لە قوولایی ستراتیژییەوە، بۆ قووڵایی کێشەی کورد -5- … سمکۆ عەبدولکەریم
بەشی پێنجەم ….
داود ئۆغلۆ پێشخستنی سیاسەتی ئیقلیمی توركیا لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بەهۆكارێك دەزانێ بۆ سنوورداركردنی مەترسی لێكترازانی سیاسی لە ناوچەکەدا. لەم گۆشەنیگایەوە ئۆغلۆ پێگەیاندنی ئەمجۆرە سیاسەتە، بەپێگەیاندنێكی زۆرباش دەزانێت لەڕووی هەماهەنگی ستراتیژییەوە، بەدیاریكراویش لەقۆناغە تەكتیكییەكاندا.
بۆیە لەپاڵ سیاسەتەكانی دیكەی توركیا لەبەرامبەر كێشەی كورد، هەم لەناوخۆی توركیاو هەم لەبەرامبەر هەرێمی كوردستاندا، زیاتر دەمانگەێنێتە ئەو راستییەی كە توركیا تێگەیشتنێكی جدی نییە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، بەقەد ئەوەی خوازیاری ئەوەیە بەهەرشێوەیەك بێت رێگە لەو لێكترزانە بگرێت، كە وای بۆدەچێت لەئایندەدا رووبدات، بەشێوەیەك هیچی كەمتر نابێت لەوەدەرنانی توركیا لەبەلقان‌و دواتریش پاڵپێوەنانی بۆ ئەو سنوورەی ئێستای، كە ئەمەش بووە هۆی ئەوەی تائەم ساتەش زۆر لەسیاسییەكانی توركیا بەتایبەتی ئەردۆغان شەو تابەیانی خەون بەو رابردووە لەدەستچووەیانەوە ببینن.
لەمبارەیەوە ئۆغلۆ وای بۆدەچێت، كە ئەم بارودۆخەی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، وادەكات توركیا هەلوێستی زۆر جدی هەبێت، لەسەرخۆو شێنەیی بێت لەبەرامبەر داڕووخانی جیوسیاسی‌و ئابووری‌و رۆشنبیری، كە ئۆغلۆ پێشبینی دەكات ئەم داڕوخانە لەناوەڕاستی یەكەمی سەدەی بیست‌و یەكدا، بەقورسی بەسەر خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بشكێتەوە، بۆیە نابێت توركیا دەستەوەستان بێت‌و چوار مەشقی لێیدانیشێ‌‌و هیچ نەكات، ئەو نموونە بەوەدێنێتەوە كە توركیا كاتێك دەستبەرداری پاشماوەی عوسمانییەت بوو، دوڵەتی نەتەوەیی لەمیانی نەخشەیەكی رەگەزپەرستیدا هاتەجێی.
بۆیە ئۆغلۆ پەنابردنە بەر سیناریۆی تازە لەناوچەكەدا بەپێویست دەزانێ‌و دەڵێ: لەسەر توركیا پێویستە نەخشەی سیناریۆی پەیوەندیدار بەنیوەی یەكەمی سەدەی بیست‌و یەك لەچوارچێوەی ستراتیژیەتێكی بەرفراوانی ئیقلیمی بكێشێت.
هەر ئەم تێگەیشتنەشە وایكردوە، توركیا سیاسەتی نزیكبوونەوەی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست بگرێتەبەرو بەهێمنی‌و وریایی لەمەوداكانی فەلەستین‌و نەوت نزیك بكەوێتەوە، هەرچەندە راستەوخۆ دەستوەردانی نەبوو، بەڵام ئێستا تواناكانی پیشانداوەو پەرەیسەندوە.ئۆغلۆ مەسەلەی عیراق‌و كورد و ئاو بەیەكەوە دەبەستێتەوەو لەم رێگەیەوە دەڕوانێتە گەمە هەرێمییەكانی كە دەیەوێ هاوكێشەی سیاسی‌و ئابوورییەكەی هاوتەریب بەیەكەوە ئاراستە بكات و هەریەكەیان بخاتە خزمەتی ئەوی ترەوە، كە سەرەنجام هەرێمی كوردستان دەبێتە بەشێك لەیارییەكە، كە تێدا جگە لەدەستەكەوتنی ئارامییەكی كاتی‌و هەندێ دەستكەوتی ئابووری، هیچی تری لێشین نابێت، بەڵام ئەو رێگایە بۆ توركیا خۆش دەكات كە دەیگەێنێتەوە بەقوڵایی ئاسیا كە دەمێكە خەونی پێوەدەبینێت.
لەبەرامبەر ئەوەشدا هۆشیاری‌و تێگەیشتنێكی تەواو لای ئەمریكاو خۆرئاواو خودی پەكەكەش هەیە، بەتایبەتی دوای ئەوەی لەساڵی 2000 پارتی دادوگەشەپێدان لەرەحمی پارتی فەزیلەدا لەدایكبوو، وەك هەڵگری جۆرێك لەدیموكراتییەتی نەریتپارێزی‌و ناوەندگیری لەنێوان ئسلامییەتییەكی تەواو و دەستگرتوو بەعلمانییەتەوە، بەدرێژایی ئەو ماوەیەش توانی لەڕێگەی سیاسەتێكی نەخشە بۆكێشراو مەوداكانی ئەو رێگایە كورتتر بكاتەوە كە توركیا لەنەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست نزیكتردەكاتەوە، لەمیانی ئەو سیاسەتی ئیحتیواكردنەوە، كە سەرەنجام بەهۆی پێشهاتە تازەكان‌و بەتایبەتیش سەرهەڵدانی داعش دەستەكانی توركیا ئاشكراتر دەركەوتن، چونكە توركیا بەهۆی خۆ یەكلانەكردنەوەی لەرووی فیكرەوەو نەگیرسانەوەی لەوێستگەیەكی سیاسی دیارو رووندا ناتوانێ درێژە بەو سیاسەتەی پێشووی بدات.
وەك چۆن پێشتریش توركیا سەركەوتوونەبووە لەبەدەستەوەگرتن‌و بوونە خاوەنی سیاسەتێكی ئابووری بەهێز لەناوچەكەدا، بەئامانجی لانی كەمی خۆ بەكوێخاكردنەوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لەكاتێكدا توركیا خاوەنی سیاسەتێكی شكستخواردوی ئابوورییە لەرابردوودا، كاتێك لەساڵی 1986 ویستی لەرێگەی (پڕۆژەی بۆڕی ئاشتی) كە بریتی بوو لەگەیاندنی ئاو لەباشووری توركیاوە بۆ وڵاتانی نیمچە دورگەی عەرەبی، هەیمەنەی خۆی بۆ سەر زەمینی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بگەڕێنەتەوە، كە لەیەك كاتدا هەم پڕۆژەیەكی سیاسی بوو، هەم ئابووری.
لەم گۆشە نیگایەوە، ئۆغلۆ پێی وایە لەئێستادا توركیا كەوتۆتە ناوەندی نەخشە نوێكانی پەیوەندیدار بە”عیراق- كورد- ئاو” هەربۆیەشە پێی وایە دەبێت توركیا بەوردی‌و وریاییەوەو لەروانگەی ستراتیژیەتی ئوراسیادا، سوود لەقوڵایی ئاسیا وەربگرێت، دیارە بەبێ بوونی كاریگەری توركیاش لەسیاسەتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، توركیا ناتوانێ ئەو قوڵاییە ئاسیاوییە بەدیبێنێت.
ئۆغلۆ ئاماژە بۆ سیاسەتی توركیا دەكات بەئاراستەی باكوورو باشووری وڵاتی دوو رووبار، كە هەرێمی نەوتی‌و ئاوی لەخۆدەگرێت، وەك كاریگەرترین ئەو هۆكارانەو لەهەمان كاتدا بەمەرترسیداریشی دەبینێ، لەهەمانكاتیشدا وای بۆدەچێت كە ئەمە كێشەی كوردو عیراقیش دەگرێتەوە، وەك دووكێشەی چاوەڕوانكراوی دەركەوتوو لەروانگەی ستراتیژیەتێكی تازەدا.
هەموو ئەم ئاماژانەش، ئاماژەی زۆر روونن، بۆ ئەم سیاسەتە تازەیەی توركیا، بەومانایەی چۆن دەیەوێ‌‌و بەچ رێگایەكدا بگەڕێتەوە سەر ئەو نەخشەو هێڵە كاریگەرەی، كە پێیان وایە دەبێتە هۆی كاریگەرتركردنی ستراتیژیەتی توركیا، بەئاراستەی گەڕانەوە بۆ قوڵایی ستراتیژی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
دیارە ئۆغلۆ پێشبینی ئەوەشی كردوە كە لەناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا زنجیرەیەك لەنائارامی لەسەر بنەمای رەگەزپەرستی سەرهەڵدەدا، لەم روانگەیەوە رۆڵی توركیا دەخاتەڕوو، دەخوازێت لەچارەسەركردنی ئەم نائارامیانەدا، توركیا ببێتە ناوەندی چارەسەكردن لەمەودای دووردا، كە دەكرێ ئەم سیاسەتەی ئێستاشی لەبەرامبەر هەموو ئەو رووداوانەی لەناوچەكەدا روودەدەن، لەم تێگەیشتنەی سەرەوەدا ببینینەوە، كە چۆن دەیەوێ، لەروانگەی جیورۆشنبیرییەكی بەرفراواندا، ئەو رۆلە سەرەكییە ببیینێ لەئیدارەدانی ململانێكاندا، بۆ ئەوەی نەبێتە تەنیا لایەنێكی كاریگەری لاوەكی‌و مەودا كورت، بەڵكو رۆڵی دامەزرێنەرو هێنانەدی ئاشتیش ببینێ لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا.
ئەمەش دوای ئەوەی كە ئەحمەد داودئۆغلۆ دەگاتە ئەو تێگەیشتنەی كە عیراق‌و كێشەی كورد پێویستیان بەهەڵسەنگاندنێكی ئارام هەیە، لەكاتێكدا كێشەی كورد تایبەتمەندی جیهانی وەرگرتوە، بەهۆی ئەو ناڕوونیەی باڵی بەسەر عیراقدا كێشاوە، ئەمەش لەچوارچێوەی دیاریكردنی بەرژەوەندییەكاندا كە بۆتەهۆی تێپەراندنی تێگەیشتنی سنووری سیاسی لەلای زلهێزەكان، كە كاردەكەن بۆ ئامادەكاری باڵادەستی دەسەڵاتیان لەرێگەی سیاسەتی خۆسەپاندنیاندا لەبەرامبەر ئەو دۆخەی كە هەیە، ئەمە وێڕای بانگەشەكردنی پاراستنی سنووری سیاسی ئێستاو قانونی نێودەوڵەتی. لەم كتێبەدا ئۆغلۆ مەترسییەكانی خۆشی نەشاردۆتەوە، كە لەروانگەی ئەم پێشبینیە تازانەداو لەسایەی قەیرانی دابەشكاری ناسنامەو خراپبوونی پەیوەندی نێوان دەوڵەت‌و كۆمەڵگا، توركیا رووبەڕووی مەترسی تازە دەكاتەوە.
لەم چوارچێوەیەشدا ئەحمەد داودئۆغلۆ لانی كەمی ئەو رێوشوێنانەی دەبنە هۆی سەرخستنی سیاسەتی توركیا لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەهەریەك لەجیورۆشنبیری‌و جیوئابوری-دا دەبینێتەوە، ئەمەش بەگرتنەبەری سیاسەتێكی نەرمی دەرەكی، لەسەربنەمای هاوبەش، لەنێوان تەكتیك‌و دیپلۆماسیەت‌و سەربازیدا.
ئۆغلۆ لەسەرجەمی بۆچوونەكانیدا لەچوارچێوەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و كیشەی كورددا، پێی وانەییە كە بەتەنیا پەنابردنە بەریەكێ لەو هۆكارانەی ئاماژەی بۆ كردون بەس بێت بۆ سەركەوتنی توركیا لە هاوكێشە سیاسییەكاندا، ئۆغلۆ هەموو بۆچوونەكانی خۆی دەخاتە خزمەتی ئەوتێگەیشتنەی كە چۆن‌و بەچ شێوەیەك دەكرێ رێگە لەهەر جۆرە دەستێوەردانێكی دەرەكی‌و وڵاتانی زلهێز بگیرێ، چۆن دەتوانرێ كوردو كێشەكەی بەتوركیاوە بلكێندرێ‌‌و ئەو هەستە، گەشەی پێبدرێ كە زۆربەی كوردەكان، پێش ئەوەی وەك كورد بیربكەنەوە وەك توركیاییەك هەستن‌و دانیشن.
ئەم سیاسەت‌و بیركردنەوانەش هۆكارێكن بۆ بێهیزكردنی مەرجەعیەتی بیری نەتەوەیی‌و بەهێزكردنی ئەو مەرجەعییەتە كۆمەڵایەتییەی كە ئۆغلۆ بەپێویستییەكی حەتمی دەزانێ بۆ گەمارۆدانی كورد وەك نەتەوەیەكی جوداخواز، ئەمەش بەدابڕاندنی لەسیاسەتی نێودەوڵەتی‌و ئیحتیواكردنی لەچوارچێوەی سیاسەتی ناوخۆی توركیادا، بەدابینكردن‌و پێدانی هەندێ ماف كە حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عیراق، هەر لەسەرەتاوە بەكوردیان داوە.
