وانەکان لەسەر پۆپۆلیزم و دیموکراسی.. نووسینی: ئێکۆ ئێرنادا.. وەرگێڕانی: گۆران عەبدوڵڵا

لەگەڵ دەستبەکاربونی دۆناڵد ترامپ و گەڕانەوەی وەک سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کاریگەری سیاسی وەک خاڵێکی سەرەکی گفتوگۆکانی جیهانی لەسەر دیموکراسی دەمێنێتەوە. هەڵبژاردنەوەی دووبارەی ترامپ تەنها ڕەنگدانەوەی بێزاری دەنگدەران نییە؛ بەڵکوو ئاماژەیە بە کێشە قووڵترەکانی بەڕێوەبردنی دونیای ئەمڕۆ دەکات.

لێکچونەکانی نێوان سەرهەڵدانەوەی ترامپ و نموونە مێژووییەکانی پۆپۆلیزم، وەک گەیشتنی لویس بۆنابارت Louis Bonaparteبە دەسەڵات، ڕوانگەیەکی سەرنجڕاکێشمان نیشاندەدات. کارڵ مارکس بە شێوەیەکی گاڵتەئامێزانە ناوبانگی بۆنابۆرتی وەک کەسێکی “شێواو و بێتوانا” وەسفکرد، سەرکێشی و کەموکوڕییەکانی خۆی لە پشت “دەمامکی مەرگی ئاسنینی ناپلیۆن” دەشاردەوە. لە “هەژدەی برۆمێری لویس بۆنابارت”دا، مارکس وردەکاری ئەوەی خستەڕوو کە چۆن بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ململانێی چینایەتی ڕێگەیان بۆ گەیشتنی کەسانی نەگونجاو بە دەسەڵات خۆشکرد. ئەم دینامیکیەتە، وەک پیتەر وین-براون Peter Winn-Brown لە “گەڕانەوەی دووەم: بەشی یەکەم – زیندووبوونەوە” دەیخاتەڕوو، هاوشێوەی سەرهەڵدانەوەی ترامپە.

وەک ئەوەی وین براون جەختی لەسەر دەکاتەوە، توانای ترامپە لە ئیستغلالکردنی ناڕەزایەتییە کەلتووری و ئابوورییەکان. ئەم چیرۆکەی قوربانی بوون و یاخیبوون دژی چینی باڵادەست هاوشێوەی ئەو ڕەوتانەیە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، بەتایبەتی ئەندەنووسیا، کە لەوێ وتاری پۆپۆلیستی بە شێوەیەکی بەرچاو شێوەو شکڵی داوە بە هەڵمەتەکانی هەڵبژاردن.

هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەندەنووسیا لە ساڵی ٢٠١٩ دینامیکیەتێکی هاوشێوەی دەرخست. کاندیدەکان وەک پرابۆ سوبیانتۆ بانگەشەی پۆپۆلیستییان بەکارهێنا بۆ کۆکردنەوەی پشتگیری، تەرکیزیان لەسەر سیاسەتی ئابووری نەتەوەیی و ڕەخنەگرتن لە کاریگەری بیانی کرد. ئەم پەیامانە بە قووڵی لەگەڵ دەنگدەرانی بێ هیوابوو لە نایەکسانی ئابووری دەنگی دایەوە. ئەم هاوتەریبییانە ئەوە دەردەخەن کە چۆن پۆپۆلیزم، چ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان یان لە ئەندەنووسیا، بە کەڵک وەرگرتن لە نائارامییە کەلتووری و ناڕەزایەتییە ئابوورییەکان گەشە دەکات.

هەوڵەکان بۆ ناڕەوا کردنی ڕابەرە پۆپۆلیستەکان زۆرجار ئەنجامی نەخوازراوی هەیە، وەک مارکس لە ڕەخنەکەی لە رکابەرەکانی بۆنابارت تێبینی کرد. کەسایەتییەکان وەک ڤیکتۆر هیوگۆ و پییەرجۆزێف پرۆدۆن، بە هەوڵدان بۆ کەمنیشاندانی بۆنابارت، بە شێوەیەکی نەخوازراو پێگەیان بەهێز کرد. وین براون ئاماژە بە دینامیکێکی هاوشێوە لە سیاسەتی مۆدێرندا دەکات، کە تێیدا هەوڵەکان بۆ لابردنی ترامپ چیرۆکەکەی وەک قوربانی زوڵمی چینی باڵادەست بەهێزتر دەکات. ئەمە ئەو پێویستیە ستراتیجیە دەردەخات کەدەبێت هۆکارە بنەڕەتییەکانی ناڕەزایەتی خەڵک چارەسەربکرێت نەوەک تەرکیزکردن لەسەر ڕابەرە تاکەکەسییەکان.

وین براون ڕەخنە لە شکستی پارتی دیموکرات دەگرێت لە پەیوەندیکردن لەگەڵ دەنگدەرانی چینی کرێکار، خاڵێک کە لە سیاسەتی ئەندەنووسیاش دووبارە دەبێتەوە. کاندیدە پێشکەوتنخوازەکان لە ئەندەنووسیا زۆرجار کێشەیان هەیە لە پەیوەندیکردن لەگەڵ کۆمەڵگە گوندنشین و ئابووری لاوازەکان کە تێیاندا گەشەسەندن نایەکسانە. هەردوو وڵات پێویستی بزووتنەوە پێشکەوتنخوازەکان دەردەخەن بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئابوورییەکان لەگەڵ ڕێزگرتن لە شوناسە کەلتوورییەکان بۆ گەڕاندنەوەی متمانە.

چەمکی “زنجیرەی یەکسانی”ی شانتاڵ موف Chantal Mouffe ڕێنمایی پێشکەش دەکات بۆ پڕکردنەوەی کەلێنی نێوان بزووتنەوە پێشکەوتنخوازەکان و دەنگدەران. ئەم ڕێبازە پەیوەندی بە یەکگرتنی ناڕەزایەتییە جیاوازەکانەوە هەیە لەژێر دیدێکی هاوبەشدا، جەخت لەسەر هاوپشتی دەکات لە بری دابەشبوون.

بەشداریکردن لە حوکمڕانی ڕێگایەکی تری بەرەوپێشچوون پێشکەش دەکات. زانای سیاسی ئارکۆن فونگ Archon Fung پشتگیری لە مۆدێلەکانی وەک بودجەی بەشداریکردن دەکات، کە هاوڵاتیان بەهێز دەکات بۆ بەشداریکردن لە بڕیاردان. لە شارەکانی وەک سورابایا، بەشداریکردن لە بودجە سەرکەوتوو بووە لە باشترکردنی لێپرسینەوەی دیموکراسی و دروستکردنی هەستی خاوەندارێتی لە نێو دەنگدەراندا. لەگەڵ ئەوەشدا، بزووتنەوە پێشکەوتنخوازەکان دەبێت سیاسەتەکانیان بە کاریگەری بگەیەنن بۆ ئەوەی لەگەڵ دەنگدەران لە سەرانسەری جیاوازییە کەلتووری و ئابوورییەکان دەنگ بداتەوە. ئەو سیاسەتانەی جەخت لەسەر گشتگیری و سوودی ڕاستەوخۆ بۆ گرووپە پەراوێزخراوەکان دەکەن دەتوانن وەک هێزێکی یەکگرتوو کار بکەن. بۆ نموونە، چوارچێوەکردنی بەرنامەکان وەک دەستگەیشتن بە چاودێری تەندروستی یان گەشەپێدانی ژێرخان وەک ئامرازێک بۆ یەکسانی و بەهێزکردنی ئابووری، کەلێنەکانی لێکتێگەیشتن و پشتگیری پڕ دەکاتەوە.

زیندووبوونەوەی سیاسی ترامپ درزەکان لە سیستەمە دیموکراسییە جیهانییەکان دەردەخات، بەڵام هەروەها دەرفەتێک بۆ تێڕامان و چاکسازی پێشکەش دەکات. لە کاتێکدا وین براون جەخت لەسەر کەموکوڕییە گرنگەکان دەکات، بەڵام لە چارەسەری کردەیی کورت دەهێنێت. بە وەرگرتنی وانە لە ئەندەنووسیا، بزووتنەوە پێشکەوتنخوازەکان لە ویلایەتە یەکگرتووەکان و شوێنەکانی تر دەتوانن سیاسەتێک دابڕێژن کە نایەکسانی ئابووری، نامۆبوونی کەلتووری و بێهیوابوونی سیاسی چارەسەر بکات.

لە هەمان کاتدا، ڕابەران دەبێت دیدێکی ڕوون و گشتگیر بخەنەڕوو کە کۆمەڵگە جیاوازەکان لەژێر ئامانجە هاوبەشەکانی یەکسانی و دەرفەتدا یەکبخات. چەمکی “پۆپۆلیزمی پێشکەوتنخواز”ی نانسی فرەیزەر Nancy Fraser ، بزووتنەوەیەک کە دادپەروەری ئابووری لەگەڵ گشتگیری کەلتووریدا تێکەڵ دەکات، چوارچێوەیەکی سەرنجڕاکێش بۆ ئەم هەوڵە پێشکەش دەکات.

چ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان، ئەندەنووسیا، یان شوێنەکانی تر، بزووتنەوە پۆپۆلیستەکان تەحەدا دەکەن بۆ دووبارە بیرکردنەوە لە مەبەست و ئەولەویەتەکانی دیموکراسی. داهاتووی سیستەمە دیموکراسییەکان لە بەرەنگاربوونەوەی ئەم گۆڕانکارییانەدا نییە، بەڵکو لە باوەشپێداکردنیاندایە بۆ دروستکردنی چوارچێوەیەک کە ڕیشەی لە هاوپشتی و مەبەستی هاوبەشدا هەبێت. ئەو ڕابەرانەی گوێ دەگرن، خۆیان دەگونجێنن و بە مەبەستەوە کار دەکەن دەتوانن دیموکراسی بۆ سەردەمێکی نوێ پێناسە بکەنەوە.

وەرگێڕانی: گۆران عەبدوڵڵا

سەرچاوە:

جاکارتا پۆست/تۆڕی هەواڵی ئاسیا
https://opinion.inquirer.net/180409/lessons-on-populism-and-democracy