پلاتۆنۆڤ “کافکا*-ی ڕوسی”.. و کێشەی ئهنتڵجنسیای شۆڕشگێڕی ڕوسی … 2
ئەندرێ پلاتۆنۆڤ ٢٨ ئاب ١٨٩٩ – ٥ کانونی دووەمی ١٩٥١
2-2
عبدوڵا حبه – مۆسکۆ
وەرگێڕانی لە عەرەبییەوە: نەجات عەزیز
بەشی دووەم …..
له دوای مردنی لینین سهراپای حیزب نقوم بوبو له کێشه ناوخۆیهکانی. ههر باڵهو بهگوێرهی بهرژهوهندێکانی خۆی له گرتنه دهستی دهسهڵات خوێندنهوهی بۆ مارکسیهت ئهکرد. سهرکردهی شۆڕشگێر و ڕۆشنبیری بهڵشهفێکان زۆریان له ساڵانی بیستهکان لهناو چون بههۆی شهڕی ناوخۆ و تیرۆر یان بههۆی نهخۆشی له دوای ساڵانێکی درێژی بهندیخانه و دورخستنهوه بۆ ناوچهساردهکانی سیبیریا له سهردهمی حکومڕانی قهیسهریدا. ئهوانهیش که مابون له گهرمهی کێشمه کێشی حزبیدا ئامانجه سهرهکێکانی شۆڕشیان له “ئاشتی بۆ کهپرنشینهکان و شهڕ له دژی کۆشکهکان” و کارگا بۆ کارگهران و زهوی بۆ جوتیار و گهڕاندنهوهی سهربازهکان بۆ ناو خێزانهکانیان بیرچوبو. خهریکی لهناوبردنی یهکتر بوون تا له کۆتاییدا گروپهکهی یوسف ستالین سهرکهوت و بهتهنیا دهسهڵاتێکی تاکڕهوانهی گرته دهست. ڕوداوی ڕوخێنهری زۆر گهوره و کارهساتی گهورهی بهدوای خۆیدا هێنا باجهکهشی بهشێوهیهکی سهرهکی گهلی ڕوسی دای و داڕوخانی دهوڵهتی سۆشیالیستی لهسهرهتای نهوهتهکانی سهردهی ڕابوردو لێکهوتهوه که هیواو ئاواتی زۆری لهسهر ههڵبهسترا بوو.جوتیاران نهبوون به خاوهن زهوی، کارگهکان خرانه ژێر دهسهڵاتی بیرۆکراتی حزبی که بۆ ئامهنجهکانی خۆی بهکاری ئههێنا و وڵات سهرقاڵی شهڕی ناوخۆ بوو. دواتر جهنگی جیهانی دووهم و “شهڕی سارد”. لهههموو هۆکان کوشندهتر بیرۆکراتی حزبی بوو که ڕهوتی پێشکهوتنی دواخست. ئا بهمجۆره گهورهترین شۆڕشی سۆشیالیستی له سهدهی بیستهمدا کۆتایی هات به دامهزراندنی ڕژێمیکی تۆتالیتاری که ههرگیز بهڵشهفێ سهرهتاییهکان بهبیریاندا نه ئههات.
پرۆفیسۆری ڕوسی بیتیریم سۆرۆکین لێتوێژهری کۆمهڵایهتی ئاماژه بهوه دهکات که پێشکهوتنی کۆمهڵایهتی دهستهبهر ناکرێ به بڕیاری سهرکهردایهتی باڵا بهڵکو ئهبێ ئهم پێشکهوتنه بنهمای ههبێ، ئابوری بێ یان کۆمهڵایهتی یان ڕۆشنبیری بێت. هاووڵاتی ناتوانێت له کۆمهڵگایهکی باڵاتر بژی ئهگهر نهگاته ئاستێکی بهرزتری ڕۆشنبیری وههڵسوکهوتی شارستانیانه. بهڵام ستالینی جۆرجی که خۆی ئاستێکی ڕۆشنبیری بهرزی نهبوو به عهقلیهتێکی قهوقازیانه ههڵس وکهوتی ئهکرد به بهکارهێنانی هێز و ناچارکردن. بڕوای وابو که بنیادنانی کۆمهڵگای سۆشیالیستی لهڕێی سهربازگهی بهندکردن که دوژمنه سهرسهخته جوهکهی، لییف ترۆتسکی لهسهرهتای بیستهکان دایهێنا بهمهبهستی دهستهبهر کردنی کرێکاری بێ کرێ(خۆڕایی) بهبهندکردنی بوجوازێکان لهم بنکهی بهندکردنانهدا و بهکارهێنانیان له پرۆژهی گهورهی ئابوری له سۆڤێت له بیستهکان و سیهکانی سهدهی بیست وهکو ئیستگهی کارۆئاوی سهر ڕوباری دنێبر و کهناڵی “بیلۆمۆرکانال” و کارگاکانی میتالۆرجیا. له بواری ڕۆشنبیڕیشدا ویستی کارهکان به ههمان شێوه بهڕێوه بهرێت.
ئهندرێ پلاتۆنۆڤیچ کلیمهنتۆڤ ناوه خوازراوهکهش “پلاتۆنۆڤ” ه له ۲۸ ئابی ۱۸۹۹ له شارۆچکهی بامسکایا سلۆبۆدا له پارێزگای ڤۆرۆنیچ له خێزانی کرێکارێکی سهر بههێڵی ئاسنین له دایک بوو. له شانزه ساڵیهوه له وێستگهیهکی شهمهنهفهر دهستی بهکار کردن کرد، لهبهر ئهوه ههمیشه شانازی به ڕهچهڵهکه پرۆلیتارێکهیهوه ئهکرد ئهمهیش له شیعرهکانی ئه سهردهمهیدا دیاره . خێزانهکهیان له خانویهکی کرێ ئهژیا. له دوای نانی ئێواره که پێکهاتبوو له نانی جۆ، ههندێ خوێیان پێوه ئهکرد تامێکی تایبهتی ئهدایێ له گهڵ چای که له گێزهری وشك ئامادە کرابو. مناڵهکان ههموو لهسهر زهوی ئهخهوتن بهیهکهوه له ژێر یهک لێفهدا. بهمجۆره ئهندرێ مانای ههژاری ههر لهمنداڵیهوه ئهزانی و له چیرۆکه سهرهتاییهکانیدا لهسهری نوسیبووی که لهڕاستیدا وێناکردنێکی ڕاستهقینهی ڕۆژانی منداڵیی بوو. خوێندنی سهرهتایی له قوتابخانهی سهر به کهنیسه تهواو کرد. له سهڵی۱۹۱٤ دوای ئهوهی خوێندنی ناوهندی تهواو کرد ناچار بوو واز له خوێندن بهێنێ و بۆ نان پهیداکردن له کارگهیهکی سهر به هێڵی شهمهندهفهر که باوکی بۆ ماوهی چل ساڵ کاری تێدا کرد، دهست به کاری مێتاڵ تاشی بکات.
دواتر له کارگهیهکی بۆڕی دروست کردن وهکو بۆڕیچی دهست بهکار بو. قورسی کارکردن له وهرشهکانی ئهم کارگانهی له چیرۆکی ” من و سرێۆجا” دا گێڕاوهتهوه چۆن مرۆڤ بهناچاری “زۆر پهست ئهبێ و به بچوککترین هۆ ئهتهقێنهوه”. کهشۆڕشی ئۆکتۆبهری ۱۹۱۷ ههڵگیرسا ئهندرێ بهخۆش حالیهوه پێشوازی لێکرد و تێوهی گلا. له ساڵی ۱۹۱۸ چوه پهیمانگای هێڵی ئاسنین له شاری ڤۆرۆنیچ بۆ بهدهست هێنانی بڕوانامهی ئهندازیاری میکانیک. له ساڵی ۱۹۲۰ داوای بوون به ئهندام له حزبی بهڵشهفیدا پێشکهش کرد . پلاتۆنۆڤ ڕقی له جهنگ بو، دژی جهنگی جیهانی یهکهم وهستایهوه و به جهنگی ئمپیریالی ئهژمارد. سهربازهکان که مناڵی ههژارانن ئهبنه سوتهمهنی ئهم ئاگره. له جهنگی جیهانی دوهمیش که وهکو ڕۆژنامه نوسێکی جهنگی له بهرهکانی شهڕ کاری ئهکرد ههمان بۆچونی ههبوو له سهر جهنگ. به بۆچونی ئهم، که مرۆڤ مرۆڤێکی برای ئهکوژێ کارێکی وهحشیانهیه سهر به ههر لایهنێکیش بێت. له چیرۆکی “یامسکایا سلۆبۆدا” که یهکێکه له چیرۆکه سهرتاییهکانی له زمانی یهکێ له کارێکتهرهکانهوه ئهڵێ:”هیچ پاساوێك و قارهمانێتیهك له کوشتندا نیه.. نهفام-شهیتانهکان لهوێ خوێن ئهڕێژن..”. له ساڵی ۱۹۱٤ نهبرا بۆ خزمهت کردن له سوپا بهڵکو وهکو یارمهتیدهری شۆفێر بۆ کارکردن لهسهر شهمهندهفهر دهستنیشان کرا و دواتر بههۆی شۆڕشی ئۆکتۆبهرهوه له ڕۆیشتن بۆ بهرهکانی شهر ڕزگاری بوو.
نوسیویهتی و ئهڵێ: شۆڕش کاروانی مێژووه، لهلای من بوو به ههستێکی نامۆ و خۆش.. بهڵام دواتر ووشهی کاروان ههستی شۆڕشی لهلا دروست ئهکرد. شۆڕش و شهڕی ناوخۆ له ڕوسیا هاوکات بوون له دهمێکدا که ڕوحی مرۆڤ بهتوندی و ناسکیهوه ههڵسوکهوت لهگهڵ ڕوداوهکانی دهور و بهریدا ئهکات. پلاتۆنۆڤ دواتر له چیرۆکی “ئهفرۆدێت” نوسیویهتی “. ڕۆژگارێکی خۆش دادێ کاتێك جوڵەی دڵی خەڵکی لەگەڵ پێشکەوتنی مێژووی جیهان یەک ئەگرن . پلاتۆنۆڤ وهڵامدانهوهی ههبوو لهگهڵ شۆڕش و بڕوای ههبوو کهوا داهاتو ڕرۆشن ئهبێ. لهمهدا هاوڕا نهبوو لهگهڵ نوسهره هاوچهرخهکانی وهکو بۆنین و بریشفین و بۆلگاکۆف و ئهلیکسی تۆلستۆی و کهسانی تر که له سهرهتای ڕوداوهکانی ڕوسیا هیچ شتێکی “مۆسیقی” یان نهئهدی تهنها خوێن و دڵرهقی و زوڵم زیاتر ئهمهشیان به کارهسات دائهنا، بهڵام دواتر ههندێک لهمانه بۆچونیان گۆڕی.
لهههموو بارێکهوه شۆڕش ڕۆلێکی جیاوازی له چارهنوسی پلاتۆنۆڤدا گێڕا لهم بارهیهوه نوسیویهتی: “له چاوتروکانێکدا له مناڵێکهوه گۆڕیمی بۆ پیاوێك به بێ ئهوهی به ژیانی ههرزهکاریدا بڕۆم. پێش شۆڕش مناڵ بوم دهرفهت نهبوو ببم به گهنج، کات نهبوو، ئهبوایه ببومایه به پیاوێکی چارهگرژ و ڕهنجم بدایه..”..” ئهوکات له چهقی دوڕیانێکدا بووم- مێژوو و ژیانی کهسێتیم. تهمهنم بوو به نۆزده ساڵ واته تهمهنی سهدهی بیست لهو کاتهدا، له گهڵ سهدهکهی خۆم له دایك بووم که لهگهڵ گهوره بوونی مرۆڤ ئهویش گهوره ئهبێ- له گهرمهی تین و هێزی لاویدا بووم، له ههمان کاتدا که شۆڕش له جیهاندا بهڕێوه ئهچوو”.چالاکی له داهێنان و ههڵبهستنی هۆنراوه دا له لای پلاتۆنۆڤ له ساڵانی ۱۹۱٤ و ۱۹۱٥ دهستی پێکرد.
بهرههمه سهرهتاییهکانی نارد بۆ گۆڤاره ئهدهبێکانی پیترسبۆرگ بهڵام بڵاو نهئهکرایهوه لهبهرامبهردا نامهی دهستخۆشی و هاندانی پێ ئهگهیشت له بهرئهوی بههرهیان تیایدا بهدی ئهکرد. بهڵام له نێوهنده ئهدێبێکاندا بهگهرمی پێشوازی لێکرا چونکه به شاعیرێک و نوسهرێکی پهیدا بوو له ڕهحمی پرۆلیتاریاوهیان ئهژمارد و پێشبینی داهاتویهکی پرشنگداریان لێ ئهکرد. له ساڵی ۱۹۱۸ یهکهم چیرۆکی به ناونیشانی “گواره” بڵاو کرایهوه، له ههمان ساڵ قهسیدهی “بۆ کوڕه پرۆلیتاری” له گۆڤاری “سێبهرهکان” بڵاو کرایهوه تیایدا داوای له گهنجان کردبوو خۆیان لابدهن له سۆزی له ڕاده بهدهر و پهنابهرنه بهر بیرکردنهوهی زیاد و حوکمی عهقڵ. دوای ئهوه ههندێ قهسیدهی تری به ڕوحیهتی شۆڕشی بهڵشهفیهوه بڵاو کرایهوه. لهم کاتهدا پلاتۆنۆڤ زیاتر به شۆڕشگێرێك ئهناسرێ تاوهکو شاعیر، بهتایبهتی لهبهر ئهوهی ڕهخنهگران پێشوازیان له بیرۆکه و وێنه شیعرێکانی نائهکرد که بهلای هێماکردندا دا ئهشکێنێ له قهسیدهکانیا و بهوه تاوانبار ئهکرا که سهر به داهاتوییهکانه. له ساڵی ۱۹۱۹ وتارێکی بڵاو کردهوه بۆ ” شاعیر و نوسهره پرۆلیتاریا تازه دهستپێکردوهکان” تیایدا ئاماژه به شۆڕش له بواری هونهردا ئهکات که ” بهشێکه له شۆڕشی ڕوح و پرۆلیتاریا تیایدا ئاگر بهرئهداته گیانی بورژوازی و هونهره مردوهکهی و سهرزهوی له خراپی و شهڕ و ڕابودو و ناشرینی دژه ژیان لهناو ئهبات و شوێنهکهی پاک ئهکاتهوه بۆ بنیادنانی جیهانی جوان و خێربهخش. دوای هەنگاوی ڕوخاندن هەنگاوی بنیادنان دهست پێ ئهکات”.
له تهموزی ۱۹۱۹ پلاتۆنۆڤ بۆ کارێکی حیزبی نێردرا بۆ شارۆچکهی نۆڤۆخۆبیرسك بۆ پڕوپاگهنده کردن بۆ ڕژێمی نوێی سۆڤێت و هاندان بۆ داگیر کردنی ههمو جیهان له پێناو بڵاوکردنهوهی کۆمهنیستیدا و بهرزڕاگرتنی کمسمۆل (ڕێکخراوی لاوانی کۆمهنیست) و سوپای سووری نهبهرد. ئهم شوێنهی که ئهبوایه کاری تێدا بکردایه دهشتێکی پان و بهرین و وشک بوو له هاوینان گروپهکانی پاسهوانهنی سپی بهرههڵستکار تیایدا چالاك بوون. ئهم گهشته ههستێکی دهرونی نامۆی لهلا دروست کرد چونکه خهڵکی ئهم ناوچهیه له باسهکانی لهبارهی شۆڕش و داواکارێکانی ئهم تێنائهگهیشتن. خهمی گهورهیان گهڕان و چۆنیهتی پهیدا کردنی بژێوی ڕۆژانهیان بوو نهوهکو گوێ گرتن له پڕوپاگهندهی ئایدیۆلۆجی. کارتێکردنی ئهم ڕوداوانه له سهری دواتر له ڕۆمانه مهزنهکهی ” تشیفینگۆر” ڕهنگی داوهتهوه. ئهوهی تێبینی ئهکرێ لهو کاتانهدا پلاتۆنۆڤ بیرۆکهی ئهوینداری له کاتی شۆڕش ڕهت کردۆتهوه و بهفیڕۆدانی کات ناوی بردوه، ههروهها نکولی له ئایین کردوه له ژێر کاریگهری فهلسهفهی نیتشه، له کتێبی ” ئاوا زهردهشت ئاخاوت”. له نوسینێکیدا به ناوی “ئکتۆبهری دواڕۆژ” ئهڵێ: کۆمهڵگای کۆمهنیستی زۆربهی له پیاو پێك دێ.. یهکسان کردنی پیاو و ژن له کاره باشهکانی سۆسیالیستهکانه- بهڵام ڕاستی نیه- ئهم یهکسانیهش ههرگیز نابێ به ڕاستی و ئێستا کاتی ئهوهیه چارهسهری کۆتایی بۆ بکرێت. مرۆڤایهتی- پیاویه، نهک بهرجهستهکردنی -ژن”. هۆی ئهم ههڵوێستهی پلاتۆنۆڤ له ژنان و وهستانهوهی له بهرامبهریان بهم جۆره لهوکاتهدا نازانرێت، که دواتر گۆڕا دوای ئهوهی کهوته داوی خۆشهویستی ژنێکهوهو بو به هاوسهری خۆشهویستی. وادیاره بهگهنجی لهژێر کاریگهری فهیلهسوفی ڕوسی نیکۆلای فیۆدۆرۆڤ بووه که به کهسێکی زاهید ناسراوه و له ههموو ژیانی ژنی نهناسیوه بۆیه ئهمیش ئهم ههڵوێستهی له سهر ژنان ههبوو. له کارهکانی پلاتۆنۆڤدا دیمهنی زۆر ههن وێنای ههستی کارێکتهرهکانی ئهکات له پێویستی سروشتی بۆ سێکس که ئهم به نیشانهکانی بۆرژوازی دایئهنا. بێگومان نوسهر دواتر ههڵوێستی لهسهر ژن بهتهواوی گۆرا کاتێك دید و ههڵوێستیشی له سهر شۆڕش و دواڕۆژی مرۆڤایهتی له سایهی سۆسیالیستیدا گۆرانکاری بهسهردا هات.
له ههموو کارهکانی بلاتۆنۆفدا تێڕوانینێکی به ترسهوهی تیایه بۆ جیهان و چاوهرێی کارهسات ئهکات. له زۆری چیرۆک و ڕۆمانهکانیدا پالهوانهکهی له کۆتاییدا تیائهچێت و ئهمهش ئهبوه هۆی ناڕهزایی بهرپرسانی ڕۆشنبیری سهر به حیزب. کاتێك چیرۆکی “تشۆدیک ویبیشکا” له ڕۆژنامهی “سوپای کار” له شاری ڤۆرۆنیچ بڵاو کردهوه، ڕهخنهگران ڕهخنهبارانیان کرد بهشێوهیهکی ناشرین چونکه باس له ههڵوێستی خهڵکی دێیهک بهرامبهر ئاگرکهوتنهوهیک ئهکات که کچێکی منداڵی تیادا ئهسوتێ و دواتر باوکهکهشی خۆی ئهکوژێت. ئهمهش به شاردنهوهی دیوه جوانهکهی ژیان و پیشاندانی تهنها دیوه ڕهشهکهی لێکدرایهوه. ئهمیش له رهتدانهوهیاندا ئهڵێ: “ئێوه باسی کام جوانی ئهکهن، من بیست ساڵه سهر ئهم زهویه ئهپێوم ههرگیز توشی ئهو جوانیه پاراوه نهبووم که ئێوه ئاماژهی پێ ئهکهن”. “من ههڵه نیم لهم بۆچونهم، بهڵکو بهدوای جیهانێکی باشتردا ئهگهڕێم… ئهمهش له ناوهنده کرێکارێکان و دهوڵهتی کرێکاراندا به شێوهیهکی ئاسانتر ئهکرێت”. ئینجا ووتهکهی پۆشکینی ئهوتهوه:
من بهسهرهاتی ژیانم به ترس و نابهدڵی ئهخوێنمهوه،
ئهلهرزم و نهفرهت ئهکهم،
زۆر به سووتانەوە سکاڵا ئهکهم و فرمێسک ئهڕێژم،
بهڵام ناتوانم دێڕه دڵتهنگهکانمی پێ بسڕمهوه.
بهخت یاوهری پلاتۆنۆڤ بوو کاتێک لهگهڵ گیۆرگی لیتفین- مۆلۆتۆف ئاشنایی پهیدا کرد چونکه ئهم کهسه بهرپرسی حزب و سهرنوسهری ڕۆژنامهی “فۆرۆنیجیسکایا بیدناتا” (ههژارانی ڤۆرنیج) بوو و بڕوای به بههره ئهدهبێکهی پلاتۆنۆڤ ههبوو و یارمهتی دا له بڵاوکردنهوهی کاره سهرهتاییهکانی. پهیوهندیهکی هاوڕێتی بههێز له نێوانیاندا دروست بوو بههۆی نزیکی بیروباوهڕیان له یهکتر و حهزی هاوبەشیان له فهلسهفه و دهرون ناسی. پاشان مۆلۆتۆڤ داوی له پلاتۆنۆڤ کرد کاری لهگهڵ بکات له ڕۆژنامهی” فۆرنیجیسکایا کۆمۆنا”، که دوایی بو به سهرنوسهریشی. ههروهها پلاتۆنۆڤی کرێکار- ڕۆژنامهنوس بو به ئهندام له یهکێتی ڕۆژنامهنوسانی کۆمۆنیزم له شارهکهدا.
به یارمهتی لیتفین مۆلۆتۆڤ توانی یهکهم کتێبی بچووك بڵاو بکاتهوه به ناونیشانی ” کارهباگهیاندن” که تیایدا باس له پرۆژهی گهیاندنی کارهبا ئهکات به ههمو شوێنکی وڵات و وهکو تهنها ڕێگایهک له ڕزگار کردنی وڵات له ههژاری و دواکهوتن و وێرانی. پلاتۆنۆڤ ئهم کتێبهی له ژێر کاریگهری ووتاری کرچیچانۆفسکی سهرۆکی لیژنهی دهوڵهت بۆ کارهباکردهنی یهکێتی سۆڤێت، که له کۆنفرانسی سۆڤیتاتی ههموو ڕوسیا له سهرپلانی بهکارهباکردنی وڵات “گوێلرۆ” پێشکهشی کرد بوو. پلاتۆنۆڤ پرۆژەی کارەبای به گرنگترین ئەرکێك که ڕوبهڕوی ئابوری یهکێتی سۆڤێت بوهتهوه ئهژمارد له پێناو ڕزگار بون له برسێتی و سهرما و نهداری و له ههموشی گرنگتر بنیادنانی کۆمهلگایهکی کۆمۆنیستی. له مۆسکۆ ههوڵهکانی بۆ بڵاو کردنهوی ئهم کتێبه ڕهت کرایهوه بهبیانوی ئهوهی که ” نوسهر له نوسینیدا ڕێگهی قوتابێکانی قوتابخانهکانی کهنیسهی بهکار هێناوه و کهلهبهری زمانهوانی تێدایه و کۆمهلێ تر بیانوو.. .سهرهڕای ئهمهش ئهندامێتی پلاتۆنۆڤ له حزبی کۆمۆنیستی ڕوسی (بهڵشهفی) پهسهند کرا لهساڵی ۱۹۲۰ لهسهر پاڵاوتنی لهلایهن لیتفین-مۆلۆتۆفی هاوڕێییهوه که له داواکاری پاڵاوتنهکهی نوسیبوی: ” پلاتۆنۆڤ کرێکار و پرۆلیتاریهکی گهنجه، پرۆلیتاری بوونی تهنها لەڕوی چینایهتیهوه نیه بهڵکو، به ڕوح پرۆلیتاریایه، پرلیتاریایهکی ڕۆشنبیر. ئاشنایهتی ههیه له سهر کاره سهرهکێکانی مارکس… و من بهرپرسیارێتی سیاسی به ئهندام بونی پلاتۆنۆڤی کرێکار-شاعیر و فهیلهسوف ههڵ ئەگرم له حزبی کۆمۆنیستی ڕوسی”. بهڵام ماوهی ئهندامێتی له حیزب و خۆلکاندن به بنچینه پرۆلیتاریهکهی زۆری نهکێشا، پلاتۆنۆڤ چوه جیهانی ئهدهبهوه و بڕیاری دا ڕاستگۆ بێ لهگهڵ خۆی له کاری داهێنانی ئهدیبیدا دور له لایهنگیری. هۆی دابڕانی دواتری له حیزب نازانرێ، کاتێک گواسترایهوه بۆ کراسنۆدار له ساڵی ۱۹۲۱ به کارێکی حزبی، بهڵام وادیاره مهبهستی ئهو چونه ناو حزبێکی شۆڕشگێرهوه بوو، بهڵام خۆی له حزبێکی پڕ له بیرۆکراتی بینیهوه.
یهکێک له ڕوداوه گهورهکانی که کاری له ژیانی نووسهر کرد کارهساتی وشکه ساڵی و برسێتی ناوچهی ڤۆلگا بوو. پلاتۆنۆڤ له پێشڕهوانی خۆبهخشان بوو له یارمهتیدانی ناوچه زیان لێکهوتوهکان. لهڕێی ڕۆژنامهکانهوه بانگهوازی کرد بۆ ” ڕزگار کردنی ملیۆنهها برای جوتیارمان ئهوانهی له برسێتی لهناو ئهچن”. وتی ” برسێکان پێویستیان به پاڵپشتیه نهك قسه و بهیان نامه… وشهی شیرین برسی تێر ناکات”. لهوانهیە ئهم ڕوداوه بهتایبهتی وای له نوسهر کردبێ ڕوبکاته کارکردن وهکو ئهندازیارێك له بواری چاکردنی کشتوکاڵی و بنیادنانی وهێستگهی کارهبا له لادێکاندا. لهسهر ئهم کارهی بۆ ماوهی شهش ساڵ بهردهوام بو، سهرهڕای سهرقاڵ بونی و کهمی کات بهڵام نوسین و شیعری له یاد نهکرد. پلاتۆنۆڤ، سهرهڕای ئهوهی ئهندازیاری کشتوکاڵ بوو، کاری دروستکردنی بهنداو و وێستگه ی کارهبا بوو، ئهدهبیش پارچهیهکی جیانهبوهوه بوو له ژیانی . وهکو تیشخۆف که ئهیوت:” پزیشکی هاوسهرهکهمه و ئهدهبیش دڵدارهکهم”. لهو ڕۆژگارهدا نوسیویهتی:” با له بیر و کار و خهباتدا قارەمان بین. با ئێمه ههموو مرۆڤایهتی بین، نهک له ڕاستیدا تاکی پهرت و بڵاو “.
پلاتۆنۆڤ دژی زاراوەی “یەکەم جار ووشە بوو” ی کتێبی پیرۆز بوو و گۆڕی بۆ “یەکەم جار کار بوو”. لەو ڕۆژگارەدا نوسەر بڕیاری دا واز لە حزب بهێنێت چونکە بینی کە ڕژێم نەیتوانی ڕێگری بکات لەو هەموو کارەساتانەی کە ڕویان دا و کاربەدەستانی حیزب تەنها سەرقاڵی بیرۆکراتی ڕۆژانەی خۆیانن و خەمخۆری میللەت نین. هەروەها ڕێکخراوەکانی حیزب خۆیان سەرقاڵ کردوە بە گفتوگۆی دورو درێژی بێ ئەنجام لە کاتێکدا کە ئەبوایە بەکردەیی گۆڕانکاری دەست و برد بکرێت بەتایبەتی لە گەیاندنی کارەبا بۆ دێهاتەکان. لە سەر ئەم بارە نوسیویەتی ئەڵێ: ” دەسەڵاتی سۆڤێتی تەنها قۆناغێکە لە سەر ڕەوتی کۆمۆنیزمی، بەمزووانە دەسەڵات ئەگەڕێتەوە بۆ جەماوەر بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بە بێ ناوەندێکی تر.. جەماوەر لە ئانوساتی هەڵماڵیندایە، جەماوەر خۆی، بەبێ ناوەندێکی تر، بەبێ حیزب، بەبێ دروشم”.
واتە گەڕانەوە بۆ بیری مارکس لەسەر دەوڵەتی کۆمۆنیستی. پلاتۆنۆڤ و زۆری تر لە ڕۆشنبیرانی شۆڕشگێڕی ئەو سەردەمە بێئومێدی خۆیان دەربڕی لە حیزب دوای کارەساتی ئەو برسێتیەی کە گیانی ٢٥ ملیۆن مرۆڤی کێشا. هەرچەندە دەسەڵات هەوڵی شاردنەوەی ئەدا بەهەموو شێوەیەک و زۆر بەکەمی هەواڵی شوێنە بەرکەوتوەکانی لە ڕۆژنەمەکاندا بڵاو ئەکردەوە و باس کردنیشی قەدەغە کردبوو و بە کاری تێکدەرانەی ئەژمارد. بەڵام پلاتۆنۆڤ هیوابڕاو نەبوو لە چاککردنی سیستەمەکە بەیەکجاری، لە هاوینی ١٩٢١ چوە خولی خوێندنەوە لە زانکۆی کۆمۆنیستی کرێکاران و جوتیاران لە پارێزگای ڤۆرۆنیچ. لەم کاتانەدا لە نوسینکیدا بەناونیشانی “داهاتوو بۆ کۆمۆنیستە” ناڕەزایی لەسەر باری حیزب دەربڕیوە و داوای کردبوو حیزب پاك بکرێتەوە لە ” ڕەگەزی دوکاندارەکان”، و گرنگی بدرێ بە ژیان و گوزەرانی کۆمەنیستەکان و پارێزگاری کردن لە باری جەستەیی و دەرونیان. ئەمەش لە بەرژەوەندی حیزب و هەموو مرۆڤایەتیدایە. زیاتر وتی ” ئەگەر کۆمۆنیزمان بوێت ئەبێ برژوازیەت لەناو بەرین، نەک تەنها لە ڕوی ئایدیۆلۆجیەوە بەڵکو لە ڕوی جەستەییشەوە و تۆبە کردنیشی قبوڵ نەکرێت ئەگەر خۆشی ڕادەست کردەوە بەتاک یان بە کۆمەڵ و داوای لێبوردنی کرد. لەبەر ئەوەی دوژمنمانە بیەوێت یان نەیەوێت”. لەم هەڵوێستەیدا دیارە کە دڵسۆزی بیروباوەڕە شۆڕشگێڕانەکەیەتی کەوای لێکرد بوو پشتگیری لە بەڵشەفێکان بکات لە دەستپێکی شۆڕشەوە. بیرۆکەی بنیادنانی کۆمۆنیزمی لە یەک وڵات و دواتر بانگەشە بۆ شۆڕش لەسەرانسەری جیهان ڕەت ئەکردەوە. ئەیویست بەرهەمی گۆڕانکاریەن لە کۆمەڵگای شۆڕشگێردا لە ژیانی خەڵکە سادەکەدا ببینێت نەک لە وتار دروشم و پڕوپاگەندە حیزبێکاندا. بەڵام لە ڕاستیدا تۆزە تۆزە لە بیروباوەڕە شۆڕشگێڕێکەی پاشگەز ئەبوەوە.
پاشان بلاتۆنۆف بڕیاری دا لە لادێکان کار بکات. لە ساڵی ١٩٢٢پەیوەندی کرد بە لیژنەی چاک کردنی کشتوکاڵەوە و لەوێ تا ساڵی ١٩٢٦ لەگەڵ جوتیاران ژیا. لەم ماوەیەدا، شۆڕش گورزێکی بەهێزی لە جوتیاران دا بە سەپاندنی سیستەمی کۆڵخۆزەکان (کۆمەڵە کشتوکاڵیە هاوبەشەکان) بە دەستبەسەرا گرتنی هەموو بەروبوم وئاژەڵەکانیان. چۆنیەتی ژیان و گوزەرانی جوتیارەکان لەم ماوەیەی کە لەگەڵیان ژیا، بوو بەسەرچاوەی گەلێک لە بابەتی چیرۆکەکانی وەکو “شاری گرادۆف” و ماکاری گوماندار” و “مانگا” و هی تریش کە توشی ڕەخنەی توند بونەوە لەلایەن بڵاوکراوە حزبێکانەوە. هەروەها نووسەر بەچاوی خۆی ئەیبینی چۆن پرۆژە کشتوکاڵێکان و پرۆژە کەهرۆئاوێکانی کە بە سەرپەرشتی خۆی دروست کرابون تێک ئەدران. هەموو ئەمانەی لە چیرۆکە سەرەتاییەکانی نوسیوەتەوە، یان ڕەنگی داوەتەوە وەکو چیرۆکی “شەیتانی هزر” و “سەرکێشێکانی باگلاژانۆف” و ” دانیلوک” و “خۆر زادەکان” و هەروەها لە دیوانە شیعری “قوڵایی شین” کە لە ساڵی ١٩٢٢ بڵاو بوەوە کە ڕەنگدانەوەی کز بوونی گڕ و تینی شۆڕشگێڕی نوسەری پێوە دیارە.
ساڵی ١٩٢٣ لە سەردانێکی بۆ مۆسکۆ ئاشنای ژیانی ئەدەبی ئەو شارە بوو، دواتر چەند وتارێکی ڕەخنەئامێزی لەسەر کارەکانی ئەلیکسی تۆلستۆی و خوداسیفیتچ و ئەندرێ بیلی و هەندێکی تر لە هاوچەرخانی بڵاو کردەوە، ڕەنگدانەوەی چەپگەری توندڕەوی پێوەدیار بوو و لەهەمان کاتدا بەهرەمەندی پلاتۆنۆڤیشی لە بواری ڕەخنەدا ئاشکرا کرد. گۆڤاری “کراسنایا نیڤا” کێبرکێیەکی ئەدەبی لە ساڵی ١٩٢٤ ڕێکخست ئەمیش بە ناردنی چیرۆکێک بە ناوی “بۆتشیلۆ” بەشداری کرد لیژنەی هەڵسەنگێنەر چیرۆکەکەیان بە یەکێ لە باشترین دە چیرۆک هەڵبژارد. چیرۆکەکە باسی چارەنوس و نەڕوخانی پێاوێک کە کاری پاسەوانی ئەکات لە دوای شۆڕش و گەڕانەوەی لە بەرەکانی شەڕی ناوخۆدا و چۆنیەتی هەستکردنی بە تەنیایی و بێکەسی لە کارەکەیدا. گرنگ ئەوەیە ئەم واهەست ئەکات کەوا تەمەنی بە فیڕۆ چوو ئیتر شۆڕش کرا یان نەکرا هیچ لە هەستی ئەم ناگۆرێ. ئەمە یەکەم سەرکەوتنی ئەدەبی پلاتۆنۆڤی لاو بوو لە پایتەخت. شکلۆڤسکی نووسەر نوسیویەتی ” پلاتۆنۆڤ نوسەرێکی گەورەیە بەڵام ناوەندی ئەدەبی گرنگی پێ نادات، لەبەرئەوەی شوێنێکی نەدۆزیوەتەوە لە ناو ئەو سندوقانەی کە ئەدەبی تێدا هەڵئەگیرێ. ڕێگای درك کردن بە ڕاستی ڕوسیا گەلێک دژوارە، پلاتۆنۆڤ هەموو پێچ و پەناو و بەردەکانی ڕێگاکە شارەزایە. ئێمەش هەموو گوناهبارین بەرامبەری… وابزانم ئەو پێویستی بە خوێنەری تر بوو”.
لە ناوەڕاستی بیستەکان پلاتۆنۆڤ چیرۆکێکی بەناونیشانی “ئەنتی سێکسۆس” نوسی کێشەی سێکس لە لای مرۆڤ باس ئەکات. ئەم چیرۆکە فەلسەفیە کە لە ساڵی ١٩٢٥ یان ١٩٢٦ نوسراوە گوزارش لە بۆچونی نوسەر ئەکات لەسەر (غەریزە) بنەڕەتێکانی مرۆڤ و ئەو توانا زۆرەی بەکاری ئەهێنێ بۆ کۆنترۆڵ کردنی . هەرچەندە نوسەر لە سەرەتای لاویدا پەیوەندی سێکسی بەکارێکی “دژە شۆڕش” ئەژمارد نابێ شوێنی کەوین هەرچەندە نەبونیشی ئەبێتە هۆی لەناوچونی ڕەگەزی مرۆڤ. بەڵام ئەم ماناو بەرگێکی تری کردبوو بە بەر چیرۆکەکەیدا لە ڕێی وەستاندنەوەی دژی بێ شکۆکردنی مرۆڤ و بە کاڵا کردنی هەموو شتەکان لە جیهاندا کە مایەی کڕین و فرۆشتن بێت، لە نێویشیاندا سێکس.
لە شوباتی ١٩٢٦ پلاتۆنۆڤ هەڵبژێردرا بە ئەندامی لیژنەی ناوەندی یەکێتی کشتوکاڵ و دارستانەکان لە مۆسکۆ لە پاداشت کارەکانی کە ئەنجامی دابوو لە بواری چاکردنی زەوی و زار. لەوانە دروست کردنی دەریاچەیەکی دەستکرد و هەڵکەندنی ٣١٥ بیر و وشککردنی ڕووبەری ٧٦٠٠ دیسیاتنا (یەکەیەکی پێوانە لە هیکتارێک زیاترە) بەراوکردنی ٣٠ دیسیاتنا بنیادنانی ٣ وێستگەی کارۆئاوی و ئەمانەو چەند پرد و ڕێگاوبان و زۆرکاری تر کە پەیوەندیان بەکاری ئەدەبیەوە نەبوو. لە ڕاستیدا بابەتی هەموو چیرۆك و ڕۆمانەکانی بلاتۆنۆف لە ژیانی خەڵکانی ئەم بوارەوە سەرچاوەی گرتبوو. بەڵام پلاتۆنۆڤ زۆر لە مۆسکۆ نەمایەوە، دوای چەند حەفتەیەک دەستی لە لیژنەی ناوەند کێشایەوە چونکە کەسێکی زۆر مەبدەئی بوو لە بابەتی پەیڕەوکردنی دیموکراتیدا و پێشێلکردنی پێ قبووڵ نائەکرا. هەروەها بەهۆی نەبوونی شوێنی نیشتەجێ بوون و ناڕیکی وەرگرتنی موچە کە ناچاری ئەکرد کتێبەکانی بفرۆشێ کاتێك کوڕەکەی نەخۆش کەوت بۆکڕینی خواردن و دەرمان. کار گەیشتە ئەوەی بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە کاتێک کاربەدەستان داوایان لێکرد ئەو ژورە چۆڵ بکات کە تێیدا ئەژیان لە بەشەناوخۆیی سەر بە یەکێتێکە.
ژیانی لە مۆسکۆ سودبەخش بوو لە ڕووی ئەدەبیەوە چونکە نزیکی کردبوەوە لە ناوەندە ئەدەبێکان. حەزی نووسین لەلای گەلێک بەهێزتر بوو لە حەزی کارکردن لە بواری چاکردنی کشتوکاڵ. لە ساڵی ١٩٢٦ وتارێکی گاڵتە ئامێزی لەسەر ڕەوشی ناوەندە ئەدەبێکان نووسی بە ناوی “کارگەی ئەدەب” باسی یەکێتی نوسەرانی ڕوسی ئەکات و چی ئەگوزەرێ تیایدا. ئاماژە بە چۆنیەتی تێپەر بوونی خێرای ژیان ئەکات و چۆن نوسەران هەوڵ ئەدەن تێکەڵ بە ڕەوشەکە ببن بەڵام ناتوانن پێیدا بگەن . نوسەر داوای بەکارهێنانی زمانێکی زیندوو ئەکات کە لەدەمی خەڵکییەوە وەربگیرێ نەک بەکارهێنانی شێوازێکی پێشوەخت ئامەدەی لە کتێبە کۆنەکانەوە وەرگیراو. لە نێوان گاڵتەو ڕاستیدا، نوسەر پێشنیاری دانانی نوسینگەیەک ئەکات هەستێ بە دابەش کردنی کارەکان لە نێوان نوسەر و ڕەخنەگر و کارگێڕەکاندا لە بەرهەم هێنانی کاری ئەدەبیدا.
توێژەرەوەکان چەند کارێکی گێڕانەوەی پلاتۆنۆڤ دەستنیشان ئەکەن وەکو باشترین بەرهەمەکانی کە لە دوای مردنی ناوبانگیان بۆی پەیدا کرد و بوون بە هۆی ئەوەی کە بە یەکێ لە کۆڵەکەکانی ئەدەبی سۆڤێتی ڕوسی بناسرێ. ئەو کارانەش بریتی بوون لە “چاڵ” و “دەریای مناڵی” و “چیفینگۆر” و “مۆسکفای دڵخۆش” و “خێو”. ڕۆمانی چیفینگۆر ( وشەیەکە بچوککراوی ناوی ناوچەیەکی ئاماداباشیی سوپایی قاییم کراو و نەبەز وەکو هێمایەک بۆ سەنتەری گێتی)، باس لە نەهاتی و برسێتیەک ئەکات لە یەکێتی سۆڤێت کە ماوەی پێنج ساڵی خایاند، خەڵکی ناچار بوون دێهاتەکان چۆڵ بکەن لە برسانا ڕوو بکەنە دارستانەکان و شارەکان، زخار بافلۆفیچی پاڵەوانی ڕۆمانەکە بێ خێزان و بێ خانوو بوو بەتەنیا لە دێکە مایەوە. شەوێکیان لە گەرمەی دەنگی هاژەی باران گوێی لە دەنگی شەمەنەفەرێک بوو کە لە دوورەوە ئەهات و دەمێک بوو چاوەڕێی ئەکرا. بۆ بەیانێکەی شتومەکەکانی کۆ کردەوە و چوو بۆ شار، توانی کارێک لە وێستگەی شەمەنەفەرەکان بدۆزێتەوە و بڕیاری دا لە شار بمێنێتەوە.
خێزانی بروخر دڤانۆڤ، یەکێکی تر لە پاڵەوانەکانی ڕۆمانەکە شانگزە مناڵیان بوو بوو، بەڵام تەنها حەوتیان لە ژیاندامابوون. مناڵی هەشتەمیان دۆزیەوە ناوی ساشا بوو، کوڕی ماسیگرێ بوو سەودای تاقی کردنەوە و ئاشکرا کردنی چارەنووسی مرۆڤ لە پاش مەرگ پاڵی پێوە نابوو خۆی لە ڕوبارەکە بخنکێنێ بۆ ئەوەی بزانێ لە پاش مردن چی ڕوو ئەدا. ساشا هاوتەمەنی یەکێک لە مناڵەکانی خێزانەکە بوو ناوی برۆشکا بوو. لە وشکە ساڵێکە خێزانەکە دووانەیەکیان بوو، برۆخەر کیسەیەکی دروست کرد و دایە دەست ساشا بە ڕێی کرد بۆ سەر جادەکان بۆ سواڵ کردن، برۆخر کە هاتە ژورەوە بە هاوسەرەکەی و مناڵەکانی ووت : ” هەموومان کێوی و بیقیمەتین”. ساشکاش بەرەو گۆڕستانەکە ملی ڕێی گرت بۆ سەر گۆڕەکەی باوکی بۆ ئەوەی ماڵئاوایی لێبکات. بیری کردەوە کاتێک بتوانێ پڕ کیسەکەی نان کۆ بکاتەوە کەندەڵێک لەتەنیشت گۆڕەکەی باوکیەوە هەڵ ئەکەنێت بۆ ئەوەی تیایدا بژی چونکە بێ ماڵە.
زخار مناڵی خۆش ئەویست و تەنیا بوو، خێزانی نەبوو، حەزی ئەکرد ساشا بگرێتە خۆی و گەورەی بکات بۆیە داوای لە برۆشکا کرد ساشکای بۆ بدۆزێتەوە لە پاداشتی ئەوە ڕۆبڵێکی بداتێ. ساشا دۆزرایەوە و زخار گرتیە خۆی و گەورەی کرد، گەنجێکی زیرەکی لێ دەر چوو. لە سەنتەرێکی ڕاهێنان لە وێستگەی شەمەنەفەر دەست بەکار بوو. هەموو کاتی ئێوارانیشی بەخوێندنەوە و دواتر بە نووسینیش بەسەر ئەبرد. بەڵام هەستی بە بۆشاییەکی ڕوحی و ژیانێکی بێ مانا ئەکرد، زخار ئامۆژگاری ئەکرد و هەوڵی ئەدا دووری خاتەوە لەو جۆرە بیرکردنەوەیە و خۆی ئازار نەدا. شەڕ بەرپا بوو دواتر شۆڕشی بەدوادا هات. لە شەوێکی ئۆکتۆبەردا کاتێک زخار گوێی لە تەقەی سەرجادەکە بوو بە ساشای ووت:” وا بێ عەقڵەکان دەست بەسەر دەسەڵاتدا ئەگرن، لەوانەیە ژیان داناتر ببێ”.
بۆ بەیانێکەی ڕویان کردە شار بۆ ئەوەی لەبارترین و گرنگترین حیزب بدۆزنەوە و پەیوەندی پێوە بکەن. ڕویان لە بینای شارەوانی کرد کە نوسینگەی حیزبەکانی تیا بوو. زخار حزبی خۆی دۆزیەوە بەڵام کەسی نەدۆزیەوە لەگەڵی بدوێ لە کۆتاییدا لەوسەری ڕاڕەوەکە لای دەرگاکە کەسێکی دۆزیەوە دانیشتبوو پێی ووت کەوا هەموان ڕۆیشتن بۆ ئەوەی دەست بەسەر دەسەڵاتدا بگرن و بەمزوانە مەتەڵەکە کۆتایی دێت و دوای ساڵیکی تر سۆسیالیستی پەیڕەو ئەکرێ، ئەمڕۆ تەنها مامەڵە لەگەڵ دامودەزگاکان ئەکرێ. زخار داوای کرد ناونوس بکرێن لە حیزب. لە ماڵەوە زخار بۆ کوڕەکەی ڕوون ئەکردەوە و ئەیوت:” دڵی بەڵشەفی ئەبێ بەتاڵ بێ بۆ ئەوەی جێی هەموانی تێا بێتەوە”. دوای شەش مانگ ساشا چووە خولی کرێکارانی هێڵی ئاسنەوە دواتر پەیمانگای پۆلیتەکنیك. بەڵام خوێندنەکەی تەواو نەکرد چونکە دەسەڵاتی حیزب بڕیاری دا بینێرێت بۆ بەرەکانی شەڕی ناوخۆ… لە شارێکی دووری ناوەڕاستی دەشتەکان.
سەفەری ئەوێی کرد بەڵام هەر زوو بروسکەیەک لە ناوەندەوە هات کارێکی تریان پێ سپارد لە شارەکەی خۆیان. ڕێگای گەڕانەوە زۆر قورس بوو، کە گەڕایەوە ماڵەوە توشی نەخۆشی تیفۆئید بوو. باوکی بێ هیوا بوو لە چاک بونەوەی تابوتێکی بۆ دروست کرد چاوەڕیی مەرگی ئەکرد، بەڵام دوای چەند حەفتەیەک چاک بوو سۆنیای کچە دراوسێیان سەردانی کرد. باوکی بیری کردەوە تابوتەکە بگۆرێ ولانکێکی مناڵانی لێ دروست بکات چونکە کوڕەکەی درەنگ یا زوو ئەبێ سۆنیای دراوسێیان بخوازێت. ساشا کارێکی تری پێ سپێردرا لە لایەن حیزبەوە ئەویش گەڕان بوو بە هەموو ناوچەکانی سەر بە پارێزگاکەیاندا ” بۆ دۆزینەوەی ئەو کۆمۆنیستانەی توانای کار کردنیان هەیە”. بەڵام کەوتە دەس ئاژاوە گێڕەکان، بەڵام لەلایەن دەستەیەک لە پاسەوانانی سورەوە ڕزگار ئەکرێت ولەگەڵ فەرماندەکەیان، کۆبینکین، خۆ بە یەکتر ئەناسێنن وپێی ئەڵێ کەوا بەشداری کردنی لە شەڕ تەنها لەبەر خانمە شۆڕشگێری کۆمۆنیستی ئەڵمانی ڕۆزا لۆکسمبۆرگە کە حەزی لێ ئەکات.
هەر لە درێژەی گەڕانەکانیدا چیبۆرینی ناسی کە سەرۆکی لیژنەی شۆرشگێڕی بوو لە شاری چیفینگۆر، شاری سۆسیالیستی ڕاستەقینە. ساشا بڕیار ئەدا بڕوا بۆ ئەم شاری خەونە. بینی خەڵکی شار تا درەنگانێکی ڕۆژ ئەخەون بە ئارەزوی خۆیان، شایانی ئەوەن لە پاش ساڵانێکی درێژ لە ناسۆری و چەوسانەوە. کاتێک پرسی خەڵکی شار چ کارێک ئەکەن چیبۆرین پێی ووت ئەمان چارەسەری “ڕوحی مرۆڤ” ئەکەن ئەمە کاری سەرەکییانە. بەرهەمیشیان برادەری و ڕوحی هاوڕێتیە، هەروەها وتی نابێ هەموو شتەکانی شار باش بن ئەبێ هەندێک کەمو کورتی هەبێ بۆ ئەوەی خەڵکی شار تۆزێک تەنگی بچێژن. کۆمۆنیستی ئەبێ تاڵیەکی تێدا بێت تاوەکو تامەکەی خۆش بێت. ئینجا لیژنەی نائاسایی پێك ئەهێنرێ کە هەڵ ئەستێ بە ئامادە کردنی لیستەی ناوی هەموو ئەو بورژوانەی کە هێشتا لە ژیاندا ماون لە دوای شۆڕش. پیاوانی سەر بە ئاسایش هەموویان لەناو ئەبەن، دوای ئەوەی گولە باران ئەکرێن، چیبۆرین ئەڵێ:” ئێستا هەموو شتەکان چاک ئەبن”، ئینجا داوا لە هاوسەری بورژوا کوژراوەکان ئەکات بۆیان بگرین و خۆشی ئەڕوا بۆ خەوتن لە دوای ڕۆژێک لە کاری هێز پڕوکێن.
لەگەڵ ئەم هەمووەشدا هێشتا کۆبینکین فەرماندەی دەستەی پاسەوانە سورەکان هەست بە بوونی کۆمۆنیزمی ناکات لە چیفینگۆر، پیاوانی ئاسایش ئەبات و ئەڕوات بۆ گەڕان بەدوای نیمچە بۆرژوازێکانا و هەموویان کۆ ئەکاتەوەو نەفیان ئەکات بۆ شوێنە دورەکان. پاشان پرۆلیتارێکانی شار و ئەوانەی تر کە لەدەرەوەی شارەوە بانگ کرابوون لەلایەن کۆمۆنیستەکانەوە، هەموو خواردنە کەڵەکە کراوەکانی ماڵە بۆرژواکان ئەخۆن و تەنانەت یەک مریشکیش ناهێڵن. چیبۆرین باوەڕی وابوو کە بەختیاری هەمیشەیی لە ژیان خۆی دێتە دی بەبێ هەراسان کردنی پرۆلیتاریا چونکە بەختیاری ژیان-ڕاستی و زەرورەتە.
بەڵام کۆبینکین بە شارا ئەسوڕێتەوە بە دڵتەنگی، چاوەرێی ساشکا دفانۆف ئەکات بۆئەوەی ڕای بزانێت لەبارەی ژیانی تازەوە. بەڵام ئەمیان هات بۆ شار و هیچ شوێنەوارێکی کۆمۆنیستی نەبینی، لەوانەیە لە ورگی خەڵك خۆی حەشار دابێ. ئینجا کەوتە پێشبینی کردنی ئەوەی بۆچی بەڵشەفێکان لە چیفینگۆر ئاواتی کۆمۆنیزمی ئەخوازن بەم گەرمیە، لە کاتێکدا کۆمۆنیزمی مانای کۆتایی مێژوو و کۆتایی زەمەنە. زەمەنیش تەنها لە سروشت ئەڕوا و مرۆڤیش گیرۆدەی خەمۆکیە.
ساشا، جیهازێکی داهێنا ڕوناکی خۆر ئەگۆڕێ بۆ وزەی کارەبا بۆ ئەم مەبەستە هەموو شوشەی پەنجەرە و ئاوێنەکانی شار لێکرانەوە بەڵام جیهازەکە کاری نەکرد لەبەر چەند هۆیەک. پرۆژەیەکی تر کرا، تاوەرێک بنیاد نرا تیشکی ڕوناکی ئاگری لەسەر بوو ڕێنمایی وون بوەکانی دەشتە دورەکانی ئەکرد. بەڵام کەس بە ڕێنمایی ئەم ڕوناکییەوە لە دەشتە دورەکانەوە نەهات. لە مۆسکۆوە هاوڕێ سربینۆف هات بۆ بەسەرکردنەوە و خەمڵاندنی کارەکان لە چیفینگۆر، بینی هیچ کام لە کارەکان سودبەخش نین. چیبۆرین لە ڕونکردنەوەی هۆکان ووتی: “ئێمە کار ناکەین بۆ سوود وەرگرتن، بەڵکو لە پێناو یەکتریدا”. سربینۆف لە ڕاپۆرتەکەیدا بۆ سەروی خۆی نووسی:”لە چیفینگۆر شتی شادی بەخش زۆرە بەڵام بێ سوودن”.
لە کۆتایدا کاربەدەستان بڕیاریان دا ژن ڕەوانەی چیفینگۆر بکەن بۆ بەردەوام بوونی کرداری زاو زێ بەڵام گەنجانی شار گەرمییان تەنها لە باوشیانیاندا بەدی ئەکرد چونکە هەوا ساردی کرد بوو لەگەڵ نزیک بونەوەی پاییزا. هەواڵگرێك هات و هەواڵی هێرشی کازاکەکانی بۆ سەر شار هێنا، شەڕ لە نێوان خەڵی شار و کازاکەکان بەرپا بوو زۆری بەڵشەفێکان کوژران. ساشا و کۆبینکینی بریندار هەڵهاتن بەرەو دەشتەکان، هاوڕێ بریندارەکەی گیانی لە دەست دا. ساشا سواری ئەسپەکەی کە ناوی “هێزی پرۆلیتاری” ە ئەبێت تێی ئەتەقێنێ بەرەو دەشتەکان بەلای دێکەی خۆیاندا تێ ئەپەری بە بێ وەستان تا ئەگاتە سەر دەریاچەی مۆتیفۆ کە باوکی پێش ماوەیەکی دوور تێیدا خنکاو لاشەکەی تێدا مابوو. ئامرازی ڕاوە ماسێکەی خۆی بینی کە کاتی مناڵی بەجێی هێشتبوو لەوێ. ئینجا بەزۆر “هێزی پرۆلیتاری” دائەگرێتە ناو دەریاچەکە و لەسەر زینی ئەسپەکەوە خۆی فرێ ئەداتە ناو ئاوەکەوە و بەدوای ڕێگاکەی باوکیا ئەگەرێ کە گرتیە بەر بۆ ئاشنا بوون بە چارەنووسی مرۆڤ لە دوای مردن. زخار پاڤلۆڤیچیش هات بۆ چیفینگۆر بۆ گەڕان بەدوای کوڕەکەیدا کە پەروەردەی کرد بوو، بەڵام تەنها برۆشکای مێردمناڵی بینی دانیشت بوولە پاڵ خانویەکی نیمچە ڕوخاودا لێی ئەپرسێ:” لەبەر خاتری من ساشام بۆ بدۆزەرەوە ڕۆبڵێکی ترت ئەدەمێ” ئەویش وەڵامی ئەداتەوە:” بۆت ئەهێنمەوە بە بێ بەرامبەر” و دەست بەگەڕان ئەکات بەدوای ساشادا.
پلاتۆنۆڤ ئەم ڕۆمانە فەلسەفە ئامێزەی نووسی، کەوا بێسەر و بەری لە کات بەفیرۆدان لە بنیادنانی کۆمەڵگەیەکی نموونەیی بەبێ هەبوونی کۆڵەکەکانی ئەو بنیادنانە بەرجەستە ئەکات. دەمێکی تر (ساڵی١٩٢٨) لە ژیانی داهێنانی نوسەر کە تۆزە تۆزە لە دۆخی پێگەیشتنی ئایدیۆلۆجی نزیک ئەبوەوە، درکی بەوە کردبوو کە ئەوە خۆیەتی ئەو مرۆڤە نموونەییە خەیاڵاویەی خەون بە گۆڕینی هەموو گۆی زەویەوە ئەبینێت و زۆری ئەو دروشمانەی کە حیزب بەرزی کردۆتەوە یوتوپیان قابیلی پراکتیزە کردن نین لە هەل و مەرجی ئەو ڕۆژگارەی وڵاتدا و دەسەڵات خەڵک هەڵئەخەڵەتێنێ. ئەمە سەرەڕای ئەوەی کە خۆشی لە ژێر کارتێکردنی فەیلەسوفە ئیدیالیستە ڕوسێکانی وەکو ڤیدۆرۆڤ خاوەن بانگەوازی برایەتی لە نێوان مرۆڤ و بیردیایڤ خاوەن “بیرۆکەی ڕوسی” کە فیۆدۆر دۆستیۆفسکی ئیلتیزامی پێوە کردبوو، بوو. بەڵام پلاتۆنۆڤ هەوڵی تێکەڵکردنی بیری لەگەڵ ئەزمونی شۆڕشگێڕی-بەڵشەفی ئەدا.
پاڵەوانی ڕۆمان و چیرۆکەکانی هەوڵ ئەدەن نمونەیەکی باڵاو بێ وێنەی جێگیر دەستەبەر بکەن بەڵام ئەنجام دانی ئەو کارانە لە ژیانی ڕاستیدا شکست ئەهێنێ و لەکۆتاییدا گیرۆدەی خەمۆکی ئەبن و دەرچەیەک بەدی ناکەن لە دور کەوتنەوە و سەرهاڵگرتن زیاتر یان جوڵە و گەڕانی هەمیشەیی و ئۆقرە نەگرتن وەکو لوی، یەکێک لە پاڵەوانەکانی چیفینگۆر کە باوەڕی هێنا بەوەی کە کۆمۆنیستی جوڵەی هەمیشەیی و گەڕانە بە سەرتاسەری وڵاتدا. بۆیە پلاتۆنۆڤ خۆی هاواری:” با ملی ڕێ بگرین.. بڕۆین” ئەکرد.ئەم ڕۆمانە لەسەردەمی ژیان و دوای مردنی نوسەریش بۆ ماوەی دەیەها ساڵ بیرچووبوەوە تاوەکو ساڵی ١٩٧٢ ئینجا چاپ کرا. لە ڕاستیدا بریتی بوو لە تێکەڵەیەك لە تراژیدیا و کۆمیدیا و خەیاڵ و غەیبیات و شرۆفەی سیاسی. جۆرێکی نوێ بوو لە داهێنانی ئەدەبی هەزم کردنی ئاسان نەبوو. تەنانەت گۆرکیش، ستایشی ڕۆمانەکەی کرد بەڵام لە گەڵ بڵاو کردنەوەی نەبوو، چونکە پێی وابوو کە جەماوەر بە ئاسانی قبووڵی ناکات.
شایانی باسە ڕۆمانەکەی تر “چاڵەکە”، کە ئەمیش لە شاکارەکانی پلاتۆنۆڤ ئەژمێردرێ لەساڵی١٩٣٠ نووسی و لە ساڵی ١٩٨٧ بڵاو کرایەوە. ڕوداوگەلێکی هاوشێوە ئەگێڕێتەوە لە دروستکردنی دامەزراوەیەك کە ببێت بە کۆشکی کۆمۆنیستی لە داهاتودا، بەڵام ناکۆکی نێوانن کرێکاران جوتیاران شکست بە پرۆژەکە ئەهێنێ و چاڵەکە ئەبێت بە گۆڕێکی بەکۆمەڵ. ڕۆمانەکە سەرزنشتی یوتوپیا ئەکات لە ڕژێمی حوکم لەو ڕۆژگارە و داڕوخانی ئەو بیرە کۆمۆنیزمیەی کە واقعی ژیانی پشتگوێ ئەخست و تەئکید ئەکاتەوە کەوا سیستەمی سۆشیالیستی ناتوانرێت بنیاد بنرێت ئەگەر واقعی کۆمەڵگا و بارودۆخی دەوڵەت لەبەرچاو نەگیرێت. لە ڕاستیشدا پلاتۆنۆڤ هەرگیز باوەڕی نەگۆڕا بەوەی کە داهاتوی مرۆڤایەتی لە سایەی سۆشیالیستیدا ئەبێت. پاڵەوانی ڕۆمانەکە، ڤۆشیڤ، کرێکارێکی گەنجە بڕیار ئەدات واز لە کار بهێنێت و بە پێ بڕوا بۆ شارێکی تر. ئێوارەی بەسەردا دێ لە دەشتێکا بڕیار ئەدا لە چاڵێکا بخەوێ شوانێک دێت و خەبەری ئەکاتەوە پێی ئەڵێ کەوا کارکردن دەست پێ ئەکات بە هەڵکۆلینی بنەمای دامەزراوەی کۆمۆنیزمی چاوەڕوان کراو.
ئەندازیارێک و کۆمەڵی کرێکار دێن، کاری ڕوپێوی تەواو ئەکەن و دەست بە هەڵکەندن ئەکەن. ڤۆشێڤیش ئەچێتە پاڵیان و دەست بەکار ئەبێ و لەگەڵیان ئەخواو ئەخەوێ. هاوڕێ باشکین ئەهات بۆ پشکنین و لە ڕەوشی کارەکە ناڕازی بوو و ئاگاداریان ئەکاتەوە کەوا ڕەوتی سۆشیالیستی بەبێ ئەمان بەردەوام ئەبێت، ژیانی ئەمان (تەمەڵەکان) بێ مانا ئەبێت و ئەمرن. چیلکینی کرێکاریش کەپرێکی نیمچە وێران ئەدۆزێتەوە. ژنێکی نەخۆشی لەسەرە مەرگدا تیا ئەژی لە گەڵ کچە بچکۆلانەکەی. ژنەکە ئەمرێت و کرێکارەکەیش کچە بچوکەکە لە گەڵ خۆی ئەبات. کچەکە لێی ئەپرسيت دایکم بۆ مرد؟ ئەویش لەوەڵامدا ئەڵێ: لەبەر ئەوەی برژوازی بوو یان فریشتەی مەرگ ڕوحی کێشا. هاورێ باشکین بڵندگۆیەک دائەمەرزێنێ بەرنامەکانی ڕادیۆی پێ پەخش ئەکات کە داوای کۆکردنەوەی ڕوەکی کرابیفا و چۆنیەتی چاک کردنی تیسکی کلك و لاملی ئەسپ و شتی گرنگی لەو بابەتانە بڵاو ئەکاتەوە. کە بێزاری باڵ ئەکێشێ بەسەر کرێکارەکاندا لە ئاکامی ئەم باسە بێ مانایانەدا هەندێکیان داوای ڕاگرتنی پەخشەکە ئەکەن وئەبێ بە شەڕ لەناو کرێکارەکاندا. ئێوارە سافرۆنۆفی کرێکار کە توشی خەوزڕان بوبو هاواری کرد:” هێی..کۆمەڵێ مرۆڤ… ناکرێ سەرای کۆمۆنیزمی لە ئێوە دروست بکرێ”. بەڵام کرێکارەکان پرسیاری ئەسڵو فەسڵیان لە کچە بچوکەکە ئەکرد ئەویش ئەیوت: “دایك و باوکم حەزیان نائەکرد بە برژوازێتی لەدایک ببم بۆیە لەگەڵ پەیدا بوونی لینین لە دایک بووم”. سافرۆنۆف سەرسامی وەڵامەکە ئەبێت بۆیە ئەڵێت: ” دەسەڵاتی سۆڤێتیمان هەمیشە بە توندوتۆڵی ئەمێنێتەوە مادام هەتا مناڵەکانیشمان، دایکانیان لەبیر نیە، هاورێ لینینیان لەبیرە”.
کرێکارەکان لە کۆبونەوەی ئەمڕۆیاندا بڕیاریان دا وەفدێکی خۆیان بنێرن بۆ لای جوتیارەکان بە مەبەستی فێرکردنیان لە چۆنیەتی ڕێکخستنی کۆڵخۆزاکان، بەڵام جوتیارەکان ئەندامانی وەفدەکەیان کوشت. ئینجا کرێکارەکان چوون یارمەتی جوتیارە چالاکەکانی ئەو بوارە بدەن کە لەگەڵ دروستکردنی کۆڵخۆزەکان بون. کۆبونەوەیەک لە نێوان لایەنگران و ئەوانی تر کە دژی بوون بەسترا. چالاکوانانی لایەنگری دروستکردنی کۆڵخوازەکان لیستێکیان بە ناوی لایەنگران و یەکێکی تریش بە ناوی کۆڵاکەکان کە جوتیارە دەوڵەمەندەکان بوون ئامادە کرد بۆ ئەوەی بەروبوم و زەوی و ئاژەڵکانیان دەست بەسەرا بگیرێت. کرێکارەکانیش هەڵئەستن بە دروست کردنی کەڵەکێک بۆ کۆڵاکەکان تاوەکو دواتر بیانخەنە سەری و بیاندەن بە ئاوی ڕوبارەکەدا بەرەو دەریا. جوتیارە هەژارەکانیش بەزمی گۆرانی و مۆسیقایان گەرم کردوە لە خۆشی دەست پێکردنی ژیانی نێو کۆڵخۆزەکان. دوای ئەوەی دانیشتن پاش چاک کردنی هەموو ئامێرە کشتوکاڵێکان لە وۆرکشۆپەکە و سوتاندنی هەموو خەڵوزەکەی کە لەوێ بوو، دوای ئەمە بێزاری دای گرتن لە بێ کاری.
ڕۆژی دواتر کرێکارەکان خەڵکی دێکەیان برد بۆ شار بۆ کارکردن لە چاڵەکە. کاتی ئێوارە کرێکارەکان ئەگەرێنەوە سەر چاڵەکە ئەبینن کەوا بەفر پڕی کردۆتەوە و کەس لە شوێنی نوستنی کرێکارەکان نیە لە ناستیا بچکۆلە زیاتر. بەڵام چاڵەکە زۆر گرنگ نیە بەلایانەوە لەبەر ئەوەی هەموو ئێستا بیریان لای چۆنیەتی بڵاو کردنەوەی کۆمەڵەی جوتیارانن لە لادێکاند. بۆ بەیانێکەی زوو ناستیا ئەمرێ، ڤۆشیڤ بەرامبەر لاشەکەی ئەوەستێ زمان حاڵی ئەڵێ ژیان هیچ تامێکی هەیە بەبێ ئەو چونکە سەرچاوەی خۆشی ژیانی بوو. دواتر کۆڵخوازێکان هاتن بۆ کارکردن لە چاڵەکە زۆر بە گەرمی وەکو ئەوەی بڵێی ڕزگار بونیان لە چاڵەکەدا ئەدۆزنەوە. هەتا ئەسپەکانیشیان کار پێ ئەکرد لە دەرهێنای بەردەکانی چاڵەکە. جوتیارەکان بڕیاڕیاندا ببن بە پرۆلیتاریا بەمەش بڕیاری مەرگیان بەسەر خۆیاندا دا وەکو چینێکی کۆمەڵگا. ڤۆشیڤی کرێکار، خەمبار بۆ مەرگی کچەکە، ئیتر هەرگیز کاری نەکرد لە چاڵەکە ووتی ” من پەروەردە کراوی ئمپریالیستی قێزەونم، کۆمەنیستی بابەتێکە پەیوەست بە مناڵان، بۆیە ناستیام خۆش ئەوەیست.. ئێستا ئەڕۆم بۆ ئەوەی هاورێ باشکین بکوژم “. بە عەربانەکەی ڕۆیشت بۆ ئەوەی جارێکی تر نەیەتەوە بۆلای چاڵەکە. چلیلکینش گۆڕێکی قوڵی بۆ ناستیا هەڵکەند بۆ ئەوەی گوێی لە ژاوە ژاوی دەرەوە نەبێت.
پلاتۆنۆڤ لە سەرەتای سیەکانەوە ئەینووسی بەڵام نووسینەکانی لە چەکمەجەی مێزەکەیا ئەمایەوە. ستالین توڕە بوو بوو لێی لە دوای بڵاوکردنەوەی چیرۆکی “بۆ خەزن کردن” (١٩٣١)، هەروەها قەدەغەی خستە سەر بڵاو کردنەوەی هەموو کارو وتارە ڕەخنەیەکانی و گۆڤاری “رەخنەی ئەدەبی”یشی داخست کە کارەکانی ئەمی بڵاو ئەکردەوە. تەنانەت چیرۆکی ” بای خاشاك”یش (١٩٣٤) کە دژی فاشیەت بوو، قەدەغە کرا بەبیانوی بوونی ڕوحی گاڵتەجاڕی و “دوور کەوتنەوەی لە ڕاستی”. بۆیە لەو سەردەمە کارەکانی وەکو ڕۆمانی “مۆسکفای بەختیار” و ڕۆمانی “دەریای مناڵی” و شانۆگەری “دەنگی باوك” و وتارەکانی لەسەر پۆشکین و گۆرکی و ئاخمۆتۆڤا و هەمنگوای و چابیك و باوستۆڤسکی و گرین بڵاو نەکرانەوە. لەم کاتانەدا لە چارەکردنی بابەتە کۆمەڵایەتێکان دوور کەوتەوە و زیاتر لەسەر ئازاری ڕوحی مرۆڤ و بابەتی خۆشەویستی بە رروحیانەتێکی فەلسەفیەوە بابەتگەلێکی ئەنووسی. هەروەها چیرۆکی “ڕوباری باتۆدان” و ” فرۆ” ئەفرۆدێت” و “خانویەکی قوڕ لە باخی شار” کە زیاتر لایەنی سایکۆلۆجی لە وەسفی کەسایەتێکان ئەخاتە بەرچاو کاری نووسەرن لە هەمان سەروەختدا. لە ساڵانی ١٩٣٣-١٩٣٥ دوای گەشتەکەی بۆ تورکمانیا ڕۆمانی “خێو” ی نووسی کە پالەوانەکەی ئەیەوێت میللەتەکەی لە ناوچوون ڕزگار بکات بە دامەزرەندنی کۆمۆنەیەک بەڵام لە هەوڵەکەی سەرکەوتوو نابێت.
پلاتۆنۆڤ لە سەرەتای سەدەی بیستەم دەرکەوت کاتێك ڕەوشەکە تەواو پێگەیی بوو بۆ شۆڕشەکەی ڕوسیا. لەو ساڵانەدا بەهرەی هەڵکەوتوی دیار دەرکەوت کە باشترین داهێنانی ئەنجام دا لە بواری ئەدەبی ئەو سەردەمەدا. نموونەی ” دۆنی لەسەرخۆ”ی شۆلۆخۆڤ، “رۆژانی خێزانی تۆربین” و “پاسەوانی سپی”ی میخائیل بۆڵگاکۆڤ و “ڕوسیای خوێناوی”ی ئارتۆم ڤیسیۆلی و ” سوپای سوارە سورەکان”ی ئسحاق بابل و “ئێمە”ی زامیاتین و قەسیدەی ” باشە” ی مایاکۆڤسکی و ” ژنە نەناسراوەکە”ی ئەلێکزەندەر بلۆك و هی تریش. لە کارە ئەدەبێکاندا ڕوحی تراژیدیا، هاوڕێ لەگەڵ گاڵتە هاتن بە واقع و ڕوانینە داهاتوو بە چاوی ئومێدەوە لەیەک کاتدا بەرجەستە ئەکات.
لە ساڵی ١٩٣٨ پلاتۆنۆڤ تووشی هەندێ ناخۆشی بوو، کوڕەکەی کە تەمەنی ١٥ ساڵ بوو گیرا بە تاوانێکی هەڵبەستراو هۆکەی نامەیەکی بێ ئیمزا بوو نێردرا بوو بۆ پۆلیس دەربارەی پلانی ئەم گەنجە بۆ ڕوخاندنی ڕژێمی سۆڤێتی. دواتر ئاشکرا بوو کە هاوپۆلێکی خۆی لە قوتابخانە رکابەری بووە لە خۆشویستنی کچێکی قوتابخانەکەیان بۆ ئەوەی لێی ڕزگار بێت ئەو تاوانەی بۆ هەڵبەستوە وەك ئەوەی لە ڕۆمانی “مۆنت کریستۆ”ی ئەلیکزەندەر دۆمادا هاتوە. پلاتۆنۆڤ بە هەموو شێوەیەک هەوڵی دا کوڕەکەی ڕزگار بکات لە ڕێی ناسیاوەکانیەوە وەکو شۆڵۆخۆڤ بەڵام دوای تێپەر بوونی سێ ساڵ ئینجا بەربوو دوای ئەوەی تووشی نەخۆشی سیل بوو بوو. پلاتۆنۆڤ خۆی خزمەتی کوڕە نەخۆشەکەی ئەکرد بۆیە خۆشی توشی هەمان نەخۆشی بوو هەر بەو نەخۆشیەش لە ساڵی ١٩٥١ کۆچی دوایی کرد .
لە عەرەبیەوە/ نەجات عەزیز
٨/١/٢٠١٧
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*فرانتز کافکا (1833-1924) نوسەری ناسراوی چیك. بەرهەمەکانی بە زمانی ئەڵمانی نوسیوە و ڕەخنەگران بە یەکێ لە دیارترین نوسەرەکانی سەدەی بیستەمی ئەژمێرن.
* وێنەکەی سەرەوە پەیکەری (پلاتۆنۆڤ)ە لە شاری ڤۆرۆنیچ
