سینۆگرافیا ..له ئهزموونی نوێ ی شانۆی كوردی دا … حهیدهر عهبدولرهحمان
ناتوانین نكۆڵی لهوهدا بكهین كه چمكی راستهقینهی سینۆگرافیا پهیوهسته به تهكنیكی شانۆیی و ههموو ئهو جوانكاریی و پێكهاته دهرهكی و ناوهكییانهی شانۆ به جوانی و رۆحه زیندووهكهی خۆیهوه بهرجهسته دهكهن، سینۆگرافیاش وهك هونهرو زانست چونكه پهیوهست بوونێكی راستهوخۆی به دیدو دهروونی بینهرهوه ههیه،به شێوهیهكی راستهوخۆ كار دهكاته سهر بینهرو وروژاندنی،تا ئهو ئاستهی ههندێ جار له ژێرتینی ئهو كاریگهر بوونه به سهر بینهردا دهگاته ئهو ئاسته كه به نهێنی له ناو تاریكایی شانۆدا فرمێسكی خۆشی پێ بڕژێنێ ،بینهر لهو لهحزانهدا وا ههست دهكا دهگهڕێتهوه سهر خهسڵهته رهسهنهكانی ئینسانیهتی خۆی،ههسته فسیۆلۆژییهكانی تێكراِ چهشنی شهپۆلێك له سۆزو ئهندێشه ههڵدهچن،كه ههندێ جار بهرگهی ئهو ههڵچوونه لهوهرگرتنی چێژو ستاتیكاو سۆز ناگرێ،به بێ ویستی خۆی له ژێر فشاری ئهو قهواره بێ سنووره له چێژ وهر گرتنی سینۆگرافیا ، وای لێ دێت كۆنترۆڵی خۆی له دهست بدات ،به تایبهت ئهو كاتانهی نمایش ههموو پێكهاته سینۆگرافیاكانی به یهكهوه بهگهڕ دهخا، له گهڵ ریتمی موزیك و سهما، ئهدای جهسته و ئیلقای جوانی ئهكتهر،كاتێ ئاوێزانی موزیك و رووناكی دهبن ،نمایش له باگ راوندی ژێر پهردهی شانۆو رووداوه نهبیندراوهكان،كه ههندێ جار وێنهی سینهمایی تێدا دروست دهكرێت و تێكهڵ به موزیك دهكرێت، یان دروست كردنی تابلۆیهك له بێدهنگی و كپی و خامۆشی و به ئاگا هێنانهوهی له ناكاوی بینهر و به هاوسهنگ راگرتنی ریتمی شانۆ، بهكارهێنانی موئهسیراتی دهنگ،له گهڵ رێژنهی باران و هاژهی شهپۆل و دهنگ و لوورهی ئاژهڵه كێویهكان له كهشو ههوایێكی خامۆش و دهیان كهرهستهی دیكهی به سیحراوی بوونی شانۆو نغرۆ كردنی له نێو ئامرازهكانی سینۆگرافیا ،ههموو ئهم دیمهنانهچهند نموونهیهكن له سیحری سینۆگرافیای شانۆیی بۆ به ئاگا هێنانهوهی ههستهكانی بینهرو جولاندنیان .
سینۆگرافیا تاكه هونهرێك نیه بینهر بتوانێت ههڵسوكهوتی له گهڵدا بكات به تهنها، بهڵكو كۆمهڵه هونهرێكی یهكگرتووه كهله هارمۆنیایێك دهچن پێكهوه له شانۆدا یهك دهگرن و تهوژمێك له جوانی دهخهنه سهر ههموو ئهندامه ههستیارهكانی بینهرو ناچاری ئهوهی دهكهن بێ كهوتنه ژێر ئهو هارمۆنیا هونهرییانه له هۆڵی شانۆدا به دیدو دهروونێكی خاڵی نهچێته دهرهوه ، بهڵكو وای لێ دهكهن نهتوانیَِت تا دێر دهمانێكییش له ژێر كاریگهرییهكانی سینۆگرافیاو تهكنیكی شانۆییدا نهتوانێت خۆی رزگار بكات.
شانۆی هاوچاخ چهند ئهوهندهی بایهخی به ناوهرۆك و نمایش و ئهكتهر داوه له ناوهوه ، ئهوهندهش زێتر بایهخی به شێوه داوه، چونكه له رهسهندا ههردوكییان تهواوكهری یهكترن ، نه ناوهرۆك به تهنیا دهتوانێت بینهر به ههمووئهندامه ههستیارهكانی تێر بكات ، نه شێوهی بێ گیانیش دهتوانێت شانۆ به زیندوویهتی رابگرێت .
دهرهێنهر ناتوانێت لهو نێوهندهدا بایهخی خۆی به تهنیا لایهكدا بدات،ئهگهر هاوسهنگی له نێوان شێوهو ناوهرۆكدا دروست نهكات،كه رهنگه ههموو دهرهێنهرێكیش دهسهڵاتی ئهو هاوسهنگ راگرتنهی نهبێت،یان پێی وابێ تهنیا تێكست دهتوانێت ههموو بۆشاییهكانی شانۆی بۆ پڕكاتهوه ،خۆ ئهگهر وابوایهو تهكنیك و سینۆگرافیا نهبونایه، دهبوا ههموو تیكستهكانی چیخهف تا ئهمڕۆش له دهلاقهكاندا تۆزیان له سهر ههڵبنیشێ،شانۆنامهكانی شكسپیر گهردهلوولی زهمهن رایان ماڵێ،ئهو تێگهیشتنه به ههڵهیهبووه تا زهمهنێكی دوور شانۆی كوردییان دووچاری چهقین كردووه و له بازنهیهكی داخراودا خولی خواردۆتهوه،بایهخ نهدانی هونهریی و زانستی وهك پێویست له رووه ستاتیكی و سایكۆلۆژی ومهعریفی و تهكنیكییهكانی شانۆ،لایهنێكی ههره گهورهی لاوازی شانۆی كوردی بووه،وهك ههمان لاوازی به گشتی له دروست كردنی ئهكتهریشدا ههبووه،له رابووردوودا ههندێ له دهرهێنهرانمان پهروهردهیهكی به ههڵهی ئهكتهریان كردووه ، ئهكتهریان چهشنی تووتی له قهفهس ناوه، بێ ئهوهی هیچ ئازادییهكی پێ ببهخشن،ههموو كهرهستهكانی سینۆگرافیایان به فۆرمێكی واقیعی و سروشتی له نمایشدا بهرجهستهكردووه ،قورسایی ههره زۆری خۆیان خستۆته سهر دهق، دوور له دروست كردنی دهلالهت و هیمای گوزارشت بهخش لهو سینۆگرافیا لاوازانه،بۆیه ئێستاش له گهڵ دابێت خۆ رزگار كردن لهو تهقلیدیهت و مهئلوفیهته پێویستی به دهست پێكردنی سهرهتایێكی تر ههیه كه هاوكوف بێت له گهڵ گۆڕانكارییهكانی زهمهن و پێشكهوتنهكانی،كهچی دهرهێنهری وا ههیه له سهردهمی ئهمڕۆكهشدا ههمان ئهو توتیانهی پهنجا ساڵ دێنێتهوه سهر شانۆو ههمان شێوازو فۆرم و ستایلهكهی نیو سهدهی بهر له ئێستا بهكاردێنێ، ههرگیزیش دان به كۆتایی خۆی ناهێنێ …ئهمه بهڵگهی مهرگی شانۆیهله ههندێ جوغزی جوگرافی و لای ههندێ دهرهێنهری ماوه به سهرچوو .
ههتا ئێستاش له نێوهندی ههندێ له دهرهێنهره گهنجهكانیشمان كێشهی سینۆگرافیا ههیه لهوانه :
1.بهكارهێنانی سینۆگرافیا به مانای گهوره كردنی قهوارهی دیكۆرو ئارایشت و ههندێ پێكهاتهی دیكهی سینۆگرافیا نیه وهك له نمایشی ههندێ لهو دهرهێنهره گهنجانهدا دهردهكهوێت ، بهڵكو ههر زێده كارییهك لهو پێكهاتانه وهك سیمایهكی زهق و ناوازه له نمایشدا دهردهكهوێت كه سینۆگرافیا لاواز دهكات،چهند ئهوهندهی ماندوو بوونی تێدا كرابێت ، بهڵكو یهكێك له رووه جوانیهكانی سینۆگرافیا ئهوهیه كه دهرهێنهر سیناریۆ به سادهیی بهرجهسته بكات، بهڵام له ناو سادهییهكهدا مهغزاو فهلسهفهو ستاتیكای شانۆیی وهك پێویست بگهیهنێت .
2.ههندێكی دیكهیان قورسایی ههره گهورهیان دهخهنه سهر یهكهیهكی سینۆگرافیا كهچی پێكهاتهكانی دیكه فهرامۆش دهكهن، ئێمه له شانۆدا گرنگه تا بۆمان بكرێت سوود له ههموو پێكهاتهكانی سینۆگرافیا ببینین بۆ خزمهتی ئهكتهر كه كرۆكی راستهقینهو ریشهیی نمایشه.
3.ناكرێت دهرهێنهر له رووی پراكتیكییهوه بۆ دروست كردنی سینۆگرافیا تهنها پشت به خۆی ببهستێت،وهك ههندێ له دهرهێنهره لاوهكانی ئێمه پیادهی دهكهن،بهڵكو گرنگتر لهوه ئهوهیه كهسانی پسپۆر لهوبوارهدا بهشدار بن بۆ دروست كردنی سینۆگرافیا و بهرجهسته كردنی وهك پێویست،چونكه زۆر جار بهكارهێنانی به ههڵه له رووناكی ،له موزیك ، له دیكۆر دهبێته مایهی له بار بردنی سینۆگرافیا .
4. دهبێت ئهوكهسانهی ئهركی كاری سینۆگرافیا دهگرنه ئهستۆ تێگهیشتنیان ههبێ بۆ شانۆ و لهو بوارهدا خاوهن ئهزموون بن ،دهرهێنهر ههر كات ویستی ئهو بۆشاییانه به كهسانی ناپسپۆر پڕ كاتهوه ، ئهوه دهبێت ئهگهری روخانی نمایشهكهی به دوور نهبینێ .
5.بۆ بونیاتی نمایش دهرهێنهر پێویستی به دابهشكردنی قۆناغهكانی جێ بهجێ كردن ههیه، ههر له ئامادهكردنی تێكست و ئهكتهرهوه تا دهگاته دیاری كردنی كات بۆ پرۆڤهو ماوهی پرۆڤه و به پراكتیك كردنی، ئینجا خۆ ئاماده كردن بۆ سینۆگرافیاو رتووش كردنی نمایش دهرهێنهر ئهگهر ههر قۆناغێك لهو قۆناغانه به كاڵی به جێ بیڵێ و ههر له سهرهتاوه زۆرینهی كاتی خۆی بۆ سینۆگرافیا تهرخان بكات ،ئهوه بۆشایی له پێكهاتهكانی شانۆ دروست دهكات ، به تایبهت له دروست كردنی ئهكتهردا،كه دواتر كاتی ئهوهی به دهست نامێنێ پڕیان كاتهوه، سینۆگرافیاكهش ئهو ئامانجانه ناپێكێ، كه دهرهێنهر زۆر له ئاواتهكانی خۆی له سهر بونیات نابوو..
6. ههندێكی دیكه لهو دهرهێنهرانه تێكست به ههند وهرناگرن و پێیان وایه تهنها سینۆگرافیا دهتوانێت بینهر رازی بكات ،دیسان دهرفهتێكی دیكه له سهركهوتنی نمایش له دهست دهدهن ، چونكه تهكنیك ههر چهند بههێز بێت ئهگهر نهخرێته نێو فهلسهفهیهكی دیاری كراو، ئهوه بینهر به تهنها (شێوه)ی بێ ئامانج نمایشهكهت لیَِ وهرناگرێت كه هیچ فهلسهفهیهك له گهڵ خۆیدا نهباته دهرهوه له هۆڵی شانۆییدا ..
شانۆی وێنه جگه لهوهی له زۆر له وڵاتانی جیهاندا بهرجهسته كراوهو بینهرێكی زۆری ههیه ، له ئێراقیشدا لهساڵانی ههشتاكاندا له سهر دهستی دهرهێنهری ناسراو سهلاح قهسهب وهك ئهزموونێكی نوێ ی شانۆیی گواسترایهوه ئێراق ،ئهو كات ژمارهیك له قوتابیانی ئهكادیمیای هونهره جوانهكان له بهغدا كه كورد بوون ، توانیان سوود له شانۆی وێنه وهربگرن ، ئهوانیش وهك ئهزموونێكی نوێ به ناوی شانۆی ئهزموونگهری بیگوازنهوه كوردستان و كاری له سهر بكهن ، سینۆگرافیا له ههموو قۆناغهكانی رابووردوودا له شانۆی كوردی دا بهكار هاتووهو ئاستهكانیان به پێی ئهزموونی تایبهتی دهرهێنهرهكان گۆڕاوه ، بهڵام وهك دیاردهیهكی گشتی به تێرترین شێوه له كوردستاندا له شانۆی ئهزموونگهری دا پهرهی سهندووه،، دواتریش له گهڵ پێگهیشتنی كۆمهڵێ دهرهێنهری خاوهن ئهزموون لهو ماوهیهدا سهر له نوێ بایهخدان به سینۆگرافیای شانۆیی زێده بووه .
ئێستا بایهخ دان به سینۆگرافیا نهبۆته ئارهزوو به دهست دهرهێنهرهوه بگره بۆته چارهنووسی نمایش به دهست بینهری هوشیاریی شانۆیییهوه كه زۆر به وردی ههڵسوكهوت له گهڵ نمایشدا دهكات، تا دهرهێنهر له نمایشدا ههموو مافێك به بینهر نهبهخشێت،بینهر ئاماده نیه نمایش له دهرهێنهر وهربگرێت،ئهو دهسهڵاتهیه وا دهكات دهرهێنهر به ئاگاییهوه ههڵسوكهوت له گهڵ نمایشدا بكات ،له نێوان دوو بژاردهدا یهكێكیان ههڵبژێرێ ، یان ئهوهی بینهر لێی وهردهگرێ ، یان بێدهنگ بوون .
.
