(الابتكار – به‌دی هاتوو به‌دیهێندراو – Inovation )… ڕێباز محه‌مه‌د جه‌زا
ئینۆڤه‌یشتن ( Inovation ) زاراوه‌یه‌كه به‌واتای گه‌شه‌سه‌ندنی دروستكردن یان گه‌شه‌كردنی هه‌ر به‌هایه‌كی نوێی به‌كارهاتوو له‌چاره‌سه‌رو داواكاری نوێ یاخود كۆن یان بازاڕ به هه‌رڕێگه‌یه‌كی تازه(1) ده‌سته‌كه‌وته ( ئینۆڤاتیه‌كان – مبتكر – به‌دیهاتووه‌كان )له‌ڕێی جۆری پسپۆڕی له پرۆژه‌كان و به‌كارهێنراوه‌كانی ته‌كنۆلۆجیاو بیركردنه‌وه ڕێپێدراوه ئاسانه‌كانی بازاڕ یان حكومه‌ته‌كان یان كۆمه‌ڵگا یان كاره باڵاكان و له‌زۆربه‌ی كاته‌كاندا به‌كارده‌هێندرێت له‌ڕێ پرۆگرامه‌كانی گه‌شه‌ی به‌دیهاتن . (ابتكار – Inovation – “داهێنراو “به‌دی هاتوو ) له‌بنچینه‌دا به‌واتای ڕووداوه‌كانی شتێك به‌زوویی كه هاو واتای (دیناو – مكاشفه) به‌زوویی دێت .
وشه‌ی (ئینۆڤه‌یشن) ی ئینگلیزی وه‌رگیراوه له‌وشه‌ی (In novare) ی لاتینی به‌واتای نوێكردنه‌وه‌و گۆڕان . له‌زمانی عه‌ره‌بیدا له‌به‌رامبه‌ر زاراوه‌ی ( ابتكار )دا زاراوه‌كانی وه‌كو : ( ابداع – ابتداع – اخترع – استحداپ – تجدی – حدپ – مبتكر – مخترع – مستحدپ ) به‌كارهاتوون (2). ئه‌م زاراوه‌یه ( ابتكار- به‌دی هاتوو) : ئاماژه‌یه بۆ به‌كارهێنانی بیرۆكه‌و شێوازی ئاڵوگۆڕ به‌باشترین شێوه . یان هه‌ڵده‌سێت به شتێكی جیاوازتر له‌بری گه‌شه‌كردن به شته‌كه خۆی و به‌شێوه‌یه‌كی باشتر .
- پێناسه‌كانی ابتكار – Inovation – “داهێنراو “به‌دی هاتوو: – له‌ڕووی به‌رهه‌مهێنانه‌وه : به‌رهه‌م هێنانی شتێ:ی نوێیه له ماوه‌و كاتێكی دیاریكراودا بۆكارلێكردنی تاك و شاره‌زاییه‌كه‌ی . – له‌ڕووی كرداریه‌وه : ده‌سته‌واژه‌یه‌كی كرداری دیاریكراوه ، په‌رچه‌كردارێكه به‌جیاكردنه‌وه‌ی بێژه به‌وه‌ی له‌ماوه‌یه‌كی دیاریكراودا . – (دالتما – Daltman Ducan) : و (هۆڵباك – Holbek ) : ئیبتكار : كرده‌یه‌كی گشتگیری داهێنانه . نزیكه له پێشنیاز . ده‌ربڕینه له‌واژه‌ی كرداری داهێنان . به‌رهه‌مهێنانی وێنای تازه‌یه بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌یه‌كی دیاریكراو ، هه‌روه‌ها به‌شێكه له‌رۆشنبیری تاك .
- شیمیر هورن – Shermer Horn .R. J: ده‌ستكه‌وتی بیری نوێ و دروستكراوه له كاتی ئه‌نجامدان و ئه‌زموونكردنیدا . ئیبتیكار به (فكره – بیرۆكه ) ده‌ستپێده‌كات پاشان جێبه‌جێده‌كرێت .
- مایكڵ پۆرته‌ر – Michael porter : ئیبتیكار : كرده‌ی چونه ناو ته‌كنۆلۆجیای نوێیه ، بۆهه‌ر فرمانێك و هه‌ستان به‌كاری هێنه‌رانه له‌هه‌مان كاتدا .
- دكتۆر سه‌عید أوكیل : ئیبتیكار ده‌سته‌واژه‌یه‌كه له‌كرده‌یه‌كی هه‌ڵسوڕاو به‌هه‌ر كارێكی ئه‌رێنی كه ڕێگاو هۆكاری به‌رهه‌مه‌كه بۆ به‌رهه‌مه جیاوازو جۆراوجۆره‌كان .
- گرنگی و بابه‌خی زاراوه‌ی : (الابتكار – به‌دی هاتوو به‌دیهێندراو – Inovation ): 1) چاكسازی له‌چۆنێتی به‌رهه‌مه‌كان . 2) گه‌شه‌پێدانی به‌هره‌ی بیری كه‌سی له‌كاتی كارلێكردنی به‌كۆمه‌ڵ و ئه‌زموونی ئاڵو گۆڕی هه‌ست و سۆز. 3) لای به‌شداران ( وێنه ) بایه‌خدارو گرنگ ده‌كات . 4) گیانی ململانێ دروستده‌كات له‌ناو به‌شداراندا . 5) چاره‌سه‌ری به‌شێك له‌كێشه هونه‌ریه‌كانی به‌رهه‌م ده‌كات .
- تایبه‌تمه‌ندیه‌كانی (الابتكار – به‌دی هاتوو به‌دیهێندراو – Inovation ):
1) نواندن به‌شێوه‌یه‌كی نوێ ئه‌نجامده‌درێت . 2) له‌ڕووی( به‌ش و كۆ) وه ده‌چێته ناو شته تازه‌كانه‌وه . 3) له‌ڕێی ململانێوه تواناكانی جیاوازی و جوڵاًندن زیاد ده‌كات . * ئه‌و هۆكارانه‌ی كارده‌كه‌نه سه‌ر (الابتكار – به‌دی هاتوو به‌دیهێندراو – Inovation ):
= پۆلێنكردنی هۆكاره‌كانی ئیبتكار ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ سێ كۆمه‌ڵه‌ی په‌یوه‌ست به :
- هۆكاره‌كانی كه‌سێتی . 2. هۆكاره‌كانی ڕێكخستن . 3. هۆكاره‌كانی ژینگه‌یی .
به‌گشتی ئه‌م زاراوه‌یه له‌زۆربۆنه‌و كات و شوێنی هه‌جۆرو جیاوازدا به‌كاردێت و شانۆش سوودی له‌م زاراوه‌یه بینیوه و زیاتر له‌ڕووی فه‌نتازی و شاره‌زایی و تاقیكردنه‌وه‌ی وزه‌ی خه‌یاڵ و ئاماده‌كارییه‌كانی كاری نواندندا به‌كاردێت و پێویسته ئه‌كته‌ر له‌ته‌مه‌ن و قۆناغه‌جیاوازه‌كاندا بایه‌خ بدات به‌مه‌شقه‌كانی ئه‌م بابه‌ته‌و به‌گرنگی و بایه‌خه‌وه ته ماشای به‌كات له‌هه‌ر به‌كارهێنانه‌كانی : ” ده‌نگ و جه‌سته‌و خه‌یاڵ و ئازادی و سنوره‌كانی خه‌یاڵ و ڕاهێنان له‌سه‌ر ڕووناكی و موزیك و ئارایشت و هتد …” كه بۆچوونی به‌نده ئه‌مانه ده‌بنه پێشمه‌رجی كاری پراكتیكی له شانۆی نوێ و هاوچه‌رخدا .
ڕێباز محه‌مه‌د جه‌زا
ژێده‌رو سه‌رچاوه‌كان :
خوێنه‌رانی به‌ڕێز بۆ نووسینی ئه‌م بابه‌ته سوودم له‌م سه‌رچاوانه وه‌رگرتووه :
https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D9%83%D8%A7%D8%B1
2) https://www.almaany.com/ar/dict/ar-en/innovation
3)https://mawdoo3.com/%D9%85%D8%A7_%D9%87%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%A8%D8%AA%D9%83%D8%A7%D8%B1
سه‌رچاوه‌ی پێشنیاز كراو بۆ خوێندنه‌وه :
1) https://almadapaper.net/view.php?cat=86987
2)https://hivhealthclearinghouse.unesco.org/sites/default/files/resources/iiep_trousse_ar.pdf
3) https://elaph.com/Web/Culture/2009/3/417199.html
