ره‌هه‌ندی ئیستێتیكا له نمایشی (كه‌سێك.. هه‌ردێت) …. ن/ كامه‌ران حاجی ئه‌لیاس
له چوارچێوه‌ی پێنجه‌مین فیستڤاڵی نێوده‌وڵه‌تی هه‌ولێر بۆ شانۆ، تیپی هونه‌ریی رۆژ شانۆگه‌ری (كه‌سێك.. هه‌ردێت) له نووسینی (یۆن فۆسته) ده‌رهێنانی (مه‌هدی حه‌سن) ،نمایش كرا.
هه‌ڵبژاردنی ده‌ق بۆ هه‌ر ده‌رهێنه‌رێك كارێكی ئاسان نییه بگره یه‌كێكه ده‌بێت له فاكته‌ره‌كانی سه‌ركه‌وتنی پرۆسه‌ی نمایشه‌كه پاشان هه‌ڵبژردنی ئه‌كته‌ران بۆ رۆڵ بینین دێت.. هونه‌رمه‌ند (مه‌هدی حه‌سن) ده‌قێكی شانۆیی هه‌ڵبژاردبوو به‌ناوی (كه‌سێك هه‌ردێت) له نووسینی نووسه‌ری نه‌رویجی(یۆن فۆسته) ئه‌م نووسه‌ر زۆربه‌ی ده‌قه‌كانی له پێناو مرۆڤایه‌تیین بۆنموونه له‌م ده‌قه شانۆییه‌دا بیرۆكه‌كه‌ی تایبه‌ت نه‌بوو به شوێنكی دیاركراو یان نه‌ته‌وه‌یه‌ك یاخود به زه‌مه‌ن و كاتێكی دیاركراو ده‌قی (كه‌سێك.. هه‌ردێت) گوزراشت له بارودۆخی كۆمه‌ڵایه‌تی ،سیاسی ، ئابووری.. ئێستای كوردستان ده‌كات.. گومان ، ترس ، دڵه‌راوكێ چه‌مكی سه‌ره‌كی ئه‌م شانۆگه‌رییه‌ن له‌نێوان ژن و مێردێك (ئه‌وی نێر و ئه‌وی مێ). هه‌رله‌سه‌ره‌تای نمایشه‌كه ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه هه‌ردووكیان به گومانن بۆیه به‌دوای شوێنێك یان ماڵێك ده‌گه‌رێن دووربێت له هه‌موو شتێك به‌تایبه‌تی له مرۆڤه‌كان دوور بن گومانه‌كه سه‌ره‌تا لای ئافره‌ته‌كه دوایی به‌هاتنی كه‌سی سێیه‌م (پیاوه‌كه) ئه‌و كه‌سه‌ی خانووه‌كه‌ی پێفرۆشتوون گومانه‌كه‌له‌لای پیاوه‌كه زیاتر ده‌بێت تاكۆتایی شانۆگه‌رییه‌كه‌ش گومان له‌لای هه‌ردووكیان به‌رده‌وامه له‌وكاته‌ی ئه‌وان به‌دوایی ماڵێك ده‌گه‌رێن بۆ ئه‌وه‌ی به هێمنی و ئارامی تیابژین هه‌ر بۆیه ماڵێكی كۆن ده‌دۆزنه‌وه سه‌ره‌تا زۆر دڵخۆش ده‌بن به‌ڵام به‌هاتنی كه‌سی سێیه‌م ژیانیان زۆر ناجێگیر و گوماناویتر ده‌بێت.
لێره‌دا ده‌رهێنه‌ر مه‌هدی حه‌سن له هه‌ڵبژاردنی ده‌ق زۆر سه‌ركه‌وتوو بوو به‌جۆرێك توانی خوێندنه‌وه‌ی تایبه‌تی خۆی بۆده‌قی نووسه‌ر بكات و ده‌قێكی نمایش ئاماده بكات كه ده‌ست و په‌نجه‌ی خۆی و دیدگای وه‌كو ده‌رهێنه‌رێك له‌سه‌ر ده‌قه‌كه زۆر به‌روونی بونیاد بنێت چونكه ئه‌گه‌ر ده‌رهێنه‌ر نه‌توانێ مانا و ئاماژه شاراوه‌كانی ده‌قه‌كه بدۆزێته‌وه ته‌نیا هه‌مان وشه‌و ده‌قه‌كه وه‌كو خۆی ئه‌كته‌ره‌كان به‌رجه‌سته بكه‌ن له‌و كاته‌دا هیچ گومانی تێدانیه كه ده‌رهێنه‌ر له چه‌مكی ده‌قه‌كه نه‌گیشتووه،مه‌هدی حه‌سن ده‌قێكی نمایشی وای بۆ ئێمه‌مان ئاماده‌كردبوو كه بینه‌ر به چێژ وه تێرامانی بۆ روداو دیالۆگه‌كانی ئه‌كته‌ره‌كان ده‌كرد،چونكه ده‌رهێنه‌ر زۆر زیركانه به‌چاوی ده‌رهێنان نه‌ك به چاوی خوێندنه‌وه‌ی ئاسایی كاری له‌سه‌ر ده‌قه‌كه كردبوو له‌هه‌مووی گرنگتر بینه‌ران چه‌ندین خوێندنه‌وه‌یان بۆنمایشه‌كه كرد ئه‌وه‌ش یه‌كێك بووه له ئامانجه‌كانی ده‌رهێنه‌ر ، بۆ ئه‌وه‌ی بینه‌ر و پسپۆرانی شانۆ لێكدانه‌وه‌ی جیا جیای خۆیان هه‌بێت له‌سه‌ر نمایشه‌كه ، هه‌موو ئه‌و بۆچوون خوێندنه‌وانه‌ش له‌سه‌ر نمایشه‌كه له‌لای ده‌رهێنه‌ر ماییه‌ی قبوڵكردن بوو.
ئه‌گه‌ر سه‌یری ئه‌و نمایشه‌و نمایشه‌كانی تری ده‌هێنه‌ر مه‌هدی حه‌سن وه‌كو شانۆیی (ئه‌وه‌ی رویدا هه‌رچی بێت گرنگه) و (به‌توڕه‌یی ئاوه‌ر له‌رابردووه بده‌وه) بكه‌ین هه‌ست ده‌كه‌ین نیمچه ستایل و شێوازی كاركردن تایبه‌ت به خۆی دیار ده‌كات به‌تایبه‌تی له‌رووی كار كردن له‌سه‌ر گۆرینی “شوێن” چونكه ئه‌و هه‌رده‌م هه‌وڵی ئه‌وه‌ی داوه له ده‌قی نووسه‌ره‌كان شوێنه‌كان تێكبشكێنێ،تا راده‌یه‌كیش به زه‌مه‌نی ده‌قی نووسه‌ریش پابه‌ند نه‌بووه بۆ ئه‌وه‌ی له كرداری ده‌رهێنان له چوارچێوه‌یه‌كی داخراو نه‌بێت به‌ڵكو ره‌هاو ئازاد بێت له‌م كاره و له دوو كاری رابردووشی مه‌هدی حه‌سن شوێن ده‌كات به دارستان یان بیابان وه‌كو گوزرشتێك كه‌مرۆڤ هه‌رده‌م له بیابان یان له دارستان خۆی وون ده‌كات بۆنموونه له‌م شانۆگه‌رییه‌دا له ده‌قی نووسه‌ر شوێن ماڵێكه به‌ڵام ده‌رهێنه‌ر كردوویه‌تی به دارستان و ته‌نیا دارێكی وشكی بێ گه‌ڵا له ناوه‌ڕستی شانۆییه كه‌ده‌بێته خه‌ونی ئه‌و ژن ومێرده بۆ ئه‌وه‌ی ماڵێك دروست بكه‌ن كه‌ده‌كرێت داره‌كه ببڕنه‌وه بكه‌نه ماڵێك بۆ خۆیان چونكه سه‌ره‌تای دروستكرنی خانوو له دار بووه له‌گه‌ڵ بوونی كۆمه‌ڵی گه‌ڵای وه‌رین كه پانتای ته‌خته‌ی داپۆشییه‌وه ئه‌گه‌رچی هه‌رله‌سه‌ره‌تاوه هیچ هیواییه‌ك نییه به‌ڵام ئه‌وان (ژن ومێرده) به ئۆمێده‌وه بۆ گه‌ڵا وه‌رینه‌كان ده‌چن له‌هه‌مان كاتدا له‌سه‌ره‌تای نمایشه‌كه‌پایسكلێك هه‌یه له‌ژێر كۆنترڵی (ژن و مێرده)كه‌یه چه‌ند جارێك هه‌ردووكیان به‌یه‌كه‌وه به پایسكله‌كه ده‌خوولێنه‌وه كه‌هێمای به‌رده‌وام بوونی ژیان و هێمای زه‌مه‌ن و رۆیشتنش دێت له كۆتایی نمایشه‌كه‌شدا پایسكله‌كه له‌لایه‌ن كه‌سی سێیه‌م لێده‌خوڕێت كه كه‌سێكی گوماناوی و نه‌رێنیه ئامانجی ئه‌وه‌یه كه ژیانی ئه‌و دوو كه‌سه پڕ بكات له گومان و دڵه‌وراوكێ بۆ گه‌یشتن به مه‌رامه‌كانی خۆی هه‌ر بۆیه له‌گه‌ڵ كۆتایی نماشیدا جڵه‌وی پایسكه‌له‌كه وه‌رده‌گرێت كه‌هێمای هێز و ده‌سه‌ڵات و پاره‌یه، وه گومانه‌كانیش له‌گه‌ڵ ژیانی ئه‌وان هه‌ر به‌رده‌وام ده‌بێت .
ده‌رهێنه‌ر بنیادی نمایشه‌كه‌ی له‌سه‌ر شوێن و له‌سه‌ر گومان بنیاد ناوه كه بریتنین له گۆرینی ماڵ بۆ دارستان یاخود بیابان له‌هه‌مان كاتیشدا هه‌ر ماڵه واته سرووتێكی شانۆیی ناو ماڵ و ده‌ره‌وه‌ی ماڵی بۆ بینه‌ر فه‌راهه‌م كردبوو به‌جۆرێك هاوسه‌نگی له نێوان هه‌ردوو سرووته‌كه دا دروست كردبووه كه ئێمه‌مانان هه‌ستمان ده‌كرد ئه‌و شوێنه‌ی نمایشی تیا ده‌كرێت ماڵێكه له هه‌مان كاتدا دراستانیشه گومانیش له‌لای هه‌ردووكیان بوونی هه‌یه به‌ڵام له‌گه‌ڵ هاتنی كه‌سی سێیه‌م گومان زیاتر ده‌چێته‌لای مێره‌كه هه‌ربۆیه كاتێ گومان ده‌كه‌وێته‌لای پیاو بێگومان وه‌كو زانراوه له هه‌ڵسوكه‌وتدا توند تیژه‌كه‌ی نێر هه‌رده‌م به‌هێزتر ده‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌لای ئافره‌ت ئه‌م گومانه‌ش زیاتر له كۆمه‌ڵگای رۆژهه‌ڵاتی بوونی هه‌یه .
گومان له‌نێو هه‌موو تاكێك وله نێو هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌ك دا بوونی هه‌یه و كارێكی قێزه ونه بێ له‌م كاره شانۆییه‌دا ده‌رهێنه‌ر به‌شێوه‌یه‌كی هونه‌ری كه ره‌هه‌ندی ئیستێتیكای له‌رووی دیالۆگ و جوڵه و رووناكی وه‌رگرتبوو زۆر فه‌نتازیانه خستییه به‌رده‌م بینه‌ران واته به‌فۆرێكی هونه‌ری كاری له‌سه‌ر گومانه‌كه كردبوو كه‌بینه‌ر چێژی له‌و گوومانه وه‌رگرت ، ئه‌وه‌ش كاری پرۆسه‌ی ده‌رهێنانی دروسته، خاڵێكی تری ئه‌م نمایشه ریتمه كه‌له له هه‌موو شانۆگه‌رییه‌ك گرنگه به‌واتایه‌كی تر ریتم رۆحی نمایشه بۆ ئه‌وه‌ی بینه‌ر توشی وه‌رس بوون نه‌بێت ده‌رهێنه‌ر به‌شێوه‌یه‌كی هاوسه‌نگ كاری له‌سه‌ر هه‌رسێ جۆر له ریتم كردبوو(ریتمی بینین،ریتمی بیستن ،ریتمی جوڵه) كه هه‌ر خاوه‌ن ریتمه‌كه ته‌واوكه‌ری یه‌كتر بوون .
جوانی ئه‌م نمایشه بوونی چه‌ند دیمه‌نێكی رۆمانسی شانۆیی بوو هه‌رچه‌نده بوێری له نواندنی (خۆشه‌ویستی،ئه‌ڤین ،عشق ،ماچ ،له باوه‌ش گرتن) داهێنان نیه به‌ڵام له نێو كۆمه‌ڵگای رۆژهه‌ڵاتی به‌تایبه‌تیش له نێوكۆمه‌ڵگای كوردی ده‌توانم بڵێم بوێری داهێنانه كارێكی ئاسان نیه كچێك له‌سه‌ر ته‌خته‌ی شانۆ كورێك له باوه‌ش بگرێت و ماچی بكات ده‌رهێنه‌ر دیمه‌نی له‌باوه‌ش كردن و ماچكردنه‌كه‌ی ئه‌وه‌نده به جوانی كاری له‌سه‌ر كرابوو كه ئامانج له‌و دیمه‌نانه ورووژێنه‌ر وسێكسی نه‌بوو بۆ بینه‌ران ئه‌وه‌نده‌ی دیمه‌نێكی ئه‌فسوناوی له نێو شانۆی رۆمانسی بوو ره‌هه‌ندێكی جوانناسی سه‌رنج راكێش بوو له‌لای بینه‌رانیش هه‌ر به‌و ره‌هه‌نده خوێندنه‌وه‌ی بۆكرا، كاردانه‌وه‌ی نه‌رێنی نه‌بوو.
ئه‌وداره ی كه له‌ناوه‌راستی شانۆ بوونی له‌رووی جۆر و بگره شێوه‌كه‌شی له له داره‌كه‌ی شانۆگه‌ری (به‌ده‌م چاوه‌ڕوانی گۆدۆ)ی بیكێت نزیك بوو یان ده‌كرێن خوێندنه‌وه‌ی دار سێوه‌كه‌ی (ئاده‌م و حه‌وا)شی بۆ بكرێت لێره ده‌رهێنه‌ر له نێو داره‌كه‌ی سیمای ئافره‌تێكی دروستكردبوو له‌هه‌مان كاتدا ئه‌و سیمایه له‌شێوه‌ی هێلانه‌ش بوو ده‌شێ ئه‌و شوێنه یان ئه‌و ماڵه هێمن وئارامه بێت كه‌ئه‌و(ژن و مێرده) به‌دوایی ده‌گه‌رێن زۆرجاریش ئه‌و سیمایه ئه‌وه‌ی ده‌بخشی كه گوومان به‌رده‌وام له‌ناوه‌ی هه‌موو تاكێك بوونی.
كاتێ نواندن و ده‌رهێنان هاوتای یه‌ك ده‌بن له‌به‌رجه‌سته كردندا نمایشێكی سه‌ركه‌توو له دایك ده‌بێت به‌ڵام ئه‌گه‌ر یه‌كێك له دوو توخمه‌دا ئاست نزم بێت كاریگه‌ری نه‌رێنی ته‌واوی له‌سه‌ر پرۆسه‌ی نمایشه‌كه ده‌بێت له‌م نمایشه‌دا (یوسف عوسمان ، چاوان خه‌لیل ، دلشاد) ئه‌كته‌ری ئه‌و نمایشه بوون به‌داخه‌وه تائێستاش له‌لای هه‌ندێك له بینه‌ران وا باوه ئه‌گه‌ر ئه‌كته‌رێك زۆر له‌سه‌ر شانۆ ده‌ركه‌وت یان دیالۆگی زۆر بوو ئه‌وه ئه‌كته‌رێكی باش و سه‌ركه‌وتووه كه بۆچوونێكی هه‌ڵه‌یه زۆر جار ئه‌كته‌ری وا هه‌بووه به‌یه‌ك جوڵه یان چه‌ند دیالۆگێكی كه‌م توانیویه‌تی به جوانترین شێوه نواندنه‌كه‌ی بكات و په‌یامه‌كه‌ی خۆی به بینه‌ران بگیینێت ئه‌وه‌ی مه‌به‌سته ئاماژه‌ی پێبده‌م نواندنه‌كه‌ی (م.یوسف عوسمان) له رۆڵی “پیاوه‌كه” له‌م نمایشه‌دا راسته كه‌م ده‌ركه‌وت و دیالۆگه‌كانی كه‌م بوو به‌ڵام به‌هۆی بوونی ئه‌زموونێكی زۆری نواندن توانی له‌رێگه‌ی جوڵه، ئاماژه ، هێما و گوزراشته‌كانی جوانترین كاره‌كته‌ری (ده‌سه‌ڵاتدار ، نیاز ناپاكی، فێڵباز )پیشان بدات ئه‌كته‌ری خاوه‌ن توانست (چاوان خه‌لیل) كه‌رۆڵی “ئه‌وی مێ”ی به‌رجه‌سته‌كردبوو به جۆرێك له‌چه‌مكی كه‌سایه‌تییه‌كه گه‌یشتبوو خوێندنه‌وه‌ی بۆ هه‌موو وورده‌كارییه‌كانی جوڵه و گوزارشته‌كان كردبوو زۆریش به بوێری ئه‌نجامی دا كه‌سایتییه‌كه‌ی زۆر ئاڵۆزبوو زۆرجار له‌لوته‌كه‌ی توڕه‌یی ،دڵه‌راوكێی نواندن بۆلوته‌كه‌ی نواندنی رۆمانسی جگه له ماندووبوون و هه‌ڵ و كۆششی خۆی شیكردنه‌وه‌ی ورده‌كاری ره‌هه‌ندی كه‌سایتیه‌كه له‌لایه‌ن ده‌رهێنه‌ر هۆكاری سه‌ركه‌تووی چاوان بوون له به‌رجه‌سته‌كردنی رۆڵه‌كه‌ی.
زۆر جار بوونی ده‌رفه‌ت بۆ ئه‌كته‌ر ده‌تواندرێت بوونی خۆی و توانسته‌كانی ده‌ربخات (دڵشاد شهاب) رۆڵی كه‌سایه‌تی “ئه‌وی نێر”ی به‌رجه‌سته كردبوو به‌هۆی ئه‌وه‌ی تێگه‌یشتنێكی باشی له چه‌مكی شانۆگه‌رییه‌كه‌و رۆڵه‌كه‌ی خۆی هه‌بوو هاوتای نواندنی (چاوان) كه هه‌ردووكیان هاوكاری یه‌كتر بوون توانی سه‌رنجی زۆرێك له بینه‌ران بۆخۆی رابكێشێت به‌تایبه‌تی نواندنه رۆمانسییه‌كان .
له كۆتاییدا ده‌ست خۆشی له ستاڤی ئه‌و شانۆگه‌رییه ده‌كه‌م به‌هیوای كاری باشتر و به‌رده‌وامی.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
