حهجكردنێك بهخهیاڵ لهڕۆمانی مهككهدا … سهدیق سهعید ڕواندزی
تیمهی بهشێكی زۆری ئهوڕۆمانانهی نووسهرانی فارس نووسیویانه، بهلایهنی كهمهوه ئهوانهی من خوێندوومنهتهوه، تیمهیهكی ساده، بابهتێكی ساكاربوونه.ڕووداو لهوڕۆمانانهدا، ڕهنگه ڕووداوێك بێ، ئاڵۆز نهبێت كهههموومان پێی ئاشنا نهبین، بهڵام ئهم ڕووداوانه دهبنه جێگهی سهرنجی خوێنهروههڵوهستهكردنی. ئهمهوێرای ئستاتیكای گێڕانهوه لهودهقانهدا، كههونهركارییهكی هێندهجوانی تێدایه، كه سهرنجی خوێنهر ڕابكێشن. خوێنهركهڕۆمانی(لهمهككه)دا دهخوێنێتهوه، سهرسام دهبێت لهوههموو هونهركاریهی لهوهسفی شوێن وكهرستهوكارهكتهرهكان، بهزمانێكی سادهكراوه.
وهك ئهوهی خوێنهرخۆی كارهكتهری ئهوڕووداوانه بێت و لهپهیوهندی دابێت لهگهڵ شتهكان. من وام ههست دهكرد، ئهوه خۆمم سواری ئهوجێبه بوومه كهمهترێك لهئوتومبیلهكانی دیكهبهرزتره. شیعریهتی گێڕانهوه لهوڕۆمانهدالهئاستێكدایه، كهخوێنهرچێژلهخوێنهوهی ههمووئهودیمهنانه دهبینێت كهڕۆماننووس باسیكردوون. ڕۆمانی له مهككه، لهوجۆرهڕۆمانانهیهكهسادهن، وهلێ لهكاتی خوێنهوهیاندا خوێنهرچێژیان لێدهبینێت و وشهو دهربڕینهكانی دهبنه جێگهی ههڵوهستهكردنی.
بێگومان نابێ ئهوهشمان بیربچێت، كهئهمه پهیوهندی بهئاست وتوانستی وهرگێڕهوه ههیه، بهتایبهتیش لهزمانی هۆڵهندی كهلهڕهگهزی زمانه قوڕسهكانه. بهڵام وهرگێڕی ڕۆمانهكه،توانایهكی زمانهوانی دیاری لهمیانهی وهرگێڕانهكهدا،بهرجهسته كردووه. ڕۆمانی لهمهككه،باسی پهیوهندی نێوان دایك وكوڕێك دهكات، كهڕهنگه ههرخودی ڕۆماننووس خۆی پاڵهوانی ڕۆمانهكه بێت. پاڵهوانی ڕۆمانهكه، لهئێران دهژیت وقوتابی زانكۆیه.
لهسهروبهندی شۆڕشی گهلانی ئێراندا لهكۆتایی ههفتاكان، وهك ڕۆژنامهنووسێك چهندڕاپۆڕته ههواڵێك بهنهێنی ئاماده دهكات و پهیوهندی بهبزووتنهوهیهكی گهریلاییهوه دهكات. هاوكات كتێبێكیش لهبارهی كوردهكانهوه دهنووسێت. دهستنووسی كتێبهكهی لهماڵهوه، دهشارێتهوه لهدووتوێی كتێبهكانی، تاكوڕۆژێكییان پیاوانی ڕژێم، بهمهبهستی پشكنینی ماڵهكهی، كهپێشترههستیان بهوهكردووه كهلهبارهی كوردهكانهوه كاری نهێنی دهكات، بهسهرماڵهكهی دادهدهن.
ئهگهرچی خۆی ههرچۆنێك بێت ههڵدێت وڕزگاری دهبێت، بهڵام پسمامێكی دهگیرێت، دواترلهسێداره دهدرێت و هاوكاتی مهحبووبهی خوشكیشی، ئیتلاعات زیندانی دهكات. بهشێكی زۆری تهمهنیشی له زیندان دهباته سهرودواجاریش وهك غهریب وگۆشهگیرێك وتێكشكاوێك ئازاددهكرێت. پاڵهوانی ڕۆمانهكه، ئیدی دهزانێت ژیان بۆئهولهئێران، بهمانای كوشتن ولهسێدارهدان.بۆیه وڵات جێدێڵێت ولههۆڵهندا، بۆماوهی سی ساڵ ئاوارهدهبێت. لهوماوهیهدا، چهندجارێك دایك و خوشك و باوكهخاوهن پێداویستییه تایبهتییهكهی(كهكهڕوڵاڵه) سهردانی دهكهن. دوای ساڵانێك جارێكی دیكه، دایكی دهیهوێت تاكو نهمردووه، بهدیداری شادبێتهوه.
بهڵام بهداخهوه دایكی تووشی نهخۆشی( زههایمهر_خهڵهفان)بووه. ئهمهش بۆئهوسهخته شهش كاتژمێر بهفڕۆكه گهشت بكات تاكو دهگاته لای كوڕهكهی له هۆڵهندا.بۆیه كوڕهكهی بڕیاردهدات لهوڵاتێكی نزیك ئێران، لهگهڵ دایكی یهكتری ببینن، بۆئهم مهبهستهش میرنشینی عهرهبی، واته دوبهی دیاریدهكهن، كهتهنها چل خولهكێك بهفڕۆكه لهئێرانهوه دووره. ئهمیان لهڕۆژههڵاتی كهنداوی فارسییه، ئهویشیان لهڕۆژههڵاتی كهنداوی عهرهبییه.چونكه فارسهكان بهكهنداوی فارس و عهرهبهكانیش به كهنداوی عهرهبی ناوی دهبهن. بۆیه ههردووكییان بۆدوبهی زێدی شێخ زاید، گهشت دهكهن و لهوێ یهكتردهگرنهوه. دایكی كهدهگاته ئهوێ و لههوتێلێك دادهبهزێت، ههرواههست دهكات چۆته ئهمستردام.بۆیه ژینگهو كهل وپهل و شوێنی مانهوهیانی جیاواز دێته بهرچاو.ئهگهرچی چهند جارێك كچی و خوشكهكهی، دهیانهوێت تێی بگهیهنن كه ئێره دوبهیه نهك ئهمستردام، وهلێ ئهو ههر بهههمان ڕیتمی بیركردنهوهو تێگهیشتنی خۆی دهڕوانێته دهورو بهر.واههست دهكات ئهوه كوڕهكهی و ژنهكهیهتی دیزایینی ماڵهكهی و شوێنهكهیان لهئهمستردام گۆڕیوه. كوڕهكهشی ئهمجارهیان ههوڵدهدات، بهپێی بیركردنهوهكانی دایكی درێژه بهوگهشت و مانهوهیه بدات. چونكه ئهولهبهردایكی هاتۆته ئێره.
بۆیه ژنهكهی و مهحبووبهی خوشكیشی ئاگادار دهكاتهوه كه شابانووی دایكی، ههراسان نهكهن و ڕهچاوی باری سایكۆلۆژی و هزری بكهن. بهتایبهتی كهئهو نهخۆشی خهڵهفانی ههیه. ئیدی پاڵهوانی ڕۆمانهكه، بهپێی ئاست و تێگهیشتنی دایكی دهیهوێت چێژلهوگهشتهو یهكتربینینه ببینێت. تاكو ڕۆژێكییان بهڕێكهوت دایكی له هوتێلهكهوه سهیری بیابان دهكات و لهخۆیهوه بێ هیچ توانایهكی هزری، وشهی مهككهی بهخهیاڵ دادێت. چونكه خۆشی نهخۆشی ههیه، ئیدی واههست دهكات پێشتركوڕهكهی چهندجارێك بهڵێنی پێداوه بیباته حهج، بهڵام بهڵێنهكهی نهبردۆته سهر. ههرچهنده ئهمهڕووینهداوه، وهلێ دایكی روژددهبێت كهپێشتر وای پێ وتراوه.كوڕهكهشی بۆ ئهوهی، ئهوئاواتهی دایكی ئهگهر بهخهیاڵیش بێت بێنێته دی، بڕیاردهدات گهشتێكی مزگهوتی شێخ زایدی پێ بكات لهشاری ئهبوزهبی. ئهم مزگهوته مزگهوتێكی گهورهیه، وهك ڕۆماننووس دهڵێت:_ (پتر هێمابوو بۆدهسهڵات و ههژموونی شێخ زاید نهك كارێكی خێر خوازی. بۆ ئهوهی دوای مردنیشی وهك هێمایهكی دهسهڵات بمێنێتهوه).
بۆیه ڕۆژێكییان دایكی سواری ئوتومبێلێك دهكات و بهرهو مزگهوتهكه دهكهونهڕێ. بهڕێكهوت ئهوڕۆژه،ڕێكهوتی یادكردنهوهی ساڵڕۆژی مردنی شێخ زایده. بۆیه ههزاران كهس لهژن و پیاو بهجل و بهرگێكی سپی تایبهتییهوه، دێنه نێومزگهوتهكهو دروشمی ئایینی دهڵێنهوه. دایكیشی بۆ ئهوهی بچێته نێو مزگهوتهكه، دهبێ ئهو جۆره پۆشاكه بپۆشێت. بۆیه لهگهڵ ئاپۆڕای جهماوهر دهكهوێت و چهند جارێك دهچێته نێومزگهوتهكهوپاشانیش بۆسهر گۆڕی شێخ زاید. ئیدی دواتركهڕێوڕهسمهكه تهواو دهبێت، دایكی بهو پۆشاكه سپیه، دێته دهرهوهو بهدهم نزاو پاڕانهوه، بهتهسبیحێكی درێژهوه، واههست دهكات حهجی كردووه، بهڵام لهڕاستیدا بهخهیاڵ. بهتایبهتیش كهخۆی نهخۆشی خهڵهفانی ههیه.
بهم شێوهیهش كۆتایی بهڕووداوهكانی ڕۆمانهكهدێت. لهپهراوێزی ئهوڕووداوهشهوهنووسهرئاماژهبهژیانی مرۆڤهكان و ڕهنگدانهوهی جیاوازی چینایهتی وچهند بابهتێكی سیاسی دهدات لهمیرنشینی عهرهبی، وهك ململانێی ئێران و بهشێك لهوڵاتانی كهنداو، یاخود ئهو ڕووداوانهی لهسهرو بهندی حهجكردنی ئێرانییهكان بۆسعودیه، ڕوویانداوه. لێرهدا بهپێویستی دهزانم لهبارهی وهرگێڕانی ئهو ڕۆمانهوه، سهرنجێك دهرببڕم. لهڕاستیدا، بهبڕوای من وهك خوێنهرێك، وهرگێڕ رۆِمانهكهی وهرنهگێڕاوه،بهڵكو(كورداندوویهتی). یهكهم جاره ڕۆمانێكی وهرگێڕدراو لهزمانی هۆڵهندی دهخوێنمهوه، كهوهرگێڕهكهی هێندهبهزمانێكی جوان وسهرنجراكێش، ناوهڕۆكهكهی وهرگێڕابێت.
خوێنهركهڕۆمانهكه دهخوێنێتهوه، واههست دهكات به كوردی نووسراوه. وشهودهربڕینهكان سادهن. بهجۆرێك ههركهسێك ڕۆمانهكه بخوێنێتهوه، بهئاسانی لهڕووداوهكان دهگات.ئهوزمانه جوانه لهوهرگێڕان، بهلامهوه لهنگییهبچووكترین خهوشی ههبێت. بۆیه به ئامانجی بهبڕشتكردنی زیاتری زمانی وهرگێڕهكهی، چهند سهرنجێكی كورت دهخهمه ڕوو. ئهوانیش:_
یهكهم:_ وهرگێڕبهدرێژایی ڕۆمانهكهی، مێشك ئاڵۆزی و ورێنهی، له جیاتی نهخۆشی خهڵهفان بهكارهێناوه. بهڵام بهبڕوای من، ئهم دوو باره هزرییه جیان لهخهڵهفان. بۆنموونه: ئێمه زۆرجاردهڵێین:_ مێشكم تێكچووه، یاخو ورێنه دهكهی، بهڵام لهبنهڕهتدا مێشكمان هیچ كێشهیهكی تهندروستی ودهماری نییه. بهڵام خهڵهفان جیاوازه،چونكه نهخۆشییهكی درێژخایهن و بێ چارهسهرهو وردهورده مرۆڤ توانای دهربڕین وكۆنتڕۆلكردنی ئاستی زمان وگوزارشتكردنی نامێنێت. بۆیه ئهگهرخهڵهفانی له جیانی ورێنهو مێشك ئاڵۆزی بهكارهێنابا، جوانتر ماناكهی دهپێكا.
دووهم:_ وهرگێرلهڕۆمانهكهیدا، وشهی (ڕادان)ی لهبهرامبهر ئامادهكردن و سازكردن بۆ چهندین شت بهكارهێناوه. بهڵام لهزمانی كوردی، ئهم وشهیه بۆ ههمووبارێكی گوزارشتكردن نابێت. تهنهالهیهك كاتدانهبێت، ئهویش بۆنموونه دهڵێین:_ (قاتێكمان بهڕادان داوه). بهڵام نهمبیستووه لهزمانی كوردی بوترێت: ژوورێكم بهڕادان داوه، خواردنێكم بهڕادان داوه.
سێیهم:_ وهرگێڕلهڕۆمانهكهیدا، لهچهندین شوێن وشهی(معمیل)ی بهكارهێناوه. خۆزگه لهبڕی ئهو وشه نامۆزیكی و نائستاتیكیه، وشهیهكی دیكهی كوردی هاوواتا دهكرد.
چوارهم:_ههرچهنده بهڕێزیان خۆشی ئاماژهی بهوه كردووه كهدهنگی حوشتر(بۆڕاندن)نییه. بۆیه ئهگهر ههڵهنهبم دهنگی حوشتر(پڕماندن)ه. بهپێچهوانهوه بۆڕاندن دهنگی گایه و بۆ ئاژهڵی حوشتر بهكارنایهت.
پێنجهم:_ ناونیشانی ڕۆمانهكه لهمهككهیه. بۆیهئهگهرپاشگری(دا) لهناونیشانهكهههبایه، لهڕووی ڕێزمانییهوه گونجاوتردهبوو.بهم شێوهیه _لهمهككهدا).
جارێكی دیكه، دهستخۆشانهلهوهرگێڕی ڕۆمانهكهدهكهم. چێژم له خوێندنهوهی بینی، ههرچهنده ڕۆمانێكی سادهوساكاریشه. وهلێ ههمیشه بلێسهلهپرووشك ههڵدهستێت..
پهراوێز: ڕۆمانی لهمككه/ نووسینی( عهبدوڵا قادر) وهرگێڕانی( شهفیقی حاجی خدر) 2018..
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
