ئیسلام، مافی منداڵان و حیجاب… مەنسور حکمەت
ئیسلام، مافی منداڵان و حیجاب – گیتی ڕای کارگەر…مەنسور حکمەت
وەرگێڕانی لەفارسیەوە:کاوە عومەر
لە بەرگریکردن لە قەدەغەکردنی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان
لەم دواییانەدا، لە ستۆکهۆڵم، دوو بەیاننامە بە هەمان ڕۆح، هەمان تەوەر و ڕەنگە تەنانەت لە هەمان قەڵەمەوە، بە تۆنێکی زۆر دوژمنکارانە لە دژی هەڵمەتی بەرگری لە مافی ژنانی ئێران و کۆمیتەی سویدی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری، بڵاوکراونەتەوە، کە پێویستی بە وەڵامێکی جددی هەیە . ڕاگەیاندنی یەکەم سەبارەت بە واژۆی “دەستەی نووسەرانی گۆڤاری ژنان و بناژۆخوازی سویدی (؟)”یە و ڕاگەیاندنی دووەمیش واژۆی ڕاستەوخۆی لەلایەن ڕیکخراوی ڕای گەرگەر{١] خۆیانی لەسەرکراوە
ئه‌و پرسه‌ی ئه‌م دۆستانه‌ی توڕه كردووه، دیاره به‌رگریی ئێمه‌یه له داواكاری قه‌ده‌غه‌كردنی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان. دەڵێن ئەمە “نكۆڵیكردنە لە ئازادی جلوبەرگ بۆ موسڵمانان”، ئەمەش “نكۆڵیكردنە لە مافی دیموكراسی كەمینەكان”، دەڵێن ئێمە دەمانەوێت بڵێین ئەم داوایە “ڕەزاخانی”{٢} و “پۆل پوتی” و “فاشیستی” و “ڕەگەزپەرستی”یە. دەڵێن دەمانەوێت بەزۆر حیجاب لە سەری ژنان لاببەین، دەڵێن ئێمە خەڵكمان دابەشكردووە بەسەر ” ئوممەتی ئیسلامی و دوژمنەکانی” و بەنیازین دەست بە “جەنگی خاچ پەرستی” بکەین. وە ئەمانە تەنها قسە. باشەکانیانە . شتی زۆر زیاتریش دەیڵێن کە لە هەر کۆمەڵگایەکدا کە شەرەف و کەرامەتی هەموو مرۆڤەکان تێیدا پارێزراو بێت و ئەوە “کەمینەکان” بۆ سەلامەتی نەریت و کولتوری ئیسلامی و ڕۆژهەڵاتی “خۆیان” جێناهێڵرێن، کاروباری وتاردەر بە تاوانی سووکایەتیکردن بە کەرامەت تۆمەتبار دەکرێت و ئەو بوختان بە “حکومەت و یاسا و پۆلیس” دەکات.
ناکۆکی لەسەر مافە حاشاهەڵنەگرەکانی منداڵان و پرسی کپ کردن و چەوسانەوەی ژنان لە بنەماڵە ئیسلامیەکاندا جیاوازییەکی ڕاستەقینەی نێوان ئێمە و ئەوانە، کە پێویستە پێناسە بکرێت و جەختی لەسەر بکرێتەوە. ئەمە جیاوازییەکی قووڵ و زۆر گرنگە کە لە خوارەوە دەگەینە ئەوێ. بەڵام هیستریای ئەم ڕاگەیاندنانە بۆ ناکۆکی تیۆری ئەم بزووتنەوەیە لەسەر ئەم بابەتە نییە، بەڵکو دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەم دۆستانە لەوە تێگەیشتوون کە هەروەک چۆن پشتگیریان بۆ دەرکردنی ئەفغانییەکان لە ئێران (پێش کەوتنی یەکێتی سۆڤیەت و مەعمودیەتی دیموکراسی ئەم دۆستانە) و کاتێک ئۆردوگای خۆشەویستیان لە شەڕدا بوو لەگەڵ موسڵمانانی ئەفغانستان و بەو هۆیەشەوە هێشتا دیموکراسی بۆ ئەفغانییەکان ڕێگەپێنەدرا بوو) جارێکی دیکە لەبەردەم خەڵکدا وێرانیان کردووە و فەزیحەیەکیان وروژاندووە. ئەم مشتومڕ و هیستریایە سەبارەت بە کۆبوونەوەیەک کە بانگەوازیان بۆ کرد بوو بۆ وەڵامدانەوەی کۆمۆنیستەکان و بەلاڕێدابردنی سەرنجی فراوانی ڕای گشتی لەسەر بۆچونەکانی کەمپینەکە و قسەکانی ئەسرین محەممەدی. بەڵام وەک لە ڕاگەیاندنەکەیاندا دەردەکەوێت، خۆیان بە ڕواڵەت چاوەڕوانی ئەم قبوڵکردنە بەرفراوانە لەلایەن موسڵمانان و بێگونین “بنەماگەراکان” و هات وهاوارو تەکبیر و سەڵاوات لێدانیان لە ڕیزی پشتیوانانیاندا نەبوون. هەر لەوکاتەدا هەستیان کرد کە دۆڕاندویانن و دەرکیان بەوە کردووە کە دۆڕاون. بڕیار نەبوو ئەوەندە ئیسلامی دەرکەون. بڕیار نەبوو “سنوورەکان”یان بەم شێوەیە لەگەڵ جەماعەتی ئیسلامی “تێکەڵاببێت”، ئەم ئیسلامە داڵدەدراوە ڕەنگە سوودی هەبێت بۆ ڕێکخراوی دەرەوەی وڵاتی “حزبی برا” لە وڵاتێکدا کە ئیسلام کاریگەریی هەبێت لەنێو کۆچبەرەکانیدا (کە تا ئێستاش گوماناوییە)، بەڵام بۆ ڕێکخراوێک کە مامەڵە لەگەڵ کۆچبەرانی ئێران دەکات، کە زیاتر شارستانییە و بە قووڵی دژە ئایین و هەر وەک لە کوراسەکەدا بە “زۆر چاک”، ناویان دەبەن ئەمە بە ڕیسواکردن و فەزیحەیەکی سیاسی گەورە دادەنرێت. بۆ ڕێکخراوێک کە دەیەوێت دیسانەوە ئیسلام و بزووتنەوەی ئیسلامی دابەش بکاتەوە بۆ باش و خراپ، میانڕەو و بناژۆخواز، ژەهراوی و شیاوی خواردن، و جەماوەری و دژە جەماوەری، هەمان ئەو ڕێکخراوەیە کە هەمووان دەزانن پاش ماوەی هەمان بزووتنەوەی کۆمەڵایەتی و نەریتی سیاسیی حزبی توودە{٣} و ڕێکخراوی ئەکسەریەت و{٤} شوێنکەوتوانی هێڵی ئیمام ڕادەستی کۆمەڵگا کراون، بە ڕوونی ئیفلاسی سیاسی خۆیان دەرکردووە. ئەمە ” حیجاب گیتی” و ” ئیسلام گیت”ی ئەم بەڕێزانەیە. ئەوان خۆیان لەوە تێگەیشتوون و دەیانەوێت بە ژاوەژاو و مشتومڕ بۆ ئەوەی ڕوی کارەکانیان سپی بکەنەو، دەیانەوێت پشتگیری موسڵمانان لە هەڵوێست و بیرکردنەوەکانیان بخەنە ئەستۆی “چەپ” و “بناژۆخوازی” دژە ئیسلامیمان. ئەگەر حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری ڕەزاخانی و پۆڵ پۆتی نەبێت، ئەوا موسوڵمانە بناژۆخوازەکان نەیان دەتوانی ببنە خاوەن ماف و لەپشت قەڵغانی دیموکراسیەوە خۆیان بپارێزن، بەناچاری سنووریان نەمێنێ لەگەڵ ڕای کارگەر و گۆڤاری دژە بناژۆخوازی ژنانی سویدی! لۆژیکێکی جوان بەڵام بەدڵنیایی بێ ناوەرۆک.
با یەک بە یەک ئاڕاستەی ئەم بابەتە باس بکەین.
مافی منداڵان و حیجابی ئیسلامی
ئێمە باسمان لە “لابردنی باڵاپۆشی سەری ژنان” نەکردووە لەلایەن “پۆلیسەکانەوە”. بەرنامەی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری بەڕاشکاوی بەرگری لە ئازادی جلوبەرگ پۆشین دەکات. بەڵام بەرنامەکەمان هەروەها دەیەوێت منداڵان لە دەستێوەردانی ئایین و مەزهەبە ئایینییەکان بپارێزرێن، جگە لەوەش “ڕێگری لە منداڵان بکریت بۆ دەست ڕاگەیشتنیان بە مافە مەدەنی و کۆمەڵایەتییەکانی خۆیان، وەک پەروەردە و کات بەسەربردن، و بەشداریکردن لە چالاکیە کۆمەڵایەتی”.یەکانی تایبەت بە منداڵان.” بە تاوانی دەزانێت، باسی ئازادی هەڵبژاردنی حیجابی ئیسلامی پێوەندی بە گەورەکانەوە هەیە. پەیوەندی بەو کەسانەوە هەیە کە مافی هەڵبژاردنیان هەیە، لانی کەم بە شێوەیەکی نمایشی و بەپێی یاسا، و بەرپرسیارێتی دەرئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئازادیان لە ئەستۆ بگرن (هەرچەندە مافی هەڵبژاردنی ژنانێکی پێگەیشتوو کە چەقۆ و شووشەی تێزابی ئیسلامی دەناسن لە نمایشی نمایشی ترە). باسی ئازادی پۆشاک هیچشتێک ناڵێت دەربارەی مافی منداڵان و کچە لاوەکان کە لە بنەماڵەیەکی ئیسلامیدا لە ژێر چاودێری دایک و باوکیاندا دەژین. هەڵکەوتوە ئازیزەکانمان دەڵێن جیاکردنەوەی منداڵان و گەورەکان “جیاوازی لە کێشەکەدا دروست ناکات”. نەخێر زۆر شت دروست دەکات.
ئێمە دەڵێین لەبەرکردنی حیجابی ئیسلامی لەسەر ئەو منداڵ و هەرزەکارانەی کە بە تەمەنی یاسایی نەگەیشتوون پێویستە لەڕووی یاساییەوە قەدەغە بکرێت. چونکە ئەمە بەدیهێنانی مافی منداڵ نییە بۆ هەڵبژاردنی جلوبەرگ، بەڵکو بە پێچەوانەوە، لە ڕاستیدا سەپاندنی جلوبەرگی تایبەتە بەسەر منداڵدا لەلایەن شوێنکەوتووانی مەزهەبێکی دیاریکراوی ئایینیەوە. بەڕێزان پشتگیریکردن لە ئازادی و مافی هەڵبژاردنی منداڵ (کە ڕەها نییە) پێویستی بەوەیە کە لە ڕووی یاساییەوە ڕێگری لەم سەپاندنە بکرێت. منداڵ کە ئایین و نەریت و دەمارگیریەکی تایبەتیان نییە. تا ئێستا پەیوەست نەبووە بە هیچ گروپێکی ئایینیەوە. مرۆڤێکی تازەیە کە بە ڕێکەوت و سەربەخۆ لە ئیرادەی خۆی، لە بنەماڵەیەکدا بە ئایین و نەریت و پێشوەختەی تایبەتەوە هاتۆتە ژیانەوە. کۆمەڵگا پابەندە. بۆ بێلایەنکردنی کاریگەرییە نەرێنییەکانی ئەم تیروپشک و تیروپشکی کوێرانە. کۆمەڵگا بەرپرسیارە لە ڕەخساندنی هەلومەرجی یەکسان و دادپەروەرانە بۆ ژیانی هەموو منداڵان و گەشەکردن و ئاوەدانییان و بەشداری چالاکانەیان لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا. هەرکەسێک بیەوێت ڕێگای ژیانی کۆمەڵایەتی ئاسایی منداڵ کوێر بکاتەوە، هەروەک چۆن کەسێک بیەوێت بە پشت بەستن بە کلتور و ئایین و کۆمپلێکسی شەخسی و گروپی خۆی هێرش بکاتە سەر جەستەی منداڵەکە، دەبێت ڕووبەڕووی بەربەستی بەهێزی یاسا و کاردانەوەی جددی کۆمەڵگاکە ببێتەوە. هیچ کچێکی نۆ ساڵان شووکردن، خەتەنەکردن (بڕین)، چێشتلێنان و خزمەتکاری ئەندامانی نێرەکان خێزان “هەڵنابژێرێت” ، بێبەشبوون لە وەرزش و پەروەردە و یاری. منداڵ لە خێزان و لە کۆمەڵگادا بەپێی داب و نەریت و ڕێسا دامەزراوەکان بەباردەهێنرێت و بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ئەو بیر و داب و نەریتانە وەک شێوازی ژیانی ئاسایی قبوڵ دەکات. قسەکردن لەسەر هەڵبژاردنی حیجابی ئیسلامی لەلایەن خودی منداڵانەوە گاڵتەجاڕترە لە گاڵتەجاڕی. ئەو کەسەی وا پیشان دەدات کە میکانیزمی باڵاپۆشکردنی کچی باخچەی ساوایان “هەڵبژاردنی دیموکراسی” خۆیەتی، یان خەڵکی سەر ئەم گۆی زەویە نییە، یان دووڕووێکە کە شایەنی ئەوە نییە بچێتە ناو باسی مافی منداڵان و بەرەنگاربوونەوەی هەڵاواردنی منداڵان لەگەڵیدا. مەرجی بەرگریکردن لە هەر جۆرە ئازادییەکی منداڵ بۆ ئەزموونکردنی ژیان، مەرجی بەرگریکردن لە هەڵبژاردنی ئازادانەی منداڵ، بریتییە لە ڕێگریکردن لەم سەپاندنە خۆبەخۆ و باوانە. ئەو کەسەی پێی وایە لە مەسەلەی حیجابدا هیچ جیاوازییەک لە نێوان منداڵێک یان گەورەیەکدا نییە، پێش ئەوەی ببێتە ئەندامی دەستەی سەرنووسەرانی شوێنێک، یاخود کۆمیتەی سکاندیناڤیایی کەسێک دروست بکات، پێویستە لەسەرەتای بابەتەکەتەوە بیر لە دواکەوتوویی فیکریی و نەزانیەکەی خۆی بکاتەوە.
بەڵام لە باسی “پێشێلکردنی مافە دیموکراسیەکان”دا، ئەمانە ئاماژە بە مافی منداڵان ناکەن بەڵکو ئاماژە بە مافی دایک و باوک دەکەن. ئایا قەدەغەکردنی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان و هەرزەکاران “مافی دیموکراسی” لە دایک و باوک دەبات؟ ئەمە ئیدیعای ئەوانە. خۆشبەختانە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەو سەردەمە دوور دەکەوێتەوە کە ژن و منداڵ لە ناو موڵکی باوک و مێرددا بوون و مافی ئەوەیان هەبووە بە فەرمی بیانکوژن. ئەوەی ئەم بەڕێزانە وەک مافی دیموکراسی دایکان و باوکان باسی دەکەن، بەردەوامبوونی مافە خێڵەکییەکانی باوکە، کە خۆشبەختانە لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگا و زیاتر و زیاتر “فۆرماڵی”بوونیدا، بە توندی سنووردار بووە. بەڵێ هاوڕێیان مافی دایک و باوک بەرامبەر منداڵ سنووردارە و ملکەچی مافە مرۆیی و گشتگیر و یاساییەکانی منداڵە. ئەرکی یاسا (و “حکومەت و پۆلیس”)ە لە هەموو وڵاتێکدا کە ئەمە مسۆگەر بکات. هیچ کەس چ باوک ودایک وچ خاڵ ومام وپور مافی لێدان و ترساندنی منداڵیان نییە، کەس مافی ئەوەی نییە ئازادی لە منداڵ زەوت بکات، کەس مافی ئەوەی نییە منداڵ لە خوێندن و وەرزش و پەیوەندی کۆمەڵایەتی دوربخاتەوە.
ڕێگە بە بەکارهێنانی سێکسی منداڵان نادات. کەس مافی ئەوەی نییە منداڵێک پەلکێشی کار بکات یان بیخاتە سەر کار. کەس مافی ئەوەی نییە دەستدرێژی جەستەیی بکاتە سەر منداڵ، تەنانەت ئەگەر بەپێی شەریعەتی ئەنوەریش بێت کەس مافی ئەوەی نییە منداڵێک لە هیچ کام لەو ئاسانکاریانە بێبەش بکات کە کۆمەڵگا بە شێوەیەکی ئاسایی بە مافی خۆی زانیوە. ئەم دەستدرێژیکردنە سەر منداڵانە لە “مافە دیموکراتییەکان”ی هیچ مرۆڤێکدا نین. قەدەغەکردن و سنووردارکردنی چالاکییە نەریتی و خێڵەکییەکانی باوک و مێرد مەرجێکی گرنگە بۆ ئەوەی منداڵان لە مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ بەهرەمەند بن. ئەو مافانەی کە پێویستە چەندین جار لەمەش فراوانتر بکرێن. هاوڕێیانی ئازیز، ئازادیخوازانی نیوەکاتی، بڕوا بکەن، کۆمەڵگا پێشکەوتووە و گەیشتووەتە ئەم ئاستە. مەبەستم ئەوەیە ئایا بەڕاستی ئەوەندە قورسە لەم ڕاستییە سادانە تێبگەین؟
بەڵام ڕەنگە حیجابی ئیسلامی ئەم دەستدرێژیکردنە سەر منداڵانە لەخۆ نەگرێت. ئاخر حیجاب “نەتەوەیی”یە، “خۆماڵی”، سەر بە “کۆچبەرە بێبەشەکان”ە، بەشێکە لە کلتوری “ئێمە-ڕۆژهەڵاتییەکان”، جلێکی “دژە ئیمپریالیزم”ە، ڕەگەزپەرستەکانیش هەروەها خۆشییان پێی نایەت، خودی وەزیری کۆچبەری سوید یش خۆیباڵا پۆش نیە. ئەم دەستخۆشی و بێمانایانە لە دەمی موسوڵمانێکی “نا بناژۆخواز”، یان مەزهەبی مەسعوود و مریەم و ئەوانی دیکە، چاوەڕواننەکراو نین. بەڵام ئایا ئەوانەی بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ژنن و دەیانەوێت پێشبکەون، و تەنها سڵاو لە “چالاکانی خاوەن مێژووی بزووتنەوەی ژنان و بزووتنەوەی دژە ڕەگەزپەرستی لە سوید” دەکەن، هێشتا مانای کۆمەڵایەتی حیجابی ئیسلامی، و کاریگەرییە تێکدەرەکانی لەسەر دەروون و ژیانی کچان و هەرزەکارانی گەنج لە سوید نازانن؟ بەڕاستی پێویستە بۆئەوانە ئازار و دڵتەنگی منداڵێک کە گۆشەگیر و بێدەسەڵاتەو، نازانێت بۆچی ڕێگەی پێنادرێت بگەڕێت و هەستێتەوە و یاری بکات و مەلە بکات و لەگەڵ هاوپۆلەکانیدا پەیوەندی کۆمەڵایەتی بکات و ئەویش نایکات بچووکترین بژاردەتان هەیە بۆ دەرچوون لەم دۆخە و ڕزگاربوون لەم کابوسە.؟ بزانە پەروەردەی تودەئیستی چەندە قوڵ و ڕەگ و ڕیشەی لەم ڕیزەدا هەیە، کە تەنانەت جارێکیش بە ڕێکەوت، ناکەونە هەڵوێستێکی بیرکردنەوەی ئازادانە دژی ئیسلام.
قەدەغەکردنی حیجابی “ئیجباری” بۆ منداڵان
ئەم دروشمە بەڵگەی ئەوانە دژی پرسی سەپاندنی حیجاب بەسەر منداڵاندا. پێیان وایە فۆرمولێکی باش و کاریگەر و دیموکراسییان دۆزیوەتەوە. بەڵام ئەم دروشمە هیچ ناڵێت و بچووکترین کاریگەری لەسەر واقیعی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و بەتایبەتی کچانی گەنج لە ژینگە ئیسلامیەکاندا نییە. بۆچی؟ سەرنجی مانای پراکتیکی ئەم فۆرمولەیە بدە. ئه‌گه‌ر ئه‌م بڕیاره ببێته بنه‌مای كارپێکردنی كۆمه‌ڵگا، ته‌نها منداڵانێک له حیجابی ئیسلامی بێبه‌ش ده‌بن كه ده‌توانن له به‌رده‌م دادگا یان ده‌سه‌ڵاتدا بیسه‌لمێنن كه دایك و باوكیان بەزۆر حیجابیان به‌سه‌ردا كردووه. تا زۆرەملێ نەسەلمێنرێت، هیچی دژ بە یاسا نەکراوە. ڕاستگۆیانە ئەم فۆرمولەیە پێشکەوتنێکە. هەر منداڵێکی ئازا و تەمەن ٩ ساڵ کە دەرچووی خوێندنی یاسا بێت، کە بە باشی ئاگاداری مافە مەدەنییەکانی بێت و ئامادە بێت لە بنەماڵەکەی ڕەت بکرێتەوە و بە ئاشکرا و بە فەرمی شایەتی دژی دایک و باوکە موسڵمانەکانی بدات و بەڵگەی تەواویان هەبێت بۆ ئەوەی ئیجباری لایەنی حیحاب نیشان بدات دەتوانرێت بخرێتە بەردەم دادگا و ئەگەری هەیە کە وەڵامی پارێزەرانی بەرگری لە دایک و باوک تەواوی پرسی کولتووری ڕێژەیی لە قۆڵی خۆیدا بێت.(بێگومان ئەگەر پیشەسازییەکانی سوید لە هەمان ساتدا هیچ شتێک هەناردەی “جیهانی ئیسلامی” نەکەن) پێویستە ڕێگەی پێبدرێت حیجابەکەی لاببات. بێگومان ئەم منداڵە دواتر لە کوێ دەژی و لە هێڵی پاس و لە ڕێگای قوتابخانەدا چی دەکات لە کێشەکانی ئەو هاوڕێیانە نییە.
تەواوی تایبەتمەندی ئەم فۆرمولەیە ئەوەیە کە بیرکردنەوەی ساویلکەیی و نەزانی بەرگریکارەکانی لە میکانیزمەکانی ژیانی ڕاستەقینە و تەواوی کێشەی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان لە کۆمەڵگا و لە خێزاندا نیشان دەدات. هاوڕێیانی ئازیز، بیرمەندە گەورەکان، میکانیزمی زۆرەملێ و سەپاندن لە بنەماڵەدا لەمانە بنەڕەتیتر و شاراوەتر و سیستماتیکترە. کەس بەزۆر حیجاب ناخاتە سەر سەری منداڵان، چونکە منداڵەکە ئیرادەی دایک و باوک ناخاتە ژێر پرسیارەوە. لە هزری خۆیدا تەنانەت كاتێك لێی دەدرێت و دەستدرێژیی جەستەیی دەكرێتە سەر، ئەوانە بە دروست دەزانێت و خۆی بە تاوانبار دەزانێت. تەسلیم بوون بە ئیرادەی دایک و باوک بە ئەرکێکی ئاشکرا دادەنرێت. بۆ منداڵ، لەدەستدانی خۆشەویستی دایک و باوک، نەبوونی ڕەزامەندی ئەوان، ئازاردانی کابوسێکە. نازانرێت بۆچی ئەم برادەرانە ئازایەتیەک کە خۆیان بە کۆمەڵ ناتوانن لەبەرانبەر موسڵمانەکان نیشانی بدەن، بەلام چاوەڕوانی ئەوەیان لەمنداڵێکی بچووک هەیە لە خێزانێکی ئاینی و لەبەرچاوی دایک و باوک و سەرکردەکانیاندا ئەو ئازایەتیە لەخۆی نیشانبدات. ئەم دۆستانە بڕیار بوو ماددەیەک، یاسایەک، سیاسەتێک، بۆ بەرگری لە مافی منداڵان پێشنیار بکەن، بەڵام بەم دروشمە، ئەوە ڕوون دەبێتەوە کە بەپێچەوانەوە ئەوە ئەم منداڵانەن کە دەبێ پەرۆش بن و ڕێگای کرێکار(رای کارگەر) و گۆڤاری سویدی ژنان و بناژۆخوازی لە چەق بەستوویی سیاسی ڕزگاریان بکەن با لەمانە بپرسین بەڕاستی لە ماوەی ساڵێکدا باڵاپۆشی ئیسلامی لەسەر چەند منداڵ، سێ، چوار، حەوت، یازدە، بەم فۆرمولەیە لادەبرێت؟ ئایا بڕیارە ئەم دروشمە وەڵامی کێشەی نەوەیەکی منداڵان و هەرزەکاری چەوساوەی ئەمڕۆی سوید بداتەوە؟ با بپرسین بۆچی، لە حاڵەتی هاوشێوەدا، باری سەلماندنی تاوانەکە، یان تۆمارکردنی سکاڵا، لەسەر شانی منداڵ نییە؟ ئایا ئامادەی تەنها کاری “زۆرملێ”ی منداڵان قەدەغە بکەیت؟ ئایا ئامادەی تەنها دەستدرێژی سێکسی “زۆرملێ” بۆ سەر منداڵ قەدەغە بکەیت؟ ئامادەی تەنها لێدانی منداڵ بەپێچەوانەی ویستی ئەو قەدەغە بکەیت؟ ئامادەی هاوسەرگیری “بەزۆر”ی کچانی خوار تەمەنی یاسایی قەدەغە بکەیت؟ ئایا ئامادەی تەنها خەتەنەکردنی بە”زۆر”ی کچان مەحکوم بکەیت؟ ئایا ئەگەر لەهەریەکێک لەم کەیسانەدا منداڵەکە خۆی گوێ نەداتێ یان ڕازی بێت،سکاڵا تۆمار نەکات و یان سکاڵاکەی بکشێنێتەوە،ئیتر تاوانێک ئەنجام نەدرواوە و ئەرکی ئێوە کۆتایی هاتووە و ویژدانتان ئاسودەیە و دەتوانیت بگەڕێیتەوە بۆ کۆبوونەوەی دەستەی نووسەرانی سویدی و کۆمیتەی سکاندیناڤیای ڕێکخراوەکەت؟
ئەم دروشمە بێ ناوەڕۆک و دووڕووییە. فۆرمولێکە بۆ دوورکەوتنەوە لە کێشەکە و موسڵمانان زویر نەکەن. لەبەرکردنی حیجابی ئیسلامی بەسەر کچانی گەنجدا بە پێناسە سەپاندنی ئایینی و کولتوورییە لەلایەن مەزهەبێکی دیاریکراوەوە. هەروەک چۆن موریدەکانی مەزهەبی “دەروازەی بەهەشت” مافی ئەوەیان نییە منداڵەکانیان لەگەڵ خۆیان بکوژن لەکاتی خۆکوشتن بۆ چوونە ناو “کەشتی دایک”، خەڵکی مەزهەبی ئیسلامی مافی ئەوەیان نییە کە گۆشەگیری ، کۆیلایەتی و بێ مافی ژن لە ئایینەکەیاندا سوک وئاسانی.بەسەر ئەو کچانە بسەپێنن کە لەناو خێزانەکانیاندا چاویان بە دونیا هەڵهێناوە. کۆمەڵگە مافی خۆیەتی، بەڵام ئەرکیشی هەیە، بەرگری لە مافی ئەم منداڵانە بکات، تەنانەت ئەگەر خۆیشیان بێ ئاگابن لە ئەو بەڵایانەی کە بەسەریاندا دێت.
بێ ئاگابێ یان بە باوەشی کراوەوە قبوڵ کرا بێت. کۆمەڵگا مافی خۆیەتی داوای ئەوە بکات کە ئەو پێوەرانەی کە بە تێچووی ڕۆشنگەری و خەباتی مافخوازی خەڵکی بێشومار گۆڕدراون بۆ ستایڵی ژیان، بە هەمان شێوە بۆ ئەم منداڵانە ڕەچاو بکرێن. ئەمانە تەنها موڵکی دایک و باوکیان نین. هاوڵاتیانی ڕێزدارو خاوەنی کۆمەڵگان و کۆمەڵگا بەرپرسیارە لە پاراستنی مافەکانیان. ئەوەی بەڕاستی دەیەوێت سەپاندنی حیجاب بەسەر منداڵاندا قەدەغە بکات، ئەو کەسەی کە بەڕاستی دەیەوێت ڕزگاری بێت لەم کچانەی ئەمڕۆ قوربانی حیجابی ئیسلامین، هەروەها لەوە تێدەگات کە پێویستە داوای قەدەغەکردنی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان بکات. تەنها ئەم داوایە بەڕاستی پشتگیری کچانی خێزانە ئیسلامیەکان دەکات. تەنها ئەم داوایە ڕێگە بەو خێزانانە دەدات کە نایانەوێت حیجابی ئیسلامی لەبەر بکەن، بەڵام لە ژێر فشاری گروپە ئیسلامیەکان و ئەو کەشوهەوایەی کە ژینگەی ژیانیان بەڕێوەدەبات، دەبنە هەمان ڕەنگی گروپەکە، بەرەنگاری ئەو فشارانە ببنەوە و مرۆڤانەتر مامەڵە بکەن. تەنیا ئەم داواکارییە ڕێگە بەو دایکانە دەدات کە ساڵانێکە هەست بەو زوڵمە دەکەن و هاوسۆزییان لەگەڵ کچەکانیان هەیە، پاڵپشتی منداڵەکانیان بکەن و دەنگێک لە ژینگەی خێزاندا بدۆزنەوە. تەنها ئەم داواکارییە بەڕاستی بازرگانانی ئایینی لە ژینگەی کۆچبەراندا گۆشەگیر دەکات. تەنیا ئەم داواکارییە دەستەبەری کەمترین سەختی و بەپرەنسیپیترین ڕێگەیە بۆ ڕزگاربوونی منداڵان لەو ستەمکارییەی کە ڕەوایەتی پێدراوە بەسەریاندا.
دێوەزمەی “یاسا و پۆلیس”.
دیارە یەکێک لە تاوانە قورسەکانمان ئەوەیە کە ویستمان بە یاسا ئەم زوڵمە بوەستێنێت کەبەرامبەر کچان و هەرزەکارانی گەنج لە ژینگە ئیسلامیەکاندا ئەنجام ئەدرێن. داوامان کردووە جۆرێکی دیاریکراو لە دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و لێسەندنەوەی ئازادیان بە یاسا قەدەغە بکرێت. کاردانەوەیان بەرامبەر بەم پرسە باوەڕپێنەکراوە. ئەمە “بانگەوازی یاسا و هێز”ە، “پۆل پوتی”ە، “ڕەزا شاهی”یە، “لومپنی”یە، “بگرە و دابخە”. وەک ئەوە وایە یەکەمجار بێت گوێیان لە کەسێک بێت کە داوای گۆڕینی یاسا دەکات بۆ بەرگریکردن لە مافێک و دەستەبەرکردنی گەرەنتی یاسایی لە دژی نادادپەروەری. دیار نییە کە ئایا دژایەتیکردنیان بۆ دەستێوەردانی حکومەت لە بەرگریکردن لە منداڵان دەبێ بگەڕێنرێتەوە بۆ ئەنارشیزم و سوپەرشۆڕشگەرایی نوێیان، یان بۆ پەیوەستبوونیان بە بزووتنەوەی بێ حکومەت و پەرستنی بازاڕەوە، کە مەرجێکە بۆ ئەوەی بە ئا دیموکراسی لە جیهانی دوای سۆڤیەتدا. بۆچی کەسێک لەم “بزووتنەوەی ژنان و فێمینیست و دژە ڕەگەزپەرستانەی سوید” بۆ دۆستە دیموکراسییە نوێیەکانمانی ڕوون نەکردۆتەوە کە تەواوی خەبات بۆ چاکسازی و نەهێشتنی هەڵاواردن خەباتێکە بۆ یاسا و بۆ گۆڕین و هەموارکردنەوەی یاسا و بەکارهێنانی یاسا. بۆچی کەس بۆی ڕوون نەکردۆنەتەوە کە کرێکاران و ژنانی یەکسانیخواز خەباتیان کردووە تا پرەنسیپی یەکسانی نێوان ژن و پیاو و مۆڵەتی منداڵبوون و بیمەی بێکاری بخەنە ناو یاساوە تا ئەو دۆستانە سوود لە دەستکەوتەکانی وەربگرن. بۆچی کەس پێی نەگوتون کە تەواوی بزووتنەوەی ژنان، بزووتنەوەی مافی مەدەنی لە ئەمریکا، بزووتنەوەی دژە ئاپارتاید، بزووتنەوەی ژینگەپارێزی، بزووتنەوەیەک بوون بۆ گۆڕینی یاسا و وەرگرتنی پشتیوانی یاسا بۆ خواستەکانی خۆیان. یاسا جێگەی سەرنجی خەباتە بۆ چاکسازی لە کۆمەڵگادا. چۆن دەکرێت پێشوەختە کەسێک کە باس لە پشتیوانی خۆی لە مافی ژنان و منداڵان بکات رابگەیەندرێت؟
ئه‌و ده‌ڵێت هیچ نیازێکم بۆ گۆڕینی یاساكانی وڵات نییه و پێویست ناكات بگۆڕدرێت. باشە ئێمە تێدەگەین، نەزمی نوێ ڕویداوە،سپۆنسەرەکانی سویدیش فارسی نازانن، بەڵام ئیتر ناتوانیت هیچ قسەیەکی بێمانا بڵێیت. ئەگەر ئەم بیرکردنەوە ئاگرینانە بگێڕنەوە کە بە فارسی لە بڵاوکراوەی پەیوەندیدار بە سویدی دۆبلاژ کراون، ئەگەر بە هەمان شێوە پییان بڵێن “لۆمپنن و پۆل پۆت” بۆ بزووتنەوەی فێمینیست کە دەیەوێت یاسا لە بەرژەوەندی ژنان دەربکات، ئەگەر هێرش بکەنە سەر سەندیکاکان بۆچی ئەوان دەیانەوێت کاری منداڵان قەدەغە بکەن، ئەوان، ئەگەر سووکایەتی بە خانەنشینەکان بکەن کە پێداگری دەکەن لەسەر کۆنترۆڵکردنی حکومەت و یاسا و “پۆلیسەکان” لەسەر پاشەکەوتەکانیان لە سندوقەکانی خانەنشینی و ڕێگریکردن لە تەماحکردنیان. ، ئەوا یەکەمین کەسانێک کە داوای لێبوردنیان لێ دەکەن ودەرگای دەرچوونیان نیشان ئەدەن، ئەم “بزووتنەوەی فێمینیست و دژە ڕەگەزپەرستانە” ی سوید دەبن.
جگە لەوەش ڕوون نییە بۆچی پەسەندکردنی هەر یاسایەک دەبێ بە “بیگرە و بیبەستە” لێکبدرێتەوە. ترساندنی خەڵک لە ڕێگای مەلاکان و دوبارەکردنەوەی تووتی ئاسای سووکایەتی و درۆی شەڕی ساردیەکانی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەرامبەر بە کۆمۆنیستەکان، هەرچەندە زۆر قێزەونە، بەڵام ئێمە چیتر بە زمانەکەیان سەرمان سوڕنابێت. واقیعەکە ئەوەیە کە پەسەندکردنی یاسای قەدەغەکردنی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان، وەک ڕێسا مەدەنییەکانی دیکە، دەبێتە هۆی ئەوەی زۆرینەی ڕەهای خەڵک بە شێوەیەکی ئاسایی ڕەچاوی بکەن. وە لە ئەنجامدا ژمارەیەکی زۆر لە کچان لە بنەماڵە ئیسلامیەکان بەبێ خەباتی ڕۆژانە ڕزگاریان دەبێت لەم دیلێتییە. ئەوەی پێویستە لە حاڵەتەکانی پابەندنەبوون بەم یاسایەوە بکرێت، شتێکە کە پێویستە بە جیا سەرنجی لەسەر بدرێت و لایەنە جیاوازەکانی پرسەکە لەبەرچاو بگیرێت. وەستانی ئۆتۆمبێل لەبەردەم بەلوعەی ئاوی ئاگرکوژێنەوەدا قەدەغەیە و کەس بەهۆی ئەم تاوانەوە “دەستگیرنەکردوە” تەنانەت لە ئێران و ئەندەنوسیاشدا. هەروەها سواربوونی ماتۆڕسکیل بەبێ کڵاوی سەلامەتی قەدەغەیە و ئەمەش یاسایەک کە دژایەتی ئایینی سیخ و عەمامە دەکات. بەڵام ئەمە ڕێگر نەبوو لە پەسەندکردنی ئەم یاسایە و هیچ سیخێکیش بە “ڕەزاشاهی” یان “پۆل پوتی” یان پلانی “دەستبەسەرداگرتن و بەستنەوەی” سیخەکان ناوی نەبرد. پرەنسیپەکە ئەوەیە کە بە پەسەند کردنی ئەم یاسایە، ڕەسەنایەتی مافی منداڵ و ئەو ڕاستییەی کە ئایین بابەتی تایبەتی و شەخسی دایک و باوکە و نابێت بەسەر منداڵەکەدا بسەپێنرێت و مافە مەدەنییەکانی منداڵەکە سنووردار بکرێت، ڕادەگەیەنرێت و وەک نۆرمێکی کۆمەڵایەتی جەختی لەسەر دەکرێتەوە. وە لە کۆتاییدا پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ئەوە دایک و باوکن کە بەرپرسیارن لە پێشێلکردنی ئەم یاسایە نەک منداڵ. منداڵێک کە حیجاب لەبەر دەکات تاوانی ئەنجام نەداوە.
بەڵام بەدیلێکی پێشنیارکراوی ئەمانە چییە؟ ئەگەر بڕیار نییە یاسا دەستێوەردان بکات، چۆن کۆتایی بە کابوسی کچان لە بنەماڵە ئیسلامیەکان بهێنرێت. وەڵام: دیالۆگی ڕەخنەگرانە، ڕێنماییکارانە، “زیادکردنی پشتیوانی بۆ کچان لە بنەماڵە ئیسلامیەکان”، “زیادکردنی دەسەڵات و بەشداری ڕێکخراو و دامەزراوە جەماوەرییە سەربەخۆکان”. بە واتایەکی تر پرسەکە بۆ کەرتی تایبەت و میکانیزمی بازاڕی ئایدیاکان جێبهێڵرێت. پێویستە ئاسانکاری و “دەسەڵات”ی زیاتر بدرێت بە ڕێکخراوەکانی وەک “گۆڤاری ژن و بناژۆخوازی سویدی” و “کەسایەتییە تیڤییە بەناوبانگەکان” کە دەزانن چۆن “سەرپەرشتی کۆبوونەوەکە بکەن” بۆ ئەوەی موسڵمانانی میانڕەو بجوڵێنن و ئیسلامی لێبوردە بەرەوپێش ببەن.ئەو شێوازەی کە بینیمان لەگەڵ بەرەنگاربوونەوەی گەشەی بناژۆخوازی لە نێو کۆچبەراندا. كچانی بنەماڵە ئیسلامیەكان پێویستە تا ئێستا سەبریان هەبێت، رێز لە مافە دیموكراسیەكانی دایك و باوكی ئایینییان بگرن، بەدڵنیاییەوە لە كاتی گونجاودا لە رێگەی بەرنامەی موزایكەوە لە ئەنجامی رزگاركردنی ئەو هەوڵانە ئاگادار دەكرێنەوە.
لە خوارەوە دەبینین بنەما “ماددی”یەکانی ئەم جۆرە هەڵوێستە چین. بەڵام بۆ کەسێک کە ئازاری ڕاستەقینەی بێبەشکردنی منداڵانی ئەم جیلەی ئەم کۆمەڵگایە لە مافە ئینسانیەکانی خۆیان، ئەم بۆچوونانە بێمانا و بێ بەهان. مافی منداڵان دەبێ بە هەمان میکانیزم مسۆگەر بکرێت کە هەموو مافێک لە کۆمەڵگادا زامن دەکات. یاساکە لە بەرژەوەندی نەهێشتنی هەڵاواردن لە دژی کچان لە بنەماڵە ئیسلامییەکان بگۆڕدرێت. یاسا پێویستە ئەم کچانە لە دەستدرێژی مەزهەب و ئایینییەکان بپارێزێت. یاسا مافی ئەوە بدات کە ئەم ئەندامە فەرامۆشکراوانەی کۆمەڵگای سویدی کاتێک دەگەنە تەمەنی یاسایی بە ئازادی بڕیار لەسەر ئایینەکەیان بدەن و لەم نێوەندەشدا هیچ بیروباوەڕ و شێواز و داب و نەریتێکی ئایینی تەنانەت بەو ئەنجامە وێرانکەر و تێکدەرانەشەوە بەسەریاندا نەسەپێنرێت، ئەوەی ئامادە نییە پاڵپشتی ئەم قوربانییە دیارانەی دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و توندوتیژی ژنانە بکات، وبەئەرکی ڕاستەوخۆی یاسا و حکومەت بزانێت، ئەگەر بەڕونی بیرکردنەوەکەی چەقۆکێش نەبێت، بەدڵنیاییەوە بێتوانایە لە تێگەیشتن لە سروشتی کێشەکە.
“کەمینە” و ڕێژەیی کولتووری
میحوەری سەرەکی هەڵوێستی ئیسلامی و ڕاستڕەوانەی ئەم بەڕێزانە باسکردنی ڕێژەیی فەرهەنگی و ناوی کەمینەکانە. پێویستە لە بۆنەیەکی تردا بە وردی باسی ئەم بابەتە بکرێت. لێرەدا پێویستە بگوترێ تێزی رێژەگەرایی کولتووری و هەموو سیاسەت و میتۆدە حکومی و ناحکومییەکان کە لە رۆژئاوادا لەسەری دامەزراون، دیاردەیەکی فیکریی رەگەزپەرستی قووڵە. رێژەگەرایی رۆشنبیری بەرگێکە بۆ دروستکردنی ئاپارتایدێکی هەمەلایەنەی کۆمەڵایەتی، یاسایی، فیکری، سۆزداری، جوگرافی و مەدەنی لە نێوان دانیشتوانی وڵاتێکدا، لە بنەڕەتدا لە رووی رەگەز و نەتەوە و ئایینەوە و دەرئەنجامەکەی جگە لە دروستکردنی کۆمەڵگە بچوکەکان هیچی تر نییە کۆمەڵگەی “کەمینە” بچووک و دواکەوتوی، غەیرە ئەوروپیایی “زۆرینە”ێکی سپی پێست و ئەوروپی لە دڵی کۆمەڵگادا بەرهەم ناهێنێت.
دەبێت ئەم پرۆسەیە بوەستێنرێت. هەموو خەڵکی سوید هاوڵاتیانی خاوەن مافی یەکسانی کۆمەڵگەن و پێویستە لە ژێر هەمان یاسا و ڕێسا کۆمەڵایەتییەکاندا بژین. ئێمە بە پێچەوانەی ئەم گروپانە کۆمەڵگا دابەش ناکەین بەسەر زۆرینە و کەمینەکانی کولتووری، ئایینی، نەتەوەیی و ڕەگەزی. ئێمە باوەڕمان بە ماف و ئازادیی یەکسان و گشتگیر بۆ هەموو مرۆڤەکان هەیە، کە پێویستە هەمووان لێی بەهرەمەند بن، بەبێ گوێدانە ڕەگەز و نەژاد و نەتەوە و هتد. ئێمە خۆمان بە بەشێک لە هیچ کەمینەیەک نازانین. ئەو منداڵانەی ئەمڕۆ جێگەی سەرنجی ئەم مشتومڕەن، سەر بە هیچ کەمینەیەک نین. ئەمانە منداڵانی دانیشتووی سویدن کە پێویستە لە هەموو ئەو ماف و ئازادی و ئاسانکاریانە بەهرەمەند بن کە لە سایەی هەوڵ و ماندووبوونی نەوە یەک لە دوای یەکەکان و مرۆڤە بیرمەندو ئازادیخواز و یەکسانیخواز و پێشکەوتنخوازەکانی ئەم کۆمەڵگایە بۆ منداڵان دابین کراوە کە چێژیان لێ وەربگرن.
لەم مشتومڕەوە لەسەر حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان ڕوونە کە کێ بەرگریکارانی ڕێژەیی فەرهەنگی و قڕکردنی کەمینەکانن. بۆرژوازی سوید کە کۆچبەران و بیانییەکان بۆ هەمیشە بە توخمێکی نامۆ بۆ ئەم کۆمەڵگایە دەزانێت و ئامانجیشی بریتییە لە کۆنتڕۆڵکردن و کۆنترۆڵکردنیان و دوورخستنەوەیان لە میتابۆلیزمی کۆمەڵایەتی سوید بە هەرزانترین شێوە. ڕێژەیی فەرهەنگی لە گۆڕەپانی فیکری و کۆمەڵایەتیدا هەمان ئەو کارە دەکات کە گێتۆیزەکردنەکان* لە کایەی نیشتەجێبووندا دەیکەن. لەم دیوی هاوکێشەکەدا، ئەو کەمینە درۆینەیەی کە بەم شێوەیە دروست دەبێت، پێویستی بە خان و شێخ و ڕێنیشاندەر و ڕێکخەر هەیە. ئەوانەی لە جۆر و ڕەگەزی “خۆیان”ن کە یارمەتی کۆمەڵگەی زۆرینە دەدەن لە بەڕێوەبردنی ئەم پێکهاتە کەمینانەدا، ئەوانەی ڕێگری لە گرژی و ئاڵۆزی لە ئۆردوگای کەمینەکاندا دەکەن، ئەوانەی دەیانەوێت لە ناو کۆمەڵگەی کەمینەوە ڕێگری لە دروستبوونی کۆمەڵگەیەکی تاک و یەکگرتوو بکەن. چاوەڕوانییەکان بە نزمیی بهێڵنەوە و ئایدیۆلۆژیای ئاپارتاید بە زمان و کولتوری ڕەوایەتی بە کۆمەڵگەی کەمینەکان بدەن.
ئەمە کارێکی شەریفانەیە کە ئەم گروپانە سەریان هەڵداوەبۆی. داوای “دەسەڵات و نفوز” لە حکومەت دەکەن. ئەوان ئاگادارن کە نابێت زیان بە ئایین و ڕێباز و داب و نەریتی ئەم پێکهاتە کەمینەیە و “مافی دیموکراسی پیرۆزیە ئیسلامییەکان” بگەیەنرێت.لە دژی پەسەندکردنی یاسایەکی سەرتاسەری کە بیەوێت دەسەڵاتی سەرچاوە نەریتیەکانی کۆمەڵگە لە ناو کەمایەتیەکاندا سنوردار بکات هات وهاوار بەرپا دەکەن وژەهر دەڕێژن بەڵێنی “پشتیوانی زیاتر” بە کچانی کەمینەکان دەدرێت. ئاشنابوون و پاڵپشتی بەرپرسان و کەسایەتییە ناسراو و خەمخۆرەکانی جیهانی زۆرینە وا دەکات کەمینە شانازی بکات، و تەکبیر و سەڵاوات و ڕەزامەندی خەڵکی ئایینی ئۆردوگای کەمینەکان نیشانی دەسەڵاتدارانی جیهانی زۆرینە دەدەن. ئەوان هیوادارن ببنە بەڕێوەبەری ناوخۆیی جیهانی کەمینەکان. ئەوانەی کە پێیان لە هەردوو دونیادا هەیە، لە ناوەنددا جینز لەبەر دەکەن، دەبنە فێمینیست و بە زمانی سویدی ئیدیعای ئازادی دەکەن، و لە ناوخۆیاندا مێزەو باڵاپۆش وعەبا و کەواو سەڵتە دەپۆشن و بە زمان و قسەی مەلاکانی گوند و منداڵی زیارەتکاران، ئەوانەی کەسانێک کە قسە لە مۆدێرنیزم دەکەن و گۆرانی “فەکلی” دەڵێنەوە. هەروەها بە باشی لە کارنامەکەیان تێگەیشتوون و خەریکی دانانی هەموو بەردێکن. ئامانج لێی دوورخستنەوەی کۆمەڵگەی کەمینە لە کۆمەڵگەی زۆرینە و کەرەنتینە کلتوری و سیاسی و مەعنەوییەکەی. ئامانج لێی ڕێگریکردنە لە دروستبوونی کەشێکی جەمسەری و گرژ. ئامانج لێی ڕێگریکردنە لە “گەشەی بناژۆخوازی لە نەوەی دووەمی بیانییەکان”. ئامانج لێی پاراستنی سوێدە لە تیرۆریزمی ئیسلامی.
بەداخەوە نوسخەکەی ئەوان تەنیا دژی کچانی بنەماڵە ئیسلامیەکان نییە، بەڵکو لە راستیدا رێگایەکی تەختە بۆ سەرهەڵدانی تیرۆریزمی کۆنەپەرستی ئیسلامی لەو کۆمەڵگایانەدا. چەند جار دەبێ بسەلمێنرێت کە ناتوانرێت پاشەکشە بە ئاین وکۆنەپەرستی ئایینی بکرێت بەبێ بەرگریکردنی ڕاشکاوانە لە بەها مرۆییەکان بە ڕوونی لە بەرانبەر ئاییندا. ئەبێ چەند جار بسەلمێندرێت کە ڕێگای ڕێگریکردن لە دڕندەیی ئایینی باج پێدان نییە و هەوڵ دان نیە بۆ ئەوەی ڕووخسارێکی مرۆڤۆستی لێ دروست بکەیت، بەڵکو بەرەنگاربوونەوەی خورافات و داب و نەریتە ئایینییەکانە. دەبێت چەند جار و بە چ بەهایەک بۆیان بسەلمێندرێت کە ئیسلام و ئایین لایەنی پێشکەوتنخواز و جێگەی پشتیوانیان نییە. چەند جار دەبێ بسەلمێندرێت کە تەنیا یەک بەدیلێکی ئازادیخوازی رادیکاڵ و راستەقینە هەیە کە دەتوانێت لە ژێر پێی ئیسلامی سیاسییەوە زەوی ڕاماڵێت. چۆن لەوە تێناگەن کە ڕێگای ڕێگریکردن لە کۆنەپەرستی و تیرۆریزمی ئیسلامی ئەوەنیە کە لە چوارچێوەی بنەماڵەدا شەرعیەت بدەیت بەم چەقبەستوی و تیرۆرە. چۆن تێناگەن كەمینەگەرایی و سیاسەتی رێژەگەرایی كولتووری خزمەتێكی بێبەرانبەر و هۆکارە بۆ کۆنەپەرستی ئیسلام و پاشخانی كۆمەڵایەتی و كولتووری و ژینگە بۆ راكێشانی هێزەكانی دەڕەخسێنێت.
کێشەکە لەوەدایە کە ئەم جەماعەتانە هیچ چانسێکیان نییە تا ڕۆڵی ئەم نێوەندگیرییە بگێڕن، چونکە مامەڵە لەگەڵ نەوەیەکی کۆچبەر دەکەن کە نەک تەنها ئاییندارنین، بەڵکو بە قووڵی دژە ئایین. پرسی حیجابی ئیسلامی بۆ منداڵان کێشە نییە بۆ کۆچبەرانی ئێران. ئەمە ئەو بەشەی ئەو کۆچبەرانەیە کە هاوسۆزییەکی زۆریان بۆ ژیانی ئەوروپی هەیە و رێک لەبەر بێزاری لە ئیسلام هاتوونەتە ئێرە. ڕەنگە ئیسلام پەناهی لە نێو کۆچبەرانی وڵاتانی دیکەدا بتوانێت دوکانی سیاسی کەسێک بە ئاوەدانی بهێڵێتەوە، بەڵام ئەم وشانە لە نێو ئەم توێژە کۆچبەرانەدا هیچ کڕیارێکیان نییە. لە لایەکی دیکەوە ئەم ڕاستییە جەخت لەسەر ئەو ڕۆڵە گرنگە دەکاتەوە کە کۆچبەرانی ئێرانی دەتوانن لە داهاتووی کۆمەڵگای سویددا و لە دیاریکردنی چارەنووسی کۆنەپەرستی ئیسلامی لەم وڵاتەدا بیگێڕن. ئەمە سپێکترۆمێکە کە لە لایەکەوە دەتوانێت ببێتە مۆدێلێکی مۆدێرنیزم بۆ کۆچبەرانی دیکەی وڵاتانی بەناو ئیسلامی، لە لایەکی دیکەشەوە دەستێکی کراوەی هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی کۆنەپەرستی ئیسلامی، چونکە سروشتی مۆدێرنیزمی دەزانێت ئایین و حکومەتی ئایینی زیاتر لە هەموو کەسێک، و دەتوانێت دژایەتی پڕوپاگەندەی ئیسلامی و وەک ڕای کارگەر و لایەنگرانی ڕێژەیی کولتووری پێویستە ڕاستیەکان بڵێن. حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لە سوید چالاکانە لە هەوڵدایە بۆ هێنانی ئەم کۆچبەرانە بۆ مەیدان بۆ بەرگریکردن لە مافی منداڵان و پێشگرتن لە پەرەسەندنی کۆنەپەرستی ئیسلامی و سیاسەتی ڕەگەزپەرستانەی گێتۆی فەرهەنگی.
ئەو پرسەی کە هاتۆتە ئاراوە زۆر گرنگە. ئەو جەمسەرگیرییەی کە هاتۆتە ئاراوە، واقیعی و قووڵە. تا چەند ژاوەژاو و دیماگۆگی ئەم گرووپانە دەتوانن فەزیحە سیاسییە نوێیەکەیان چارەسەر بکەن، شتێکی لاوەکییە. گرنگە ئەگەر ئازادیت دەوێت لە بەرامبەر هەموو ڕەگەزپەرستی ئۆرگانە دەسەڵاتدارەکانی ئەم کۆمەڵگایانە و تێز و سیاسەتە ڕەنگاوڕەنگەکانیان بۆ دروستکردنی ئاپارتایدێکی کولتووری و کۆمەڵایەتی و دژی هەموو ڕەوتە کۆنەپەرستانە و دواکەوتووەکان و نان بە نرخی ڕۆژخۆرەکان لە ناو کۆچبەراندا. بە یەکسانی و سکۆلاریزم بە هەموو هێزی خۆیەوە بێنە مەیدان. حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لە سوئید پابه‌نده به‌م خه‌باته‌وه. داکۆکی کردن لە مافی کچان لە ژینگە ئیسلامیەکان و بنەماڵە ئیسلامیەکان بەشێکی دانەبڕاوە لەم خەباتە.
ڕێکخراوەکانی دەرەوەی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری ئێران – کۆمیتەی سویدی
13ی حوزەیرانی 1997
لە خورداد ١٣٧٦ی خەرمانانی ١٩٩٧ لە ژمارە ٢٤ی ئینتەرناسیۆناڵدا بڵاوکراوەتەوە.
کۆمەڵە بەرهەمەکانی مەنسوور حکمەت، بەرگی هەشتەم، لاپەڕە ٣٧٩ تا ٣٩٢
بڵاوکراوەکانی حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری ئێران، چاپی یەکەم، تشرینی دووەمی 1997، سوید، ISBN 91-630-5761-1
١٩\٧\٢٠٢٢
