دەوڵەت … نوسینی جۆزیف پرۆدۆن….6
دەوڵەت*:
نوسینی جۆزیف پرۆدۆن، P. J. PROUDHON
و: زاهیر باهیر
بابەتی دەوڵەت، سروشت و ئایندەی:
بەشی شەش:
لە ڕاستیدا لۆژکی نەیارەکانمان تێناگەین، قەبوڵی پرنسپێك دەکەن بێ ئەوەی گرفتی سەرەنجامەکەیان هەبێت، بۆ نموونە یەکسانی لە سیستەمی باج دانا، پەسەنددەکەن کە دەزانن باج لەسەر سەرمایە، لە بەرانبەریا جەماوەرییەتیەکی دژ بە خۆیان دروستددەکات، بێ ئەوەی پاساو و متمانەیان بە خۆیان هەبێت. بۆ هەموو ئەمانەی کە دەیکەن هاوشێوەیەك، قسەیەك، بیانویەکیان هەیە. هانی دەست هەڵگرتن لە کاپیتاڵ و ئازادکردنی کار دەدەن، ئەوەی کە دەمێنێتەوە لێرەدا کاتێك کە دژایەتی دەرەنجامی ڕەسمکردنی سیاسەتەکانی حکومەتە کە سەبارەت بە بیناکان ڕودەدات، ئەوان پرۆتێست دژیان دەکەن. ئەوان بەردەوامن لە قسەکردن لەسەر سیاسەت و حکومەت، بەبێ ئەوەی بپرسن ئایا حکومەت لەگەڵ ئازادیی پیشەسازیی و یەکسانییدا، دێتەوە، ئایا گریمانی زانسستی سیاسەت هەیە، کاتێك کە پێویستی بوونی سیاسەتێکی ئابووریی هەیە؟ لە کاتێکدا ئەو خانووبەرانەی کە ئەوان بە بێ دوودڵی هێڕشی دەکەنەسەر بێ گوێدانە بەهای کۆنییان [ ئەنتیك] ، کەچی هاوکات لەبەردەم دەسەڵاتا وەکو پاسەوانەکانی کڵێسە لەبەردەم نهێنی موقەدەس-دا دەنوشتێنەوە. حکومەت بۆ ئەوان زەروورییە و شیاوی گۆڕین نییە، مەبدەئی مەبدەئەکانە، هەمەیشەییە، ئەبەدییە.
بە مسۆگەری ئێمە دڵنیایی خۆمان بۆ پەسەندکردنی پێشنیارەکە نادەین و بەڵگەمان هەیە، چونکە وەکو هەر کەسێکی دیکە دەزانین کە بە چ مەرجێك پێشنیارێک دەخرێتە بەردەست. تەنها ئەوە دەڵێین پێش ئەوەی بگەینە بڕیارێك سەبارەت بە دەستورێکی نوێی دەوڵەت، ئێمە دەبێت پرسیاری ئەوە بکەین کە لە سۆنگەی ڕیفۆرمە ئابوورییەکانەوە کە شۆڕش بەسەرمانا دەیسەپێنێ ئایا خودی دەوڵەت نابێت هەڵوەشێتەوە؟ ئایا ئەم کۆتاییەی دەزگە سیاسییەکان سەرەنجامی بەجێهێنان و مانای ڕیفۆرمی ئابووریی نییە؟ هەروەها ئێمە پرسیار دەکەین ئایا لە ڕاستیدا لە دوای تەقینەوەی شوبات، پاش یاسای مافی دەنگدانی گشتی، پاش بانگەشەی هێزی بێ هاوتای جەماوەر، هەروەها ڕادەستکردنی حەتمی دەسەڵات بۆ خواست و خودی جەماوەر، هێشتا ئەگەریی حکومەتێك، هەر جۆرێك بێت، هەیە؟ ئایا حکومەتێكی دائیم وەکو جێگرێك [ئاڵتەرنەتیڤێك] ناخرێتە شوێنی؟ ئیتر ئەو حکومەتە کوێرانە جێگیربێت بە هەڵخەڵەتاندن و پێچەوانکردنەوەی فرمانی جەماوەر، یاخود بە ئەنقەست هەڵخەڵەتێەرانە بێت هەر وەک چۆن حکومەتە کاتییەکە [موەقەت] کردی، کە دیماگۆگییەکان لە هەموو سەردەمێکدا کردویانە .
لانی کەم پرسیاری ئەوە دەکەین کام لە بڕگە [صیغە ] و خەسڵەتە جیاوازەکانی دەوڵەت دەبێت بمێنێتەوە و جەختیان لەسەر بکرێتەوە؟ ئەی ئەوانەی کە لە دەوڵەت لادەبرێن و هەڵدەوەشێنرێتەوە کامانەن؟ دەبێت ئەوە بزانین هەر وەکو ڕەنگە پێشبینی دەکرێت، لەو بڕگە و خەسڵەتانەی ئێستای، تاکە یەك دانەیان نییە کە بتوانێت ڕیفۆرمی ئابووریی بپارێزێت. ئەمە زۆر زەروورییە کە دانی پیادا بنرێت، بە ئاماژەدان بە بەهێزیی ئەم ڕوونکردنەوە نەرێینەدا [نێگەتیڤەدا] کەلە هەلومەرجێکی نوێی کۆمەڵدا بوونی هەیە، دەوڵەت هیچ نییە و ناشتوانێت هیچیش بێت. بە کورتییەکەی تەنها ڕێگایەك بۆ ڕیكخستنی حکومەتێکی دیمۆکراتی، هەڵوەشاندنەوەی خودی حکومەت خۆیەتی.
لەبری ئەم شیکردنەوە ئەرێینە [پۆزەتیڤ] و کردەیی [پراکتیکەڵ] و کەتوارییە سەبارەت بە بزوتنەوەی شۆڕشگێڕیی، ئایا خۆ بە پەیامبەرە زانەکانمان دەزانن چ ڕێڕەوێك، ئاراستەیەك دەگرنە بەر؟ ئەوان دەڕۆن ڕاوێژ بە Lycurgus, Plato, Orpheus, دەکەن لەتەك هەموو قسە و وتە خورافییەکانان، ئەوان پرسیار لە کەسە ناسراو و مەشورە قەدیمییەکان دەکەن، بانگ و داوا لە کەسە دوورەدەستەکانی چەرخە کۆنەکان دەکەن بۆ چارەسەکردنی کێشەکان کە هەر زۆر مۆدێرنن، دواتریش وەڵامێکی غەریبمان لەدەماخی بریسکاوییانەیانەوە پێدەدەن.
زیاتریش لەوە: ئایا لێرەدا نابێت ئەم زانستەی کۆمەڵ و شۆڕش لە هەنگاوی یەکەمدا هەموو کێشەکان لابەلابکاتەوە لەبەرئەوەی کە زانست لە جەوهەردا عەمەلییە و یەکسەریش دەستبەکارە؟ گومانیش لە زانستی دەرکەوتوی کۆنا نییە، بەڵام لەسەروی هەموو پێشکەوتنێکی بینراوەوە کە لە وێدا گەشەکردن، جێگای خۆی دەگرێت لە شێوەیەک لە شێوەکانی نەفیکردنەوەی خودی مەنهەجە تەقلیدییەکە.
اا. سەبارەت بە کۆتایی، یاخود بابەتیی دەوڵەت
ئێستا ئێمە ئایدیای دەوڵەت و بەرچاوبوونە سروشتییەکەی کە بە تەواوی لەسەر بناخەی فەرەزییەت دادەنرێت بینیمان، کە لانی کەم پڕ لەگومانە کە لە ڕوی جەسەدەییەوە، نەبوونی کاراکەتەرییەوە، ڕۆشنبیرییەوە، ئەخلاقییەوە بۆ جەماوەر بێکەڵکە. ئێستاش دەکرێت هەمان ئایدیا سەبارەت بە جەوهەریی دەوڵەت و ئامانجی بسەلمێنین کە بابەتێکە بەبەرچاوەوەیە و لەسەر فەرەزییەکی دیکە قەرار دەگرێت، بەڵام هێشتا قسەکردن لەسەری، مەحاڵ ترە تاکو ئەوەی یەکەم بەهۆی هەبوونی دژمنایەتی هەمیشەیی ئەو [دەوڵەت] لە تەك مرۆڤایەتیی-دا، فەرەزییەك کە خودی دەوڵەت خۆی سەرەنجامی عەقیدەیەکی [ دۆگما] سەرەتایی شکستخواردوەوە یاخود لە خەتا و تاوانێکی ئەسڵەوە، سەرچاوەی گرتووە.
بەردەوام دەبین لە ئاماژەکردن بە “Le Nouveau Monde:”
” Louis Blanc پرسیار دەکات چی ڕوودەدات ” ئەگەر ئێمە فەرامۆشی هەرە ڕۆشنبیترین یاخود هەرە بەهێزترین کەسانێك کە بەست و گرفت دەخەنە بەردەم گەشەکردنی هێزی یەکێك کە کەم هێزە یاخود کەم ڕۆشنبیرە؟ ئازادیی خاپوور دەبێت.
“چۆن ئەم تاوانە دەوەستێنرێت؟ بە ناوبژیکردن، نێوەندگیریی یا خۆهەڵقورتاندن [تەدەخول] لە نێوانی داپڵۆسەر و داپڵۆسراوا، چەوسێنەر و چەوساوە؟ هەموو دەسەڵات بۆ خەڵك.
“ئەگەر جەیمس، پیتەر-ی چەوسانەوە ، زوڵمی لێکرد ئایا سی و چوار ملیۆنەکەی پیاوانی کۆمەڵی فەرەنسی دەبێت هەموو ڕاکەن و بەهانای پیتەر- ەوە بچن بۆ پاراستنی ئازادیی؟ نیشاندانی یا کردنی شتێکی ئاوا گاڵتەجاڕیی و جێگای پێکەنینە.
” ئەی کەواتە چۆن کۆمەڵ تەدەخول بکات؟
” لە ڕێگای ئەوانەی کە هەڵبژێرراون تاکو ببنە نوێنەر بۆ ئەم مەبەستە.
” بەڵام ئەم نوێنەرانەی کۆمەڵ، ئەم خزمەتکارانەی خەڵک، ئەمانە کێن؟ دەوڵەتە.
” ئەگەر بەم شیوەیە بێت کەواتە دەوڵەت بۆخۆی کۆمەڵە، وەکو کۆمەڵ ئەدا دەکات، بۆ وەستاندنی – چی ؟ سەرکوتکرن، بۆ پاراستنی – چی ؟ – ئازادیی”.
درێژەی هەیە.
………………..
*لەم نامیلکەیەدا پرۆدۆن ڕەخنەگرنگەکەی دژ بە پێگەی سۆشیالیستە دەوڵەتیەکانی / دەوڵەتخوازەکانی وەکو Louis Blanc و Pierre Leroux دەخاتە ڕوو کە لە ژێر وەهمی گواستنەوەی دەوڵەتی- سەروەردا بوون کە سیحراویانە لەلایەن ئەوانەوە دەکرێت بۆ دەوڵەتی – خزمەتکار کە لە خزمەتی خەڵکدایە، بگۆڕێت. بۆ بەدبەختی، ئەم وەهمە بە فراونی و بە زۆری بڵاوبووەوە و تا ئێستاش وەکو هەموو وەهمەکانی دیکە هەر لەگەڵمانایە ، ئەگەر بمانەوێت مرۆڤگەلێکی ئازاد و پێگەیشتوو و بەرپرسیار بین، ئەم وەهمە پێویستە ڕەتبکرێتەوە.
پرۆدۆن ئەم تێکستەی لە ساڵی 1848 دا بە فەرەنسی نوسیوە و Benjamin R. Tucker لە ساڵی 1960 دا وەریگێڕاوەتە سەر ئینگلیزی. منیش لە دەقە ئینگلیزیەکەیەوە گۆڕیومە بۆ زمانی کوردی.
خوێنەر لە خوێندنەوەیدا پێویستە ئاگادار بێت کە هەندێك بڕگەو ڕستە و وشە کە هاتون، هی خودی دوو نەیارەکەی پرۆدۆنە و پرۆدۆنیش بە تەوسەوە بەرانبەریان، like Louis Blanc و Pierre Leroux ، بەکاری هێناونەتەوە. گەر خوێنەر تێبنی ئەوە نەکات ئەوە ڕەنگە تووشی سەر لێبشێوانبێت کە لە کاتێکدا هەمان تێگەیشتن و چەمك لە لایەن خودی پرۆدۆنەوە و نەیارەکانیشییەوە بەکارهێنراون. لە وەها حاڵەتێکدا خوێنەر وا حاڵی دەبێت ، کە جیاوازییەك لە نێوانی ئەم دوو لایەنەدا نییە .
لە کۆتاییدا دەبێت ئەوەش بلێم ئەم تێکستەی پرۆدۆن بە دیدی ئەنارکیستەکانی ئێستا خاڵی نییە لە سەرنج و ڕەخنە کە ئەمەش لای ئەنارکیستەکان شتێکی ئاساییە، هاوکاتیش بوونی ئەو ڕەخنە و سەرنجانە لە ئەنارکیستیبوونی پرۆدۆن کەم ناکەتەوە. بناخەی بیری ئەو و دژایەتیکردنی بۆ دەوڵەت و دەسەڵات و داکۆکیکردن لە خودی خۆبەڕێوەبەریی و کاری هەرەوەزیانە و گەلکاریی و مافی تاك، تۆسقاڵێك لە بایاخی نوسینەکانی پرۆدۆن سەبارەت بەو پرسانە، کەمناکەنەوە. وەرگێڕ.