رۆڵی چالاکی قوتابخانەکان لە رەوتی شانۆی هەولێردا.. ن- کامەران حاجی ئەلیاس
هەمیشە قوتابخانە،پێگەیەکی گرنگی ناو کۆمەڵگا بووە، بۆ پێگەیاندنی کادری لێهاتوو، لە هەموو بوارەکانی ژیان دا، لە نێو خشتەی وانەکانی قوتابخانەدا چەند وانەیەکی هونەری وەکو (نیگار، سروود مۆسیقا) هەن ،ئەم دوو وانە هونەرییە لەپاڵ وانەی وەرزش دا گرنگی تایبەتی خۆی هەیە بۆ قوتابیان بۆ زاخاوی و حەسەناوەی مێشکی قوتابی هەرلەم ڕوانگەوە زۆربەی زۆری قوتابیان هەردوو وانەی وەرزش و هونەریان لەلا خۆشەویستە زۆریش گرنگی پێدەدەن هۆکارەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە قوتابیان تارادەیەک ئازاد دەبن لە ئەنجامدانی چالاکییەکانیان چ لەوانەی وەرز ش یاخود لە وانەی هونەر بێت،چونکە راستەوخۆ توانستی خۆیان دەردەخەن و پێشکەشی ئامادە بووانی دەکەن، هەربۆ ئەم مەبەستە بۆ زیاتر گرنگی دان بە قوتابیانی بەهرەمەند، لە زۆربەی پارێزگاکانی عێراق جگە لە قوتابخانەکان فەرمانگەیەکی هونەری و وەرزشی دەکرێتەوە بەناوی چالاکی قوتابخانەکان کە مەبەست لە کردنەوەی ئەم فەرمانگایە، برەودانە بەو قوتابیانەی خاوەن بەهرەن جگە لە مەش ساڵانە پیشانگاو فێستڤاڵی تایبەت بە وتاربێژی و شانۆ و پەخشان ونیگار و کاردەستی بۆ قوتابخانەکان ساز دەکات کە خودی قوتابیان بەشدار دەبن و بەرهەمەکانیان نمایش دەکرێت ، سەرکەوتووان خەڵات دەکرێن.
ئەوەی مەبەستمە هەڵوێستەی لەسەر بکەم بەرێوەبەرایەتی گشتی چالاکی قوتابخانی هەولێرە،کە هەر لەسەرەتای دامەزراندنییدا لە پەنجاکانی سەدەی رابردوو، تائێستا،چەندین کادیری هونەری لە بواری شانۆ و میوزیک و گۆرانی و شێوەکاری شانۆیی لەرێگەی ئەم فەرمانگایە پەروەردە و هونەرییەدا توانیویانە ببن بەئەستێرەی هونەری لە کوردستان بە گشتی لە هەولێر بەتایبەتی ، بەڵام من هەوڵدەدەم لە باسە کورتەدا زیاتر جەخت لە بواری هونەری شانۆ و هونەرمەندانی شانۆ بکەم، کە بەهۆی ئەم دامەزراوە هونەری و پەروەردەییە چەندین بەرهەمی شانۆیی و ئۆپەرێتی ناوەزەیان پێشکەش کردوە ، لە هەمان کاتیشدا توانیویانە ،بەشداری چەندین فێستێڤاڵ بکەن لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی کوردستان ،ئەم دامەزراوە لە پەنجاکانی سەدەی رابردوو لە معاریفی (پەروەردە)ی هەولێر دامەزراوە ، یەکەم بەرێوەبەریش بەرێز “سوڵتان عەبدوڵاَ مردان “بووە لە نێوان ساڵانی (1955-1972) لە ماوەیەدا تائێستاش چەندین هونەرمەند وەکو مامۆستا و سەرپەرشتیاری هونەری کاریان کردوە لەوانە هونەرمەندان (چەتۆ حەسن، سەباح عەبدولڕەحمان ، تەڵعەت سامان ، یەحیا مەرجان ،فواد ئەحەمەد ، واحید مەرجان ، تەحسین تەها ، عەبدوڵا دڵسۆز، ئیسماعیل سەعید ئیساعیل ،جەودەت شاکر ، وەلید مەعروف جارۆ ،شاهین نەجەمەدین ،کامەران حاجی ئەلیاس، نەوزادی حاجی شوشە…چەندانی تر ) .
لە ساڵی 1967 هونەرمەند “سەباح عەبدولڕەحمان” دوای ئەوەی پەیمانگەی هونەرجوانەکانی بەغدا بەشی شانۆ تەواو دەکات دەگەرێتەوە کوردستان ، لە ساڵی 1968لەیەکێک لە قوتابخانەکانی شاری رواندز وەکو مامۆستای پەروەدەی هونەر دەستەبەکار دەبێت ،هەمان ساڵ دەگورازێتەوە هەولێر لە چالاکی قوتابخانەکان دەست بەکا ر دەبێت، ئەو شوێنەش کەشێکی لە بار دەبێت، بۆ هونەرمەند سەباح عەبدولڕەحمان بۆ ئەوەی خەونەکانی خۆی بهێنێتە دی ،هەر بۆئەمەبەستە سەردانی قوتابخانەکانی شاری هەولێر دەکات ، بەنیازی دۆزینەوەی قوتابیانی بەهرەمەند لە بواری شانۆ لەم ماوەیەدا چەندین بەهرەمەندی لە نێو قوتابخانەکان دۆزییەوە،کە لە دوا رۆژدا بوون بە ئەستێرەی گەشی شانۆی کوردی وەکو خوالێیان خۆش بێت هونەرمەندان (سەلام کۆیی، سوبحی کۆیی ، جەلال بەیار لەگەڵ هونەرمەندان فەیسەڵ محمەد ساڵح ، زایەر عەبدوڵڵا..چەندانی تر) هەر لەم ساڵەدا شانۆگەری “چارەڕەش” لە دەرهێنانی هونەرمەند سەباح عەبدولڕەحمان لە شاری هەولێر پێشکەش دەکات.
یەکێک لەهەرە گرفتەکانی فەرمانگەی چالاکی قوتابخانەکانی هەولێر، نەبوونی شوێنی گونجا بوو، نەبوونی هۆڵێکی تایبەت بەخۆی بۆ ئەوەی کارەهونەرییەکلنی خۆیان وەکو نمایشکردنی شانۆ و شێوەکار و ئاهەنگی میوزک، بۆیە هەرجارە و لە شوێنک بووە ، یەکەمین جار لە ژوورێکی بچووک لە گەرەکی ئیسکان بوو، دوای چەندین شوێنێکی تریان کردوە .. بەڵام ئەگەر هونەر و شاکاری مەزن هەبێت ئەوا دەتوانرێت هۆڵ و شوێنی گونجا و دروست بکات ، فەرموون بزانن چۆن ئۆپەرێتێک شوێنکی نایاب و مۆدرێن بۆ چالاکی قوتابخانەکانی هەولێر دروست دەکات، ئۆپەرەتی “تارا”، یەکێکە لەو ئۆپەرێتانەی کە هونەرمەند خواڵێی خۆشبێت (واحید مەرجان) نووسیویەتی هەر خۆشی کاری دەرهێنانی بۆ کردوە،لە ساڵی 1974 فیستڤاڵێکی تایبەت بە ئۆپەرێت لەسەر ئاستی هەموو پارێزگاکانی عێراق لە شاری بەغدا سازدەکرێت بەناوی “فیستیڤاڵی چالاکی قوتابخانەکانی عێراق” ،چالاکی قوتابخانەکانی هەولێریش یەکێک دەبێت لەو پارێزگایانە کە بە ئۆپەرێتی (تارا) لە نووسین و دەرهێنانی هونەرمەندی خوالێی خۆشبێت “واحید مەرجان” بەشداری ئەم فیستیڤاڵە دەکات ، هەرخۆشی ئاوازی بۆ گۆرانییەکان دادەنێت و دیزاینی دیکۆرەکەشی لەلایەن خودی خۆی ئامادەکات لە هەمان کاتیشدا وەکو ئەکتەریش رۆڵ لە ئۆپەرێتە کە دەبینێت.
لە کۆتایی فیستیڤاڵدا ئۆپەرێتی “تارا” کە بەرهەمی چالاکی قوتابخانەکانی شاری هەولێر بوو، توانی پلەی یەکەم لەسەر ئاستی عێراق بەدەست بەهێنێت ببێتە ماییەی رەزامەندی ئەندامانی لیژنەی هەڵسەنگاندەن و سەرپەرشتیاران و ئامادەبووانی فیستیڤاڵ ، وەزیری پەروەدەی عێراقی ئەو کات یەکێک دەبێت لەوانەی کە بە ئۆپەرێتەکە لەرووی (بابەت ، دیکۆر ، نواندن ، دەرهێنان ، موزیک) زۆر سەرسام دەبێت ،هەربۆیە لەدوای تەواو بوونی فیستیڤاڵەکە لەگەڵ سەرجەم ستاڤی ئۆپەرێتەکە کۆدەبێتەوە دوای دەست خۆشی لێکردن و پیرۆزبایی لێکردنی لە ستاڤی ئۆپەرێتی “تارا” ، بە بەرێوەبەری چالاکی قوتابخانەکانی هەولێر (م. جەمال هیدایەت ) دەڵێت ” ئۆپەرێتەکەی ئێوە زۆر دڵخۆشی کردم ، کارێکی واتان کردوە زۆر لەئاستی پارێزگاکانی تر عێراق وەکو بەسرا و موسڵ بگرە لە بەغداش باشتر بێت بۆیە کارەکانتان لەو ئاستە دایە کە چیتان پێویستە بۆتانی جێبەجێ بکەم. وەزیر بە بەرێوەبەری چالاکی قوتابخانەکانی هەولێری ئەو کات (جەمال هییدایەت) دەڵێت” فەرموون چیتان پێویستە” مامۆستا جەمالیش لە وەڵامدا بە وەزیر دەڵێت: بەداخەوە ئێمە لە شاری هەولێر تا ئێستا باڵەخانەیەکی تایبەت بە خۆمان نییە وەکو چالاکی قوتابخانەکانی هەولێر ، بۆ ئەوەی کارەکانی خۆمان وەکو راهێنان وپرۆڤەونمایش کردنی بەرهەمەکانی خۆمانی لێ نمایش بکەین.. لە وەڵامدا وەزیرش راستەوخۆ فرمان دەدات بەزووترین باڵەخانەیەکی تایبەت بە چالاکی قوتابخانەکانی هەولێر دروست بکرێت بەڵێ ئێستا ئەو باڵەخانەی چالاکی قوتابخانەکان هەولێر کەلە گەرەکی رووناکییە لە هەولێر، بەرهەم و دەستکەوتی ئۆپەرێتی “تارا”یە وەبەتایبەتیش بۆ هونەرمەندی گەورە “واحید مەرجان ” دەگرێتەوە.
بەرێزان هێشتا بەرهەم و دەستکەوتی ئۆپەرێتی “تارا” کۆتایی نەهاتووە ئەو کات لە عێراق تەلەفزیۆنی پەروەردەیی هەبوو هەرە بۆیە بەرێوەبەری تەلەفزیۆنەکە بڕیار دەدات ئەو ئۆپەرێتە (تارا) بۆ تەلەفزیۆنی خۆیان تۆماربکەن لەوێش ستاڤی ئۆپەرێتەکە داوای تریان دەبێت ،دەڵێن تا ئەو داوەیان جێبەجێ نەکرێت ئۆپەرێتەکە تۆمار ناکەن ، داوەکەش بریتییە لە مۆڵەت دان بۆ تۆمار کردنی درامای تەلەفزیۆنی (چڵپاو) کەبەرهەمی تیپی هونەری هەولێر بوو هەر بۆیە دوای چەند کاتژمێرێک رەزامەندی وەردەگرن ئەنجا ئۆپەرێتەکەیان تۆمار دەکەن ئەمەش دەستکەوتێکی تری هونەرمەند واحید مەرجانە.
بێگومان ئەگەر ئاوڕێک لە مێژووی شانۆی هەولێر بدەیەنەوە، گوزەرێک بەنێوە شانۆکارانی هەولێردا بکەین ،ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت ، ئەو شانۆکارانەی لە گۆرەپانی هونەری شانۆی بوونیان هەبووە ، چ لە رابردوو چ لە ئێستادا زۆربەیان لە رێگەی چالاکی قوتابخانەکان دەرکەوتوون بەجۆرێک وەکو پەیمانگایەکی هونەری بووە ، بۆ پێگەیاندنی ئەو هونەرمەندانە،بێگومان لەهەرسێ بەشە هونەرییەکە (شانۆ ، شێوەکار ، گۆرانی و میوزیک) بە دەیان کادری پێگەیاندووە، بەڵام من لەو باسەکورتەدا ،زیاتر هەڵوەستەم لەسەر بواری شانۆ کردەوە ، رۆڵی چالاکی قوتابخانەکان دەکرێت چەندین لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت.. بێگومان هونەرمەند زۆرن خۆیان بە قەرزاری چالاکی قوتابخانەکان دەزانن کە رەنگە من ناوی هەموویانم لە بیر نەبێت بۆیە ئەگەر لە ناونەهێنیان لە لەبیرم کردبێت لەم کورتە باسەدا داوای لێبووردنیان لێدەکەم…
لە چالاکی قوتابخانەکان چەندین بەشی سەرەکی بوونیان هەیە وەکو بەشی (رۆشنبیری ، شانۆ، میوزک ، شێوەکاری ) کە ساڵانە فیستیڤاڵ بۆ سەرجەم قوتابخانەکان ساز دەکەن خودی قوتابیان بەرهەمەکانی خۆیان پێشکەش دەکەن، لە کۆتاییدا باشترینەکان خەڵات دەکرێن ، جگە لەوەش پیشانگای تایبەتی بۆ مامۆستایانی پسپۆری هونەری دەکرێتەوە.
لە کۆتاییدا بەباشم زانی ئاماژە بە ناوی ئەوە بەرێوەبەرانە بکەم کەهەریەکەو بەپێی کاتی خۆی خزمەتێکی باشی بواری هونەرییان کردووە یەکەم بەرێوەبەر بەرێز “سوڵتان عەبدوڵاَ مردان “بووە لە نێوان ساڵانی (1955-1972) ،هونەرمەند “فوئاد ئەحەمە” لە نێوان ساڵانی (1972- 1974) ، هونەرمەند ” جەمال هیدایت عەبدوڵڵا” لەنێوان ساڵانی ( 1974- 1994)، هونەرمەند” ئیسماعیل سەعید ئیسماعیل” لەنێوان ساڵانی ( 1994- 1996) ، هونەرمەند “یەحیا خدر مەرجان” لە نێوان ساڵانی ( 1996- 1997)، بەرێز ” حەیدەر جەوهەر تەها ” لەنێوان ساڵانی ( 1997- 2000)، بەرێز “ئیسماعیل ئەبوبکر مستەفا” لەنێوان ساڵانی (2000- 2002) ، هونەرمەند “فەرهەنگ غەفوور” لەنێوان ساڵانی ( 2002- 2008) ،هونەرمەند “هوشیار واحید مەرجان ” لە ساڵی 2008 دەست بەکار بووە تائێستاش بە ردەوامە .
بۆ ئەم باسە سوودم لەم بەرێزانە وەرگرتووە:
- هونەرمەند” چەتۆ حەسن “پەیوەندی تەلەفۆنی.
- هونەرمەند “سەباح عەبدولڕەحمان ” پەیوەندی تەلەفۆنی.
- هونەرمەند “شاهین نەجەمەدین” دیدار.
- هونەرمەند “هۆشیار مەرجان” دیدار.
-چالاکی قوتابخانەکان- هەولێر “هەڵمەت کازم عەبدوڵڵا
