بیرۆکه و کردەوەی کۆنی«برنشتاینی» لەقاڵبی تازەدا!.. ناسر بابامیری

سه بارەت به بەشداری له پارڵمان و هه ڵبژاردنی عێراق!

له مانگی ئۆکتوبری 2025 دا، هاورێیانی کۆمۆنیزم کرێکاری عێراق و کوردستان له راگەیاندنێکی فەرمی دووقولی دا رایانگەیاند، لەم ساڵانه ی دوایی و له ئاکامی قسه و باسێکی زۆر چڕ و پڕی ئەم دوو حیزبه له گەڵ کۆمۆنیزمی کرێکاری ئێران حکمتیست-خەتی رەسمی بەو دەرئەنجامه گه یشتوون تا هه ر دوو حیزبی کۆمۆنیزمی کرێکاری عێراق و کوردستان بۆ دەوری داهاتوو به جێگای پێداگری لەسەر سیاسەتی چەند دەیەی پێشوو واته «بایکۆتی چالاکانه» و رسواکردنی پارڵمان و سیستمی دواکەوتووانەی قەومی و مەزهەبی، بۆ دەورەی داهاتوو له پارڵمان و هه ڵبژاردن چالاکانه بەشداربن!
هەرچەنده لەراگەیاندنەکەدا باس لەوەدەکەن، هەر لەیەکەم هەنگاوەکانیاندا “کۆموسیونی باڵای هه ڵبژاردن” رێگای چوونه پارڵمان و چوونه ناو لیستی کاندیدبوونی بەروودابەستوون و ئەم هاورێیانه هەر لەسەر و بەندی گاڵتەجاری هەڵبژادرن لەگەڵ لەمپەر رووبەرووبوون، دیسان حازرنەبوون ئەم فاکتورەش لەپاڵ دەیان و سەدان فاکتۆری تر بەخەڵک نیشانبدەن که ئەم سیستمه دواکەوتوو و قەومی و مەزهبی و خێلەکیه بەڵگەی سەلمێنەرن ئەم شوێنه جێگای کەسانی شۆرشگێر و کرێکار و کۆمۆنیست نیه، و زیاتر و زیاتر رسوای بکەن، بەڵام خۆیان تا ئاستی زۆر نازمی بوونه که مپینەری خانمی «سائیره یوسف عه زیز» کاندیدی نزیک به حیزبی شیوعی عێراق هێنایه خواری و مەشروعیه تیان دا به پارڵمان و هەڵبژاردنی”سه رۆکایەتی تایفەگەری” حزب و رێکخراوه چەک له شانەکان که زیاتر له هەمیشه خەڵکی وەگیان هاتوو له دژیان وه ستاونه ته وه، ته نیا به و هیوایه له ده روی داهاتوودا رێگایان بۆ بکه نه وه بو چوونه پارڵمان و پرۆسه ی هه ڵبژادن.
جێگای خۆیەتی لێرەدا بەر لەوەی بچینه سەر باسی لێکدانەوەی چۆنیەتی و چلۆنایەتی ئەم پاشگەز بوونەوەیە له ستراتێژی سیاسی رابردوو ئەو دوو لایەنەی کۆمۆنیزمی کرێکاری عێراق و کوردستان و حیزبی حیکمەتیستی خەتی رەسمی سەبارەت به پەیوەست بوونیان بەکەمپی فیدارلیزمی قەومی، سه ێریکی کورتی بار و دۆخی ئێستای جیهان و ناوچه که و عێراق بکه ین، چونکه ئه م گۆرانکارییه ش له ژێر کاریگه ری خێرای گۆرانه جیهانی و ناوچه یه کاندایه.
عێراقی ژێر ده سه ڵاتی رژیمی دیتکاتۆری به عس ساڵانیکی زۆر بۆ دابین کردنی سه ره روویی و داسه پاندنی ئیدئولوژی بورژوازی جیهانی و له چوارچیوه ی هه ڵس و که وتی چینی ده سه لاتدارانی وڵاتانی ناوچه یی، ئوردوی کاری ئه م وڵاته و بزووتنه وه ی کۆمۆنیستی بی ره حمانه سه رکوت کرد، تا رادێک که سه دام حوسه ین با داکۆکی وڵاتانی رۆژ ئاوا زۆری نه مابوو کاندیدی “خەڵاتی نوبێل بکرێت.
مێژوو گواهی ده دا ڵه قولایی ئه م زه بر و زه نگ و سه رکوته شدا ئوردوی کار و کۆمۆنیسته کان ته سلیمی هه ل و مه رج نه بوون. نه ته نیا سوجده یان بو پارڵمان و سیسته می دواکه وتوانه نه برد به ڵکوو به شیوه ێکی شۆرشگیرانه هێز و توانایی خه باتکارانه یان له مه یدانی چالاکی نیوه عه له نی و نیوه نهێنی بۆ رێکخستن و به رێکخراو کردنی خه بات و وه ستانه وه له به رابه ر ئه م موناسه باته دا وه گه ر خست. سه رباری هه زینه گه لێکی زۆر قورس له ئاسۆی کۆمۆنیستی و رزگار بوون و ژێرده سته ی و چه وسانه وه پشت سارد نه بوونه وه و هیوایان له سه ر پارلمان و هه ڵبژاردنی ئه م سیسمه قه ومی و خێله کی و مه زهه بیه هه ڵنه چنی.
ئیعدام و شکنجه و ئازار و ئه زیه تی بی به زه یانه، و راودوونانی و که ش و هه وای ئه منیه تی هه رچه ند ژیانی لی تاڵ کردبوون و گه لێک هه زینه یان بۆ دا به ڵام چون پشت ئه ستور به خه باتی چین و تۆؽژی کرێکار و خه ڵکی زه حمه تکێش و به ش مه ینه ت بوون، هه ر ئه مه ش هۆکار بووو سه رباری هه ڵچوون و داچوونه کان و له مپه ره کانی سه ر رێگای خه بات هیچ کات له م پێگه چینایه تی و سیاسیه خه باتکارانه یه دلسارد نه بوونه وه. له گه ڵ ئه وه شدا که داکۆکی کار هه ر چه شنه پێکهاتنی ئاڵ و گۆری بچووک له ژیان و گوزه رانی کومه ڵانی خه ڵکی کرێکار و زه حمه تکیش بوون ئه و یشیان له بیر نه کرد که ئه م ورده ده سکه وتانه ش به رهه می خه باتی خۆیانه که به سه ر ده سه لاتداراندا دایاسه پاندووه، هه ر به م پێیه هیوایان له سه ئیسڵاح کردنی پارڵمان و سیستمی دواکه وتوانه یان نه کرده رێره و! هه ر به م پێیه ش جگه له ریژه یکی که می چینه جیاجیاکان هیچ کات له ئاستی جه ماوه ریدا خه بات بۆ بنه برکردن و له مه یدان وه ده رنانی ئه م هه ڵس و که وته سه رمایه دارانه و چه وسێنه رانه یان و گۆڕینی هاوسه نگی هێز هیوایان به به شداری له پارڵمان و نیهاد و ئورگانه کانی ئه م سیستمه دواکه وتوانه ی سه ردمی به عس نه بست و ئاسۆی خه باتی خۆیان به م چوارچێوه یه وه گرێ نه دا!
ده مەوێت بڵێم، چینی کرێکار و کۆمۆنیستەکان هیچ کات ستراتیژی سیاسیان دانه به زانده ئه و ئاسته نزمه که له سوخت و سازی ئه و سیستمه دواکەوتوانەیه دا بەشداربن که ساڵانێک رەخنەی کۆمۆنیستی و سه ر سەختانه یان لێی بوو، و رسوایان کردووه، ئه ویش له ژێر ئه و پاساوه پڕوپووچه دا گویا ده یانهه وێت بیکه نه سه نگه رێک بۆ خه بات له دژی پارڵمان و سیسته می کۆنه په ره ستانه فیدراڵی قه ومی و مه زهه بی و تایفه یی! هیچکات کۆمۆنیسته کان و کرێکاران نه چوونه ئه و مه سیره مه ترسیداره وه که له هه ر ئامرازێک بۆ گه یشتن به ئامانجه کانیان که ڵک وه رگرن! بوچی؟ چوونکه سه رباری هه موو کۆسپ و له مپه ره زه ینی و عه ینیه کان سه ر رێگای خه بات ده یانزانی رێره وی رزگای له م نیزامه زاڵمانه و چه ەسنه رە، رێره وی رووبه رووبوونه وه بۆ به چۆکدا هێنانی ئه م موناسباته که شایانی مروفایه تی نییه، له ژێر ئه م پاساوه ساویلکانه یه دا که ده کرێ وه کوو چون له «دوما» ی ده ورانی “سه زاره کان” کۆمۆنیسته کان به شداری هه ڵبژاردنیان کرد، که هیچ وێک چوونیکی له گه ڵ دۆخی ئه م سه رده مه دا نییه، ته نیا وره چه رخانه نه بۆ پێوەست بوون به که مپی راست و هیچ ده سکه وتیکی نابیت و خول کردن له چاوی خه ڵک و به تایبه ت چینی کرێکاره وه ک بربره پشتی شۆرش و کۆمۆنیزم. تازه به پێچه وانه ی ئه م ئیدعایه، ئه مانه مونشویک گه لێکن که به رگی “بولشویک”یان له به رکردووه تا به که مپی بورژوازی په یوه ست بن. ئه مانه مونشویک و کادێت گه لێکن که زۆر ئاگاهانه ستراتیژی سیاسی به شدار بوون له ده سه ڵاتی سیاسی و بوون به به شێک له دام و ده زگای ده سه ڵاتداری ره چاو کردووه و له راستیدا ئه م رێبازه ی هه ڵبژاردووە. ته نیا ئامانجیان ئه وه یه به م پلاتفۆرمه لانی که می ماف و خواسته کانی کریکاران و خه ڵکی بێ داهات و فقیر فریوبده ن و بیانکه نه سیا له شکر بۆ بورژوازی عێراق و کوردستان.
ئاخێزی شاره کانی کوردستانی عێراق به دژی رژیمی به عس له سالی 1991، و راماڵینی هێزی داگیرکه ر و به ده سته وه گرتنی ده سه ڵات له شاراکان به ر له وه ی هێزی ناسیونالیستی و مه زهه بی له کێو و شاخه کان بگه رێنه وه و دابه زنه نێوشار و دێهاته کان، هه ل و ده رفه تێکی گه لێک به نرخی مێژوویی بو هێزی کۆمۆنیستی و چینی کرێکار ره خساند تا بی قوزێته به ڵام به هێندیک هۆکاری روون که لێرده دا باس کردنی گونجاو نییه به گوێرە ی پێویست که ڵکی لی وه رنه گرت و له ده ست چوون. ئه و بۆشایی و مه یدانه مخابن زۆر به خێرایی له لایه نه هێزی قه ومی و مه زهبی به هاوپشتی هێزی ده ره کی وڵاتانی رۆژئاوا و وڵاتانی دواکه تووی ناوچه که پر چه ک کرا و میلشیای چه کداری له سه رسه ری خه ڵک دروست کردوو و ده سه لاتی سیاسی قۆرغ کرد و زیاتر له جاران ئاڵترناتیوی کرێکاری و کۆمۆنیستی خسته لاوه و ته نانه ت پلاماریان برده سه ر شۆراکان و نیقابه کرێکاریه کان و ژنان و ئازدیخوازان که له قۆناخه کانی پێشووتردا سه رباری پرش و بڵاوی که م تا زۆر هێز بوون و ئالای خه بات له دژی رژیمی به عسیان به رز راگرتبوو.

ئه مه له کاتێکدایه بزووتنه وه ی کرێکاری و کۆمۆنیستی ته نانه ت له ده ورانی رژیمی به عس دا سه رباری هه موو ده ستدرێژی و سه رکوتی پولیسی و ئه منی، که س نییه نکوولی له وه بکات له به شه جیاجیاکانی عێراق له شاره کان وه بگره تا دێهات له نێو کۆمه لانی خه ڵکی کرێکار و زه حمه تکێشدا جێگای و پێگه ی تایبه تی بوو. به واتاێک کۆمۆنیزم له بورسدا بوو. هه ر بۆیه رژیمی به عس ده یزانی ئه و بزووتنه وانه به شێوه بیلقوه له نێو خه ڵکدا پایگاێکی چیناتی و سیاسی به رینیان هه یه و ئه گه ر هه ل و ده رفه تی به رێکخراو بوونیان بۆ بره خسێت و فه زایان بۆ بکرێته وه و به سه ر ئه و پرش و بلاویه دا زاڵ بن زۆر به خێرایی ده توانن ئه و ده سه ڵاته زاڵمانه یه راماڵن.
ته نانه ت ماشینی سه رکوت ده وله تیش نه یتوانی به ته واوی پێش به پێکهێنانی شۆراکان و نیقابه کرێکاریه کان بگریت که قۆناخه جیاجیاکاندا سه رباری پرش و بڵاوی و گه لێک کوسپی سه ر رێگا وه گه ر که وتبوون و چالاکی نیوه عه له نی و نیوه نهێنیان ده کرد. کۆمۆنیستکان و پێشره وانی کرێکاری و نیقابه کان به داخه وه به گه لێک هۆکار و له سه رووی هه موویانه وه به هۆی نه بوونی نه قشه رێگاێکی روونی کۆمۆنیستی و کرێکاری له ئه رک و رساله تی سه ره کی و پراتیکی کمونیستی که دە ور یه کتر رێکخراویان کات دور که وتنه وه. و نه یانتوانی له جێگای خۆیدا له و ده رفه ته مێژوویه که کۆمۆنیزم له بوورسدا بوو له پوتنسێلی و نه فووز و پایگای بیلقوه ی له نێو کریکاران و به شه جیاجیاکان کۆمه لانی خه لک له پاش شه ری که ندا و راپه رینه که ی 91 که ڵکی پیویست وه ربگرێت و بزووتنه وه ی کۆمۆنیستی و کریکاری پێ سه رخات و بچێت به ره و ئه وه ی ده سه ڵاتی سیاسی به ده سته وه بگرێت و سیستمی پارڵمانتاریستی و دواتر فدارلیزمی ئه حزابی قومی و مه زهبی له سه ر رێگای خۆیی و کۆمه ڵگاش راماڵی.
ئێستا ئیتر زیاتر سێ ده یه له م ده ورانه تێپه ربووه. “نه زمی نوێی جیهانی” له گه ڵ شکست و ناکامی گه لێک گه وره رووبه رووه. وڵاتانی سه رمایه داری رۆژئاوا نه ته نیا به په لاماردان و زۆره ملی نیزامی ناتو، شه ری نیابه تی و پاکتاوکردن و میلیتاریزم له سی و چه ند ساڵی رابردوودا نه یتوانیوه ئامریکا وه ک رێبه ری بێ ئه م و ئه ولا و سه ره رۆ به سه ر جیهاندا بسپێنێت به ڵکوو ئێستا بۆخۆیشی له ناو زه لکاوێکدا که پێکیان هێناو، گیرودە یه و له حاڵی په له قاژێدایه و جیهانیشی به ره و ته وه حوش و به ربه ریت بردووه. له ماوه ی ئه م سێ ده یه دا وڵاتانی رۆژئاوایی به زۆری شه ر و میلیتاریزم به شوێن دوو ئامانجی سه ره کیدا ده گه رێن. یه که م په ره پێدانی ناسه قامیگری سیاسی له سه راسه ری جیهان تا له م رێگاوه خه باتی ئه سیلی کرێکاری و کومونیستی و هه ر ئاڵ و گۆرێکی ریشه ی و شۆرشگێرانه له گۆشه و کناری دوونیادا بێته ئاراوه له ژێر فه زای شه ر و زه به ر و زه نگی میلیتاریستی و ئاکامه کانی زه مینه ی سه رهه ڵدانی لی بسێنێته وه و لاوازی کا و یان له ناوه روک به تاڵی کات و به لارێیدا ببات. و هه ر به م پێیه ئه م ئوردووه گه وره و به رینه که بربره ی پشتی شۆرش و ته نیا ئاڵترناتیوی شۆرشگیرانه یه بۆ گۆرانی ئه م موناسباته مهار بکات و خه باته که یشی له چوارچێوه ی ئاسۆی بورژوازیدا به رته سک و قه تیس کات. به واتاێکی تر ئه م بزووتنه وانه دایم سه رقاڵی ورده کاری بێت و یان له باشترین حاڵه تدا له به رابه ر ئه م موناسباته دا نارازێک ده سته وه ستان زیاتر نه بێت! مه به ستی دووهه م، ململانی و رکه به رایه تی له گه ڵ جه مسه ره به هێزه کانی تری دوونیایه که ئیتر ئێستا نه ته نیا ژێر باری هه ژمونی ده وڵه تانی ئوروپایی به سه رکردایه تی ئامریکا ناچن به ڵکوو هه رکاه چ له باری ئابووری و چ نیزامی و پێشبرکی ته سلیحاتی و ته نانه ت تکنولوژی و فه نئاوه ری و هۆشی مه سنووعی به ره و ئه وه ده چن هه ر کامه ئیدعای ریبه ری جیهان یا به شێک له جیهان بکات و له م دابه ش کردنه وه ی دووباره ی دونیادا پشکیان بدرێتی!

ئه م لایه نانه ی کومونیزمی کرێکاری عێراق و کوردستان و حیکمه تیستی خه ره رسمی، له م ده وره یدا به جێگای ئه وه پشت به هیزی چینی کرێکار و بزووتنه وه ی کومونیستی ببه ستن، رێره ویان گۆریوه بو به شدار له پارڵمان و دام و ده زگا پیوه ندیداره کانی ئه م سیستمه له ناوچه که و له وانه فیدرالیزمی قه ومی و مه زهبی و تایفه یی که جڵه وه که له ده ستی هێزی میلشیای حزبه کانیاندایه. واته له پاش تێپه ربوونی زیاتر له سێ ده یه به و ده رنجامه گه یشتوون که سه رقال بوون و ورده کاری له چوارچێوه ی هه ر ئه م سیستم و دامه زاروانه ی بورژوازیدا باشتره له وه ی کومه ڵگایان به چه ند ده یه بانگه شه کردووه بو دژایه تی ئه م موناسبه ته که به شێوه ی قه ومی و مه زهه بی و خیله کی دابه ش بووه، به لام نه یانتوانیوه هه وڵه کانیان به هوی نه بوونی نه خشه رێگا و کرده وه ی کومونیستی به کرده وه ده ربهێنینن.
هه ر بۆیه ئێستا نه خشه رێگایان ئه وه یه به ناوی کومونیزم و به به رزکرده وه ی پلاتفورمی لانی که می داخوازیه کان چینی کرێکار و خه ڵکی زه حمه تکێش بخافڵێنن و بۆ ده ورێکی تر به واده و به لێنی پڕ و پووچی هه میشه ی خه ڵک بو به شداری له پارڵمان و سیستمی دواکه وتوانه ی فیدرالیزمی قه ومی و خێڵه کی په لکێش که ن.
سه ریری ئه م چه ند دێره له راگه یاندنی هاوبه شی ئه م دوو لایه نه بکه ن که له وتاره دوور و درێژه که ی هاورێ رێبوار ئه حمه دیشدا هه مه لایه نه تر روون کراوه ته وه: «ئەگەرچی هەردوو حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی کوردستان و عێراق، سەرەرای تێبینیە مەبدەئی و سیاسیەکانمان لەسەر هەڵبژاردن بەگشتی و هەڵبژاردن لەژێر سایە دەسەڵاتی میلیشیایی و دابەشکاری قەومی و مەزهەبی و تائیفیدا، بڕیاری بەشداریکردنمان دابوو، بۆئەوەی وەکو مەیدانێکی سیاسی لە ڕەوتی خەباتی سیاسی خۆماندا بەدەستیەوە بگرین و وەکو چۆن لە هەموو مەیدانەکانی تردا بەرگریەکی پەیگیرانەمان لە مافەکانی کرێکاران و جەماوەری زەحمەتکێش و کارمەندان و ژنان و لاوان کردوە، بەهەمان نەفەسەوە پرۆسەی هەڵبژاردن و هۆڵی پەرلەمانیش بکەینە مەیدانێکی دیکەی ململانێ و شەڕ لەسەر مافەکان و ئازادی و خزمەتگوزاریەکانی ئەوان، بەڵام بەداخەوە بەهۆی هەندێ کەموکوڕی یاساییەوە سەبارەت بە مەرجەکانی بەشداریکردن لە هەڵبژاردندا، رێگانەدرا ناومان لە کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکاندا تۆماربکەین. بەوهۆیەوە دەرفەتی ئەوەمان لە دەستدا کە پەرلەمانیش بکەین بە مەیدانی خەبات لە پێناو ماف و ئامانجەکانی جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێشدا. بەڵام بێگومان لە دەستدانی ئەم دەرفەتە هیچ لەو ڕاستیە ناگۆڕێ کە حزبەکانی ئێمە چ لە ناو پەرلەمان بن یان لە دەرەوەی پەرلەمان، خەباتی خۆیان بۆ بەرگری لە ماف و داخوازیەکانی جەماوەری کرێکار و زەحمەتکێش و خەڵکی ستەم دیدە، بۆ بەرگری لە مافەکانی ژنان و لاوان، بۆ بەرگری لە ئازادی و خۆشگوزەرانی، درێژەپێدەدەن.»
هاورێ رێبوار ئه حمه د یه کێک له ئه ندامانی مه کته بی سیاسی کومونیزمی کرێکاری کوردستان له وتووێژه که یدا له ژێر سه ردێڕی:« ئێمە دەمانەوێ مەیدانێکی دیکەی جەنگ لەگەڵ سەرمایەداری بکەێنەوە، نەک ئاشتی! » هه ر ئه و رێباز و رێچکه کۆنه کانی «برنشتاین»ی به کار هێناوه ته نیا جل و به رگێکی نوێی له به ر کردووه و له هه وڵدایه تا ئه م تێز و گوتاره کۆنانه نه ده رخواردی هاورێیانی کومونیزمی کرێکاری عێراق و کوردستان و حیزبی حیکمه تیست-هێڵی فه رمی و ته نانه ت ئه گه بکرێت کۆمه ڵگاشی بدات.
ئه و شتێکی روون و حاشا هه ڵنه گره رێبوار ئه حمه د و ئه م حزبانه تووشی هه ڵه ی مه عریفی نه بوون. ئه مان زیاتر له سی ساڵه و ته نانه هێندێکیان زیاتر، له ئاستی توانا و زه رفیه تی تاکه که سی و حیزبی سه رباری هه ڵه و په ڵه ی سیاسی، که م تا زور چالاکانه ره خنه ی بنه ره تیان بووه له سه ر ئابووری سیاسی سه رمایه داری و پێکهاته کانی. یانی سه رباری هه موو ئه و هه وراز و نه شیوانه ی له م ریبازه دا پشت سه ریان ناوه، هه وڵیان داوه بزووتنه وه کومونیستی و کرێکاری وه کو بربره ی پشتی شۆرش به ره و پێکهێنانی حکومه تی کرێکاری به رن.
ده کرێ له سه ر نه بوونی نه خشه رێگا و پراتیکی کومونیستی و خۆ بی وه زیفه کردنی ئه م هاورێیانه له ئه رکی و کار کومونیستی له ماوه ی چه ن ده یه رابردوو زور جیدی ره خنه بگرین به تایبه ت که سالانیکی دوور و دریژ خه باتیان کرددووه و به شێکی گرینگ له ته مه نیان له م پێناوه دا داناوه. ئێستا له م مه یدانی ململانی و رووبه رووبوونه وه جیهانیه دا له سه دابه ش کردنی سه ر له نوێی جیهان، و له پاش چه ند دیه خه بات ئه مانیش ئومێد به شۆرش و به سه رئه نام گه یاندنی کومونیزمیان له ده ست داوه، به ڵام راشکاوانه روو به کومه ڵگا ده رنابرن. ئه ویش به م هۆکاره ساده یه که ئه وانیش بۆ ئه وه ی له مه یدانی ململانی و پێشبرکی بۆ به شداری چالاکانه در پارلمان و دام و ده زگاکانی ئه م سیستمه دواکه تووه، ده یانهه وێ کرێکاران و خه لکی زه حمتکیش بکه نه سیا لشکری خۆیان. ئه وانیش بو به شدار بوون له ده سه ڵاتی سیاسی به فریودانی خه ڵک بۆ کێشانه به رده م سنووقه کانی ده نگ دان بگه ن به به رژه وندی به رته سکی خۆیان، و ده خوازی که ته نانه ت له گه ڵ حیزبی شیوعی هاوتای له مێژینه ی حیزبی تووده ی ئیران و ئه کسریه ت ببنه هاوپه یمان. ئه مه له حاڵێکدایه ده زانن له م سیستمه گه نده له دا ئه گه ر ده نگی خه ڵکی شتێکی بگۆریبا هیچ کات هه ڵبژاردنیان بۆ نه ده کرد! ئه م حزبانه ش له واقعدا وه ک ئه و حزب کومونیست و لایه نانه ی له هه موو گوشه و قوژبنی دوونیا له ده یه کانی
نه ودی زاینی و له پاش رووخانی دیواری بیرلین و تێکچوونی یه کیه تی سویه تی که جیهان له نیوان جه مسه ره جیهانیه کاندا دابه ش بوو، ر ێبازی کومونیستیان وه لاناوه و له باشترین حاڵه تدا چوونه ته سه ر رێبازی سوسیال دێموکراته کان. بویه به دڵنیایی به ئاموژگاری حه کیمانه ی ئیخلاقی ناگرێنه وه سه ر رێبازی کومونیستی! ئه م هاورێیانه له وڵام به ره خنه و نه فی ئێمه کومونیسته کاندا له سه ر به شداریان له پارڵمان و سیسته می دواکه تووی دسته به ندی قه ومی و مه زهه بی میلیشیای ئه و حزبانه ناسیونالیستی و عه شیرانه، به شداری «لنین» و «بولشویکه کان» له دوما به نموونه ده هێننه وه و ده یکه نه پالپشت تا په یوه ست بوونیان به پارڵمان و ئه و سسیتمه دواکه وتوانه پاساو بکه ن.

ده کرێ ده یان و بگره زیاتر فاکت بهێنرێته وه که ئه م پاساوانه بێ بنه مایانه و ته نیا و ته نیا چه واشه کردنی مێژووه و که له نێوان سه رده می تزاریزم و بولشویکه کان له گه ل دوخی ئیستا له عیراق به راوه ردیکی میکانیکی و نادیالکتیکی و نه گونجاو ده کات تا بیکاته پاساو بو به شداری ئێستای له پارڵمان. «لنین» پێش ساڵی 1905 یش له هه ل و مه رجی ئه و کاته سیستمی بورژازی بێرحمانه داوه ته به ر ره خنه و ساڵه کانی دواتریش تا ئوکتوبری 1017 ئه ونده ی ره خنه ی تووند و بن چینه ی له به شداری کردن له «دوما» گرتووه و له سه ری قسه ی کردووه و له قاویداوه که متر بلشویکه کاتی تر کردوویانه! من به ش به حاڵی خۆم له ماوه ی چه ند حه وتوویی رابردوودا له سه ر ئه م ته وه ره له گه ڵ رێبه ری هه دوو لایه نی کومونیزمی کرێکاری و لایه نگرانیان گه لێک له دوونیای مه جازی و ته نانه ت حه قیقی بیر و رامان گوریوه و ره خنه کانی خۆم له گه ڵ باس کردن و ته نانه ت چون ئه وان به شداری «لنین» یان کرد بووه پالپشتی لیکدانه وه بو ئه م دوخه چه ندین سه رچاوه به پێزی «لنین» یشم وه ک فاکتی مێژووی به زمانی ئینگلیزی و فارسی و کوردی بو روون کردنه وه ی زیاتر باسه کان پێشکه ش کردن و لینکی لێکدانه وە کانی «لنین» م پێناساندن تا جارێکی تر پێداچوونه وه ێک بکه ن به خوێنده وه کانیاندا که بۆچی ئه م رێگای گرتوویانه ته پێش پشت کردنه له م رێبازه هه موو ئه و سه رچاوانه که زۆربه یان به زمانی ئینگلیزیه له سایته کانی خۆشیاندا له وانه یه هه بێت.

لێره دا له مێژووی زۆر دووری پشت کردنی رێبه رانی کرێکاری و بزووتنه وی کومونیستی وه ک «لاسال، برنشتارین و کائوتسکی» که پشتیان له رێبازه کانیان کرد نه دواوم، که ئه وانیش هه ر به پێی لێکدانه وانه ی هاورێیان «رێبوار ئه حمه د»، «عوسمان حاجی مارف»، «خه سره و سایه» و «سه میرعادڵ» ه کان «به رنامه ی گوته» یان نووسی تا یه کگرتووتر بچنه شه ری بورژوازی!
ئه وانیش ویستیان له رێگای رێفۆرمیزمه وه خه باتی چینی کرێکار و خه ڵکی زه حمه تکێش له و چوارچێوە دا به رته سک بکه نه وە و قه تیس بکه ن و ئه مه بکه نه پاساو که ده چنه ناو پارڵمان تا له رێگای ئه م سیستم و دام و ده زگاکانیه وە بچنه شه ری بورژوازیه وه!
نموونه ی ئه ورۆیی ئه م پێوه ست بوونه به که مپی راست و ناسیونالیزمی قه ومی، ئاغای «عه بدولای موهته دی» یه که چه ن ده یه پێش ئێستا له نامیلکه ێکدا له ژێر ناوی«سوسیالیزم یان پارڵمانتاریزم» به تێر و ته سه لی بۆ داکۆکی له کومونیزم و سوسیایالیزم و چینی کرێکار قه له می تاوداو، به لام پاش روخانی دیواری برلین و «یه کیه تی سوفیه تی» ئه ویش په یوه ست بوو به که مپی بورژوازی! مه گه ر له بیرتان کردووه ئه ویش له سه ره تای ئه م گۆرانه دا هه ر ئه م لێکدانه وه ی ئێستای ئێوه و بگره گه لێک پوخت و پاراوتریشی هێنایه وه و ده یگوت:« ده کرئ پارڵمان بکرێته سه نگه رێک بۆ خه باتی شۆرشگیرانه به دژی ئه م دۆخه!».
به ڵام زۆری نه خایاند بوو به یه کێک له راوێژکاران و تریبوونه کانی داکوکی کاری پارڵمان و دواتریش پشتیوانی قایمی سیستمی فیدرالی قه ومی و عه شیره ی هێزه چه کداره کانی ناسیونالیزم تا له م رێگایه وه پارڵمان و فیدرالیزم بکاته سه نگه ری خه بات و گه یشتن به ده سه لاتی سیاسی بو وه دیهێنانی ماف و داخوازیه کانی کرێکاران و خه لکی زه حمه تکیش! «ریبوار ئه حمه د» کاتێک ئه و رستانه ی له وڵام به و که سه ی وتوێژه که ی ساز داوه نووسیوه، زۆری هه وڵداوه تا خۆی له ئه ده بیات و ناوه رۆکی ده ربرینه کانی «لاسال و برنشتاین..» دوور بگرێت و زیاتر وشه کان و ناوه رۆکی وتووێژه که رواڵه تێکی رادیکالی بداتێ!
به لام هاوری ریبوار له وه بی ئاگایه، چینی کرێکار و خه ڵکی وه گیان هاتوو له م سیستمه له عێراق و کوردستان سه رباری ئه وه ی له ژێر زه خت و گوشاری زوڵم و زۆردا بێ ده ره تان ماون زۆر له چینی کرێکار و خه ڵکی هه ژاری سه رده می لاسال و و برنشتاین و روسیه ی تزاری…وریاتر و ئاگاترن و به رژه وه ندیه کانی خۆیان باشتر ده ناسن. هه ر بۆیه هیچکات به م سایست و شیعار پۆپۆلیستی و به ڵێنه پڕ و پووچانه فریو ناخۆن. چینی کرێکار و توێژه هه ژار و بن دە سته کانی ئه م کۆمه ڵگایه ئه گه ر به هۆی زه خت و گوشاری ئابووری و سه رکوتی سیاسی، و راکه راکه بو به ده ست هێنانی پاروه نانێک، و دابین کردنی ژیانی مه مره و مه ژی، هه ل و ده ر فه تی ئه وه ی نه بووه شاره زایی ته واوی له م مێژووه بێت، به ڵام ئه زموونه کان و دژواریه کانی سه رێگای خه باتی ئه م چه ند ده یه له به رانبه رکێ له گه ڵ ئوردووی سه رمایه وه ها خاراوی کردوون که بزانن کام مه یلی و حزب نوێنه رانی راسته قینه ی ئه وانن.
چینی کرێکاری و خه ڵکی هه ژار و بێ داهات له کووره ی خه باتی هه ر رۆژه به دژی ده سه لاتداری بورژوازی فێری ئه وه بوو و تێگه یشتوون دۆستانی راسته قینه و دوژمنانی سیاسی و چینایه تی خۆیان بناسن! بۆیه رێبوار ئه حمه د زۆری هه وڵداوه وته کانی ره نگ و بووی ئه ده بیاتی کومونیستی بداتێ، به لام هه وله کانی بێ ئاکامن. چونکه کۆمه ڵگای چینایه تی و سیاسی عێراق و کوردستان، پێناوەته قۆناخێک له خه بات، ناکرێ ئه وه له ئێوه قه بووڵ بکه ن، چه ند ده یه به دژی بنه ما کانی ئابووری سیاسی سه رمایه داری بنووسن و قسه بکه ن، و خه ڵک له دژی ئه م سیستمه زاڵمانیه هان بده ن و بانگه شه ی بکه ن بۆ رسوا کردنی پارڵمان و سیستمی فیدرالی قه ومی و مه زهه بی، به ڵام له م دۆخه به سه د قات خرابتره دا که کۆمه ڵانی خه ڵکی به دژی ئابووری سیاسی و هه موو دام و ده زگاکان وه ستاونه وه پشت له م رێبازه بکه ن و خه ڵکی بانگه شه ی به شداری و چوونه ناو پارڵمان بکه یت!
ئازیزان بورژوازی له وانه یه کۆمه ڵگا وه ک «دارلمجاننین» سه یر کات و هه وڵ بدات خه ڵک دوسته وەستان بن، په نابه رێته به ر هه ر چه شنه قۆرخ کارێک، به ڵام که س هه یه نه زانێت ئه م سیستمه سه رباری به کار هێنانی دام و دە زگاکانی ئه منی ده وله ت و ئه حزابی میلشیای چه کدار بۆ سه رکوتی خه ڵک، هێشتا نه یتوانیوه بو ساتێکیش رێگا خه باتیان کوێربکاته وه!
کۆمه ڵگای عێراق و کوردستان به پێی ده رس و ئه زمونه کانی خه باتکارانه یی ده یان ساڵه یان و چوونه سه ری وشیاری سیاسی و چینایه تیان ئه ونده شناختیان به ده ست هێناوه که ده زانن ئێوه نه ک ته نیا به م پلاتفۆرمه ی لانی که می ماف و داخوازیه کانتان تێد ا گه ڵاڵه کرده وه به ڵکوو ئه گه ر «مانیفیستی کومونیزم» یش به ده سته وه بگرن باورتان پێناکه ن و ده زانن ئه م هه وڵانه تان بو فریودانه و پشتتان له رێبازی کومونیستی کردوه. به تایبه ت کاتێک ده ڵین ده چینه ناو پارڵمان و و دام و ده زگاکانی تا له م رێگاوه خه بات بکه ین بۆ گه یشتن به ده سه ڵات، دیارە له وە نگه رانن خه ڵک ئه مه تان وه ک جووک لێ وه ر ده گرن!
چینی کرێکار و خه ڵکی هه ژار و کومونیسته کانی عێراق له م مێژووه خوێناویه دا گه لێک ده رسی به نرخی وه ر گرتووه. سه رباری هه موو هه وراز و نه شێوه کانی سه رێگایان له ده ورانی به عس دیسان پێداگر بوونه له سه ر ئه و ه شۆراکانیان زیاتر رێکبخه ن و له نێو جه ماوه ری خه ڵکدا جێگه و پێگه ی چینایه تی و سیاسی خۆیان به هێزتر بکه ن. تازه ئه وه یش ده زانن ئێستا کۆمه ڵگای عێراق و کوردستان گه لێک به رفروانتر له ده ورانی رژیمی به عس له به رابه ر ئه م پارڵمان و سیستمه کونه په رستانه یه دا وه ستاوه ته وه که رێبوار ئه حمه ده کان یش ده ورانێک له پێشه نگانی ئه م رێبازه بوون و له به رابه ریدا نووسیویانه و بانگه شه ی خه ڵکیان کردووه بۆ خه بات وه ستانه وه له دژی، و ئێستاش هه ر رێک ئه م فاکته ر و پێناسانه یه بوه ته هۆکار که خه ڵک فریوی بانگه شه کانیان بۆ چوونه ناو پارڵمان ناخۆن.
هه وڵی لێبراوانه و شۆرشگێرانه کومونیسته کان ده ورانێک ئه وه بوو کاریگه رترین رێگا بو پێش بردنی خه باتی چینایه تی و سیاسی ره چاو بکه ن تا چینی کرێکار و تۆیژه کانی تری ژێرده ستی سه رمایه داری به دژی ئه م هه ڵس و که وته رێکخراو بکه ن و به رێره وێکی شۆرشگێرانه و کومونیستی هیدایه تی و ریبه ری بکه ن تا خویان له رێگای شۆراکان و به ده سته وه گرتنی ده سه ڵاتی سیاسی ئه م پارڵمان و سیستمه دواکه وتوانه ی فیدرالیزمی قومی و مه زهبی و خێڵه کیه هه ڵته کێنن و راماڵن. به ڵام ئێستا «رێبوار ئه حمه د» ه کان نیگه رانی ئه وه ن به ئه م یان ئه و نه خشه رێگای بورژوازی کرێکاران فریو بدات و بیانباته ژێر په رچمی بورژازی و به لێنیان پێ بدات پارڵمان به قازانجی کرێکاران و خه ڵکی زه حمه تکیش ئیسلاح دە کات و دە یکاته مه یدانێکی تر له شه ر!

نیگەرانی رێبوار ئه حمەد و ئه و حیزبانه له وە یه، کۆمه ڵگای عێراق به گشتی به و ئاسته له وشیاری گه یشووه که به پێوە ست بوونی و بانگه شه ی رێبوار ئەحمەده کان شتێک له م سیستمه دا ناگۆردرێت و ته نانه ت به رە و خراپتر بوون دەچێت! سه ردێری وتووێژه که ی هاورێ رێبوار هه ر ئه و ئامانجه دە پێکێت که ئه و دوو حیزبه له پارڵمان به شوێنیه وە ن. تێگه یشتن له م مه سه له شتێکی ئاڵۆز نییه و به ڵکوو زۆر راشکاوانه ئه م حیزبانه هه ر ئه و رێباز و سیاسه ت و تاکیکه شۆرشگێرانه و ناشۆرشگێرانانه ی له رابردووی دە یان ساڵه دا بوویان، تا به ئامانجێک که بۆ گه یشتن به شورش و کۆمونێزم چینی کرێکار و زە حمه تێکش له رێگای شۆراکانه وە دە سه ڵات به دە ستە وە بگرن ئێستا به ته واوی به م بانگه شه بۆ چوونه ناو پارڵمان لێێ پاشگه ز بوونه ته وە! ئێستا دەیانهه وێ به جێگای پێداگری و پشت به ستن به هێزی چینی کرێکار و تۆیژه کانی خوارە وە ی کۆمه ڵگا به چوون ناو سیستمی دە سه ڵاتدار له وانه پارڵمان و قه وارە خێله کی قه ومی حیزبه ناسیونالیستی و مه زهه بیه کان که کۆمه ڵگایان به بارمته گرتووە بچنه شه ری سه رمایه داریه وە! هاورێیان له وانه یه حێزبه کانتان له م چوونه پارڵمان و به شداری له هه ڵبژاردنه کان خه ڵکێک له دە وری خۆتان کۆ که نه وە و سه رقاڵ بن ناو دام و دەزکان، به ڵام دڵنیا بن ئیتر له کۆمۆنیزمه ی که ساڵانێکی زۆر بۆ به سه رکه وتن گه یاندنی هه وڵتان دابوو شتێکتان بۆ نامێنێت!

07.11.2025
ناسر بابامیری

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.