تارمایی دیكتاتۆر لهچیڕۆكی پهیكهرهكانی سهلاح زهنگهنهدا … سهدیق سهعید ڕواندزی
یهكێك لهو سیما سیاسییانهی له سهردهمی دیكتاتۆردا له عێراقدا بوونی ههبوو، ئهو پهیكهرانهی خودی سهدام بوون كه ههموو شارو له شارهكانیشدا، زۆربهی شهقامهكانی تهنیبوو. به ڕادهیهك مرۆڤ بۆههر لایهك ڕووانیبای ئهوا پهیكهرێكی دیكتاتۆری دهكهوته بهرچاو.بوونی ئهو ژماره زۆرانه لهپهیكهرهكان، گهرچی بهقهبارهو شێوه و شوێنی نماییشكردنیان جیاوازبوون له یهكتری، وهلێ ههموویان یهك ئاماژهیان دهگهیاند كه ئهویش دیكتاتۆر ئهگهر خۆشی له ههموو شوێنهكان نهبێت، ئهوا تارماییهكهی وهك هێمایهك بۆ ترس و تۆقین، بوونی ههیه.له ههموو ڕووبهره جیاوازهكانی ژیان دهبینرێت و بینینی ئهویش واته ترس و سڵهمینهوه و كوشتن و خوێن.واته ئهگهر پهیكهر وهك هونهرێك هێمایهك بێت بۆ ژیاریبوون و هونهرێكی بهرز، ئهوا پهیكهرهكانی دیكتاتۆر سیمبولی ترس و به سیخوڕیكردنی كۆمهڵگه و چاودێریكردنی تاكهكان بوو. لهڕاستیدا، له ژیانی ههموو دیكتاتۆرهكانی دنیا خاڵێكی هاوبهش ههیه، ئهویش نهرجسیهت و شهیدابوونه به خود.
ئهوان دهیانهوێت لهڕێی بیناكردنی ئهو پهیكهرانهوه، خۆشهویستییهكی ساخته ببهخشنهوه بهوهی كهگهلهكانیان ئهوهندهیان خۆش دهوێن، پهیكهریان لهههموو شوێنێك بۆ دروست كردوون. كاتێكیش كۆتایی به ستهم و دهسهڵاتهكانیان دێت، ئهوا پهیكهرهكانیان بهرله ههموو شوێنێك زووتر دهكهونه بهر ڕووخاندن و ئهتككردن. وهك ئهوهی له مهیدانی فیردهوس بهرامبهر پهیكهری زهبهلاحی سهددام كرا، كاتێ بینیمان له گۆڕهپانی فیردهوهس منداڵان یارییان بهكهلله سهرهكۆنكریتییهكهی دهكرد.ئهو پهیكهره زهبهلاحهی سهردهمانێك هێمای تارمایی دیكتاتۆرو ترس و تۆقین بوو بۆ ههمووان.چیڕۆكی(پهیكهرهكان)ههڵگری ئهو گوتارهیه كهباسمان كرد. ئهویش ئامادهیی دیكتاتۆره له ژیانی عێراقییهكان لهههموو شوێن و جێگهیهكدا.چ بهشێوهیهكی ڕاستهوخۆ، یان له ڕێگهی سێبهری پهیكهرهكانییهوه بێت. ئهم چیڕۆكه باس له تهنینی ههموو شوێنێك به پهیكهرهكان دهكات. تا ئهو ئهندازهیهی دواجار پهیكهرهكان دهبنه مرۆڤی ڕاستهقینه و هاوشێوهی ههموو مرۆڤێك،قسه دهكهن و دهڕۆن.
پاڵهوانی ئهم چیڕۆكه، كه كهسی یهكهمی تاكه ڕقێكی زۆری له پهیكهرهكانه. بۆیه ههر كاتێك بهلایاندا ڕهت دهبێت و سهیرییان دهكات، تفێك دهكاته پهیكهرهكان. ڕۆژێكییان كاتێ ههمان ڕهفتار بهرامبهر به پهیكهرهكه دووباره دهكاتهوه و به خێرایی دهگهڕێتهوه ماڵهوه، واههست دهكات پهیكهرهكه له سهكۆكهی دێته خوارهوه و لهماتریالێكی بێ گیان وجوڵه، دهبێته مرۆڤ و دوای دهكهوێت. پاڵهوانی چیڕۆكهكه كاتێ دهگاتهوه ماڵهوه، دهیهوێت پشووێك بدات، له وكاتهدا لهدهرگا دهدرێت. ئیدی ئهو واخهیاڵ دهكات ئهوه پهیكهرهكهیه دوای كهوتووه، بۆیه داوا له ژنهكهی دهكات دهرگاكه نهكاتهوه، بهڵام ژنهكهی گوێ بهو داوایهی ئهو نادات و دهرگاكه دهكاتهوه،دواتریش پهیكهرهكه دێته ژورهوهو به بهرچاوی ئهو،دهستی ژنهكهی دهگرێت و لهگهڵی جووت دهبێت. دوای ئهمهش منداڵێكی له شێوهی پهیكهرێكی بچووك له ژنهكهی دهبێت.ناچار ماڵ جێدێڵێت و خۆشی دهبێته پهیكهر. ئهمجارهیان پاڵهوانی چیڕۆكهكه، دهیهوێت وهك حهزرهتی ئیبراهیم ههرچی پهیكهر ههیه بهدهستهكانی وردوخاشییان بكات.
چونكه خۆی وتهنی ههر له منداڵییهوه ڕقی له پهیكهرهكانه. بۆیهڕۆژێك تهورێك ههڵدهگرێت و به گژپهیكهری ئهلسعدون دادێتهوه،بۆ ئهوهی وردوخاشی بكات، بهڵام پهیكهرهكه لێی دێته قسهو پێی دهڵێت:( ههی گهمژه ونبه لهبهرچاوم ئهگینا سهرت پان دهكهمهوه).پاڵهوانی چیڕۆكهكهش بهترس وپهشۆكاوییهوه واز له پهیكهری ئهلسعدون دێنێت و ئهمجارهیان به شهقامی ڕهشیددا شۆڕدهبێتهوه و دهیهوێت پهیكهری ڕهسافی بڕووخێنێت،كاتێ لهو پهیكهرهش نزیك دهبێتهوه،ئهویش پێی دهڵێت:(ههی كوڕی سۆزانی)دیسانهوه بهترس و دڵه ڕاوكێهوه واز لهپهیكهری ڕهسافییش دههێنێت، كاتێك له شهودا بهرهو ماڵ دهبێتهوه پهیكهرهكهی شا فهیسهڵی یهكهم دهبینێت،ههوڵدهدات بهتهورهكهی دهستی ئهویش بڕووخێنێت،بهڵام دیسانهوه شا فهیسهڵیش پێی دهڵێت:(ههی نۆكهری ئینگلیز).ناتوانێت ئهویشیان بڕووخێنێت، بهم جۆره سهرجهم ههوڵهكانی پاڵهوانی چیڕۆكهكه لهوردوخاشكردن و ڕووخاندنی پهیكهرهكان كهزۆر ڕقی لێیانه، شكست دههێنێت.ناتوانێت وهك حهزرهتی ئیبراهیم بوێری ئهوهی ههبێت،پهیكهرهكان تێكبشكێنێت.بهڵام چونكه ئهو زۆر ڕقی له پهیكهرهكانه،بۆیه ئهمجارهیان پیلانێكی تر بۆ لهنێوبردنیان دائهنێت،ئهویش مینڕێژكردن و تهقاندنهوهیانه به دینامێت. بۆیه ههموو پهیكهرهكان بهیهكهوه دهبهستێت و كاتێكیان بۆ دیاری دهكات. لهكات و ساتی دیاریكراودا، پاڵهوانی چیڕۆكهكه بهڕیمۆت كۆنترۆل پهیكهرهكان دهتهقێنێتهوه، بهلام شتێكی سهیر دهبینێت كاتێ ههست دهكات كه تهقینهوهكه لهنێوماڵی خۆی بووه.واته پهیكهرهكان لهههموو جێگه و شوێنێكدا بوونیان ههیه.
دوای تهقاندنهوهی پهیكهرهكانیش، ههست بهخۆشحاڵی دهكات كه سهركهوتوو بووه لهكارهكهی. بهڵام دهبینێت، كوڕهكهی دیسان پهیكهرێكی بچووكی لهماڵهوه شاردۆتهوه.باوكی چهند ههوڵی له گهڵ دهدات كه پهیكهرهكان هێمای نههامهتین و دهبێ لهنێوببرێن، بهڵام منداڵهكهی پێی دهڵێت: كهئهم پهیكهرهیان بچووكه و هیچ مهترسییهكی نییه.لهم چیڕۆكهدا، دهكرێ چهندین مهغزای شاراوه له پهیكهرهكان بینین. بهتایبهتیش كه ئهم چیڕۆكه له سهردهمی بهعس نووسراوه.بوونی پهیكهرهكان، لهڕاستیدا هێمایه بۆ بوونی دهسهڵاتێكی سیاسی تۆقێنهربهسهرژیانی كۆمهلگاوه. دهسهڵاتێك كه پایهكانی خۆی له سهر كوشتن وخوێن و سڕینهوهی ههموو ئازادیخوازێك كه بشێ مهترسی بن بۆ سهری ڕاگرتووه. دهسهڵاتێك كهتیایدا له ڕێگهی تۆڕێكی سیخوڕی گهورهوه، بهشێكی زۆری تاكهكان دهكاته سخور بهسهریهكترییهوه. بۆئهوهی كهس نهتوانێت وشهیهك یاخود ههڵوێستێك له ئاست ستهمی ئهو دهسهڵاته دهرببڕێت.
كاتێ پهیكهرهكان دێنه نێوماڵهكانمان،هێمایهكه بۆ ئهوهی مرۆڤهكان له سهردهمی بهعسدا لهو پهڕی بڕوانهبوون به یهكتری و بێ متمانهیی له نێوانیان دهژیان. چونكه ههموومان دهزانین كهم نهبوون ئهوانهی دواجار ناپاكییان له هاوڕێ و كهسه ههرهنزیكهكانی خۆشیان دهكرد.ئهمهلهلایهك، لهلایهكی دیكهوه چیڕۆكنووس لهچیڕۆكهكهیدا مهبهستییهتی ئهو پهیامه بگهیهنێت كه عێراق وڵاتی پهیكهرهكان بووه،بهومانایهی خودی كۆمهڵگه له بێدهنگییهكی كوشندهدا دهژیا. دیكتاتۆر چی مهبهستی با ئهوه دهكرا. لهسهردهمی بهعسدا، له ژێر ستهم و چهوسانهوهی سیاسییانهی دهسهڵاتی بهعسدا، ههموویان هاوشێوهی پهیكهرێك بوون.دهرهنجامیش ئهوه دیكتاتۆر نییه بێ دهنگی دروست دهكات، بهڵكو بێ دهنگییه دیكتاتۆر دروست دهكات.به پهیكهرهیبوونی مرۆڤهكان, واته داماڵینیانه لهو ههسته مرۆیی و ڕوحی و هزرییهی، كهجیای دهكاتهوه لهبوونهوهرهكانی تر.كاتێ له چیڕۆكهكهدا، ههموو شوێنهكان و جێگاكان دهبنه موڵكی پهیكهرهكان،دهلالهته له وهی كهعێراق و عێراقییهكان، بچووك و بهرجهستهكراون له كهسیهتی دیكتاتۆردا.چونكه نابێ ئهوهمان بیر بچێت كه لهو وڵاتانهی سیستهم تاكهكهسی و دیكتاتۆرییه، كۆمهڵگه جگه لهمێگهلێك كه سهركرده چۆنی بووێت بهو شێوهیه ئاراستهی دهكات، هیچی تر نییه.چیڕۆكی پهیكهرهكان هێمایهكه بۆ نیشاندان و بهرجهسته كردنی ژیانی تاكهكان له سهردهمی بهعس و سهددامدا له وێناكردنێكی جوانی ئهدهبییانه.
بهڵام لێرهدا پرسیار ئهوهیه كهئایا ،چیڕۆكی پهیكهرهكان دواجار كۆتایی دێت؟چیڕۆكنووس له چیڕۆكهكهیدا، دوای تهقاندنهوهی پهیكهرهكانی پێشووتردهڵێت:(پهیكهرهكان ههڵسانهوه،ڕۆژی ههڵسانهوهی پهیكهرهكانه،پهیكهرهكان پهیكهری ئێمهن له خهو ڕاكشان ههڵسانهوه).بهم جۆره چیڕۆكنووس دهیهوێت ئهوپهیامه بگهیهنێت كه ههرگیزاو ههرگیز،بتهكان لهوڵاتهكهیدا كۆتاییان نایهت.دواجار دهمهوێ ئاماژه بهوه بدهم، كه ئهمه دووهم چیڕۆكی وهرگێڕدراوی ئهم چیڕۆكنووسه عێراقییهیه دهیخوێنمهوه. بهڕاستی وهك خوێنهرێك ههم چێژم له خوێنهوهیان بینیوه ههمیش سهرنجیان ڕاكێشاوم. هیوادارم كۆی چیڕۆكهكانی وهربگێڕدرێنه سهر زمانی كوردی…
*چیڕۆكی پهیكهرهكان/نووسینی سهلاح زهنگهنه/وهرگێڕانی تاهیر عوسمان/ڕۆژنامهی ههولێر ژماره 3050له29-3-2019……
*ئهم بابهته له ههفتهنامهی(ههواڵ)ی ڕۆژی شهممه ڕێكهوتی 13-4-2019بڵاوكراوهتهوه………..
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
