پرسیاركردن لهتاریكی و گهڕان بهدوای وهڵامدا… سهدیق سهعید ڕواندزی
ئیدی نووسهر باس له ڕۆمانی كوردی و بهشێك له ڕۆماننووسانی ئێمه دهكات كه چ ڕۆڵیكیان بینیوه لهكرانهوه و دهوڵهمهندكردنی پاشخانی ڕۆشنبیری ئهو وهك خوێنهرێك.
ههمیشه لهگێڕانهوهی بیرهورییهكاندا، بگێڕهوه یاخود كارهكتهری ڕووداوهكان، چهقی باسهكان دهبێت. یاداشت و بیرهوهری، بهو پێیهی دهچنه خانهی نووسینهوهی ئهزموونهكانی مرۆڤ وهك تاكێك، ئیدی یادهوهرییه كهسییهكان پانتایی گێڕانهوه دهگرن. چونكه دواجار ئهوهی دهنووسرێتهوه و بهرباس دهدرێت، ژیانی نووسهركهیه. گێڕانهوهی بیرهوهرییهكان، پترئهزموونێكی خودی و كهسین لهوهی گشتی و بابهتی بن. بهڵام گهلێك جار لهپهراوێزی گێڕانهوه خودییهكان، ڕووداوه سیاسی و مێژوویی و فهرههنگییهكان، دهبنه بهشێك لهكرداری گێڕانهوه. بۆیهشه كاتێ ئهو ئهزموونانه دهخوێنینهوه، دهبینین خوێنهر ههرتهنها بهر ڕووداوه تایبهتی و كهسییهكان ناكهوێت، بهڵكو لهپهراوێزیهوه ئاشنای ڕووداوهكانی دیكهش دهبێت كه پهیوهستن به ژیانی گشتی كۆمهلگاوه.
ئهم جۆره له گێڕانهوهی بیرهوهرییهكان، دهكرێ بڵێین لهیهك كاتدا بیۆگرافیاو مێژوون. چونكه لهلایهكهوه بیۆگرافیای ژیانی نووسهرهكهمان دهكهوێته بهرچاو، لهلایهكی دیكهشهوه چهندین دیاردهی فهرههنگی و مێژوویی.
ئهم تێكههڵكێشیه لهنێوان سۆبژێكت و ئۆبژێكتدا، دهروازهیهك بهرووی خوێنهردهكاتهوه كه تیایدا لهنزیكهوه ئاشنای سهردهم و قۆناغێكی دیاریكراو بێت. وهك ئهوهی له بیرهوهریی سیاسییهكاندا دهزانین له شاخدا چی گوزهراوهو دیوهنهێنییهكهی شۆڕشی كورد چۆن بووه.
بهههمان شێوه ڕهنگه له گێڕانهوهی مێژووی تایبهتی ژیانی نووسهرێكیش، خوێنهر بهر چهندین دیاردهی ئهدهبی بكهوێت، كهنووسهر گهواهیدهری ڕوودان و بینییان بووه.كتێبی(پرسیاركردن لهتاریكی) یهكێكه لهو كتێبانهی كه من تیایدا ههرتهنها خودنییه، بهلكو بابهتیشه. چونكه ئهو منه ههر تهنها گوزارشت لهخود ناكات و خود ناگێڕیتهوه، بهڵكو بابهتیش باس دهكات.ئهم كتێبه ئهگهرچی به جۆرێك له جۆرهكان دهچێته خانهی گێڕانهوهی ژیاننامه، بهڵام پتر ههڵوهستهكردنێكه له ئاست دنیای ڕۆشنبیری ئێمه لهچهند سهردهمێكی جیاوازدا.ڕهنگه ههرلهبهر ئهمهش بێت كه نووسهرهكهی ئاگاییانه پێناسهی كتێبهكهی به(ناسنامهی ئهدهبی) كردووه نهك یاداشت و بیرهوهری.بێگومان بهستنهوهی ئهزموونه كهسییهكان به ئهزموونه گشتییهكانی پهیوهست بهكۆمهلگاوه، دهروازهیهك به ڕووی خوێنهر دهكاتهوه كه ئهگهر بچووكیش بێت، وهلێ لهكڵاوهڕۆژنهیهوه ئاشنای ڕابردووبێت.ئهم كتێبه كه لهچهند بابهتێك له ژێر ناونیشانی جیا پێكهاتووه، لهههریهك لهبابهتهكان نووسهر له پهراوێزی ڕووداوهكانی ژیانی خۆی، ئاماژه به مێژووێكیش دهكات. سهرهتا باس لهسهرهتاكانی ساڵانی شهست و لهدایك بوونی خۆی دهكات، لهگهڵ ئهمهشدا، نووسهر ئاماژه بهههڵگیرساندنی شۆڕشی ئهیلول و گۆڕانكارییه سیاسییهكانی ئهو كات دهكات. دواتر باس له ستراتیژیهتی شۆڕش بهگشتی و ئامانجی شۆڕش دهكات و ڕهخنهی ئهوه دهگرێت كهئهگهرچی كورد خاوهنی چهندین شۆڕشه، بهڵام نهتوانراوه،ژیانی مرۆڤی كورد بگۆڕن.
ئاماژه بهوه دهكات كه هێزه سیاسییهكان ئهوهندهی له ململانێی یهكتری و ههوڵی سڕینهوه و پاوانخوازی دابوونه، ئهوهنده شۆڕش نهبۆته گۆڕانكارییهكی ڕیشهیی لهژیانی ئێمهدا. ئهگهرچهپ وهك چهمكێكی سیاسی وبیرو باوهڕێكی كراوهو پێشكهوتنخوازانه وهربگرین،ئهوا له كۆمهلگای كوردیدا به پیچهوانهوه، بیری چهپخوازی هیچ ڕۆڵێكی نهبینیوه،چونكه حزبه چهپهكانی ئێمه نهیانتوانیوه بیری چهپخوازی بگونجێنن لهگهڵ تایبتمهندییه فهرههنگی و كۆمهڵایهتییهكانی كۆمهلگای كوردی. بۆیهنووسهر ڕهخنهی شۆڕشهكانی كورد دهكات كه ئهوهندهی تربوونهته مایهی نائومێدكردنی تاكی كوردی.
بهشێكی زۆری مێژووی ههموو حزبه سیاسییهكانی ئێمه، مێژووێكه لهبهیهك ههڵشاخان و ململانێی و پهنابردنه بهر زمانی چهك،لهبڕی زمانی فیكرو دیالۆگ. بۆیه نووسهر وهك تاكێكی ڕۆژههڵاتی، بهبڕوای من وهك خوێنهرێك به نائومێدییهوه دهڕوانێته شۆڕش له ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست.
لهبهشێكی دیكهدا، نووسهر ئاماژه بهوه دهدات كهكاتێ ئهو پۆلی سێی ناوهندی ئهو كاتی تهواو كردووه،ڕۆمانی كوردیش پێنگاڤێكی هاویشتووه. ئهویش بهبڵاوكردنهوهی ڕۆمانی نازه، ئهگهرچی تیمهی ڕۆمانهكه بابهتێكی سیاسیش نهبووه. لێرهدا نووسهر لهبهرامبهر ئهزموونێكی تایبهتدا، هاوتهریب باس له ئهزموونێكی گشتیش دهكات كهئهویش ڕۆمانی كوردییه.
ئیدی نووسهر باس له ڕۆمانی كوردی و بهشێك له ڕۆماننووسانی ئێمه دهكات كه چ ڕۆڵیكیان بینیوه لهكرانهوه و دهوڵهمهندكردنی پاشخانی ڕۆشنبیری ئهو وهك خوێنهرێك. لهلایهكی دیكهوه نووسهر بهكورتی باس لهبهرجهسته كردنی ئاستهكانی زمانی شیعرو دهربڕین دهكات له نێوان ساڵانی سهرهتای ههفتاكان و قۆناغی ڕوانگه، ههروهها سهرهتای ههشتاكان و قۆناغی تهلیعیهكان.بهبڕوای نووسهر زمانی شیعر لهسهردهمی ڕوانگهدا،زمانی ئاراستهكردن وسیاسهت و نوێبوونهوهی نێوشاری ههڵگرتبوو، زمانێك بوو لهخهمی شاروئایدۆلۆژیا دابووه.خهمی ڕوانگهخۆی له ئاراستهكردنی ڕهمزی ناسیۆناڵی دابووه. بهڵام زمانی شیعری ههشتاكان، زمانی مهعریفی و خودگهرایی بوو.ئاكامی شیعری ههشتاكان، دهكهوێته نێوان چێژو خودگهراییهوه. بێگومان دیاره ئهمهش ڕهنگدانهوهی ههڵومهرجی سیاسی ئهوكاتی كۆمهلگهی كوردی بوو. چونكه شیعری ههشتاكان، پتر بهرهو ڕهمزییهت و تهمومژی مانا دهچوو،ڕهنگدانهوهی قۆناغێك لهنائومێدی و ستهمی سیاسی و نهبوونی ئازادی و سهربهستی بوو.بۆیه لهشیعردا ڕهمز دهبێته زمانی دهربڕین و گوزارشتكردن لهژیان، پێچهوانهی قۆناغی ڕوانگه، كهكهشێكی ئازادو سهربهست ههبوو بۆنووسین.
لهوتارێكی دیكهشدا، نووسهر ڕهخنه لهو دۆخه سیاسی و كۆمهڵایهتییه دهگرێت كهلهدوای ڕاپهڕینهوه هاته ئاراوه.بارودۆخێك كه تیایدا وهك خۆی دهڵێت كتێب و خوێندنهوه كهوتنه زبڵدانی مێژوو. خوێنهوه ئهو بهها مهعریفیهی نهما وهك ئهوهی له ساڵانی ههشتاكاندا وێرای ههموو سانسۆرێك بهڵام خوێنهران و نووسهران، ڕۆژهكانی ههفته له چاوهڕوانی ڕۆژنامه كوردییهكان دابوون.لهدوای ڕاپهڕین دهسهڵاتی كوردی نهیتوانی پێداویستییهكانی تاكی كورد دابین بكات.لهو ساڵهدا كهگهلی كورد ئازاد بووله ژێرههژموونی بهعس، بهئومێدو هیواوه دهیڕوانییه ئایینده.تاكهكان خهونی گهورهیان ههبوو،له خهیاڵی داهاتووێكی پرشنگدار دابوون،بهڵام ههموو ئهو خهونانه ماوهیهكی كهم دوای ڕاپهڕین بههۆی شهڕی ناوخۆو بارودۆخی سهختی ئابووری، لهنێو چوون. ئیدی مرۆڤی كوردكه هێشتا سهرگهرمی خۆشییهكانی ڕاپهڕین بوو،وهك پێویست چێژی لهو ئازادییه نهبینی كه دوای نهمانی بهعس دروست ببوو.
بهدرێژایی ئهو كتێبه وهك خوێنهرێك بهردوو چهمكی گرنگ كهوتم كه ئهوانیش: چهمكی سهربهستی خود و خوێندنهوهبوون. نووسهر له كتێبهكهیدا، ههمیشه جهخت لهوه دهكاتهوه كه مرۆڤ پێویسته خۆی بێت و كۆیلهی هیچ ئایدیایێكی سیاسی و حزبی و گرووپگهرایی نهبێت. دهبێ تاكبوونی خۆی لهنێو هیچ نهخشهیهكی گشتیدا نهتوێنێتهوه، بهڵكو ههڵگری شوناسی سهربهخۆیانهی خۆی بێت.چونكه زمانی شیعرو ئهدهب بهگشتی زمانی سیاسهت نین، ههرگیز زمانێكی سیاسی ناتوانێت زمانێكی ڕۆمانسی بێت و جوانی و چێژ بهرههم بهێنێت.
بۆیه گرنگه مرۆڤهكان ئازادی و سهربهستی خۆیان بههیچ پێدراوێك نهگۆڕنهوه. چهمكی دووهمیشیان خوێنهوه بوو. نووسهر له پهراوێزی ئهزموونی ژیانی خۆیهوه ئهو پهیامه دهگهیهنێت، كه ئهگهر بمانهوێت نووسهرێكی داهێنهرو خاوهن ڕۆشنبیری بین، دهبێ خوێنهرێكی وردو جدی بین.بهبێ خوێنهوهیهكی ههمیشهیی وقووڵ، ههرگیز ناتوانین ببینه نووسهرێكی دیارو سهركهوتوو.
خوێنهوه خۆراكی مێشكه، خوێنهوه له نووسین گرنگتره. چونكه ههرخوێنهوهیه بهردهوام پهنجهره جیاوازهكانی نووسین و ژیانمان بهڕوودا دهكاتهوه.دواجار دهمهوێ ئاماژه بهوه بدهم كه نووسینهكانی كاك عهبدولموتهلیب بهگشتی بۆ من وهك خوێنهرێك جێگهی بایهخن و دهیانخوێنمهوه، لهو سۆنگهیهشهوه ئهم كتێبهم خوێندهوه. بههیوای درێژهدان بهنووسین بهناسنامهی ئهدهبی له داهاتوودا.
——————————————–
تێبینی/ لهڵاپهڕه 79ی كتێبهكهدا، دووههڵه لهبهروارهكان كراون كه یهكهمیان نووسراوه:(ساڵی 1991ههڵبژاردنی پهرلهمان كرا) بێگومان ساڵهكه 1992.دووهمیشیان لهههمان ڵاپهڕهدا نووسراوه:( دوای كۆنگرهی یهكێتی نووسهران له مانگی 3ی 1991له شهقڵاوه). بهڵام ئهوهندهی من بزانم كۆنگرهی نووسهران له مانگی تشرینی دووهم بهسترا نهك ئازار.
پهراوێز/ناوی كتێب (پرسیاركردن لهتاریكی) بابهت/ ناسنامهی ئهدهبی/ نووسینی(عهبدولموتهلیب عهبدوڵا)/ بڵاوكراوهی سهنتهری فیكری و ئهدهبی نما 2019.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
