قه‌دی بامبۆ قه‌دێك كه‌ڕه‌گی له‌هیچ خاكێك دانییه … سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی
هیچ ژانرێكی ئه‌ده‌بی وه‌كو ڕۆمان، ناتوانێت ببێته ئاوێنه‌یه‌ك بۆ ناسین و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ژیانی گه‌لان. ڕۆمانگه‌لێك هه‌ن، ته‌نها به‌خوێنه‌وه‌یان ئێمه ده‌زانین ژیانی ئه‌ونه‌ته‌وه‌یه چۆنه‌و چ نه‌هامه‌تییه‌كییان بینیوه كه‌ڕه‌نگه ڕۆمانه‌كانی خالد حوسێنی نموونه‌یه‌كی دیاری ئه‌وناساندنه بێت. به‌و پێیه‌ی باسی وڵاته‌كه‌ی ده‌كات. گه‌لێك جار له‌دووتوێی ده‌قێكی ڕۆماندا، مێژووی نه‌ته‌وه‌یه‌ك، یاخود ڕووداوێك ده‌خرێته ڕوو، كه‌له په‌راوێزییه‌وه خوێنه‌ر به‌به‌شێكی زۆری لایه‌نه شاراوه‌كانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك ئاشناده‌بێت. له‌و ڕوانگه‌یه‌وه‌ڕۆمانی(قه‌دی بامبۆ)یه‌كێك له‌وڕۆمانانه‌ی كه‌له‌میانه‌ی گێڕانه‌وه‌ی ڕووداوه‌كان، خوێنه‌ر ئاشنای كلتوورو شێوه ژیانی دوونه‌ته‌وه‌و كۆمه‌لگه‌ی جیاوازده‌بێت. چونكه پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌كه، كه‌سایه‌تییه‌كی دووسه‌ری و دووناسنامه‌یی هه‌یه.
به‌و پێیه‌ی له دایكێكی فلیپینی و باوكێكی كوێتی له‌دایك بووه. ئیدی له‌نێوان كلتووری دایك و باوانیدا، دۆش داده‌مێنێت و ناتوانێت دواجارله یه‌كیان ناسنامه‌ی خۆی ببینێته‌وه.چیڕۆكی ئه‌و ڕۆمانه، ده‌كرێ بڵێم چیڕۆكێكی تراژیدیه‌و سه‌رگوزشته‌ی نه‌هامه‌تی خێزانێكی ئه‌وپه‌ڕی هه‌ژارو نه‌دارو بێ لانه‌وجێ ده‌گێڕێته‌وه، كه‌له‌وڵاتی فلیپین، له‌وسه‌ری خۆڕهه‌ڵاتی گۆی زه‌وی و له‌شوێنێكی دوره‌ده‌ست و دابڕاوله‌دنیا ده‌ژین.ئیدی ئه‌وخێزانه له‌پێناو ژیاندا، ناچارن چاره‌نووسێك هه‌ڵبژێرن دوورله خواستی خۆیان كه ڕه‌نگه سه‌ره‌نجام به‌مه‌رگی خۆشیان كۆتایی بێت. ئه‌م ڕۆمانه باسی كه‌سێك ده‌كات كه‌ناوی(هۆزێ)یه.
هۆزی كه گێڕه‌ڕه‌وی ڕووداوه‌كانه، به‌ڵام گێڕه‌ڕه‌وه‌ی یه‌كه‌م و هه‌مووشتزان نییه، به‌ڵكو ئه‌و ڕووداوه‌كان له‌ده‌می یه‌كێكی تر ده‌گێڕێته‌وه كه‌ئه‌ویش دایكیه‌تی. ئه‌ودایكه‌ی هۆزێی به‌ژیانێك ئاشنا كرد، كه‌له‌یه‌ككاتدا ڕووبه‌ڕووی دوو ئایین و دوونیشتمان و دووكلتووری ئه‌و په‌ڕی جیاوازی له یه‌كتری ببێته‌وه. به‌بێ ئه‌وه‌ی خواستی خۆی بێت.لێره‌وه‌ش پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌كه، له‌نێوان ئه‌و دوودنیاجیاوازه‌دا، نامۆده‌بێت و به‌رداشی زه‌مانه ده‌یهاڕێت. له‌كاتێكدا، ئاواتی ده‌خواست وه‌ك هه‌ر منداڵێكی دیكه‌ی فلیپینی، كه‌ئه‌گه‌رچی رووت و نه‌دارو هه‌ژارن، به‌ڵام ده‌ژین و شانازیش به‌و ژیانه‌ی هه‌یانه ده‌كه‌ن.به‌رله‌دایكبوونی هۆزێ، جۆزافینی دایكی له ئامێزی خێزانێكی هه‌ژاركه‌له خوشك و برایه‌ك و دایكێك و باوكێكی زۆردارپێكهاتبوو، هاوشێوه‌ی ملیۆنان خێزانی دیكه‌ی فلیپینی ده‌ژیا.جۆزافین له پێناو ژیانی خێزانه‌كه‌یدا، ناچاره‌كاربكات و به‌دوای كارێكدا بگه‌ڕێت.
به‌تایبه‌تیش دوای ئه‌وه‌ی ئایدای خوشكه گه‌وره‌ی به‌هۆی له‌شفڕۆشییه‌وه كه‌باوكی ناچاری كردبوو، منداڵێك دێنێته دنیاوه. ئیدی ئایدا واز له‌كاركردن دێنێت و جۆزافینی خوشكی شوێنی ده‌گرێته‌وه. به‌ڵام ئه‌وئه‌گه‌ر چی نایه‌وێت هه‌مان چاره‌نووسی خوشكه‌كه‌ی هه‌بێت، به‌ڵام سه‌ره‌نجام چاره‌نووسێكی هاوشێوه‌ی ئه‌ووبگره تراژیدیتریشی ده‌بێت، به‌ڵام له‌كات و زه‌مینه‌و شوێنێكی دیكه‌ی جیاوزدا. جۆزافین دوای ئه‌وه‌ی به‌دوای كاركردن ده‌گه‌ڕێت له پێناوبه‌خێوكردنی خێزانه‌كه‌ی،دواجار له‌ڕێی ده‌زگایه‌كه‌وه كه‌ئه‌ركی دۆزینه‌وه‌ی كاره‌كه‌ره‌كانه بۆده‌ره‌وه‌ی وڵات، له‌كوێت ده‌بێته خزمه‌تكارو كاره‌كه‌ری دایكێك و سێ كچی و ڕاشدی تاقه‌كوڕه‌كه‌ی. جۆزافین هه‌گبه‌ی سه‌فه‌ر ده‌پێچێته‌وه‌و له‌پێناو خێزانه‌كه‌یدا، به‌ره‌و كوێت كۆچ ده‌كات و ده‌بێته خزمه‌تكاری ماڵه ده‌وڵه‌مه‌ندێك. جۆزافین له‌وماڵه‌دا كاره‌كه‌ری ده‌كات، تاكو نزیكه‌ی دوای دووساڵ ڕاشدی كوڕه تاقانه‌كه‌ی ئه‌و خێزانه، جۆزافین ده‌خوازێت و له‌كۆتاییشدا منداڵێكی لێ ده‌بێت كه ناوی ده‌نێت(عیسا)، كه هۆزێی پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌كه‌یه.دایكی ڕاشد كه‌پێشتر به‌ڵێنی دابوو كچێكی تربۆكوڕه‌كه‌ی بێنێت، به‌و كاره‌ی ڕاشد یه‌كجار نیگه‌ران و توڕه‌ده‌بێت. دیاره‌ئه‌مه‌ش له‌سۆنگه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌جۆزافین نه‌عه‌ره‌به‌و نه‌موسڵمان،هاوكات له ئاستی پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تیشدا، له‌خوار ئه‌وانه‌وه‌یه كه‌خزمه‌تكاری ماڵه‌كه‌یانه. گه‌رچی ڕاشد هه‌وڵده‌دات كه‌دایكی ڕازی بكات به‌وه‌ی كه‌بوكه‌كه‌و نه‌وه‌كه‌ی لای ئه‌و بمێننه‌وه، به‌ڵام ئه‌و هه‌رسوورده‌بێت له سه‌رئه‌وه‌ی كه‌ده‌سبه‌رداری ژنه‌كه‌ی و منداڵه‌كه‌ی بێت.سه‌ره‌نجام جۆزافین ده‌گڕێته‌وه فلیپین و منداڵێكی تازه له‌دایكبووش ده‌باته‌وه ئه‌وێ.
كاتێ مینۆزای باوكی جۆزافینیش كچه‌كه‌ی به‌و بارودۆخه‌وه‌ده‌بینێت،به‌كچه‌كه‌ی ده‌ڵێت:_(دیسان منداڵی بێ باوك؟ ئه‌م كاره‌ت له‌وڵاته‌كی خۆت بكردایه باشتر نه‌بوو؟). به‌ڵام ئه‌و وڵامی ده‌داته‌وه كه منداڵه‌كه‌ی باوكێكی ڕاسته‌قینه‌و شه‌ڕعی هه‌یه،كه‌له‌سه‌ر بنه‌ماكانی ئایینی ئیسلام پێشت ماره‌یكردووه.جۆزافین دوای ئه‌وه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه وڵاته ڕاسته‌قینه‌كه‌ی خۆی،ئیدی ناوی كوڕه‌كه‌ی ده‌بێته هۆزێ.له‌كوێت عیسای ناو بوو، وه‌لێ ئه‌وناوه‌چونكه ناوێكی نامۆو له‌ده‌ره‌وی ناوی فلیپینییه‌كانه، ئیدی ده‌بێته هۆزێ. په‌یوه‌ندی له‌نێوان جۆزافێن و ڕاشدهه‌ربه‌رده‌وام ده‌بێت و مانگانه یارمه‌تی ده‌دات. ئه‌گه‌رچی دواجاربه‌هۆی فشاره‌كانی دایكی وبه‌ریه‌ككه‌وتنی كۆمه‌ڵایه‌تی و په‌روه‌رده‌یانه‌ی ئه‌ودووكه‌سه،ڕاشدته‌لاقنامه‌یه‌ك بۆجۆزافێن ده‌نێرێته فلیپین.
به‌ڵام له‌به‌ركوڕه ڕاسته‌قینه‌كه‌ی خۆی،به‌رده‌وام ده‌بێت له‌هاوكاریكردنی. تائه‌وكاته‌ی ڕژێمی به‌عس په‌لاماری كوێت ده‌دات وهه‌مووشتێك سه‌راوژوورده‌بێت. چونكه ڕاشدی هاوسه‌ری به دیلی ده‌كه‌وێته ده‌ست سوپای عێراق و بێ سه‌رو شوێن ده‌كرێت و ساڵانێك دواتر، ڕوفاته‌كه‌ی ده‌دۆزنه‌وه. هۆزێ به‌رده‌وام له‌لایه‌ن دایكییه‌وه هاندده‌رێت كه‌بگه‌ڕێته‌وه وڵاتی باوانی و لای نه‌نكی وپووره‌كانی.هۆزێ وا خه‌یاڵ ده‌كات ئه‌گه‌ر بگه‌ڕێته‌وه كوێت، ئه‌وا هه‌موو خه‌ونه‌كانی دێنه دی و تاهه‌تایه به‌خته‌وه‌رده‌بیت. بێ ئاگا له‌وه‌ی كه‌له‌وێش ئه‌و هه‌ر فلیپینییه‌كه كه‌هه‌مووشتێكی جیاوازه له نه‌ریتی ماڵه باوانی. دوای بیركردنه‌وه‌یه‌كی زۆر، هۆزێ ڕووده‌كاته كوێت، به‌یارمه‌تی غه‌سانی كۆنه هاوڕێی باوكی ماڵی نه‌نه غه‌نیمه‌ی دایكی باوكی ده‌دۆزێته‌وه.
به‌ڵام ئه‌وان له‌سووچێكی نێوحه‌وشه‌كه‌یان و له‌گه‌ڵ كاره‌كه‌ره‌كانییان، ژوورێك بۆ نه‌وه‌كه‌یان ته‌رخان ده‌كه‌ن.چونكه نایانه‌وێت دراوسێكانیان وته‌نانه‌ت هیچ كه‌سێكیش به‌وچیڕۆكه خه‌مناكه بزانێت كه‌عیسا نه‌وه‌ی ئه‌وان و كوڕی ڕاشدی كوڕیانه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لای ئه‌وان نه‌نگییه كوڕه‌كه‌یان منداڵێك له‌ژنێكی فلیپینی بوزا په‌رست بخاته‌وه. كه ئه‌مه بۆ ئه‌وان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك گونجاونییه و له‌كلتووری عه‌ره‌به‌كان نه‌شیاوه. هۆزێ كه‌له‌كوێتی وڵاتی باوكی ناوی ده‌بێته‌وه به‌عیسا، وه‌ك كاره‌كه‌رێك له‌لایه‌ن پوورو نه‌نكییه‌وه‌ته‌ماشا ده‌كرێت. هیچ سۆزوحۆشه‌ویستییه‌كی پێ نابه‌خشن،به‌ڵكو وه‌ك ته‌نێكی نامۆ له‌نێوجه‌سته‌یه‌كی پیرۆزده‌یبینن.له‌بۆنه‌وجه‌ژنه‌كاندا، ناچارده‌كرێت له ژووره تایبه‌تییه‌كه‌ی، خۆی له چاوی خزم و پوورو دراوسێ و كه‌سانی تر بشارێته‌وه. بۆئه‌وه‌ی پرسیارله‌نه‌نكی نه‌كه‌ن كه ئه‌م فلیپینییه چی ده‌كات له‌ماڵی ئه‌وان. كه‌س سۆزو خۆشه‌ویستی پێ نابه‌خشێت. ئه‌وهه‌موو شتێكی هه‌یه له‌ژیان، ته‌نها لاوانه‌وه‌و خۆشه‌ویستی نه‌بێت.بۆیه دواجار ناچارده‌كرێت ماڵ نه‌نكی جێبێلێت و ده‌چێت له چێشتخانه‌یه‌ك كار ده‌كات. له‌وێش ڕۆژانه به‌رفیزو بێ ڕێزی كوێتییه‌كان ده‌كه‌وێت كه هه‌میشه به‌چاوی هاووڵاتی پله‌دوو سه‌یری ئه‌و كه‌سانه ده‌كه‌ن كه‌وه‌ك كاره‌كه‌ر له‌و وڵاته‌دا كارده‌كه‌ن.
عیسا ناچاره به‌رگه‌ی هه‌موو ئه‌و تێهه‌ڵدان و شكاندنه‌وه‌یه بگرێت، چونكه كوێتی نییه و فلیپینییه.ئه‌و ئه‌گه‌رچی به‌رله هاتنی بۆ كوێت، وێنای به‌هه‌شتێكی ده‌كرد،به‌ڵام كه‌هاته‌نێوكوێتییه‌كان شتێكی پێچه‌وانه‌ی دیت. هۆزی گه‌یشته ئه‌و ڕاستییه‌ی كه‌قه‌دی بامبۆله فلیپین نه‌بێت،له‌قوڵایی خاكی هیچ وڵاتێكی دیكه‌دا ڕه‌گه‌كانی داناكوتێت.كوێت بۆكوێتییه‌كان به‌هه‌شته، نه‌ك بۆهۆزێ و هاوشێوه‌كانی.هه‌موو ئه‌و دروشم و بانگه‌شانه‌ی باسیش له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌مرۆڤه‌كان وێرای هه‌مووجیاوازییه‌كانیان وه‌ك یه‌ك مرۆڤن و هه‌موویان یه‌كسانن، دروشمی فریوده‌رن.هۆزێ دواجار به‌دڵێكی شكاوه‌وه‌بڕیاری گه‌ڕانه‌وه بۆ وڵاتی دایكی ده‌دات و به‌سه‌رهاته‌كه‌شی ده‌كاته ڕۆمانێك.به‌مه‌ش كۆتایی به‌ڕووداوه‌كانی ڕۆمانی قه‌دی بامبۆ دێت.
ئه‌م ڕۆمانه وێرای ئه‌وه‌ی به‌قه‌باره‌ڕۆمانێكی گه‌وره‌یه، وه‌لێ یه‌كێكه له‌جوانترین وبه‌چێژترین ڕۆمانه‌عه‌ره‌بییه‌كان.خوێنه‌ربه‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌خوێنه‌وه‌ی ڕۆمانه‌كه ماندوو بێزارنابێت. ئه‌مه وێرای ئه‌وه‌ی كه‌وه‌رگێڕی ڕۆمانه‌كه به‌زمانێكی یه‌كجار جوان و سه‌ركه‌وتوو ڕۆمانه‌كه‌ی وه‌رگێڕاوه،وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌كوردی نووسرابێت وایه. له‌وماوانه‌ی ڕابردوودا،چه‌ندین ڕۆمانم خوێندنه‌وه، به‌ڵام دوو له‌و ڕۆمانانه زۆرسه‌رنجیان ڕاكێشام و چێژی زۆرم له‌خوێنه‌وه‌یان بینی، ئه‌وانیش ڕۆمانه‌كانی(وێرانه پیاو)و(قه‌دی بامبۆ)بوون. هیوادارم خوێنه‌ران ئه‌ودوو ڕۆمانه له‌ده‌ست خۆیان نه‌ده‌ن. ده‌ستخۆشانه‌ش له‌وه‌رگێڕه‌كانی ئه‌ودووڕۆمانه ده‌كه‌م، كه‌له‌ڕاستیدا دوو له‌تێكسته هه‌ره جوانه‌كانی ڕۆمانی عه‌ره‌بییان وه‌رگێڕایه سه‌رزمانی كوردی و خوێنه‌رانیان له خوێنه‌وه‌یان بێبه‌ش نه‌كرد….
سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی
*په‌راوێز/ قه‌دی بامبۆ/ڕۆمان/نووسینی( سعودئه‌لسنعوسی)/وه‌رگێڕانی (ڕه‌نجده‌ر جه‌بار)/بڵاوكراوه‌ی(ناوه‌ندی ڕۆشنبیریی ڕه‌هه‌ند_سلێمانی 2019)…..
*ئه‌م بابه‌ته له په‌ڕاوی ڕۆژنامه‌ی هاووڵاتی ژماره‌ی ڕۆژی 14-5-2019بڵاوكراوه‌ته‌وه……….
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
