پەیوەندیەکانی تورکیا بە وەلاتانی دراوسێ.. ئەیهان جادر سۆفی

دوای راگەیاندنی کۆماری تورکیا لەساڵی ١٩٢٣ پەیوەندی دیبلۆماسی لەگەڵ وەلاتانی دراوسێ بەسترا چەندین پەیمانی لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەری بەستی بۆ چارەسەرکردنی کێشە و گرفتەکان و پێشکەوتنی تورکیا بەستبوو .

پەیوەندی تورکیا لەگەڵ عێراق: دەکەم پەیوەندیەکە ئەوە بوو کە کێشەی ویلایەتی موسل بوو چونکە موسل لە ساڵی ١٩١٨ لە لایەن بەریتانیا داگیر کرابوو . موسل ناوچەیەکی دەولەمەند بوو لە نەوت وە ھەرووھا ئەم کێشەیە لە ساڵی ١٩٢٤ بەریتانیا جەختی لە گرێدانی موسل بە عێراقەوە کرد پێشنیازی تورکیایان کرد بەڵام رەتیکردەوە کاتێکلایەنەکان رێکەوتن مەسەلەکە راوەنەی کۆمەڵەی گەڵان کرا لە جنێڤ کە ھێشتا تورکیا تێدا ئەندام نەبوو وە لە ١٩٢٤ چەندین پێکدادان لە نێوان تورکیا و ھێزەکانیبەریتانیا  روویدا کەبەریتانیا داوای کێشانەوەی تورکیا کرد لە ناوچەکان وە سنورێکی کاتی لە نێوان ھەردوو لا پێکھێنا  ١٩٢٥ کۆمەڵەی گەڵان بریاری دا کە موسل بخرێتە سەر عێراق وە تورکیا ئەم بریارە پەسەندکرد لە ساڵی ١٩٢٦  لەبەرامبەر وەرگرتنی سەدی ١٠ نەوتی موسل بۆ ماوەی ٢٥ ساڵ.

پەیوەندی لەگەڵ ئیران : پەیوەندیەکی دۆستایەتی لە نێواندا ھەبوو ئەم پەیوەندیە لە ٢٢نیسانی ١٩٢٦ واژۆ کرا وە ھەردوو لا لە پەیمانەکەدا رێکەوتن لەسەر رێگەنەدان بۆ دامەزراندنی رێکخراووە گروپێک ھەرووھا پێش ئەم پەیمانە واژۆبکرێت پەیوەندیەکە پێشکەوتنی بەخۆوە بینیوە سەردانی وەزیری دەروەی ئیران تەیمورتاش لە پایزی ١٩٢٦ واژۆکردنی پرۆتۆکۆلێکی کاتی لە ٢ی کانوونی دووەمی ١٩٢٧ لە نێوان تورکیا وئیران دامەزراند وە پەیوەندی تەلەگرافیی لە نێوان ئەنکەر و تاران لە ساڵی ١٩٢٨ دامەزراند . ھەرووھا بە ھۆی جموجۆلی گرپی چەکدارەکان لە سەر سنورەکان بەتایبەتی جموجۆلی گروپە کوردەکان بۆ سەر بنکەی تورکیا ئەم پەیوەندی لەساڵی ١٩٣٠ توشی تەنگەژە بوو تورکیا ئیرانی تۆمەتباری دەکرد بە فەرمۆشکردنی بەرپرسیارەتی لەسەر سنورەکان بەڵام زۆری پێنەچوو پەیوەندیەکە وەکو جاران لێھاتەوە وەزیری دەروەی تورکیا لە ١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٣٢ سەردانی تارانی کرد لە ٢٣ی ھەمان مانگ پەیمانی سنور لە نێوان ھەردوو لا بەسترا بۆ نەھێشتنی کێشەکان لە نێوانیاندا.

رێکەوتننامەی سەعد ئاباد :ئەم پەیمانە لە نێوان تورکیا و ئیران و عێراق و ئەفغانستان لە ٨ی تەموزی ١٩٣٧ بەسترا ئەم پەیمانە بە پەیمانی چوار قۆلی دادەنرا ئەم پەیمانە بەسترا بە مەستی گفتوگۆ بکەن بۆ چارەسەر کردنی ئەو کێشانەی کە زیان بەرژەوەندی ئەو لایەنانی دەگەینێن ھەرووھا پەیمان بدەن ھیچ لایەنێک پەنا نەبات  بۆ لایێکی تر ھیچ چالاکیەکی سیاسی پەیرەو نەکات ھەمیشە لە ئاشتی دابن.

پەیوەندی لەگەڵ سوریا :کێشەی ھاتای کە لە ساڵی ١٩٣٦ فەرەنسا رایگەیاند کە سەربەخۆی سوریا کە ھاتای بخاتە سەر دەوڵەتی نوێی سوریا ئەمەش بۆ کۆمەڵگەی تورکیا قوت نەدەچوو کێشەکە خرایە بەردەم کۆمەڵەی گەڵان لە١٩٣٧ رەوانەی هەرێم کرد بەریتانیا لەوە نیگەران بوو کەلەئاست مەترسی ئیتالیەکان  کەلێن بکەوێتە  نیوان تورکیا وفەرنسیەکان هەر بۆ یەکدی نێوانیان تا گەیشتە ڕێکەوتنێک کە هاتایی بوە قەوارەیەکی سەربەخۆ پارێزەرانی نێودەوڵەتی دەستورێکیان بۆدانا بۆ هەلبژاردن لە ئەیلوولی ١٩٣٨ئەنجام دا بەزۆرینەیەکی کەمی تورکی واتە ٢٢لە ٤٠ کورسی پەرلەمان کۆتای هات پەرلەمانی نوێ سەربەخۆی ھاتای راگەیاند نزیکە ساڵێک لە ١٩٣٩ ئەو دەوڵەتە لەگەڵ تورکیا راگەیاند ئەوەی تۆرەیی مەزنی سوریەکانی لێکەوتەوە تا ئەمرۆش ئەم ناوچەیە بەشک لە سوریا دادەنێن لەسەر نەخشە.

پەیوەندی لەگەڵ یۆنان : کۆتایی١٩٢٠کان  و سەرتایی  ١٩٣٠کان پەرسەندنێکی پلەبەپلەچاکبوونی پەیوەندیییەکانی تورکیای لەگەل ولاتانی دەوروبەردا بەخۆوەبینی پەیمانێکی هێرش نەکرد سەریەک،لەگەل ئیتالیا لە ساڵی ١٩٣٨مۆرکرا . هەوروەها بە تێکۆشانی  رێژەیی دپلۆماتی ئیتالی .ئاشتیش لەگەل یۆناندا پێکهات . لە ئۆکتوبەری ١٩٣٠ دوا سۆنگەی ترس هاوبەش لە یەکێتیخوازیی بولگارییەکان . رێکەوتتنامەیکی دۆستایەتی لەگەل یۆناندا مۆرکرا . پاش  چەند کۆنفرانسێک لە بالکان،. لە  لەسالی  ـ١٩٣٤دا، پەیماننامەی بالکان لەگەل یۆناندا . یۆگۆسلاڤیا.  رۆمانیا. تۆرکیاش  وەک ئەندامێکی مۆرکرا .

دەرئەنجام:

لێرەدا بۆمان دەرکەوت کە یەکەمین پەیمانی دۆستایەتی لە نێوان تورکیا و ئێران لە ٢٢ ی نیسانی ١٩٢٦ هاتە واژۆ کردن ، وە بەهۆی شۆرشەکانی کوردەوە لە تورکیا لە سالی ١٩٣٠ پەیوەندیەکانی نێوان تورکیا و ئێران دوچاری تەنگەژە بوەوە . بەهۆی ئەوەی تورکیا ئێرانی تۆمەت بار کرد بە کەمتەرخەمی لە پاراستنی سنورەکانیان ، وە بۆمان دەکەوت کە رێکەوتن نامەی سەعد ئاباد لە نێوان چوار ولات لە سالی ١٩٣٧ کۆشکی سەعد ئاباد لە تاران مۆر کرا بۆ دروست بونی هاوپەیمانیەتیە ئەو ولاتانەی ئاماژەمان پێ کردن ، هەروەها کێشەی ویلایەتی موسل کە ئەو کێشەیەبوو تورکیا لەگەل بەریتانیا لەسەر موسل هەیبوو کە ئەو هەرێمە بە نەوت دەولەمەند بوو هەروەها بریاری کۆمەلەی گەلان لە سالی ١٩٢٥ بریاری دا کە تورکیا لە سەدا ١٠ی نەوتی ویلایەتەکەی بۆ ماوەی ٢٥ سال پێ بدرێ لە ئەوش لە بەرامبەردا واز لە خواستەکانی ئەو هەرێمە بێنێت لەکۆتایدا ھاتای خرایە سەر سوریا وتورکیاش ناچاربوو کەقبوڵێ بکات.

تورکیا لەئەنجامی ڕیکەوتنامەی دۆستانە لەگەڵ یۆنان توانی مەترسی لەسەر خۆرئاوای تورکیا دوربخاتەوە.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.