بینەر لەشانۆی كوردی دا.. حەیدەر عەبدولڕەحمان
هەركات باسی شانۆی كوردی بكەین، دەبێت بینەر وەك پارچەیەكی هەرە كاریگەرو زیندووی جەستەی شانۆ تەماشا بكەین و پرسیاری ئەوە لەخۆمان بكەین، ئاخۆ لەو هەلو مەرج و ئاستەنگە دژوارانەی شانۆی كوردی پێیدا تێدەپەڕێ، بینەر لەكوێ ی هاوكێشە شانۆییەكە دایە؟
ئایا بینەر چ رۆڵێكی هەیە لەچارەسەركردنی ئەو كێشانەو تا ئێستا لەو ئاستە مەعریفی و هوشیارییە دایە كە بتواتێت چارەنووسی شانۆی كوردی لەئەستۆ بگرێ و متمانەی پێ بكرێ؟ خۆ دیارە بینەری ئێمە بەدرێژایی دیرۆكی شانۆی كوردی، هەمیشە تینووی شانۆ بووە، پێی وابووە شانۆ مینبەرێكی كاریگەرە بۆ هەڵبڕینی دەنگی ئازادی، وروژاندنی هەقیقەت، گوزارشت كردن لەئەشكەنجەو ئازارەكانی میللەت.
بۆیە هەركات دەرگای شانۆیان لەسەر داخستبێ، بە پەنجەرەكانەوە هاتۆتە ناو هۆڵی شانۆ، ئەگەر پەنجەرەكانیشیان داخستبێ، ئەوە دەرگاو پەنجەرەكانی لەبێخەوە دەرهێناوە، بۆ ئەوەی شانۆ ببینێ.
ئەمە لە زەمەنێكدا كە شانۆ دۆزێكی نەتەوەیی بوو، چەكێك بوو بۆ مقاوەمەت و خۆ راگری.
ئەو كات شانۆ لەشارو لەشاخ و لەقوتابخانەو لەدەشتودەر، لەهەر شوێنی بینەری لێ بوایە، گوتاری خۆی دەگەیاند.
هەموو شتێ لە تێكست و ئامانج و نواندندا كۆ دەبۆوە، بەڵام بینەرێكی پڕ لەتاسەت هەبوو بە جۆشەوە لەچاوەڕوانیت دابوو.
شانۆكارەكانیش لەو سەردەمەدا، بەهەمان حەماسی بینەر لەئێستا زێترو بە گەرم و گوڕترو رۆحیەتێكی نەتەوەیی و هونەرێكی بەكۆڵتر لەسەر شانۆ دەوەستان.
بەڵام لەگەڵ تێپەڕ بوونی زەمەن و دەرهاوێشتەكانی، بە پێی رۆژان وەزیفەی شانۆ لەجاران قورستر بوو، ئەركی بینەریش بۆ لەئامێز گرتنی شانۆ سەختتر بوو..
شانۆ لەهەموو سەردەمێكدا لەرەحمی ئەو سەردەمە لەدایك دەبێت كە تێیدا دەژیت، زادەی حاڵەتە سایكۆلۆژی و فسیۆلۆژی ئەو كۆمەڵگایەیە كە ناتوانێت ببێتە پارچەیەكی لێك دابڕاو.
شانۆو كۆمەڵگا لەدوو جەمسەرەوە بەیەك دەگەنەوە:
لەجەمسەری یەكەمیاندا: هەمیشە كۆمەڵگا مەدەنیەكان، ئەوانەی شارستانیەتێكی دێرین و كولتوورێكی زیندوویان هەیە، شانۆ لەپێشەوەی پێداویستیە بایەخدارەكانی ژیانی خۆیان دادەنێن، ئەوەندەی بوون و نەبونی نان و ئاو لەشانۆ دەڕوانن، بۆیە هەرگیز ناتوانن دەست بەرداری شانۆ بن.
بەشێكی زۆر لەژیانی خۆیان بۆ شانۆ تەرخان دەكەن، ئیدی شارەكانیان پڕ دەكەن لەهۆڵی شانۆیی، بۆ ئەوەی هەمیشە شانۆ لەو هۆڵانەدا جمەی بێ.
پەرە بەپەروەرەو دروست بوونی شانۆكار دەدەن و وڵاتیان پڕ دەكەن لە فێرگەو سەنتەرو ئەكادیمیای شانۆیی.
بۆیە هەرگیز هۆڵەكانیان بێ نمایشی شانۆیی نابێت و بژاڤی شانۆییش لە جوڵە ناكەوێت.
لەجەمسەری دووەمدا: شانۆ وەزیفەی پێویستی خۆی بۆ پیشكەوتنی كۆمەڵگاو بەرزكردنەوەی ئاستی هوشیاریی و مەعریفی، بۆ هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا بەرجەستە دەكات، لەو ناوەندەدا بینەری شانۆیی دەبێتە بینەرێكی خاوەن ئەزموون و شارەزا كە لەشانۆ بگاو وەرگرێكی هوشیار بێت لەپرۆسەی شانۆیی دا.
بەم شێوەیە، هەم كۆمەڵگا خزمەتێكی بایەخدار پێشكەش بەرەوشی شانۆ دەكات، هەم لە بەرامبەردا شانۆ رۆڵی خۆی دەبینێ لەهوشیاركردنەوەی كۆمەڵگاو تێر كردنی هزرو خواستە رۆحیەكانی.
شانۆ چ بینەرێكی دەوێ؟
بینەر پارچەیەكی زیندووی رەگەزەكانی شانۆیە و هەموو پێكهاتەكانی شانۆ ئاراستەی بینەر دەكرێن، بۆ ئەوەی ئەویش بەرۆڵی خۆی هەوڵی ئەوە بدات بەهەموو توانا سایكۆلۆژی و فیزیكی و ئایدۆلۆژییەكانی خۆیەوە، توانای ئەوەی هەبێت، هەموو ئەو تەوژمانە وەربگرێت كە ئاراستەی دەكرێت، چونكە هیچ لەرەگەزەكانی دیكەی شانۆ نابنە ئەلتەرناتیف بۆ بینەرو شوێنی ئەو لەنمایشێكی شانۆیدا پڕ تاكەنەوە تەنها بینەر خۆی نەبێت .
لەقۆناغی دووەمی وەرگرتن دا، دەبێت وەرگر دەسەڵاتی ئەوەی هەبێت، هەموو توانا مەعریفی و هونەری و زانستیەكانی خۆی بخاتە گەڕ، بۆ خوێندنەوەی ئەو هێماو ستاتیكاو دەلالات و پرسیارە نادیارانەی بەركەوتە لەگەڵ مێشك و هزری دا دروست دەكەن.
چۆن لەشانۆی نوێ دا، شانۆ هەر تەنها زمانێكی نیە بۆ وەرگرتن، كە دەق بە تەنها سەرچاوەی وەرگرتن بێت و بینەر پشتی پێ ببەستێت، ئێستا جەستەی ئەكتەرو تەكنیكی شانۆیی و سینۆگرافیاو ئەدای ئەكتەر، بینەر دەوروژیّنن و شوێنی دەق دەگرنەوە، هەم بۆ گەیاندنی پەیامی شانۆیی، هەم بۆ هەژاندنی بینەرو جولاندنی هەستەكانی، بۆ ئەوەی هەر كاتێ پەردەی شانۆ دادرایەوە، كاریگەری و ئاسەواری ئەو رەگەزانە بەئاسانی لەسەر هەست و مێشك و دەروونیدا كاڵ نەبنەوەو تا دێر زەمانێك لە زەهن و ئەندێشەی دا خول بخۆنەوە.
كەواتە چەند ئەوەندەی دەرهێنەرو ئەكتەرو هونەركارەكانی دیكە هەر یەكەو ئەركی تایبەتی خۆیان لەسەر شانۆدا هەیە، بینەریش بەفۆرمێكی تر، بەڵام بەهەمان ئاست ئەركی هەیە بۆ تەواوكردنی پەیامی شانۆیی.
دەسەڵاتی بینەر دەسەڵاتێكی رەهایە:
لە بەر ئەوەی هەموو ئاراستەكان بەرەو رووی بینەرەو هەموو ئامانجەكانیش لەكۆتایی دا بۆ خزمەتی بینەرە، بۆیە بینەر یەكەم ماف و دوا مافی قسە كردنی هەیە، لەسەر هەر بەرهەمێكی شانۆیی، بەقەبوڵ كردنی یا ڕەتكردنەوەی، بۆ ئەمڕۆ، یان سبەینێ.
زۆر جاران كاتێ هەندێ لەدەرهێنەرو ئەكتەرەكان شكست دێنن، دەبن بەپارێزەری خۆیان و پاساو بۆ شكستەكانیان دەهێننەوە، كەچی ( سیزیف ئارنۆ ) ی گەورە رەخنەگری شانۆیی بەریتانی دەڵێت: دەرهێتەر تا دوا لەحزەی ژەنەرال پرۆڤە مافی قسەكردنی هەیە، بەڵام دوای ئەوە تەنها رەخنەگرو بینەرانن مافی هەڵسەنگاندنیان بۆ دەمێنێتەوە، تەنانەت راو بۆچوونی رەخنەگرەكانیش وەك بڕیاری بینەر رەها نیە، هەركاتێكیش بینەر بەرهەمێكی خستە سەبەتەی پەراوێزخستن، هیچ هێزێك نامێنێ ئەو بەرهەمە، یا ئەو دەرهێنەرو ئەكتەرە بگەڕێنێتەوە سەر ئاستی شكۆمەندی خۆی بەر لەشكست.
بەڵام دەكرێ لەپەراوێزی ئەودەسەڵاتە رەهایە بپرسین، ئەرێ كامە بینەرە خاوەنی بڕیاری رەهایە؟
ئەو بینەرە سادەیەی كە پێوەری گشتی لای ئەو تەنیا كات بەسەر بردن و پێكەنینێكی كاتی رووكەشی بێ مەغزایە و ئەهلی نواندنی پڕ لە تەهریج و شانۆی بازرگانیە؟
یان نوخبەیەكی پێگەیشتووی خاوەن دیدو ئایدیایەكی قوڵ و پڕ لەستاتیكا؟
بینەری كورد دابەشی هەردوو بەرە بووە، بۆ سەردەمانێك كە شانۆی بازرگانی باوبوو، كۆمەڵێ موهەریج هۆڵی شانۆكانیان بەكەسانی سادەو پرۆپاگەندەی موزەییەف پڕ دەكردەوە، زەرەرو زیانێكی گەورەیان بە شانۆ گەیاندو ئەو هونەرە جوانەیان لە بەرچاوی بینەر ناشیرین كرد، بە شێوەیەك بینەری راستەقینە شەرم لەخۆی بكاتەوە، بۆ لەحزەیەك بوێری ئەوەی هەبێت لە هۆڵێكی ئاوادا ڕوونیشێ.
ئەو كات دەمانزانی ئەو دیاردە ناشیرینە كاتیەو زەمەن لەگەڵ خۆیدا رایدەماڵێ، هەر كات بەرهەمی (جاد) پەیدا بوو، ئەو موهەریجانە لەشەرمی بینەر خۆیان دەشارنەوەو لەبەرچاوان ون دەبن .
بەڵام ئەوەی لەو نێوانەدا ئاستەمە ئەوەیە، كە تۆ پێویستیت بە كاتە، بۆ گۆڕینی واقعێكی تاڵ و نەرێنی بۆ واقعێكی ئەرێنی.
بەتایبەت بۆ گەڕانەوەی شكۆی شانۆیەكی تێكشكاو لە ڕەگو ڕیشەوە، بۆ شانۆیەك كە لەئاست خۆزگەو ئاواتی بینەر دابێت.
ئەگەر چاو لەرابووردووییەكی نزیك بپۆشین و بڕوانینە هەنگاوەكانی ئەمڕۆمان بۆ بینەری شانۆی كوردی، ئەوە بەگشتی، وێڕای لەبەرچاوگرتنی هەموو كێشەو ئاریشەكانی شانۆی كوردی، گەشبینیەك دەمانگری و هەست بەو گۆڕانە بنەڕەتیە دەكەین لەجۆری بینەرو حەماسی بینەر بۆ شانۆ.
بەڵام لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییەی جۆری بینەر دەبێ بپرسین ئەو هۆكارانە چین كە بوون بە سەرچاوە بۆ دروست بوونەوەی بینەرێكی هوشیار بەشانۆ؟
بێگومان فاكتەری زۆر هەن، دەبنە وەڵامی ئەو پرسیارە، لەوانە:
1.دەست بەكاربوونی كۆمەڵێ دەرهێنەرو ئەكتەری ئەكادیمی بەتوانا، لەوانەی بەراستەقینە خەمخۆری ئایندەی شانۆی كوردین .
2.پشت بەستن بەداهاتی خۆیان بۆ بەرهەم هێنانی بەرهەمە شانۆییەكان، بێ ئەوەی چاوەڕوانی بودجەو هاوكاری حكومەت بكەن، یا چاوەڕوانی قۆرخ كردنی دەرفەتێك بن بۆ گەندەڵی لەسەر حیسابی شانۆیەكی پەڕپووت و هەژار.
3.ئامادەكردنی ئەو بەرهەمانەی كە لەگەڵ خواست و ئارەزووی ئەمڕۆی بینەری كورد دەگونجێن و دەبنە گەرەنتی بۆ راكێشانی بینەر، بەتایبەت راكێشانی خێزان بۆ هۆڵەكانی شانۆ، ئەو خێزانانەی ساڵانێكی دوور بەحەسرتی ئاشنا بوونەوە بوون لەگەڵ شانۆدا.
4.سوود وەرگرتن لەتوانای ئەكتەری لێهاتوو، لەوانەی بینەر ئارەزووی نواندنیان دەكەن و توانای داهێنانیان هەیە لەشانۆدا.
هەندێ نمایشی شانۆیی كە لەسەر ئەو بنچینانە بەرهەمی خۆیان پێشكەش كردووە، لەچەند لایەكەوە بە قازانجی شانۆی كوردی هەڵكەوتنەوە:
یەكەم: ئاستی شانۆی كوردییان بەشێوەیەك بەرز كردەوە، كە هەر دەرهێنەرێك بیەوێت بەرهەمێكی نوێ ی شانۆیی پێشكەش بكات، دەبێت بەهەمان شێوە لەوە بگا كە بینەر چی لە شانۆ دەوێت ؟ هێزی راكێشانی بینەری بۆ هۆڵەكانی شانۆ هەبێت.
بەم شێوەیە دروست بوونی ركابەری لەسەر داهێنان لە نێوان دەرهێنەرەكاندا دەبێتە بنەمایەكی پتەو بۆ سەر لە نوێ دروست بوونەوەو دەست پێ كردنی قۆناغێكی نوێ لەشانۆی كوردی دا. جوگرافیای شانۆیی
وەك لۆژیك بینەرو شانۆ دوو هاوكێشەی هاوتەریب و هاوبەشن لەگەڵ یەكتردا، هیچیان بەبێ ئەوی تریان بوونیان نیە، ماهیەتی هەر یەكێكیان بەوی تریانەوە بەندە.
بەڵام ئەو هاوكێشەیە لەنیشتیمانی ئێمەدا هاوكێشەیەكی ناوازەیەو شانۆو بینەر نەخراونەتە ناو یەك بازنە.
رەنگە لەهەندێ شوێنی جوگرافی وەك شاری هەولێرو دهۆك بینەر هەبێ بەڵام شانۆ نەبێ، لەشارێكی وەك كەركووك و سلێمانی شانۆو بینەر هاوتەریبن، لەچەمچەمال و كەلارو دەربەندیخان و سۆران بینەر زۆرترە لەشانۆ..بەڵام هیچ لەو شارو شارۆچكانە وەك شاری هەولێر مەحروم نەكراون لە شانۆو بینەریان ئەوەندە پڕ لە تاسەو حەسرەت نین بۆ شانۆ، كە تێیدا نەك هەر تەنها بینەرانی ئەو شارە بەناچاری بۆ تینوویەتی شكانیان لەشانۆ ئەو شارو ئەو شار دەكەن و شانۆكارەكانیان دەستەپاچەو بێ ئومێد بوون لەچوونە سەر شانۆ، وای لێهات ئەو شارە دێرینەی شانۆو هەواری تەڵعەت سامان و سەباح عەبدولڕەحمان وفەرهاد شەریف و فەتاح خەتاب و سەعدون یونس و دەیان كەڵە دەرهێنەرو سەدان ئەكتەری بەتوانا، ببنە خاوەنی كەلاوەیەكی شانۆیی، كە تەنها یادگاریەكانی تێدا بمینێتەوە.
كەچی لەنێو ئەو شەوەزەنگە شانۆییەشدا بینەری هەولێر بینەرێكی هەمیشە ئامادەیە بۆ لەئامێزگرتنی شانۆو ئەو بەرهەمانەی دەبنە میوانی هەولێر.
جێگەی ئەسەفە كە لایەنێك نیە خۆی بەبەرپرسیار بزانێ بەرامبەر بەو مەرگەساتەی شانۆ لەو شارەدا، هەندێ لە بەرپرسەكانی ئەو شارە خەمخۆری چاكسازی نین لەو بوارەدا، چونكە پێیان وایە شانۆ سەرچاوەیەكی بازرگانی نیە، ئەوانەش كە بەرپرسی شانۆن، هەست دەكەن شانۆ ئەو پاروە چەورەی جاران نەماوە، بۆیە بوون و نەبونی لای ئەوان وەك یەكە.
ئەوەی لەو نێوەندەدا زەرەرمەند بێت، ئەو بینەرانەن كە خەریكە تامی شانۆیان لەبیر دەچێتەوە، ئەو شانۆكارانەن كە وەك ئاسن ژەنگیان هەڵێنا.
