزیفییە ڕاستەقینەکە پلەى دووەم وەردەگرێت، هەموو ئەو تێگەیشتنانە دەبنە بەشێک لەو هاوکێشە ڕەخنەییەکە، بۆیە مامۆستاش هاوکاتى تێگیەیشتنى قوتابی ئەرکێکى تێپڕاندنى ناونیشان و ڕاییکردنى دەکەوێتەسەر، تا پێویستى ئەوە نەکات لەگەڵ قوتابییەکە پرس و بابەتێکى تاقی نەکراو بخوێنێتەوە، لەگەڵ ڕەوتى ڕۆژگارەکە ڕێ دەکات و ئاسانترین ڕێگا بۆ تەواوکردنى پرۆسەکە دەگرنەبەر، بۆیە زۆرجار مامۆستایان و قوتابییان لە بەڕێکردنى پرۆسەى نووسنى ماستەر و دکتۆرا لێکوەشاوەن. بەو هۆکارانەوە ئەو شێوازە مەعریفییە وەک پۆپۆلیستى زانکۆیی و مەعریفى خۆى فەرز دەکات، واقیع چى دەخوازێت ئەوە دەبێتە ئامانج. پرۆسەى مەعریفى و زانستى پرۆسەیەکى درێژمەودایە، مامۆستا لەناو ئەو پرۆسەیەدا دەبێت بە بزاوت بێت، ئاگادارى هەموو پەیوەندییە گوزاراوە و ڕاگوازەر و پێشهاتەکان بێت، زۆرجار مامۆستا چەقبەستووە لەناو حەزێکى خۆی یان بوارێکى دیاریکراو بەرتەسکى خۆى، لە کاتێکدا زانستە مرۆییەکان شتێکى دیکەمان لێدەخوازن، ناکرێت پسۆرى بوارێک خۆى لە بوارەکانى دیکە یان بەشە زانستیییەکانى دیکە بەگشتى داببڕێت، لە میتا پسپۆرییەکاندا ئەو توانستانە بەدی دێن، ئەوە دەخوازێت هاوڕەوتى زانستەکانى دیکە پێویستییەکى یەکانگیر وەک پەیوەندى لەگەڵ ئەویدیکەدا درێژە پێبدات، مامۆستا یان قوتابی چوارچێوەى بۆ پسپۆرییەکەى خۆى داناوە یان وای لێ تێگەیستووە، بۆیە ناتوانێت ئەو تیۆرییانەى کە فرەپسپۆریی و نێوانپسپۆرین و لە بوارەکەى خۆیدا سەدمەند بێت و جێبەجێ بکات.
فەزای زانستى و زانکۆیی لە ئاستبەرزى و ئاستنزمیدا بەندە بە درێژکراوەى ئەو کەلتوورە پێشنەییەى جوگرافیاى مەعریفى و کەلتوورى کە لە ناوچەکەدا میراتە و باڵادەستە. ئەو فەلسەفە و پەروەردەکردنەى لەپێش قۆناغى زانکۆدا و سیاسەتى کارگێڕیى دەوڵەت هەیەتى بەشێکە لە ئایدیۆلۆژیا و هەژموونى گوێزراوە، هەمان ئەو سیستەمە بیرکردنەوەیە ڕایکردنە دەبێتە بەشێک لە کایە و گوتارى لە خۆى خوارتر. سیاسەتى بەش و لێژنەى زانستى لە ناو ئەو هەلومەمەرجەدا گەشە دەکات و ئاڕاستەى خۆى وەردەگرێت، بۆیە تواناى گۆڕانکارى نییە. بەشێکیان بەهۆى پێکهاتەى دەستەى لێژنەکە و بەشێکیان ئەو پچڕانەى نێوان تەواوى بەشە زانستییەکان و ناسەربەخۆییان ڕۆڵیان لە ئاڕاستەکردن و نەبوونى هیچ بەدواداچوون و وەلانانى ئەزموونى تاقیکراوى ناپەسەنددا هەیە. ئەو پاردایمەى زمەنێک لە جوگرافیاى پێکهاتەى کۆلێژ و بەشدا هەیە یەک ئاقاری بیرکردنەوە بەرهەم دەهێنێت، هەموو ئەوانە پەیوەندى و هاوتاى ئەو پرسەن. زۆر هۆکارى دیکەش هەن و بەشێکن لە بەرهەمى کاڵوکرچى ناو نامەکانى ماستەر و دکتۆرا و توێژینەوەى زانکۆیی بەگشتى، بەتایبەتى دەنگى جیاواز و بەبرشت یان مەیلى ئەزموونێکى تازەى دەرەوەى ئەو فۆرمە باوە، ناتوانێت بەرهەڵستى واقیعى فۆرمگرتووى کەڵەکەبووى پێشتر بکات. دەنگە نەشاز و فرمگرتووە بێ ئەبدەیتەکان لە بارى ڕێژەیی و دەسەڵاتەوە لەسەرەوەن یان ئەزموونێکى بەرهەمهاتووى درێژکراوەى پێشترە و هەر ئەوەندەى لەبارە، کە هەیە.


هەڵمەت بایز
مامۆستا لە بەشى کوردى/ فاکەڵتیی ئاداب/ زانکۆى سۆران

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next

Leave a Reply

Kurdish
Powered by TranslatePress