شیعر نەناسەكان لە شیعر دەدوێن.. سەدیق سەعید ڕواندزی

ئایا دەكرێت شیعر لە ڕێی كۆمێنتی فەیسبووكەوە هەڵبسەنگێنرێت؟ ئایا شاعیربوون بە پێوەری زۆری و كەمی كۆمێنتە؟ شیعری جوان و داهێنەرانە، ئەو شیعرەیە كە لە تیكتۆك لە شكرێك نەخوێندەوار و بێ ئاگا و میللی گوێی لێ دەگرن؟ دەكرێ شیعر وەك پێكهاتەیەكی زمانەوانی و بابەتی و مانایی، كورت بكەینەوە بۆ پۆستێكی چەند وشەیی؟ یان شیعر خوێنەوە و هەڵسەنگاندنێكی قووڵ و گەورەی دەوێت؟ ئایا ئەو شاعیرەی فەیسبووكی نییە و شیعرەكانی لەو ڕێگەیەوە بلاَو ناكاتەوە و كۆمێنتی بۆ نانووسرێت شاعیر نییە؟ دەتوانین شوناسی شاعیری جواننووس و داهێنەرانە، بدەینە پاڵ شاعیرێك و ئەزموونی دەیان ساڵەی پێنچ شاعیریش بە قسە فڕێدانێكی نێو تۆڕە كۆمەلاَیەتییەكان ڕەت بكەینەوە و بە كۆتاهاتوو ناوزەد بكەین ؟ ئەمانە و گەلێك پرسیاری دیكە، دەشێ لە پەراوێزی دنیای سۆسیال میدیا و مینبەرەكانی بلاَوكردنەوە بكرێن و مایەی هەڵوەستەكردن بن. بێگومان هەڵسەنگاندن و كردەی خوێنەوەی هەر دەقێكی ئەدەبی، وێرای ئەوەی لە ڕووی میتۆدییەوە دەبێ پەیڕە و لە میتۆدێك بۆ خوێنەوەی بكرێت، هاوكات پاشخان و تێڕوانینێكی هزرییانەی قووڵی دەوێت, بۆ ئەوەی ڕەخنەگر بتوانێت كۆدە شاراوەكانی ئەو دەقە بكاتەوە و بە دوای پرسیارە بێ وەلاَمەكاندا بگەڕێت. خوێنەوە و هەڵسەنگاندنی شیعر، خوێنەوەی دنیابینی و تێڕوانینی هزرییانەی شاعیرێكە كە لە شیعردا بەرجەستەی دەكات. بۆیە شیعر وەك تێكست، هەڵگری چەندین ڕەهەند و دەلالەتی شاراوەیە و ئەستەمە بە كۆمێنتێكی ڕاگوزەرانەی كەسێك، كە ڕەنگە لە هەموو ژیانی دوو دیوانە شیعری نەخوێنبێتەوە هەڵبسەنگێنرێت. خوێنەوەی شیعر، كردەیەكی هزریی و پرسیاریی ئاڵۆزە و دەبێ هەموو لایەنە هونەری و بابەتییەكانی دەقەكە بگرێتەوە، هەر لە زمان و واتاوە، تا دەگاتە كۆدە شاراوەكانی دەق، كە پرسیار لای خوێنەر دروست دەكەن. شیعرو ئەزموونی شیعری شاعیرێك بە تەنها، لە ڕێگەی پۆستێك و قسەیەكی سادە ڕەت ناكرێتەوە، ئێمە كاتێ ئەزموونی شاعیرێك ڕەت دەكەینەوە و ئەەزموونی شاعیرێكی دیكە بە داهێنەرانە دەناسێنین، دەبێ ئەرگۆمێنتی شیعریمان پێ بێت، بۆ ئەوەی بیسەلمێنین كە ئەوەی دەیڵێین ڕاستە و ئەزموونی ئەم شاعیرانە كۆتایان هاتووە. بە داخەوە ئێستا بە هۆی زۆربوونی مینبەرەكانی گوتن، ئێمە ڕاو بۆچوونی كۆمێدی و سەیر لەلایەن خوێنەران و نووسەران و كەسانێك دەبینین و دەخوێنینەوە، كە پارادۆكسی گەورە لە بۆچوونەكانیان هەیە و نووسینەكەیان دەریدەخات كە ئەوان چەند بێ ئاگان لە دنیای شیعر و هەڵسەنگاندی شیعری. گەرچی ئەم جۆرە بۆچوونانە، لە نێوەندی ئەدەبی كوردیدا هیچ ئەرزشێكیان نییە، بەلاَم ڕەت كردنەوەیان پێویستە بۆ ئەوەی ئەم جۆرە نووسینانە لەلایەكەوە نەبێت بە مۆد و لەلایەكی دیكەشەوە، هەموو كەسێك بوێری ئەوەی نەبێت خۆی بە شیعر بە ناو شیعر ناسەوە هەڵبواسێت. لەو ڕۆژانەدا، هاوڕێیەكی شاعیر كورتە نووسینێكی كەسێكی بە ناوی (ڕێبوار مەلا زادە) بۆ ناردم، كە لە پۆستێكدا نووسیویەتی:_( لە ئێستادا كۆمەڵێك شاعیری وەك عەبدولاَ پەشێو، قوبادی جەلیزادە، كەریم دەشتی، جەمال غەمبار، سەباح ڕەنجدەر) و زۆری تریش، لە ڕووی شیعرییەوە كۆتایان هاتووە و باشتر وایە چیتر (میعر) بە ناوی شیعر نەنووسن. لە شیعر نووسیندا خانەنشین بن). بێگومان بە تەنها قسەیەكی لەو شێوەیە، پێویستی بە دەیان خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی وردی ئەزموونی ئەم شاعیرانە هەیە، چونكە شیعرێك، بە تەنها ناكرێتە پێوەر بۆ هەڵسەنگاندنی ئەزموونی شیعری شاعیرێك. ئەم جۆرە بۆچوونانە، تەنها لای ئێمە هەیە، كە كەسانێك بوێری ئەوەیان هەبێت، سووك و ئاسان ئەزموونی شیعری شاعیرانێك بە كۆتاهاتوو وەسف بكەن، بە بێ ئەوەی بوێریی و شارەزایی ئەوەیان هەبێت، پێمان بڵێن چۆن و بۆچی ئەم شاعیرانە بە سەر چوون؟ چۆن ئەزموون و شیعری پێنچ شاعیری جیاواز، بە قسەیەك كۆتایی دێت؟ بێگومان منیش وەك خوێنەرێك دەزانم ڕەنگە لەو شاعیرانە هەبێت، لە ئێستادا شیعری سادە و ساكار بنووسێت و ئەزموونەكەی وەك دوێنێ نەبێت، بەلاَم ئەمە بە قسە ناكرێت، بە هەڵسەنگاندن و بەراوردكردن و ئەرگۆمێنتی شیعری دەكرێت، بۆ ئەوەی بۆچوونەكەمان شیاوی خوێندنەوە بێت و شوێنی خۆی بگرێت. هەر لەم نووسینەیدا، ئەم بەڕێزە دەنووسێت (كەریم دەشتی شاعیرێكی ئیرۆتیكییەو و شیعرەكانی كردۆتە كەناڵێكی پۆڕنۆ). بێگومان هەر كەسێك شیعر ناسبێت و ئەزموونی شیعری ئەم شاعیرەی خوێنبێتەوە، ئەوە دەزانێت كە دەشتی نە شاعیرێكی پۆرنۆییە، نە ئیرۆتیكی، بەڵكو شاعیرێكی زۆر بە ئاگا و زانیاریی و هوشیارییەكی شیعری گەورەشی هەیە. بوونی شیعرێك یان وێنەیەكی سێكسی و ئیرۆتیكی، ئەزموونی شاعیرێك ناكاتە پۆڕنۆیی، ئەم جۆرە بۆچوونانە، بۆچوونی بێ ئەرزشن و تەنها قسەی نێو تۆڕە كۆمەلاَیەتییەكانە و لای شیعرناسان هیچ بەهایەكی ئەدەبی و ڕەخنەیی نییە. هەر لە درێژەی ئەو نووسینەیدا، زادە بڕوای وایە ئەو بە ناو شیعریی و شۆخییەی كە دەڵێت (لە كێی وەرە خەونم) لە شیعری ئەم شاعیرانە هونەریترو داهێنەرتر و ئەدەبیترە، چونكە هەزاران كەس گوێ لێ دەگرن و لە تیكتۆك سەیری دەكەن . من سالاَنێكی زۆرە دەڵێم، خوێنەرانێكی زۆر لە نێو ئێمە هەن، كە شیعر بە تۆپانی تێگەیشتوون، بۆیە بڕوایان وایە جمهوری كێ زیاتر بێت ئەو شاعیرترە، بێ ئاگا لەوەی هەر كاتێك شیعر هێندە سادە و میللی و بازاڕیی بووەوە، ئەوا ئێمە لە بەردەم شیعر نین. ئەم بۆچوونە، دەریدەخات كە ئەم بەڕێزە چەند شیعر ناسە و چەندیش لە شیعر وەك ژانرێكی هونەری گەیشتووە. هەڵبەتە ڕاست دەكات، شیعری ئەو دكتۆرە لە شیعرەكانی ئەم شاعیرە زۆرتر هەواداری هەیە، بەلاَم ئایا شیعر وەرزشە بە كەمی و زۆری هەوادار پێوانە بكرێت؟ یان ژانرێكی هونەریی و بژاردەییە؟ دواجار دەمەوێ ئاماژە بەوە بدەم كە خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی شیعریی، كردەیەكی هزریی قووڵە و ڕامان و بیركردنەوەی دەوێت. ناكرێت شاعیرێك كە دەیان شیعری داهێنەرانەی هەیە، بە میعرنووس بناسێنین و ئەوەشی شیعرەكەی بۆتە بابەتی كۆمیدیا و گاڵتە پێكردنی نێو تۆڕە كۆمەلاَیەتییەكان و دەڵێت لە كێی، بەرانبەرەكەشی پێی دەڵێت لە بن ئەو دارەم، بە شاعیر بزانین و بڕوامان وابێت ئەو میعرەی دەینووسێت شیعرە. هیوادارم شیعر نەناسەكانی ئێمە، واز لە هەڵسەنگاندنی شیعر بێنن، چونكە مانای وانییە ئەوەی ئەكادیمی بوو شیعر ناس بێت، مەگەر مسعود محمەد هیچ بڕوانامەیەكی ماستەر و دكتۆرای لە ئەدەبی كوردی و شیعری كلاسیكی كوردی هەبوو؟ كەچی چ عەبقەریەك بوو لە خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی نالی وحاجی قادری كۆیی.

*ئەم بابەتە لەڕۆژنامەی هەولێر ژمارە (3991 ) ڕۆژی 9/1/2024 بلاَوكراوەتەوە.

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.