گرژییەكانی گەرووی تایوان و هەڵوێستی نەگۆڕی چین.. هەڵۆ حەسەن
پرسی گەروویی تایوان وەك یەكێك لە هەستیارترین پرسە جیۆپۆلیتیكییەكانی سەردەمی ئەمڕۆ، بۆ كۆماری گەلی چین، ئەمە بابەتی مشتومڕ نییە بەڵكو دڵنیاییەكی مێژوویی و یاساییە كە: ” تایوان بەشێكی بێبەشنەكراوی چینە و یەكگرتنەوەی لە كۆتاییدا هەم حەتمییە و هەم بە شێوەیەكی ئایدیاڵ ئاشتیانە”، ئەم هەڵوێستە بە بەردەوامی لە ڕێگەی لێدوانی دیپلۆماسی و ئامرازە یاساییەكان و هەڵوێستی سەربازییەوە بەهێزتر بووە، بەتایبەتی لە وەڵامی لێدوانەكانی بەرپرسانی ژاپۆن،كاتیك سەرۆكوەزیرانی ژاپۆن “سانای تاكایچی” لە پەرلەمانی ژاپۆن (دایت) وتی: هەنگاوێكی سەربازی چینی – بۆ نموونە، بەكارهێنانی كەشتی جەنگی و هێز دژی تایوان – دۆخێكی مەترسیدار بۆ مانەوەی ژاپۆن پێكدەهێنێت، لە ناوەڕۆكی هەڵوێستی پەكین بنەمای یەك چین هەیە كە جەخت لەوە دەكاتەوە كە تەنها یەك چین لە جیهاندا هەیە و تایوان بەشێكی دانەبڕاوە لەو چینە. حكومەت لە پەكین وەك تاكە نوێنەری شەرعی چین ناسراوە، هەڵوێستێك كە بە بڕیارنامەی 2758ی كۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان (1971) دووپاتكرایەوە. لەم ڕوانگەیەوە چەمكی “سەربەخۆیی تایوان” تەنیا خواستێكی سیاسی نییە بەڵكو هەڵەیەكی مەترسیدارە، خیانەتێكە لە نەتەوەی چین و هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆیە بۆ سەر یەكپارچەیی خاكەكەی. یاسای بەرگری نیشتمانی چین بە ڕوونی فەرمانی ئەوە دەكات كە سوپای ڕزگاریخوازی گەل سەروەری و یەكێتی و یەكپارچەیی خاكی وڵاتەكە بپارێزێت، لە كاتێكدا یاسای دژە جیابوونەوە لە ساڵی 2005 ڕێگە بە ڕێوشوێنی نائاشتیانە دەدات ئەگەر تایوان هەوڵی جیابوونەوە بدات،گێڕانەوەی حەتمییەت بە تایبەتی كاتێك كە تەحەدای دەكرێت، بەرپرسانی ژاپۆن، بە تایبەت دوای ململانێی ڕووسیا و ئۆكرانیا، زیاتر ئاسایشی تایوانیان وەك بابەتی نیگەرانی ڕاستەوخۆ بۆ ژاپۆن لە چوارچێوەیەكدا داناوە و زۆرجار جەخت لەوە دەكەنەوە كە “باری نائاسایی تایوان حاڵەتێكی نائاسایی ژاپۆنە”.
ئەم لێدوانانە ڕەنگدانەوەی پەرەسەندنی ترسی ژاپۆنن لە مۆدێرنیزاسیۆنی سەربازی چین و هەڵوێستی جەختكردنەوە لە دەریاكانی ڕۆژهەڵات و باشووری چین. وەزارەتی بەرگری ژاپۆن بە ڕوونی ئاماژە بە نیگەرانییەكان دەكەن سەبارەت بە هاوسەنگی سەربازی لە گەرووی تایوان، ئەمەش ئاماژەیە بۆ گۆڕانكاری بەرەو بەشداریكردنی چالاكانەی نێودەوڵەتی لە داهاتووی تایوان و تەحەدایەك بۆ گێڕانەوەی پەكین سەبارەت بە كاروباری تەواو ناوخۆیی،وەڵامی چین بۆ ئەم تەحەددایانە خێرا و یەكلاكەرەوە و فرەلایەنە بووە. لە ڕووی دیپلۆماسییەوە، پەكین چەندین جار دیپلۆماتكارانی ژاپۆنی بانگهێشتكردووە بۆ تۆماركردنی ناڕەزایەتی فەرمی و لێدوانەكانی بە “نابەرپرسیارانە” و پێشێلكردنی ئەو بنەمایانەی كە لە بەیاننامە هاوبەشەكانی ژاپۆن و چیندا جێگیركراون، كە كۆماری گەلی چین وەك تاكە حكومەتی یاسایی چین دەناسێت، ئیدانە دەكات. سەروەری لە بەیاننامە فەرمییەكاندا دووپاتكرایەوە كە جەخت لەوە دەكاتەوە كە تایوان بەشێكی جیانەكراوەی چینە و كاروباری ناوخۆی وڵاتەكەی كراوە نییە بۆ دەستوەردانی دەرەكی. زۆرجار چوارچێوەی مێژوویی بانگەشە دەكرێت، كە تێبینییە هاوچەرخەكانی ژاپۆن بە ڕابردووی سەربازییەوە دەبەستێتەوە، بەتایبەتی داگیركردنی تایوان لە ساڵانی 1895-1945.
نمایشە سەربازییەكانی سوپای ئازادی گەلی چین، لەوانەش مەشقەكانی نزیك هێڵی ناوەڕاستی گەرووی تایوان، وەك بەڵگەیەكی بەرجەستە بۆ ئامادەیی چین بۆ بەرگریكردن لە سەروەری وڵاتەكەی، بەپێی یاسای دژە جیابوونەوە. ئەم ڕێوشوێنە یەكگرتووانە پەیامێكی ڕوون دەگەیەنن: “یەكگرتنەوە جێگەی دانوستان نییە و كۆماری گەلی چین لەوەدا جدییە”،جەختكردنەوەی چین لەسەر حەتمی یەكگرتنەوە خزمەت بە چەندین ئامانجی ستراتیژی دەكات. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ئامانجی ئەوەیە گەلانی دیكە لە پشتیوانیكردن لە ناسنامەی جیاوازی تایوان ڕابگرێت، ئەمەش وا دەكات پێشێلكردنی بنەمای یەك چین هەم لە ڕووی دیپلۆماسی و چ لە ڕووی ئابوورییەوە تێچووی زۆری هەبێت. لە ناوخۆدا، گێڕانەوەكە ڕای گشتی لە پشت دیدگای حكومەتەوە بۆ یەكگرتنەوەی نەتەوەیی، بەهێزكردنی شەرعیەت و كۆكردنەوەی هەستی نیشتمانپەروەرانە یەكدەخات. لە تایوان بۆ ئەوە داڕێژراوە كە پشتگیری لە سەربەخۆیی فەرمی بێهیوا بكات، وەك ڕێگایەكی بێهودە وێنا دەكات كە مەترسی ململانێی لەسەرە، لە هەمان كاتدا یەكگرتنی ئاشتیانە لە ژێر سەروەری چین وەك سوودبەخشترین ڕێگا دەخرێتەڕوو،ململانێكانی نێوان بەرپرسانی ژاپۆن و پەكین، كێبڕكێی جیهانی فراوانتر لەسەر داهاتووی تایوان دەخاتە ڕوو.
ژاپۆن و هاوپەیمانەكانی سەرنجیان لەسەر پاراستنی “هیندۆ-ئاسیای ئازاد و كراوە” ، لە كاتێكدا چین ئەم دەستێوەردانانە وەك ئیستفزازییەك لێكدەداتەوە كە ئامانج لێی دابەشكردنی میللەت و تێكدانی چارەنووسی مێژوویی خۆیەتی. ڕێبازی پەكین ئارگومێنتی یاسایی، سكاڵای مێژوویی، فشاری دیپلۆماسی و ئامادەیی سەربازی تێكەڵ دەكات بۆ پێكهێنانی گێڕانەوەیەكی یەكگرتوو: گەڕانەوەی تایوان بۆ وڵاتی دایك نەك هەر خوازراوە بەڵكو حەتمییە،پرسی تایوان تەنیا پرسێكی ناوچەیی نییە- پرسێكی بنەمای قووڵی نیشتمانییە بۆ چین. لە كاتێكدا یەكگرتنەوەی ئاشتیانە وەك دەرئەنجامێكی پەسەندكراو دەمێنێتەوە، ئیرادەی كۆماری گەلی چین بۆ گەیشتن بەم ئامانجە بە هەر شێوەیەك بێت جدیە. گەرووی تایوان وەك لە یەكێك لە هەستیارترین خاڵە ستراتیژییەكانی جیهان، كە ناڕەزایەتییە مێژووییەكان، ئیدیعای یاسایی، مانۆڕی دیپلۆماسی و دۆخی سەربازی تێیدا كۆدەبنەوە. لە ڕوانگەی پەكینەوە، گەڕانەوەی تایوان بۆ وڵاتی دایك پرسیارێك نییە كە ئەگەر، بەڵكو كەی- پرسیارێكی مێژووییە لە ڕزگاربوون كە هیچ دەستێوەردانێكی دەرەكی ناتوانێت بیگۆڕێت.
