عەلی ئەشرەف دەروێشیان.. نەداری و زیندانی و نووسین.. عەبدولڕەحمان فەرهادی
چیڕۆكنووس و ڕۆماننووسی كوردی ئێران، عەلیئەشرەف دەروێشیان بەر لە ڕوخانی شا، بەهۆی هەڵوێست و نووسینەكانییەوە لە زیندانبوو، كە ڕژێمی ئیسلامی لە ئێران دەستەڵاتیوەرگرت، ئازاد كرا، وەلێ بەهۆی چالاكیی سیاسیو نووسینەكانییەوە، ڕژێمی ئیسلامییشچەندین جار لە زیندانی پەستاوەتەوە. دەقەكانی دەروێشیان بەلای ڕێبازی ڕیالیزمیو بایەخدان بە كاروبارە كۆمەڵایەتییەكان و ڕووداوەمیللییەکانی ناو کۆمەڵەوەیە، هەروەهاسەنجڕاكێش و ڕەخنەگرانەن. دەروێشیانسەردەمانێكی زۆری لە تەنگەتاوكردنی لەلایەنڕژێمە داپلۆسێنەر و دیكتاتۆرەكانی ئێران بەسەربردووە، كە تیایاندا بەردەوام هەوڵیكپكردنی دەنگ و ڕەنگی ئازاد دراوە، هەمبەرپێشێلكارییەكانی دەستەڵاتداران دەنگی زوڵاڵو هەڵوێستی مرۆڤانەی بە دەقی داهێنەرانەدەربڕیوە. دەروێشیان لە بیرەوەرییەكانیخۆی، بەسەر كەتواردا زاڵ بووە، ئەو كە منداڵێكینەدار و برسیی كووچەكانی كرماشان بووە،بێبەش لە نانی گەرم و بە سكی برسییەوەلەژێر ڕۆشنایی كزە چرایەكەوە دەستی بەنووسین كردووە. كە لەبارەی منداڵیی خۆینووسیویە، نەهاتووە سۆزی خۆیمان بۆبگێڕێتەوە، بەڵكە دلێرانە ناڕەزایییەكانی ئەوانسەردەمی تۆمار كردووە: (كە خرامە بەر خوێندن،بەر لەوەی فێر بكرێم، لە مینای پەنجەرەوەهەستم كرد دادپەروەری لەنێو ئێمەدا ونە).
دەروێشیان بەشێكی جەوانیی خۆی لەبوارەكانی فێركردن بەسەربرد، بەڵام كەبینیی قوتابییەكانی بەردەوامی بە خوێندننادەن و نایەنەوە بەر خوێندن، هەر زوو تووشیهیك بوو، لەبەر ئەوەی زۆربەیان پێخواس و بێپێڵاو بوون!. هەر ئەوكاتە نووسیی: ئەمە چ فێركردنێكە كە ئاوڕ لە پێخواسیی منداڵانماننەدرێتەوە؟
لە بیرەوەرییەكانیدا، باسوخواسیبەندیخانە و سانسۆر و دەست بەسەرداگرتنیموڵك و ماڵ و چەوسانەوە و زۆر دژایەتیی تر كراوەكە ژیانیان لێ تاڵ كردووە، بەڵام ئەو بەمبارودۆخانەیشەوە، قەت خیانەتی لەگەڵقەڵەمەكەی خۆی نەكردووە و ژیانی خەڵك و سادەیی كۆمەڵگا و دایكان و بارودۆخی لادێكان و كرێكارانی كردووە بە دەق و ڕۆمانی داهێنەرانە. لەبارەی دایكی گوتوویەتی: دایكم نەخوێندەواربوو، بەڵام ئەو لە هەموو كتێبان جوانتر لە ژیانتێدەگەیشت. لەم سەردەمەدا كتێب زیندانیدەكرێت و ویژدان تووڕ هەڵدەدرێت، بەڵام چیڕۆكدەتوانێ بە چرپەیەكیش بێت، ڕووداوەكانمان بۆبگێڕێتەوە. ئێوارەیەكی زستان لە قوتابخانەدەهاتمەوە، دەستەكانم سەرما تەزاندبوونی، جانتا پڕ لە پارچە قاقەز و كتێبە دڕاوەكانیشمم بەشانەوە بوو، لە كووچە و كۆڵانەكان، تاریكیبەپێشم دەكەوت، وەك ئەوە وابوو كە لە خۆمزیاتر شارەزای ڕێی چوونەوەم بێت. پیاوێكمبینی، نزیك قوڕە دیوارێك دانیشتبوو،پەڕۆیەكی لەخۆی ئاڵاندبوو، سیمای لەنێوبێدەنگیی خۆی ون كردبوو، وەك ئەوەی لەمدنیایەدا چاوەڕێی هیچ نەبێت، بە وریایییەوەلێی نزیك بوومەوە، هەر وام دەزانی مردووە، وەلێكە زەینم دایێ، پێڵووی چاوەكانی بە هێواشیدەكردنەوە، بە دەنگ و نووزەیەكی بەحاڵبیستراوەوە، گوتمیێ: (بخوێنە ڕۆڵەكەم، ئەوەیبخوێنێ وەك منی بەسەر نایەت). ئەم وشانەیوی، لە جانتاكەم، هەروەها لە سەرماكەیشسەنگینتر بوون. ئەمەم بۆ دایكم نەگێڕایەوە،نەكا بگریێ. ئەوكاتە توولاز بووم، بەڵام زانیم من تەنیا بۆ ئەوە نانووسم كە چیڕۆكم خۆش دەوێت،بەڵكە بۆ ئەوەیە دەمەوێ ئەو پیاوە كەنەفتە و هاوچەشنەكانی، لەناو پیت و وشە و دێڕەكانمزیندوو بمێنن.
لەو قوتابخانەیەی تیایدا مامۆستا بووم، بیرملە برسێتیی قوتابییەكانم دەكردەوە كە بە پێیقەڵەشتیوو و پۆشاكی دڕاوی بەرگەنەگریسەرما و سەقەمەوە دەهاتنە مەكتەب،دەفتەرەكانیان وەك دڵی خۆیان لەبەردەمتەختەمێزەكانیان دادەنا، یەك لەو قوتابییانەملەبیرە كە ناوی ڕەسوول بوو، دەمبینی هەمووڕۆژێ ڕستەیەكی بۆ خۆی دەنووسی، كە ئەمە بوو: (دەمەوێ ببمە دختۆر، بۆ ئەوەی دایكەنەخۆشەكەم چارەسەر بكەم). ئەو ڕۆژە سەرما و سۆڵەیەكی تووشی بە باوبۆران بوو، ڕەسوولنەهاتبووە قوتابخانە، لە هاوڕێكانیم پرسی ئەرێكوا ڕەسوول؟ پێیان گوتم: شەوی ڕابردوو دایكیمردووە، پڕوپاتاڵیشیان نەبووە پێیدادەن، ناچار ڕەسوول بە كتێب و دەفتەرەكانی خۆیدایپۆشیوە! ئیتر ڕەسوول نەهاتەوە دەوام. لەبیرمە ئەو ڕۆژە نەمتوانی دەرسەكانم بڵێمەوە،بەرانبەر قوتابییان بێ دەنگ مامەوە و پاشان لەسەر تەختەڕەشەكە نووسیم: (هەموومان ڕۆڵەیئەم نەدارییەین، بەڵام نامانەوێ تا هەتایە ئەمبارەمان بۆ بمێنێتەوە).
دەروێشیان لەبارەی ژیان و مەینەتییەكانیزیندانی، نووسیویە: لە زیندان، دیوارەكانزیاتر لە بەندییەكان دەدوان، هەر درز و بەردێكیدیوارەكان چیڕۆكی خۆیان و هاوار و گریەی كڕیخۆیان هەبوو. من لە سووچێك دادەنیشتم، چۆك و سینگمم دەهێنانەوە یەك، ئەمەم لەترسیسەرماكە نەبوو، بەڵكە بۆ ئەوەم بوو چیم لەدەنگ و مەبەستم هەیە بیانپارێزم. لەوێ لە قەڵەمو قاقەز و تەنانەت هەوای پاكیش بێبەشیانكردبووم، بەڵام نەیانتوانی چیڕۆكم لێبسێننەوە. من لەناو هزر و بیردانی خۆمدەمنووسینەوە، پاڵەوانەكانمم لەژێر پێڵوویچاوەكانم دەشاردنەوە. لە ناوەوەی خۆم، هەستم بەدەنگیان دەكرد. چاوەنۆڕی هەر پاڵەوانێكمم دەكردكە بە كووچەكاندا دەڕۆیشتن، جارجارە بەگێمدادەچرپاندن: دەنگتان بەرز مەكەنەوە، نەكابەندییەكان گوێیان لێ بێت و ڕاپۆرتم لەبارەوەبنووسن. شەوێكیان پاسەوانێك هاتە لامان، بینیی من بە پەنجەی شایەدمانم لەسەر خۆڵەكەدەنووسم، پێكەنی و گوتی: ئەمەی دەیكەی چ سوودێكی هەیە؟ باران دەبارێت و دەیسڕێتەوە. منیش بە هێواشی وەڵامم دایەوە: لەوانەیە وا بێت، وەلێ باران ناتوانێ حەكایەت و گێڕانەوەكانم بسڕێتەوە، بەڵكە دەیانباتە سەردرەختێك، هەر كە درەختەكە وەبەرهەم هات،دەخوێنرێنەوە.
*بۆ ئەم نووسینە، سوود لە چەند چیڕۆكێكی دەروێشیان وەرگیراوە كە لە كتێبێكدا بە ناوی (ئابشۆران) لەلایەن د. ئەحمەد مووسا كراوە بە عەرەبی. لە ساڵی 2016 دەزگای ڕەوافید ی میسری بڵاوی كردووەتەوە، كتێبەكە بریتییە لە 12 چیڕۆك.
عەبدولڕەحمان فەرهادی
