گه‌نده‌ڵی لە عێراق و هه‌رێمی كوردستان 785 ملیار دۆلار تێدەپەڕێنێت … شوانە حەسەن ابوبکر
گەندەڵی سیاسی بریتی لە دەستکاریکردنی ڕێنمای و یاسا و دامەزراوە دەستورییەکان لە لایەن ئەو بڕیار بەدەستە سیاسیانەی کە بە خراپی سود لە پێگەی خۆیان وەرئەگرن ،بۆ پاراستن و هێشتنەوەی دەسەڵات و سەروەت وسامانیان .
کارێکی زۆر سروشتییە کە بیر لە هەڵبژاردن بکرێتەوە کاتێک باس لە گەندەڵی سیاسی ئەکەین . بەمەبەستی ئاڵ و گۆڕ کردنی دەسەڵاتداران لە پێگەو پۆستەکانیان ، وەک ڕێکارێک بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی سیاسی .
بەڵام لە و ووڵاتانەی کە خاوەن دامەزراوەو دەزگای یاسایی و دیموکراتی نین دەرکەوتووە کە ئەنجامدانی هەڵبژاردن هیچ کاریگەرییەکی ئەوتۆ ناکاتە سەر کەمکردنەوەی ئاستی گەندەڵی تێیدا دەتوانین هەرێمی کوردستانیش وەکوو نمونەیەکی دیار و بەرچاو ببینین .
بەداخەوە لە هەرێمی کوردستانیش بەهۆی دەسەڵاتی حیزب گەری یەکیەتی و پارتیەوە گەندەڵی بەشێوازێکی فراوان بونی هەیەو چەندان شێوازی تریش هەن کە لەهەوڵ دان بۆ بنبڕکردنیان بەڵام کارێکی ئەستەمە چونکە تەواوی دام و دەزگاکان کۆنترۆڵ کراون لەژێر دەسەڵاتی خۆیاندان لەهەردوو زۆنی سەوز و زەرد . ئەمساڵیش لە ڕێزبەندی ووڵاتە گەندەڵەکان لەسەر ئاستی جیهان عێراق و هەرێمی کوردستان لە پلەی حەوتەمدایە لە دوای هەر یەک لە ووڵاتەکانی سۆماڵ ، باشوری سودان، سوریا ، ئەفغانستان ، یەمەن ، کۆریای باکور.لەم چەند ڕۆژەی ڕابردودا ناوه‌ندی عێراقی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌و شیكاریه سیاسیه‌كان، ئاشكرایكردوە كە قه‌باره‌ی گه‌نده‌ڵی له‌عێراق و هه‌رێمی كوردستاندا گه‌یشتۆته زیاتر له 785 ملیار دۆلار دەشڵێت، هه‌وڵه‌كانی روبه‌ڕوبو‌نه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی له لایه‌ن حكومه‌ته‌كه‌ی عادل عه‌بدولمه‌هدی-ه‌وه توشی بنبه‌ست بوه به‌هۆی ئه‌و ئاسته‌نگی و رێگریانه‌ی حیزبه سیاسیه‌كان و میلیشیاكانیان دروستیان كردوه.
به پێی راپۆرتێكی ناوه‌ندی عێراقی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌و شیكاریه سیاسیه‌كان (ICPAR)، “هه‌مان ئه‌و حیزب و هاوپه‌یمانیه سیاسیانه‌ی كه له 2003 ه‌وه حكومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی عێراقیان دروست كردوه‌و متمانه‌شیان به عادل عه‌بدولمه‌هدی و كابینه‌كه‌ی به‌خشیوه له ئێستادا كه‌وتونه‌ته هه‌ڵپه‌ی به‌دیهێنانی به‌رژه‌وه‌ندیه تایبه‌تی و حیزبیه‌كانی خۆیان و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش فشاره‌كانیان چڕكردوەته‌وه له‌سه‌ر كابینه‌كه‌ی عه‌بدولمه‌هدی”.
راپۆرته‌كه‌ی (ICPAR)، كه له لایه‌ن محه‌مه‌د حسێن یه‌كێك له توێژه‌رانی ناوه‌نده‌كه‌وه ئاماده‌كراوه، له زاری كۆمه‌ڵێك سه‌رچاوه‌و به‌ڵگه‌نامه‌ی فه‌رمیه‌وه ئه‌وه‌ی رونكردۆته‌وه كه هه‌ر هه‌مان ئه‌م حیزب و لایه‌نه سیاسیانه له نێوان ساڵانی 2003 و 2019 دا به به‌های زیاتر له 801 ملیار دۆلار گه‌نده‌ڵیان ئه‌نجامداوه‌و زیانیان به سامانی گشتی عێراق و هه‌رێمی كوردستان گه‌یاندوه، ئه‌مه‌ش له رێگای كۆمه‌ڵێك فێڵ و میكانیزمی دارایی و ئیداریی جایاجیاوه وه‌ك پرۆژه‌ی وه‌همی، دزین و به‌قاچاخبردنی نه‌وت، هه‌بونی زیاتر له یه‌ك ملیۆن و 100 هه‌زار فه‌رمانبه‌رو موچه‌خۆری بندیوار له‌هه‌ردو حكومه‌تی به‌غداو هه‌ولێر.
ناوه‌ندی عێراقی بۆ لێكۆڵینه‌وه‌و شیكاریه سیاسیه‌كان ده‌زگایه‌كی سه‌ربه‌خۆی توێژینه‌وه‌ی سیاسی و ئابوریه و له لایه‌ن كۆمه‌ڵێك توێژه‌ری عێراقی و بیانی-ه‌وه ئه‌مساڵ دامه‌زرا.
گەندەڵی چەندین چالاکی جۆراو جۆر ئەگرێتەوە لەوانە( بەرتیل ، دزی کردن لە ماڵی گشتی ) ،بە پێێ بڕی ئەو پارەیەی کە دەزرێت یاخود بە پێی ئەو سێکتەرەی کە تێیدا ڕوودەدات گەندەڵی پۆلێن ئەکرێت بۆ :
گەندەڵی گەورە ( Grand Corruption ) ،
گەندەڵی بچووک (Corruption Petty )
گەنەندەڵی گەوەرە مانای چییە : گەندەڵی گەورە بریتییە لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتی باڵا( واتە لەئاستێکی بەرزی بەرپرسیارێتیدا) بۆ بەدەستخستنی دەسکەوت بۆ کەمینەیەک لە سەر حسابی زۆرینە ، ئەم جۆرە لە گەندەڵی بەشێوەیەکی بەربڵاو زیان بە تاکەکان و بە کۆمەڵگەش ئەگەیەنێت .گەندەڵی بچوک : بریتییە لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لەلایەن فەرمانبەرانی حکومییەوە بەشێوەیەکی ڕۆژانە لە کاتی بەریەککەوتنیان لەگەڵ هاووڵاتی ئاسایی ، بۆ بەدەست هێنانی خزمەتگوزارییە گشتییەکان ی وەک تەندروستی و خوێندن و ئاو وکارەبا لەگەڵ بەدەستهێنانی پێداویستتیە سەرەکییەکانی ژیان .
ڕۆژنامەنووس: شوانە حەسەن ابوبکر
