دەوڵەت … 3 … نوسینی جۆزیف پرۆدۆن … و: زاهیر باهیر
نوسینی جۆزیف پرۆدۆن، P. J. PROUDHON
بابەتی دەوڵەت، سروشت و ئایندەی:
بەشی سێ:
گەر تەماشای پێناسە دەستکردەکەی Louis Blanc سەبارەت بە دەوڵەت لە وەرگێڕانەکەیدا، بکەین، هەر بە تەنها وشەی زۆردار و زۆردارانەی چوار جار بەکارهێناوە: زۆرداریی تاکە کەسێك یا تاکێك ، زۆرداریی هەندێك، هەروەها زۆرینە ، ئا بەمجۆرە، تەنها یەکجار نەبێت کە ناوی دەسەڵاتی خەڵکی هێناوە کە لە لایەن بەربژێرەکانیانەوە خزمەتیان دەکرێت، ئەویش تاکو دەستخۆشی لێبکرێت و چەپڵەی بۆ لێبدرێت. بەگوێرەی قسەکانی Louis Blanc هەموو دەوڵەتەکان زۆردارن تەنها دەوڵەتی دیمۆکراتیی نەبێت.
ئەنارکییەکان لێرەدا مامەڵەیەکی جیای تایبەت و غەریب دەکرێن، ئەوەش دەسەڵاتی ئەو کەسەیە کە یەکەمجار هاتووە. لای ئەو: زۆر یان کەم ئاوا ڕویدا کە ئەو یەکەمین کەسە ڕۆشنبیرترین و بەهێزترین زۆردار بێت لە حوکمڕانیی بێ سەروبەردا. دەی چی دێوەزمەیەکە [مۆنستەر] ئەوەی یەکەم جار کە هاتووە؟ ئەمە کێیە ، ئەم کەسی یەکەمجارە کێیە؟ کە زۆر یا کەم ڕوویدا کە ڕۆشنبیرترین و بەهێزترین کەس بێت کە مومارەسەی زۆردارییەکەی لە فەوزادا دەکات؟! . پاش هەموو ئەمانەش کێیە کە ڕەوایی حوکمی ئەنارکیی بدا بەسەر ئەم حکومەتە کاریزمای هەموو خەڵكدا، کە وەکو دەزانین خزمەتێکی زۆر باش لە ڕێگای بەربژێرەکانیانەوە دەکات؟ چەندێك جێی شادییە کە دڵنیابیت لەوەی لە یەکەم زەربەدا خۆمان بەتەختکراوی لەسەر زەوییەکە دەبینینەوە. ئای چەند قسەزانە، بەزمانە پاراو و ڕەوانەکەی قسە دەکات، سوپاس بۆ خودا کە لە چەرخی نۆزدەهەمدا ئافریندەی کردیت [ پرۆدۆن مەبەستی لویس بلانکە – وەرگێڕ] بۆ بەیانکردنی ئەو یارمەتییە بەسوودانە، بۆ ئەو چەشنە لە گەمژەیی کە ناوی مەندوبی چینی کرێکارانت لە خۆت ناوە ، دەنا هەر لە یەکەم جاردا کە هەر پەنجەت قەڵەمی گرت لەژێر باوبۆرانی ، زریانی هسسدا، hisses ، بە هیلاکەت دەچویت .
کەواتە دەوڵەت چییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت بدرێتەوە. لیستی فۆرمە جیاوازەکانی دەوڵەت کە Louis Blanc پاش ئەرستۆ، Aristotle ،ئامادەی کردوون ، هیچی فێر نەکردوین. هەرچیش سەبارەت بە Pierre Leroux –ە، ئەوە ناهێنێت کە سەرنجی لێبدەین، گەر پرسیاری لێبکەین، ئەو پێمان دەڵێت پرسیارەکە ناهینێت بەرجاو بگیرێت، دەوڵەت هەمیشە هەبووە و هەمیشەش دەبێت- ئەمەش دوا هۆکار و بیانوە لەلایەن کۆنەپارێزان و پیرەژنەکانەوە. [ پرۆدۆن وشەی پیرەژنەکانی بەو مەبەستە بەکارهێناوە کە چۆن کاتی خۆی لای خۆمان وشەی سەر ئاسنینەکان بۆ پیرێژنە خراپەکان بەکاردەهێنرا – وەرگێڕ]
دەوڵەت دەستوور و دامەزراوەیەکی دەرەکییە لە هێزە کۆمەڵایەتییەکە.
بە گوێرەی ئەم دامەزراوە و دەستوورەکەی کە هێزی دەرەکیی و باڵادەستییە، خودی خەڵکی خۆیان بەڕێوەنابەن. هەر بە گوێرەی ئەم دەستورەش لە هەنووکەدا تاکە کەسێك، چەند کەسێك، یاخود بە هەڵبژاردنی بڕێك لە خەڵك یاخود لە ڕێگا و بوونی نەریتی مانەوە بەمیراتیی، میراتگریی، ئەمان فرمانداریی لە بەڕێوەبردنی کاروبارەکانا دەکەن، هەروەها لەتەك ئەمەشدا سازش و دانوستاندیش، دەکەن. هەر هەموو ئەمانە لە ڕێگای خۆیەوە و بە ناوی خۆیەوە واتە بە ناوی دەوڵەتەوە دەکات. بە وشەیەك، دەوڵەت وەکو باوكێك لە بەجێهێنانی هەموو کاروبارەکانی نێو خێزانێك، یاخود میراتگرێك [واریس] ، بەڕێوەبەرێك، یا وەکیلێك وایە. ئەو، هەموو ئەم دەسەڵاتانەی وەکو دەسەڵاتێکی گشتی و ڕەها کە شیاوی گۆڕان و وەرگرتنەوە نییە لێی، لە خۆیدا گردکردۆتەوە.
ئەم دەستوور و دامەزراوە دەرەکییە لە دەسەڵاتی جەماعی، کە یۆنانییەکان ناویarchê,، – باڵادەستیی، سەروەریی، دەسەڵات، حکومەت-یان لێ ناوە کە لە سەر ئەم گریمانە[ فەرەزییە] خۆی ڕاگرتووە : خەڵکێك ، کە بە جەماعیین، کە ئێمە ناوی کۆمەڵی لێدەنێین، ناتوانن حوکمی خۆیان بکەن و بەخۆیان بیر لە ئەنجامدانی کاریان بکەنەوە، دەربڕین لەخۆیان بکەن یا خۆیان بەیانبکەن بە بێ یارمەتیی، وەکو بونەوەرێك لە هەبوونی کاراکتەری کەسایەتیی خۆیان، دەکرێت ئەم یارمەتییەیان پێببەخشرێت.
هەر لەبەر ئەمەش گەر کارەکانی ئەم خەڵکە، کۆمەڵە، مەیسەر ببێت دەبێت نوێنەرایەتیی لە لایەن یەکێك یاخود زیاتر لە تاکە کەسێکەوە، لەژێر هەر تایتڵێكدا بێت، بکرێن، لەو بارەشدا ئەمانە وەکو واریس، سەرپەرشتیکەرێك [وەلی ئەمر] حسابیان بۆ دەکرێت کە نوێنەرایەتبوونی خەڵکەکە و خواستیان بەجێدەهێنن. بە گوێرەی ئەم گریمانە دەسەڵاتی جەماعیی مەحاڵە، یاخود دەسەڵات بە جەماعیی، کە لە جەوهەردا دەگەڕێتەوە بۆ جەماوەر بۆ بەیانکردنی حاڵی خۆی و ئەدادانی چالاکییەکانیی بە ڕاستەوخۆ، بێ نێوەندگیریی ئۆرگانێك، ئەم دەسەڵاتەی خەڵك کە بە سەراحەت و بە ئاشکرا دروستبووە، ناتوانێت بێتەدی و بێتە قسە. ئەمە ڕاڤەکردنی دەستورەکەی دەوڵەتە کە لە هەموو فۆرمە جیاوازەکانا، ئاوا دێتەوە کە ئەو بە جەماعییبوونە، یاخود ئەو بەکۆمەڵییە بە تەنها لە مێشكدا، یا هەر بە قسە لای ئەوان بوونی هەیە، کە ناتوانێت خۆی بەرجەستە بکات، هەست بە پاراستن و مانەوەی خۆی بکات، خۆی لە حوکمی پادشایەتی بپارێزێت، یاخود لە غەزەبی تەختی ئەرستۆکراتی یا لە نوێنەری دیمۆکراتیان، خۆی قورتار بکات، سەرەنجامیش هەموو ئەو مانیفێستە تایبەتمەندانە، شەخسییانە، خواستەکانی جەماوەر یاساخ دەکەن .
درێژەی هەیە
……………………
*لەم نامیلکەیەدا پرۆدۆن ڕەخنەگرنگەکەی دژ بە پێگەی سۆشیالیستە دەوڵەتیەکانی / دەوڵەتخوازەکانی وەکو Louis Blanc و Pierre Leroux دەخاتە ڕوو کە لە ژێر وەهمی گواستنەوەی دەوڵەتی- سەروەردا بوون کە سیحراویانە لەلایەن ئەوانەوە دەکرێت بۆ دەوڵەتی – خزمەتکار کە لە خزمەتی خەڵکدایە، بگۆڕێت. بۆ بەدبەختی، ئەم وەهمە بە فراونی و بە زۆری بڵاوبووەوە و تا ئێستاش وەکو هەموو وەهمەکانی دیکە هەر لەگەڵمانایە ، ئەگەر بمانەوێت مرۆڤگەلێکی ئازاد و پێگەیشتوو و بەرپرسیار بین، ئەم وەهمە پێویستە ڕەتبکرێتەوە.
پرۆدۆن ئەم تێکستەی لە ساڵی 1848 دا بە فەرەنسی نوسیوە و Benjamin R. Tucker لە ساڵی 1960 دا وەریگێڕاوەتە سەر ئینگلیزی. منیش لە دەقە ئینگلیزیەکەیەوە گۆڕیومە بۆ زمانی کوردی.
خوێنەر لە خوێندنەوەیدا پێویستە ئاگادار بێت کە هەندێك بڕگەو ڕستە و وشە کە هاتون، هی خودی دوو نەیارەکەی پرۆدۆنە و پرۆدۆنیش بە تەوسەوە بەرانبەریان، like Louis Blanc و Pierre Leroux ، بەکاری هێناونەتەوە. گەر خوێنەر تێبنی ئەوە نەکات ئەوە ڕەنگە تووشی سەر لێبشێوانبێت کە لە کاتێکدا هەمان تێگەیشتن و چەمك لە لایەن خودی پرۆدۆنەوە و نەیارەکانیشییەوە بەکارهێنراون. لە وەها حاڵەتێکدا خوێنەر وا حاڵی دەبێت ، کە جیاوازییەك لە نێوانی ئەم دوو لایەنەدا نییە .
لە کۆتاییدا دەبێت ئەوەش بلێم ئەم تێکستەی پرۆدۆن بە دیدی ئەنارکیستەکانی ئێستا خاڵی نییە لە سەرنج و ڕەخنە کە ئەمەش لای ئەنارکیستەکان شتێکی ئاساییە، هاوکاتیش بوونی ئەو ڕەخنە و سەرنجانە لە ئەنارکیستیبوونی پرۆدۆن کەم ناکەتەوە. بناخەی بیری ئەو و دژایەتیکردنی بۆ دەوڵەت و دەسەڵات و داکۆکیکردن لە خودی خۆبەڕێوەبەریی و کاری هەرەوەزیانە و گەلکاریی و مافی تاك، تۆسقاڵێك لە بایاخی نوسینەکانی پرۆدۆن سەبارەت بەو پرسانە، کەمناکەنەوە. وەرگێڕ.
Zaherbaher.com
و: زاهیر باهیر