جوانى مێژوو لە (وەرزەکانى بەرنگاری)دا.. یوسف محەمەد بەرزنجى

تێچاندن
ئەمڕۆ سۆشیال میدیا بەهەموو جۆرو ڕەنگێک بەشێکى زۆرى بەرفراوانى بۆتە خاشاکى ڕۆژگارو جوانییەکانى ژیان و مێژوویان شێواندووە، کۆمەڵێک خەڵکى نێو میدیا بەگشتيى زۆرێک کاریگەرى بەرچاویان هەیە لەشێواندنەکانداو تێکدانى هزرى بەشێکى کەسانى نێو کۆمەڵگەو کاریگەرى بەرچاویان وەک تارمایى بەسەر گەنجان وخۆشباوەڕانى نێو کایە ڕۆشنبیرى وکۆمەڵایەتى و سیاسییەکانەوە هەیە،زۆرێک لەو کەسانەهەر ڕۆژێک لەسەر فاک وفیکێک و بالۆریەکن و مەبەستیان تەنیا تێکدانى ئارامى و ئاسودەیی خەڵک و دەستکەوتنى بڕێک ماددەیەو هیچ بەهاو سودێک لە مەبەستەکانیاندا نیەو هیچ بیروباوەڕو هزرێک لە بەهاى مرۆڤایەتیاندا نییە!! ئەوان لە ناو میدیادا بە ئاراستەو شێوەیەک کاردەکەن و نێوەندەکە قۆرخدەکەن کە بەلایانەوە گرنگ نییە کۆمەڵگەو نەوەکان بەکام ئاقارو ئاراستەدا دەڕۆن و بەرئەنجامم بەچیدا دەکەوێتەوەو خەڵک توشى چ دۆزەخ و کارەسات و سەرگەردانیەک دەچێت و بەمەش دەیانەوێت ڕەوتى مێژوو ڕووداوەکان سەرەو بن بکەن و بەهۆکارى مەبەستدار لە بەر چاوى نەوەو گەنجانى بخەن و خەڵک وخۆشیانى پێوە ناشیرین بکەن.

(وەرزەکانى بەرەنگارى)
ئەم کتێبە بیرەوەرى بەڕێز(شۆڕش ئیسماعیل) پێشمەرگەو تێکۆشەرێکى دێرینە، خاوەنى ئەزمۆن و شارەزاى چیاو لوتکەو دۆڵو گوندودەشتەکانى گەرمیان وکوێستانە،بیرەوەرییەکانى(٧٦٣)لاپەڕەى قەبارە گەورەى وەزیریییە،(مێژووى ڕووداوبەسەرهاتەکانى تەمەنى خەبات وپێشمەرگایەتیم تاساڵى ١٩٨٥ـــ بەرگى یەکەم) کتێبەکە لە چاپخانەى کارۆى سلێمانى ساڵى ٢٠٢٥ بەشێوەیەکى جوان چاپکراوە، شایانیی ئەوەیە خوێنەران ئەوانەى حەزیان بەمێژووى زارەکى و گێرانەوەیە بیخوێنەوە، کتێبەکە پشتى بەیادگەو خەیاڵى گێڕانەوە لە تۆمارکردنى ڕوداو قەوماوەکان وەک مێژووى دەڤەرو ناوچەکە بەستووە، ئەم مێژووەش دەتوانین لە ساڵى ١٩٥٠ــ ١٩٨٥وەک بەرگى یەکەم سەیرو دیارى بکەین.

ژیان لە شاردا
بەڕێزشۆڕش ئیسماعیل، دەسپێکى مناڵى وگەنجى لە شارى سلێمانى وگەڕەگى مەڵکەندى و گۆیژەو پیرمەنسور حاجى حان وشێخ محێددین، بەڕێکردووە یان گوزەراندووە، ساڵى ١٩٧٤ بۆتە پێشمەرگە،پلەکانى پێشمەرگایەتى تا سەرتیپ و ئەندامى مەکتەبى عەسکەرى و لیێپرسراوى مەڵبەندو مەکتەب وتا وەزیرى پێشمەرگە بڕیووە،برایەک و باوکى بەدەستى بەعسییەکان شەهیدکراون، ئەوان خێزانێکى مام ناوەندو خوێنەوار بوون، زۆرێک لەخەڵکى سلێمانى دەیان ناسێت،زۆرێکمان ئەوانەى حەزیان لەمێژوو خوندنەوەیە،زۆرێک لە ياداشتيى هونەرمەندان و شاعیران ونووسەران و کەساتییە سیاسیى و ڕۆشنبیرو کۆمەڵایەتییەکانمان بینیوەو خوێندۆتەوە جا ناوخۆیى یان جیهانى بێت.هەر لە بیرەوەرییەکانى وەفایى،ڕەفیق حلمى،ئەحمەدتەقى،ئەحمەد خواجە، … تابیرەوەرییەکانى زۆرێک لەپێشمەرگەو کەسەیەتییە جۆربەجۆرەکانى دیکەش، زۆرێک خۆیان بەقارەمانى ناو ڕووداو کارەساتەکان دەنرخێنن، زۆرێکى تر لە پەرواز و دورەپەرێزی و بێلایەندا خۆیان خستۆتە ناو مێژووى کارەسات وقەوماوەکانەوە، لەبیرەوەرییەکاندا هەندێکیش خاوەن بڕیاو سەرکردەو کاربەدەست بوون، دەبنە فریشتەو وەک پەڵە هەورێکى خەیاڵ ئامێزى ناو چیرۆک و ڕوداوەکان دەردەکەون، وەک نەبایان دیبێت نەباران، بیرەوەرى و مێژووى زارەکى بەلاى گەلان و میللەتانەوە زۆر گرنگ وپڕبایەخن، دەبێت کارەسات و ڕووداو قەوماوەکان بێ ڕوتوش و پێدا گوتن و قەبەکردن و وشە فڕێدان، وەک خۆیان بە تێڕوانینى واقیعبینانە بگێڕدرێتەوەو تۆمار بکرێت، نابێت مافى کارەکتەرو بەشداربوانى نێو ڕووداوەکان و قەوماوەکان فەرامۆش بکرێت، یاخود لەپەراوێزدا لێیان بدوێین، تۆمارکرکردنى بیرەوەرى و یاداشت گەر لەهەلومەرج وکاتى خۆیدا هەنێ سەرە قەڵەمى لێتۆمار،یان یاداشت بکرێت، وەک مێژوو زۆر پێویست و گرنگ وبەسوودە، گەر پشت بەیادگەوبەڵگەنامەو کاتى دواتر ببەسترێت دەبێت بەویژدانەوە بابەتەکان تۆمار بکرێت ومافى گشتى وتاک فەرامۆش و خۆلە گێل کردنى تێیدا کەمبێت، دیارە پاشان مێژوو لەلێکۆڵینەوەو بەدواداچوونەکانى رەحم بەخاوەنى یاداشت وبیرەوەرییەکان ناکات و بە کۆرەبابایدا دەچێتە خوارەوەو دەیخاتە ناو دادگاو ترازووى مێژووى ئایندەوەوتوێژینەوەو لێکۆڵینەوەو هەڵسەنگاندنى وردى بۆ دەکات.

ئەم بیرەوەرییانە
ئەم بیرەوەریانەى بەڕێز شۆڕش ئیسماعیل، وەزیرى پێشمەرگەو، هاوڕێکانى ئەو وەک مێژووى زارەکى ویاداشت و بیرەوەرى کە چاپکراون و دیتومانن، زۆر پێویست و گرنگ وبەکەڵکن، چونکە ئەم بیرەوەریانەو ئەوانى دیکەش قۆناغ و هەلومەرجى سیاسیى و کۆمەڵایەتى و ئابوورى ئەوێ ڕۆژانى ساڵ و وەرزە جیاوەزەکانى گەلەکەمان دەخەنە ڕوو وێنە ئەو ڕۆژە سەختانەى گەل و نیشتمانەکەمان پێدا گوزەرى کردووە، وەک مێژوو بەرچاو ڕونی وڕێنمایمان دەکات، نەوەکانى ئێستاو ئایندەش کە بەو دۆخ ومێژووەدا گوزەریان نەکردووە، دەتوانرێت بەهۆى بیرەوەرییەکانەوە ئاشنابن، تێبگەن ئازارو نەهامەتى و ڕۆژە سەخت ودژوارەکان چین، برسێتى و کاولکردنى گوندو شارۆچکەو دروستکردنى ئۆردوگا زۆرەملێکان و سوتماککردن نیشتمان لەکام مێژوو سەدەدایە، ئەنفال و کیمیاباران و گواستنەوەو وێرانکردن لەکام مێژوو قۆناغدا دەکەونە نێوەندى مێژووى گەلەکەمانەوە.

وەرزکانى بەرەنگارى
ئەم کتێبە زمانێکى سادەو جوانى گێڕانەوەى هەیە، نووسەر پێشمەرگەى ناو ڕوداو قەوماوەکانە، لە شارو گوندەکاندا،تا ئەم تەمەنەى خۆى قوربانى گەورەى بۆ نیشتمان داوە، بەزمانى شارو گوند، دۆخى ئەوێ ڕۆژێمان بۆ دەگێڕتەوە،لە ساڵى ١٩٧٤ــ ١٩٧٥ کەوتۆتە ناو ڕوداوەکانەوە خۆى شایەتى مێژوو قۆناغەکانە تا ساڵى ١٩٨٥، خۆى فەرماندەو هاوڕێى سەرکردەکانە، بەزمانى سادەو ساکار دەدوێت و پلار و ناشیرین کردن ناگرێتە بەرو، بەرانبەر بەهاوڕێ و سەرکردەکانى بەجوانى شیتەڵى ژیان وگوزەران لەگوندەکان و شارەکان دەکات، مافى داوە بەخەڵکى گوندو ژیان وگوزەران و موعانات وخەم و ئازارو شەونخونیانى بەهەندو بەڕێزەوە باس دەکات، هاوکارییەکانیان بۆپێشمەرگە بەوەفاوە دەنرخێنێت، بەوردى باسى ئەو خێزان وکەسایەتیانەى گوندەکان دەکات کە لە چایەکەوە لەدەمى خۆیان گرتۆتەوە تا جل وبەرگ و جۆرها یارمەتى ماددى ومەعنەوى تر کەپێشکەشى ڕۆڵەکانیان کردووە، هەمیشە پێشمەرگەو خەڵک لەئامێزى میهرەبانى یەکترا بوون بێ یەکترى نەبوون و نەژیاون، ئەو جوانى ومیهرەبانى خەڵک وگوندو چیاو ڕووبارەکان وەک تابلۆیەکى ڕەنگین باس دەکات و بەقەڵەمەکەى وێنەى کێشاوە، ئەو وهاوڕێکانى خۆیان بەقەرزاربارو میهرەبانى خەڵکى گوندەکان دەزانن، مێژووى ئەڕۆژگارەمان بەجوانى بۆ دەگێڕێتەوەو باسدەکات و پێی وایە ئەو مێژووە بەڕەنگاو ڕەنگى وجوانى دەمێنێتەوەو کەس بە ناشیرنکردن وشێواندنى قازانج ناکات.

سەردەمێکى دژوارو سەخت
لەم بیرەوەریانەدا زۆر بەجوانى وسەنگینى وەک فۆتۆگرافەرێک وێنەى ڕوداو کارەسات و سەختییەکانى ئەو ڕۆژگارەى چرکاندووەو بۆى تۆمارکردووین، هەر لەدڵڕەقى بەعس و هاو ئاوازەکانى کە جاش و جاسوسەکانن وهاوکارەکانیان چ ئازارێکیان هەر لەماڵ وێرانکردنەوە تا قەڵاچۆکردنى خەڵک و بێپاساوهێنانەوە وێنە گرتووەو خستونیەتە بەردەم مێژوو خوێنەرو لە پەرەگراف ودەستە واژەکاندا ڕەنگى داوەتەوەو بەڕاستگۆیانە لێی دواو ڕوداو کارەسات و قەوماو فرمێسک وخوێنى لە یاد نەکردووە کە بە سەر ڕۆڵەکانى گەلەکەیدا هاتووە، کەواتە خۆى نەکردۆتە پاڵەوان و خەڵک بەسەربازى بەردەمى، بەڵکو بەڕاستگۆییەوە ڕوداوەکان و شەڕەکان وخیانەت و تەسلیمبوونەوەو ملکەچى زۆرێکى وەک مێژوو خستۆتە بەردیدەو وەک گوێزى پاکراو لەمێژووەکە وەک خۆى لێی دواوە. بابەتەکانیشى قەبە نەکردووە، بەڵکو گێڕانەوەکان واقیعین.

مێژووى هاوڕێکانى
چۆن لەبیرەوەرییەکانیدا باسى گوند و خەڵکى شارى گێڕاوەتەوەو لەژیان و گوزەران و هەلومەرجى ئەوێ ڕۆژان دواوە، ئاواش زۆر بە بایەخ وڕێزو نەوازشەوە لەپێشمەرگەو فە رماندەو هاوڕێکانى تواناو ژیان و گوزەرانیان بەشداریان لەدۆخ و شەڕو ئازارو نەبوونى و کەمیین وهەڵوێستیان لەبەرانبەر دوژمن و سەربازو پیاوخراپ وجاشەکاندا وەک هەستکردن بە لیپرسراوێتى وئەرکى مرۆڤ دوستانەى خستۆتەڕو تەنانەت لەبەرانبەر خیانەت وتەسلیم بونەوەوزمانێکى جاش وسەربازەکاندا،بە زمانێکى سادەو ساکارو نەرم ڕووداو بەسەرهات و شەڕەکان دەگێڕێتەوە، تەنانەت وشەى ناشیرین وبێزراو لەکاتى ناخۆشى وشەڕو وێرانکردن وسوتانى گوندەکاندا لە دۆخى شەڕەکاندا بەکار ناهێنێت، ئەمەش سۆزو خۆشەویستى وسادەییى نوسەرو پێشمەرگە و فەرماندەى ڕاستەقینە پیشاندەدات و دەیخاتە ڕوو، هەندێ شەڕو ڕوداو چۆن باسکراوە ئاواش گێڕانەوەى بەسەرهات وقسەى پێکەنین ئامێزو کەسانى قسەخۆشى تێهەڵکێشى بابەتەکان کردووەو تەشویق و خۆشى بۆ خوێنەر فەرامۆش نەکردووە و لەبێزارى ڕووداوەکان دوریان ئەخاتەوە.

سەرنج وتێبینى بۆ ئەم بیرەوەرییانە
سەرنج وتێبینى نەک لە سەر کتێب بەڵکو لە سەر بابەتێکى ئاسای گرنگە و بۆ دەوڵەمەندکردن وڕاستکردنەوەو گرنگى پێدانە، بەڵام تەشەرلێدان و بچوکردنەوەى نوسەرو بابەتەکەو بەهەند وەرنەگرتنى و دەرچوون لە ڕەخنەى واقیعى بێپرنسیب وتەندروست و لە سنور تێپەڕین کارێکى خراپەو لە گرنگى نوسەرو ڕەخنەگر کەم دەکاتەوە، من لە خوێندنەوەى کتێبەکەدا هەندى بارى سەرنجم لادروست بوو بەهیوام، لە خزمەتى کتێبەکەو نوسەردابێت وسودى گشتى تێدابێت.
یەکەم: ڕێزبەندى بۆ گێڕانەوەى مێژووى زارەکى پێویستە، بۆیە ڕێزبەندى و قۆناغە مێژووییەکان لەم بیرەوەریانەدا کەمەو تێکەڵاوە یان زۆر کەم ئاماژەى پێدراوە.
دووەم:زۆرترین بیرەوەرییەکان ساڵانى ١٩٧٦،١٩٧٧،١٩٧٨…ى لەخۆ گرتووە، کە کەمترین ڕوداو هێزو تواناى پێشمەرگە لە وساڵانەدا دەردەکەون، بەڵام ساڵانى هەشتاکان تا هەشتاوپێنج کە زۆرترین ڕوداوى تێدایە ڕووى داوە کەمتر باسکراوە.
سێیەم:باسى ڕوداوێک کارەساتێک دەکات،یان کەسایەتییەک پێشمەرگەیەک،فەرماندەیەک ناوى شاردۆتەوە یان خۆى لێبواردووەو فەرامۆشى کردووە، جگەلەوەى ڕوداوەکە زیاتر لەچل ساڵ بەسەریدا گوزەراوە.
چوارەمین:باسى ڕێکخستنی شارەکانى زۆر بەکەمى کردووە زۆر گرنگى پێنەداوە، لەکاتێکدا ئەرکى ڕێکخستنى شارەکان و تێکۆشەرەکانى هیچى کەمتر نییە لەخەبات وتێکۆشانى پێشمەرگە، جگەلەوە خەباتى نهێنى زۆر سەخترە لەخەباتى پێشمەرگەو ئاشکرا، پێشمەرگە لە ناوچەى ئازادو شاخدا بوون.
پێنجەمین:کەرتى ژنان لەڕێکخستنەکاندا بەتایبەتى دواى ساڵى هەشتاکان برەوى پێدراوەو دامەزراوە،بەنمونە کەرتى شەهید(لەیلا) بەڵام ئەو لەلاپەڕەى سەرەتادا لێى دواوەو گرنگى پێداوە.
شەشەمین:هیچ نامە،بەڵگەنامە وبروسکەو بەیاننامەو نوسراوێک،پشت پێبەستن بۆتۆکمەیی بیرەوەرییەکان بەکار نەهاتووە ئەمەش لاوازى لەگێڕانەوەدا دەخاتە ڕوو،کەواتە پشتبەستن بەبەڵگەنامەى نوسراو زۆر گرنگە بۆ هەموو مێژووە نووسراوەکان.
حەوتەمین:وردەکارى کۆبوونەوە، هێرش وپەلاماردان، بۆسەنانەوە، هاتنە ناوشار، گەلێک ڕووداو پێویستى بەکەشفکردنى وردەکارى و پشتەوەى بابەتەکەو نهێنییەکانى هەیە تا خوێنەر مێژوو نهێنییەکانى بزانێ، چونکە بۆخوێنەر گرنگە، نەک ڕووکەشى بابەتەکە.
هەشتەمین،گێڕەرەوە هەر پشت بەمەدح وسەناوپێدا گوتن وپێداهەڵدان دەبەستێت،ڕەخنە دەستنیشانکردنى کە موکورتییەکان وکێشەکان لەگوندو ناوپێشمەرگەدا ناخاتە ڕوو،تەنانەت کێشە سیاسییەکان، کۆمەڵاتییەکان وەک کەلتوورو دابوونەریتیش….

١٤ى ئەیلول _٩_٢٠٢٥

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.