Skip to Content

جینۆساید چییە؟… نەبەز سەمەد

جینۆساید چییە؟… نەبەز سەمەد

Closed
by ئازار 16, 2017 General, Genocide, Slider

جینۆساید زاراوەیەکی نوێیە دوای دووەم جەنگی جیهانی دەرکەوت. رافائیل لێمکین پارێزەر و یاساناسی جوولەکەی پۆڵەندی بۆ یەکەم جار ئەو زاراوەی داهێناوە و لەکاتی لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی نازی ئەڵمانی دژی جوولەکەکانی ئەوروپا بەکاری هێناوە. لێمکین دەی ویست پەیماننامەیەکی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی جینۆساید بێتەگۆڕێ، لەبەرئەوە وەک یاساناسێک بەشێوەیەکی سەرەکی لە لایەنی یاسایییەوە ئیشی لەسەر ئەو تاوانانە کردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تاوانی جینۆساید. لە ئەنجامدا، نەتەوە یەکگرتووەکان ”پەیماننامەی بەرەنگاربوونەوە و سزای تاوانی جینۆساید”ی لە ٩ی دێسێمبەری ١٩٤٨دا لە پاریس واژۆ کرد. لە بەندی دووەمی پەیماننامەکەدا بە گونجاندنی تیۆریی جینۆسایدی لێمکین وەها جینۆساید پێناسە دەکا: ”کرداری پلان بۆ داڕێژراوی لەناوبردنی بەشەکی یان سەرجەمی گروپێکی نەتەوەیی، ئێتنیکی، ڕەگەزی یان ئاینییە: ا) کوشتنی ئەندامانی گروپەکە؛ ب) بوونە هۆی زیانگەیاندنی جەستەیی یان مێشکی بە ئەندامانی گروپەکە؛ ج) ئازاردانی مەبەستەکی دۆخی ژیانی گروپەکە بەشێوەیەک ببێتە هۆی لەناوبردنی فیزیکی سەرجەمی یان بەشەکی؛ د) بەکارهێنانی پێوەری سامناک بۆ نەهێشتنی زایاندن (منداڵبوون) لەنێو گروپەکەدا؛ ح) گواستنەوەی بەزۆری منداڵان لە گروپەکەوە بۆ یەکێکی دی.”

لە ڕوانگەی لانگەوە (٢٠٠٥) جینۆساید فێنۆمێنی کوشتنی بە گروپە؛ ڕیشەی زاراوەکە دەگەڕێتەوە بۆ هەردوو وشەی گریکی گینۆس (Genos) بەواتای (خەڵک؛ گروپ) و پاشگری ساید (cide)ی لاتینی بەواتای (کوشتن) دێ. هەروەها، بینهەبیب (٢٠٠٩) دەڵێ جینۆساید لە وشەی گریکی گینۆس بەواتای ”خێڵ، ڕەگەز” و پاشگری لاتینی ساید بەواتای ”کوشتن”ەوە هاتووە.
جینۆساید پراکتیکردنی لەناوبردنی گروپی ئێتنیکی یان نەتەوەیییە.

داخۆ لێمکین مەبەستی لە زاراوەی ”جینۆساید” چییە؟ بەتەواوی مەبەستی پێناسەی پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکانە؟ لێمکین بەسادەیی مەبەستی لە جینۆساید ”کۆمەڵکوژی” نییە، ئەو جوداوزی لەنێوان کۆمەڵکوژی و جینۆساید دەکا، بۆ لێمکین کۆمەڵکوژی تەنیا یەک ڕووی جینۆسایدە. ئاخر بۆ لێمکین جینۆساید تەنیا تێکشکاندی خێرای گروپێک (نەتەوەیی، ئێتنیکی، ڕەگەزی یان ئاینی) نییە، بەڵکو هەروەها پلانێکی هاوپەیوەندیی فرە کردارە ڕووەو تێکشکاندنی بناغە سەرەکییەکانی ژیانی گروپێکی دیاریکراو (Dan Stone, 2005). لە ڕوانگەی پانی (٢٠١٠) بۆ لێمکین کۆمەڵکوژی یەکسان نییە بە جینۆساید، چونکە کۆمەڵکوژی پاڵنەری تاوانەکە لەخۆناگرێ، بەڵام جینۆساید دوا ئامانجی تاوانەکە لەخۆدەگرێ کە لەسەر بنەمای نەتەوەیی، ئێتنیکی، ئاینی، یان ڕەگەزیییە. وەک ڕۆفێڵد (٢٠١٠) دەبێژێ جینۆساید تاوانێکە بە سروشتێکی تایبەتەوە.

دان ستۆن (٢٠٠٥) پێیوایە کە جینۆساید: هێرشێکە بۆ سەر ڕەهەند و لایەنە جوداکانی ژیانی گروپێکی دیاریکراو: ١) ڕوویی سیاسی: (کۆلۆنیالیزەکردن، و ڕووخاندنی دامەزراوەکانی خۆ_بەڕێوەبەری)؛ ٢) ڕووی جڤاکی: تێکدانی پێکەوەیی جڤاکی نەتەوەیەک، لابردن و کوشتنی ئەو توخمانەی کە ڕابەرایەتی هۆشەکی نەتەوەیەک دەکەن وەک: ئینتێلیجێنسیا؛ ٣) ڕووی کولتووری: قەدەغەکردن و لەناوبردنی چالاکی و دامەزراوە کولتوورییەکان؛ ٤) ڕووی ئابووری: قەدەغەکردنی پراکتیککردنی بازرگانی و داگیرکردنی سەرچاوە سروشتییەکانی نەتەوەیەک؛ ٥) ڕووی بیۆلۆگی: سیاسەتی ڕاگواستن و کەمکردنەوەی دانیشتوان؛ ٦) ڕووی فیزیکی: برسییاندن و کۆمەڵکوژی؛ ٧) ڕووی ئاینی: دەستتێوەردان و دەستکاریکردنی چالاکییە ئاینییەکان؛ ٨) ڕووی مۆڕاڵی: تێکشکاندنی مۆڕالێتی گروپێکی دیاریکراو. ئەو ڕووانەی جینۆساید دەتوانرێ بەتەواوی بۆ ئەنفال بەکاربهێنرێن.

——————————————————
سەرچاوەکان
Lang, Berel (2005) The evil in genocide. In: Roth, John K (ed.) Genocide and Human Rights: A philosophical Guide. New York: Palgrave Macmillan.
Benhabib, Seyla (2009) International Law and Human Plurality in the Shadow of Totalitarianism: Hannah Arendt and Raphael Lemkin. Constellations. Vol 16, No 2, pp 331-350.
Panne, Jean- Louis (2010) Raphael Lemkin and Raul Hilberg: About a Concept. PISM Series, Issue. 1, pp. 101-115.
Rotfeld, Adam Daniel (2010) The Lemkin concept of genocide: A new definition for and old crime. PISM Series, Issue. 1, pp. 19-27.
Stone, Dan (2005) Raphael Lemkin on the Holocaust. Journal of Genocide Research. Vol 7, No 4, pp 539-550.

Previous
Next
Kurdish