دوای 17 ساڵ كاركردن لهسهر ئایین و كهمینهكانی كوردستان … سهلام عومهر
كتێبی (گوناح و ئیمان)ی سمكۆ محهمهد بڵاوبۆوه
كتێبی گوناح و ئیمان كه توێژینهوهیهكی ئهكادیمی و مهیدانییه لهسهر گروپه ئیتنیه جیاوازهكانی كوردستان كه بریتین له ئێزدی و كاكهیی و سابیئهی مهندائی و ئهرمهن و ههقه و قهرهج. لهلایهن نووسهر و رۆشنبیر سمكۆ محهمهد هاته چاپ كردن و لهسهر ئهركی ئهكادیمیای كوردستان چاپ و بڵاوكرایهوه كه بریتیه له كتێبێكی ناوازهی پڕ له زانیاری لهسهر بارودوخی مێژووی و كولتووری و فهرههنگی و ئایینی و نهتهوهیی پێكهاته كوردستانیهكانی دهرهوهی ئایینی ئیسلام.
ئهم كتێبه كه لهلایهن سمكو محهمهد وهكو توێژینهویههكی مهیدانی كاری لهسهركردووه/ چیرۆكهكهی بهپێی پێشهكییهك كه نووسهر نوسیویهتی، دهگهڕێتهوه بۆ بهر له17 ساڵ گه ئهوكات وهكو كارێكی پهراوێزخراوی رۆژنامهوانی كاری لهسهر كردووه، دواتر بیری لێكردۆتهوه كه بیكات به پرۆژهیهك بۆ ئهوهی خوێنهر و توێژهران زیاتر ئاشنایهتی دۆخی جوگرافی و مێژوویی و فهرههنگی و ئایینی ئهم پێكهاته ئیتنییانه بن لهرووی ئایینیهوه، لهدوتوێی 336 لاپهره، كه لهسهر ئهركی ئهكادیمیا ی كوردستان چاپكراوه.
لهبارهی ئهو زانیارییه وردانهی كه بهرچاو دهكهون بۆ نموونه خاڵی هاوبهشی ئایینهكانی وهكو ئێزدی و كاكهیی و ئهرمهنی و سابیئه و ههقه و كاكهیی و هتد، نووسهر گهڕاوه و زانیاری وردی چنگ كهوتووه و دركاندوویهتی، وهكو خۆی دهڵێ” بهشێكی زۆر له دواكهوتنی كارهكانم بریتی بوو لهوهی سهید و پیر و شێخ و دهم سپی ئهو پێكهاتانه، قسهیان نهدهكرد و نهێنی ئایین و كولتوورهكهیان نهدهدركاند، كارهكه بۆ ئهوان ناموو بوو، چونكه هێنده لهلایهن ئایینه زاڵهكانهوه پێشتر سهركوت كراون، به ئهستهمیان دهزانی ئهو نهێنیانهی ژیانی كولتووری و ئایینیان بدركێنن، بۆیه كارهكهی كردۆته دوو بهشهوه، بهشێكی پشتی بهسهرچاوهی رۆژههڵاتناسهوه بهستوه و بهشێكی تری دوای ماندوو بوونێكی زۆر لێدوانی له پیرو سهید و شێخهكان وهرگرتووه تاكو كێشهی بۆ درووست نهبێ له ههم له زانیاری و ههم لو كۆسپ و گروپه توند رهوانهی به ئاسانی توێژینهوه له سهرناواخنی دینهكهیان پێ ههزم ناكرێ، ههروا ئهو نههاتووه له خۆوه و بهپێی گوتهی ئهوانی دی زانیاریهكان شیبكاتهوه بهڵكو پشتی بهچهندین سهرچاوهی زیندوو بهستوهو بهناویاندا گهڕاوه كهسه ناودارهكانیانی دۆزیوهتهوهو زانیاری لێوهرگرتوون، چۆته كرۆكی دینهكانیانهوهو گهڕاندوونیهوه بۆ ئهو سهرچاوانهی له كتێبه كانیاندا هاتوون،ههروهك چۆن له نێو كتێبهكهشدا تیشكی خستۆته سهرو زۆر بهوردی و لێزانانه گواستویهتییهوه.
له پێشهكی كتێبهكهیدا باس له ئاین و ئهفسانه دهكات رونی دهكاتهوه كه پهیوهندیهكی تۆكمه لهنێوان ئهم دوو زاراوهیهدا ههیه ههروهك ئهوهی پێمان بڵێ جگه لهوهی بهشێك له ئاینهكان ئهفسانه داگیری كردوون هاوبهشیهكی زۆریش لهنێوان تهواوی ئاینهكاندا ههیه ههم له رووی ناوهرۆكو ههم لهرووی ئهفسانهییهوه كه وهك كلتوورێكی هاوبهش درێژهپێدهری یهكترین، بهتایبهتیش خودا كه دهكرێ بڵێین له پێناسهدا زۆر لێك نزیكن، ئهگهرچی ههندێ جار شێخ و كائینهكانیان ئهم رۆڵه دهبینن، سمكۆ له پێشهكیهكهیدا دهڵێ: ( بهشێكی ئهم كتێبه پهپیوهندی بهو ئهفسانانهوه ههیه لهنێو ئاینهكاندا فهزایهكی گهورهیان داگیر كردووه، چونكه زۆربهی ئهو شتانهی لهپیاوه روحانی، یان رۆشنبیرهكانم بیست، یان له سهرچاوهكان خوێندومهتهوه سهبارهت بهئایین، بهشێكی زۆری ئهو دیمهنه ئهفسانهییانه بوون كه قهناعهتی بڕوادارانی ئاینهكانی راگرتووه، ئهفسانه هاوكاری ژیانی خواكانی سهرزهمینی كردووه، وێنهی كێشاوه، ههروهها پهیوهندی خواكانی رابردووی بهوهچهكانهوه گرێدراوه، ههرهوهك ئهوهی دهبینین سهرجهلهی ئاینهكان و پلهكانیان لهرێگهی وهچهكانهوه درێژهی پێدراوه، بهڵام ئهو داتا كهمه ناچاری كردم كار بهسهرچاوه بكهم بۆ زیاتر دهوڵهمهندكردنی كتێبهكه.
هیچ ئاینێك بهخۆڕایی و لهبۆشاییدا سهریههڵنهداوه، بهڵكو ژینگهیهكی رۆشنبیری هێناویهتیه كایهوه، بۆ نموونه بوزییهت لههیندهوه سهریههڵدا، چونكه زهمینهی واقیعی ههبوو، مهسیحیهت لهسهر زهمینی واقیعی رۆژههڵاتی ناوهڕاست سهریههڵدا و دواجار لهرۆژئاوا گهشهی كرد و بوو بهسیستم و ئاڵوگۆڕیشی بهسهرهات، چونكه كۆمهڵگه پێویستی بهژینگهیهكی دیكهی خوداپهرستی ههبوو دوور له توندوتیژی و دهمارگیری، ئیسلام وهكو رۆشنبیرییهكی نوێ كه ئیلهامی له سهرچاوهكانی پێش خۆی وهرگرتووه، چونكه فهلسهفهیهكی دیكه چاوهڕوانی دهكرد، فهلسهفهی ئاینیش لهبهر ئهوهی لهسنووری عهقڵدا دهوهستێت، ئهفسانهش یهكێكه لهو گرێیانهی كه بهفهلسهفهش ناكرێتهوه بهئاینهوه گرێدراوه، ئهم ئاینانهی لێردا باسمان كردوون هیچیان سنووری لۆكاڵیان نهبڕیوه، ئهگهرچی خورافه گرێدراوی ئایین نییه، بهو پێیهی بهر لهئهفسانه ئایین ههبووه و ناشتوانین كێشهی ئاین و شێوازی جۆراوجۆری خوداپهرستی لهسنوورێكدا رابگرین، لهحاڵێكدا ئهم ئاینزایانه پڕن له ئهفسانه و خورافیات و هیچ كاریگهرییهكیان نهبووه بهسهر ئهوانی ترهوه.
لهروویهكی ترهوه ئهوهم تێبینی دهكرد كه لهگهڵ ههر پیاوێكی روحانی سهر بهئاینهكانی كوردستان گفتوگۆم كردووه سهبارهت بهئاینهكهیان، وابهستهیه بهقسه یان ئهو چیرۆكانهی كه كاهینهكانیان درووستیان كردووه، ئهمهش بۆ سهروهختی خۆی جۆرێك رۆشنبیری بووه كه توانیویهتی خهڵك قهناعهت پێبهێنێ، ئهگهر زێدهڕۆیی نهبێ هێندێكجار خودا لهپیاوێكی روحانیدا كۆكراوهتهوه، ههروهك ئهوهی باوهڕدارهكانیان ئهوهندهی باس لهپیاوه روحانیهكانیان دهكهن، ئهوهنده باس له خودای یهكتا ناكهن، بۆیه گومانهكه هێشتا نهڕهویوهتهوه لهو فهلسهفهی ئاینهكان، ئهمه بۆمن جێگهی سهرنج بوو، بهڵام كۆك بوونیان لهسهر وشهی خودا، بهشێكی زۆری لهفهزای باوهڕدارێتی داگیر كردووه.)
له بهشێكی دیكهی كتێبهكهیدا باس له قهرهج دهكا دین و پێكهاتهی ئهم توێژه جیهانییه زۆر بهوردی شیدهكاتهوه دهیانكاته پێنج بهشهوهو پێشمان دهڵێ قهرهجهكانی كوردستان له كوێوه هاتوون و چۆن بێرهدا بڵاو بوونهتهوه، چۆن كلتووری نهتهوه جیاوازهكانیان گواستۆتهوه كوردستان و لهگهڵ ئێمهش خۆیان راهێناوه، بهڵام ههرگیز داب و نهریتی خۆیان لهدهست نهداوهو بهڵكو ههمیشه بهرگریان لێكردووه، لهم بهشهیدا پێناسهیهكی وردو پڕ له زانیاری دهداته خوێنهرو كه له ناواخنیدا پێمان دهڵێ ئهگهرچی قهرهج نیشتمانێكی دیاریكراویان نییه بهڵام ههموو جیهان به نیشتمانی خۆیاندهزانن سهرسهختانهش داكۆكی له خۆیان و پێكهاتهكانیان دهكهن.
دواجار ئهم كتێبه كه حهفده ساڵی رهبهق كاری تێدا كردووه ماندوو بوونێكی زۆری پێوه دیارهو شایهنی ئهوهیه بخوێندرێتهوهو قوتابیانی تایبهتمهند سوودی لێببینن ههم بۆ نامهكانیان و ههم بۆ ئهو زانیاریه وردانهی لهسهر دینهكانی كوردستان، كه تهواوی لهنێو ئهم كتێبهدا دهست دهكهوێ.
سهلام عومهر