کورد تا ١٠٠ ساڵی تر… گەشتیار مەحمود
کورد تا ١٠٠ ساڵی تریش لەنێوشەڕانگێزی نێودەوڵەتی و ململانێی ووزەی جیۆپۆلەتیکی ناوچەکەدا بەچارەنوسێکی نادیارەوە مەحاڵە لەو دڵەراوێکێ یە رزگاریبێت، ئەگەر فریاری پیلانگێری هەرێمی و نێودەوڵەتی نەکەوێت و کارتێکی فشاری بەدەستەوە نەبێت. لەلایەک شادەماری ئابوری هەرێم لەدەستی تورکیایە وەکو پەتی سێدارە هەرکاتێک بیەوێت دەتوانێت لەئانوساتێک هەناسەی ژیان لەهەرێم ببرێت. لەلایەکیتر رۆژدوای ڕۆژ دەستی هەواڵگری و داردەستەی دوژمن لەهەناوی حیزب و کۆمەڵگای کوردی یەوە لەهەڵکشاندایە هەرکاتێک دوژمن بیەوێت دەتوانێت ئارامی شارولادێ لەکوردستان بخاتە دۆخی پشێوی. ئەم ئاماژانە پێمان دەڵێت هەمیشە ئەو پێشهاتە مەترسیدارانەی بەسەر نیشتیمانی نەتەوەی کوردادێن لەبنەڕەتدا درێژکراوەی کۆمەڵێک کۆت وبەندی تەوقیتکراون کە زەمانێکە لەگەردەنی خاک ونیشتیمانی کوردستان ئاڵاون بۆئەوەی لەکاتژمێری سفر هەرجارەو بەڵایەک هەموو جەستەی ئەم نیشتیمانەزامدارە لەهەرچوارلاوە بخاتەئازارەوە…
دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی مافەدەستوریەکانی دەوڵەتی ئیراق گرینگە لەوەتێبگەن پاراستنی بەرژەوەندیەکانی پێگەی کورد لەناوەندەنێودەوڵەتیەکان و ڕوبەڕوبونەوەی پیلانگێری تورکیا و ئێران بەشداریەکی کارای کوردە لە حکومەتی ناوەند نەوەک پێشبڕکێ پێشوازی سەرانی کورد بەئاڵای کوردستان لای فارس وتورکەکان. ئەگەر کورد لەناوخۆدا بەیەکریزی و یەکگوتاری سیاسی لەحکومەتی ناوەند کار لەسەر پرسەچارەنوسسازەکان بکات دەتوانێت لەدونیای دەرەوە لەگەل گۆڕانی هەڵومەرجی ناوچەکە دۆخی کوردیش تاڕادەیەک ڕاچاوبکرێت. دەستەکەوتە مێژوویەکان و لوتکەی بریارەچارەنوسازەکان لەکۆنگرێسی ئەمریکاو نەتەوەیەکگرتوەکان و یەکێتی ئەوروپاوە راستەوخۆ کاریگەری هەیە لەسەر هاوکێشەی بەرژەوەندی سیاسی لایەنەکان لەسەر پرسەناوخۆیەکان بەتایبەتتر سنوردارکردنی بەرژەوەندی دەستی دەرەکی وەک چۆن ماوەیەکە بۆ روبەروبونەوەی مەترسیەکانی سەر هەرێم هەوڵەکان چڕبۆتەوە .
قەیرانی کەمئاوی و تەواوبوونی پرۆژە بەنداوەکانی تورکیا کارەساتێکی ترسناکە لەئیراق بەگشتی لەساڵانی داهاتوو کاریگەریکەی سەرهەڵدەدات کەهیچ شتێک ناتوانێت بیوەستێنێت، چونکە سەبەتەی ئابوری ئیراق بۆری نەوت و بازرگانی هەرێم لەرێگای تورکیاوە بۆبەندەری جیهانی بەستراوەتەوە. ئەگەر کورد لەچەند ساڵی داهاتوو بەهاوکاری ئەوروپاو ئەمریکاو بەغدا، دەرچەیەکی سیاسی بۆ بەژەوەندی ناوچەکە و پەراوێزخستنی تورکیا نەدۆزێتەوە دوورنیە ژیان لەناوچەکەدا روبەروی کارەساتی مرۆی ببێتەوە. تاکە ڕێگا ئەوەیە نەخشەڕێگایەکی سیاسی درێژخایەن تا ٥٠ ساڵی داهاتوودا درەنجامەکەی ئەوەبێت كوردستانی رۆژئاوا بخرێتە سەر نەخشەی بەرژەوەندیەکانی ئەوروپا هاوکات کوردستانی رۆژئاوا چەند کیلۆمەترێک لەدەریای سپی ناوەراست نزیکبۆتەوە، دەکرێت وەک ناوەندێکی بازرگانی لەنێوان ڕۆژئاوا و باشور دەروازەسنووریەکان زیاتر پەرەی پێبدرێت و حکومەتی فیدرال وەکو جێگرەوەی دەروازەی سنوری لەگەل تورکیا مامەڵەی ئاڵوگۆری بەرهەمە کشتوکاڵیەکان و سامانی نەوت و گاز و ڕێڕەوی پایپلاینی هەناردەی سامانی ژێرزەوی بەناو خاکی کوردستانی رۆژئاوا بژاردەیەکی ژیرانەبێت. ئەگەر هەرێم لەگەل بەغدا لەچەندساڵی داهاتوو لەرێگای فشاری ئیران بۆسەر سوریا ڕێکەوتنێکی ستراتیجی بازرگانی لەنێوان ئێراق و رۆژئاوا واژووبکرێت و وەکو سەرەتایەک بۆبەکارهێنانی کارتی فشارو لاوازکردنی ئابوری تورکیا و دروستبوونی قەیرانی کەمئاوی بەهاوکاری هاوپایمانان و ئەمریکا هێڵی گواستنەوەی نەوت وگازی سروشتی لەرێگای کوردستانی رؤژئاوا هەناردەی دەریاری سپی ناوەراست بکرێت. ئیراق بەگشتی لەژێر هەڕەشەی کەمئاوی رزگاری دەبێت و بەشێکی گەورە زیان لە ئابوری تورکیادەدات و لەناوخۆشدا رووبەروی کێشەوگرفتی زیاتر دەبێتەوە، لەئاکامدا خاکی رۆژئاوای کوردستانیش لەژێر مەترسی پەلاماردانی تورکیا پارێزراودەبێت. چونکە ئەمریکاو یەکێتی ئەوروپا ستراتیجی دانینەمۆی ئابوریەکەیان دەکەوێتە ناوچەکە و ئیراقیش لەژێرهەڕەشەکانی تورکیا بۆگرتنەوەی بەنداوەکان کارتێکی فشار بەدەستدەهێنێت. لەئەنجامدا سەرەتایەک بۆ گەشاندنەوەی ئابوری کوردستانی رۆژئاوا مسۆگەردەبێت وەکو نیمچەدەوڵەتێکی خۆبەرێوەبەری سەرکەوتوو دروستدەبێت..
لەڕابردوودا، مەترسیەکانی تورکیا بۆ رۆژئاوای کوردستان و سرینەوەی پێگەی کورد بۆگەیشتن بەدەریای سپی ناوەراست ستراتیجی سیاسەتی تورکیا دژی کورد چڕبۆتەوە ، چونکە لەنەخشەی کوردستانی گەورەو تایبەتتر پێشبینی سنوری خۆبەرێوەبەری کورد لەرۆژئاوای کوردستان لەئێستادا چەند کیلۆمەترێکی کەمی ماوە دەروازەی بازرگانی جیهانی بەرووی کوردا بکرێتەوە ئەمەش هاتنەدی خەونی لە مێژینەی نەتەوەی کوردە بۆ گەیشتن بەدەریای سپی ناوەراست و کردنەوەی کۆریدۆرێکی بازرگانی یە لەنگەری کەشتی بازرگانی و هەناردەکردن و گواستنەوەی نەوت و گاز بۆ ئەوروپا.
مێژووی کوردستانی گەورە و خەونی نەتەوەی کورد بۆ گەیشتن بەدەریای سپی ناوەڕاست، بۆ ئەم مەبەستە لەڕابردوودا ئامانج لە ئاراستەکردنی پێگەی کورد لەناوخۆ و وڵاتانی دەرەوە کارگەلێکی بەرنامەداڕێژراوبوون وەک ئامراز بۆ جێبەجێکردنی بەرژەوەندی ئەجێندای سیاسی ولاتانی دوژمن بەرکاربن. بەنموونە، نزیکترینیان بۆلێدان لە سەروبەندی سەرپێخستنی دەسەڵاتی خۆبەرێوەبەری رۆژئاوا لەلایەن دوژمنان بەئامنجگیرا، کاتێک کورد لەپارچەیەکی تر هاوتەریب لەگەل نەخشەرێگای پێگەی بەرژەوەندی سیاسەتی ئەمریکا لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست یەکیدەگرتەوە، بەڵام دوژمنان بۆ بێمتمانەی و پیشاندانی پارچەیەکی کوردستان وەکو ناوچەی مەترسیدار بیرۆکەی خەندەقلێدان وەکو بەلگەیەکی مەیدانی کرایە هێمایەکی ترسناک بەمەش دوژمنانی کورد لەناوەندە نێودەوڵەتیەکان کاریان لەسەرکردو کەلکیان لێوەرگرت، تاکارگەیشتە هێرشکردنە سەر کۆبانێ بۆمەبەستی دروستکردنی پشتێنەی ئارامی بۆئاسایشی تورکەکان بریاریلێدرا. ترسی تورکەکان لەپیشاندانی خۆبەرێوەبەری کوردەکان بەمەنەوەستا کاتێک ئەمریکا دژی بەتیرۆرناساندنی یەپەگە تورکیای گۆشەگیرکرد بۆیە ئەمجارە فاڵگرەوەبەکرێگیراوەکانی ناوخۆ پێکی ژەهرێک بەتامی قاوەیەک ملیۆنان کوردیان بەفریودانی هەستی نەتەوەی لەخشتەبرد، لەکاتێکدا پاچەکانی تری کوردستان چاوەڕوانی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی کوردی بوون هەرێمی کوردستان لەپەرلەمانی ئیراق و لەناوەندەنێودەوڵەتیەکان پەراوێزخرا و ڕاپرسی بۆدروستکردنی دەوڵەتێک لەباشوری کوردستان کاریگەری نەرێنی و ئالۆزی هەرێمی بەجۆرێک لێکەوتەوە تائێستاش زیانەکانی لەپەرەسەندندایە.
بۆیە ئەوەی روویداوە لەم ساڵانەی دوایدا بەڵگەی ڕونوئاشکران کەلەهەمبانەی ئابوریێکی شکستخواردو و ژێرخانێکی قەرزبارو ماڵێکی پەرتەوازە و هێزێکی نانیشتیمانی و دەزگایەکی هەواڵگری خوساو و حوکمڕانیێکی كاربەڕێکەر بڕیاری سەربەخۆی جگە لەهەراسانکردنی دوژمنان هیچ مەنتیقێکی سیاسی تێدانەبووە. لەهەر ڕوداو کارەساتبارێک کەبەسەر ئەم نەتەوە هاتوە چ لەڕابردوو چ لەداهاتوو ڕوانگەی سیاسی و ڕەوشی لاوازی سیاسەتی هەرێم بە دەستێکی لەرزۆک و بە دەنگێکی پەرتەوازەوە قراروایە چ کاردانەوەیەک ئەنجامبدات؟ جگەلە لەبەیاننامەیەکی بێبایەخ کاتێک شەرمنانە و سەرکزانە لەدەربڕینی هەڵوێستێک بچوکراوەتەوە، ئەدای حکومەتداری و خۆبەڕێوەبەریەکەی هەرێم ئەخاتە ژێرپرسیارەوە وەکو گشت هەلوێستە سیاسیەکانی تر لەسەر پرسەچارەنوسازەکان بێ دەرەنجامبووە، بۆنموونە بۆپرسێکی حیزبی لایەنێک گشت کۆنسوڵی وڵاتان بانگهێشت دەکات بەڵام کاتێک پرسێکی نەتەوەی و مەترسیێکی ناوخۆی ڕولەهەرێمە بەسەرۆکایەتی هەرێم و پەرلەمان و حکومەتەوە هیچ کەس و لایەنێک جورئەتی نیە بۆ لێپرسینەوە کۆنسولی وڵاتێک بۆقاوەخواردنەوەیەک بانگهێشتی دیوەخانی پەرلەمان بکات!
لەم ساڵانەی دوایدا، تورکیا لەمەلەفی تیرۆر و کارکردن بۆناشرینکردنی رۆژئاوای کوردستان و بیرۆکەی بەتیرۆرناساندنی هێزێکی تری چەکداری کورد و ئەپدەیتکردنەوەی ئەم ئەگریمێنتە فایلدارە لەبەرژەوەندی خۆی کاری لەسەر لایەنە کوردیەکان کردوە، بەپێچەوانەوە لە ئێستاو ساڵانی داهاتوودا تورکەکان پێویستیان بەکۆدەنگی کوردە لەپەرلەمان و سەرۆکایەتی هەرێمەوە بۆئەوەی بەشاهێدی ئەوان لەدونیای دەرەوە هێزێکی کوردی وەکو مەترسیەک بۆسەر ئاسایشی تورک بناسرێت. لەکاتێکدا بۆ سنوردارکردنی هێرشەکانی تورکیا بۆسەر هەرێم لەڕێگای پەرلەمانی ئیراق و هەرێم هیچ هەڵوێستێکی کردەی جێبەجێ نەکراوە چونکە تورکیا لەڕێگای ئابوری و سەربازی و کرینی وەلای حیزبی لەناوچەکەدا دەستێکی باڵای هەیە. لەبەرامبەردا بیرۆکەی ئاشتەوای کورد و تورک لەناوەندە نێودەولەتیەکان وەکو پرسێکی پەیوەندیدار بە ناوخۆی ئیراق بەپێی پێویست لێکدانەوەی بۆنەکراوە، دەستدرێژیەکانی تورکیا بۆسەر سەروەری ئیراق وەک پێشێلکاری یاسانێودەولەتیەکان و مەترسی سەر پاراستنی گیانی هاوڵاتیان و مافی مرۆڤ لەپەرلەمانی ئەوروپا و کۆنگرێسی ئەمریکا پشتگوێخراوە. لەچەندساڵی داهاتوو بەگۆشەگیرکردنی تورکیا لەئەوروپاو ئەمریکا و دروستبوونی پشێوی ناوخۆی و رەنگە پێشنیازی سیستەمێکی نوێ بۆ دەوڵەتی تورکیا بۆ کۆنفیدرالی هاوشێوەی ناوچەکانی تر هەرێمێک بۆ کوردەکان لە شێوەی دەسەڵاتێکی خۆبەرێوەبەری لەکوردستانی باکور کاری بۆبکرێت. ئەگەر نێوەندگیری پرسی ئاشتەوای لەنێوان قەندیل و ئەنکەرا کاری بۆبکرێت و بەمانەیەکی تر ئەگەر لەژێرفشاری ڕای گشتی شەقام و هۆشیاری کۆمەلگا لەڕوبەربونەوەی مەترسیەکانی تورکیا سەرەتایەک بێت بۆ بڕینی دەستی بەرژەوەندیە سیاسیەکانی تورکیا لەهەرێم، لەلایەکی تر پەرلەمانی ئیراق و لایەنی شیعەگەری لەبەغدا و یاسای و ناوخۆی ڕابردوودا زۆرجاریش پێگەی هەرێم بۆدژایەتی رۆژئاوای کوردستان بەکارهاتوە و لەم چەند ساڵەی دوایدا نەتواندراوە نەخشەرێگایەکی سیاسی وئابوری لەگەل هاوپەیمانان و ئەمریکا چارەنوسی گەلێک دیاریبکرێت. ئەوەی ئاشکرایە، هێشتا سەرەگەورەکانی کورد لە سنوری ململانێی ناوخۆی تێنەپەڕیون و لەمەودای دونیابینی بەرژەوەندی سیاسیان لەچەندشارێکی بچوک تێکچەقیون. لەکاتێکدا دەستی باهۆزی دوژمنانی کورد سنوری شارو لادێ و سەیرانگاکانی تەنیوە و لەهیچ شتێک سڵناکاتەوە و چارەنوسێکی نادیارو ڕەش تا دەپشتی تر لەنەوەی کورد بەرۆکی ئەم مەمۆەکەتەی گرتوە و ئەو زەلکاوەی بەرێوەیە لەنێو بەردی بەرداشی ولاتانی دەوروبەردا بەتەنها کورد قوربانی یەکەم دەبێت…
گەشتیار مەحمود – کەنەدا
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
