Skip to Content

تیپی شانۆیی پادشایی شكسپیر  … حەیدەر عەبدولڕەحمان

تیپی شانۆیی پادشایی شكسپیر … حەیدەر عەبدولڕەحمان

Closed
by تشرینی دووه‌م 2, 2019 General, Literature, Slider

كاتێ‌ تیپی شانۆیی پادشایی شكسپیر ساڵی 1970 شانۆگەری (خەونی نیوەشەوی هاوین) ی لە دەرهێنانی (بیتەر برۆك) لەلەندەن نمایش كرد، ئەم نمایشە بوو بەخاڵێكی وەرچەرخانی نوێ‌ لەمێژووی ئەو تیپە، چونكە (برۆك) لەم ئەزموونگەرییە نوێیەی د، سەراپای فۆرمە تەقلیدییەكانی جارانی لەنمایش كردنی شانۆگەرییەكانی شكسپیردا تیكشكاند .

ئەوەبوو بۆ یەكەم جار كاراكتەرەكانی شكسپیر راستەوخۆ جەماوەرییان دەدواند،لەرێگەی بەرجەستە كردنی جەستەی ئەكتەر و دروست كردنی پردێكی پتەوی پەیوەندی لەگەڵ بینەردا.
سینۆگرافیا لەشانۆگەری (خەونی نیوەشەوی هاوین) بریتی بوو لەسەندوقێكی شەش پاڵۆی رەنگ سپی،لەگەڵ دوو دەرگا لەپشتەوەە،لەبری دارستان و دروست كردنی كەشو هەوای رۆمانسی، وەك ئەو شێوازەی جاران بۆ دەرهێنانی ئەم شانۆگەرییە پیادە دەكرا.

برۆك لەو شانۆگەرییەدا ئاشقەكانی كردە كەسانی زۆر ئاسایی و سادە، لەوانەی كە لەژیانی ئاسایی رۆژانەی خۆماندا دەیانبینین، بۆیە بینەر لەرووی بەرجەستە كردنی هەردوو كەسایەتی (تەتیانا) و (ئاوبیرۆن) دووچاری سەرسوڕمان بوو،كاتێ‌ برۆك ـ ئەوانی كردبوو بەهاوچەشنی پەهلەوان بازو و یاری كەرانی سێرك، بەمەش بینەر رووبەرووی ئەتمۆسفیرێكی سیحراوی بوو، چونكە جاران شتی وای لەدەرهێنەرانی دیكەدا نەبینی بوو، بەتایبەت لەسەر شانۆی پادشایی (سترافۆرد ) شوێنی لەدایك بوونی شكسپیردا .

بەم نمایشە تیپی شانۆیی شكسپیری پادشایی، بوو بەخاوەنی پلەو پایەكی بەرزی جیهانیی و ناوبانگی ئەو تیپە زێتر لەجاران پەرەی سەند، كاتێكیش كە شانۆگەریەكەی (بیتەر برۆك) لەسەر شانۆی ( بیلی روز ) لە برودوای نمایش كرا، لەپڕێكا و لەكاتی نمایش كردنی شانۆگەریەكە كارەبا بڕاو چڕە دوكەڵێك سەراپای هۆڵەكەی داپۆشی، سەرەتا بینەران وا هەستیان كرد، كە روداوێك لەناو هۆڵە شانۆییەكەدا رووی داوە، بەڵام دواتر بۆیان دەركەوت كە نەخێر ئەو چڕە دوكەڵە دیمەنێكە لەدیمەنەكانی ئەو شانۆگەرییە، بەڵام ئەوەی سەیرە ئەوەیە كە بینەران پێش ئەوەش بزانن ئەو روداوە دیمەنێكی شانۆگەریەكەیە، هیچ لەوان نەیانتوانی وێڕای ئەگەری مەترسی كورسیەكانی خۆیان بەجێ‌ بێڵن، بەڵكو لەچاوەڕوانی د امانەوە، بەو هیوایەی تەواوی شانۆگەریەكە ببینن.
ئەو سەركەوتنە گەورەیە بۆ ئەو تیپە شتێكی چاوەڕوان نەكراو نەبو، بۆ تیپی پادشایی شكسپیر، ئەو شۆڕشە ئەزموونگەرییەی ئەو تیپە بەخۆیەوەی بینی، لەدایك بووی رێكەوتێك نەبوو، بەڵكو سەرەنجامی كۆمەڵێ‌ ئەزموونی نوێ‌ و توێژینەوەو بەدوادا گەڕان بوو، لەكرۆكی هونەری نواندندا.

(برۆك) یەكێك بوو لەو شانۆكارانەی كە بە ئەزموونی دەوڵەمەندی خۆی، لە شەستەكانەوە توانی لەگەڵ كۆمەڵێ‌ ئەكتەری بە توانستی گەنج لەو تیپەدا دەست پێ‌ بكات، ئەو كات برۆك لە ژێر كاریگەری ئەنتۆنی ئارتۆو كرۆتۆفسكی كاری دەكرد، ستایلی كاركردنیشی پشتی بەهونەری ئیرتجالی و ئیبتیكاریەوە دەبەست، كە ئەكتەر داهینەری بوو، بەهاوبەشی لەگەڵ بینەردا لە چوارچیوەی ئەتمۆسفیرێكدا، هاوشێوەی شانۆیی (توندو تیژی ) بەتایبەت ئەو كارانەی بیتەر هۆل، لەسەرەتای كارەكانی تیپی شكسپیر پێشكەشی دەكردن .

كاتێ‌ بیتەر هۆل ساڵی 1960 تیپی شكسپیری دامەزراند، كۆمەڵێ‌ ئەكتەری بەتواناو بوێری لە دەوری خۆیدا كۆكردەوە، ئەگەرچی لەو كاتەدا بە دەیان تیپی شانۆیی هەبوون، بەڵام بیتەر باشترین ئەكتەرە بەتوانستەكانی بۆ تیپەكەی خۆی راكێشا و هەوڵی ئەوەی دا رێكخستنێك لەگەڵ حكومەتدا بكات بۆ پشتگیری دارایی و بەردەوام بوونی تیپەكەی، بۆ ئەوەی خۆی دوورە پەرێز رابگرێت لە شانۆی بازرگانی، كە هەندێك بۆ پەیدا كردنی سەرمایە بۆ تیپ هەوڵیان بۆ دەدا،لەلایێكی دیكەوە بۆ یەكەم جار (بیتەر هۆل) هەوڵی دروست كردنی شانۆی نەتەوەیی دا، بەمەش بیتەر بووە خاوەنی یەكەم دەست پێشخەری بۆ دروست كردنی شانۆی دامەزراوەیی لەبەریتانیادا .

بیتەر هۆل ـ هەوڵێكی زۆری دا بۆ پتەوكردنی بنەماكانی شانۆی شكسپیر لەرێگەی پێشكەش كردنی كۆمەڵێ‌ بەرهەمی نایاب، ئەگەرچی زۆر لەرەخنەگران پێیان وایە كە دەستپێكی راستەقینەی ئەو تیپە لەگەڵ پێشكەش كردنی شانۆگەری (لیر پاشا) ی شكسپیر بووە، ساڵی 1962 لەلایەن بیتەر برۆكەوە، پێشتریش لەگەڵ شانۆگەری (خەونی نیوەشەوی هاوین) بە هەمان شێوە، بیتەر برۆك ـ هەوڵی ئەوەی داوە كە بینەر ئاوێتەی نمایشی شانۆیی بكات بۆ ئەوەی ببێت بەپارچەیەك لەجەستەی شانۆدا، هەمیشەش بیتەر بایەخی بەدیكۆری زۆر سادە داوەو كە لەچەند پارچە تەنەكەیەكی لاكێشەیی تێپەڕی نەكردووە و هێمای سێ‌ پیاوە دەسەڵاتدارەكان بووە لای ئەو .

لەژێر ئەو سێ‌ پارچە تەنەكەیەدا گوزارشتیان لەهەڵچوونی خۆیان دەكرد،لەژێرباو باراندا، بە جولەی جەستەیی .
ماوەیەك بوو تیپەكە بڕیاری دا هەموو ئەو شاكارە جوانانەی لە (سترافۆرد) پێشكەشییان دەكرد، دەیانگواستەوە بۆ لەندەن، بۆ ئەوەی زۆرترین بینەر شانۆگەریەكانیان ببینێ‌، ئەوەبوو تیپەكە لە ساڵانی 1963و 1964و لەژێر چاودێری (بیتەر هۆڵ) گەیشتە پۆپەی سەركەوتن، لە 400ەمین ساڵیادی شكسپیریش تیپەكە زۆرترین بەرهەمەكانی شكسپیری بەو بۆنەیەوە لە سترتفۆرد ـ نمایش كرد، لەوانەش شانۆگەرییەكانی (ریچاردی دووەم، هنری چوارەم و هنری پێنجەم و چەند شانۆگەرییەكی تر، هەموو ئەو شاكارە نایابانەی شكسپیر بەهاوشێوەی دەستپێكێكی نوێ‌ ی داهێنان بوو بۆ بیتەر هۆل، بۆ دواندنی بینەرێكی نوێ‌ ی شانۆ، ئەو هەمیشە بۆ ئەوە كاری دەكرد، كە بینەر بوروژێنێ‌ و هانی بدات پرسیاری لا دروست بێت و خۆی بەدوای وەڵامەكەی دا بگەڕێت، هەروەها (بیتەر) هەمیشە جەختی لەوە دەكردەوە كە ناشێت شكسپیر بە زیندوویەتی نیشان بدەین، ئەگەر نەگەڕێینەوە بۆ رابووردوو لەگەڵ ئەو رووداوانەدا بەراوردییان پێ‌ نەكەین كە ئێستاكە لە دەورو بەرماندا روو دەدەن .

شانۆ بۆ بینەرێكی نوێ‌

لەگەڵ شانۆگەری هاملێت ـ تیپەكە هەوڵی ئەوەی دا كە بینەرێكی تایبەت بەخۆی دروست بكات، بینەرێك لە نەوەی نوێ‌، هەنگاوی یەكەمیش ئەوەبوو (بیتەر هۆل) ساڵی 1976 یانەیەكی دروست كرد كە زێتر لە 40 هەزار ئەندام بگرێتە خۆی، كە زۆربەیان گەنج بوون، نەوەی كۆنیش چونكە بەشێوازێكی سادە شانۆگەرییەكانی شكسپیریان دەبینی، ئەوانیش لەو تیپە نزیك بوونەوە ، ئەمە وای كرد كە ژمارەی هەوادارانی تیپەكە رۆژ لەدوای رۆژ لەپەرەسەندن دابێت، هەر لەو كاتەدا تیپەكە گۆڤارێكی هونەریی دەركرد بەناوی ( فلۆرش ) كە بە شێوازێكی سادە ئاماژەی بە گرنگترین كارو چالاكییەكانی تیپەكە دەكرد .

دواتر تیپەكە لەسەر خواستی ژمارەیەكی زۆر لەهەوادارانی ئەو تیپە هەوڵی ئەوەی دا هەر تەنها خۆی بە بەرهەمەكانی شكسپیر نەبەستێتەوە، بەڵكو چەندین شانۆگەری دیكەی لە بەرهەمەكانی نووسەرانی وەك : دورینمات، بنتەر، برێخت، بیكیت، ئارابال، ئەبسن، سترانبیرگ ، ئالبی، ستوبارد،پێشكەش كرد، هەروا بۆ ئەم مەبەستە ساڵی 1974 شانۆیێكی تری دروست كرد بۆ پێشكەش كردنی بەرهەمە ئەدەبیە نوێكان و ناویان نا شوێنێكی تر بۆ شانۆ، كە بریتی بوو لەفەزایێكی شانۆیی كراوە، بۆ پێشكەش كردنی كارە ئەزموونگەرییەكان، هەروا ساڵی 1977 شانۆیێكی تری لەشاری لەندەن دروست كرد بەناوی (زی ویر هاوس ) بۆ نمایش كردنی هەندێ‌ لە شاكارەكانی شكسپیر و نووسەرە هاوچاخەكانی تر، بەفۆرمێكی ئەزمونگەرییانە .

كاتێكیش كە دەرهێنەری لاو ( ترفورنن ) ساڵی 1968 ئەركی بەرپرسیاریەتی هەڵسوڕاندنی تیپەكەی گرتە ئەستۆی خۆی، بۆماوەی سێ‌ ساڵان توانی ئەو تیپە لەئاستێكی باڵادا نیشان بدات و وای لێ‌ هات لەكۆتایی شەستەكاندا ژمارەی هەوادارانی ئەو تیپە لەملیۆن هەوادار زیاتر تێپەڕێنێ‌ ،لەرووی جیهانیشەوە تیپەكە بوو بەخاوەنی زێتر لەپەنجا بڕوانامەی رێز لێنان .
ترفۆرنن ـ هەمیشە پێداگری لەوە دەكردەوە كە پێویستە ئەكتەرەكان بچنە ناواخنی شكسپیرو بە چاوێكی كراوەوە ئاشنا بەجیهانی شكسپیر ببن، دوور لەكاریگەر بوون ب تیڕوانینە كۆنە تەقلیدییەكانی رابووردوو لەرووی تێگەیشتن لەبەرهەمەكانی شكسپیر .
دواتر بیتەر برۆك بەنمایش كردنی شانۆیی (خەونی نیوە شەوی هاوین) هوشیارییەكی نوێ‌ ی بۆ دەرهێنەرە نوێكانی ئەو تیپە تەقاندەوە .

شانۆگەری (كۆریۆلانوس) لە ئەوروپا

یەكێك لەشاكارە هەرە بەپیزەكانی تیپ لەكۆتایی حەفتاكان شانۆگەری (كریۆلانوس) ی شكسپیر بوو لەدەرهێنانی (تیری هاندس) بوو، كە بوو بەمایەی رەزامەندی و سرنج راكێشانی بینەران لە لەندەن و زۆر لەشارەكانی ئەوروپا، لەساڵی 1979 ش تیپەكە درێژترین گەشتی هونەریی خۆی ئەنجامدا، ئەوەبوو شانۆگەری(كۆریۆلانۆس) لە میونیخ و زیوریخ و ڤیەنناو ئەمستردام و برۆكسل و هامبۆرگ و بەرلین نمایش كرد، لەهەموو ئەو شارانەدا ئەو تیپە زۆر بەگەرمییەوە و لەناو چەپڵە رێزانی بینەرەوە پێشوازییان لی كرا، ئەوە جگە لەوەی كە بەسەدان بینەر نەیتوانی پلیتی بینینی شانۆگەریەكەیان دەست كەوێت، شەڕو شۆڕێكی زۆریش لەسەر پلیت لەنێوان هەوادارانی ئەو تیپەدا دروست ببێت .
كۆریۆ لانوس ـ ئەو جەنگاوەرەیە كە لەگۆڕەپانی شەڕدا دەگەرێتەوە، نایەوێت جلەكانی خۆی لە بەر كاتەوە لەترسی ئەوەی نەبادا خەڵكەكە برینەكانی ببینێ‌ و وەك سەرۆكی خۆیان هەڵی نەبژێرن، هەندێ‌ لەدەرهێنەران ـ كۆریۆلانوس وەك پیشەوایێكی فاشی و هەندێ‌ جاریش وەك قارەمانێكی نەتەوەیی بەرجەستە دەكەن، بەڵام (تیری هاندس) كۆریۆلانوس ـ ی وەك كاراكتەرێكی خاوەن بیرو باوەڕێكی نەتەوەیی و كەسایەتیەكی ئازاو چاو نەترس نیشان دابوو جگە لەو گەورە دەرهێنەرانەی وەك (بیتەر برۆك) و (تیری هاندس) و دەیان دەرهێنەری تر ئەو تیپەیان لەمێژووی بەریتانیادا بە زیندوویەتی هێشتەوە، كە لە رابووردوو ئێستاشدا بەرهەمەكانی شكسپیری بەزیندوویەتی بۆ هەموو سەردەمەكاندا راگرتووە، لەگەڵ تێپەڕبوونی زەمەنیش بەردەوام ئەو بەرهەمانەلە نوێ‌ بوونەوەدان .
(بیتەر) بایەخی بەدیكۆری زۆر سادە داوەو كە لەچەند پارچە تەنەكەیەكی لاكێشەیی تێپەڕی نەكردووە و هێمای سێ‌ پیاوە دەسەڵاتدارەكان بووە لای ئەو .
لەژێر ئەو سێ‌ پارچە تەنەكەیەدا گوزارشتیان لەهەڵچوونی خۆیان دەكرد،لەژێرباو باراندا، بە جولەی جەستەیی .
ماوەیەك بوو تیپەكە بڕیاری دا هەموو ئەو شاكارە جوانانەی لە (سترافۆرد) پێشكەشییان دەكرد، دەیانگواستەوە بۆ لەندەن، بۆ ئەوەی زۆرترین بینەر شانۆگەریەكانیان ببینێ‌، ئەوەبوو تیپەكە لە ساڵانی 1963و 1964و لەژێر چاودێری (بیتەر هۆڵ) گەیشتە پۆپەی سەركەوتن، لە 400ەمین ساڵیادی شكسپیریش تیپەكە زۆرترین بەرهەمەكانی شكسپیری بەو بۆنەیەوە لە سترتفۆرد ـ نمایش كرد، لەوانەش شانۆگەرییەكانی (ریچاردی دووەم، هنری چوارەم و هنری پێنجەم و چەند شانۆگەرییەكی تر، هەموو ئەو شاكارە نایابانەی شكسپیر بەهاوشێوەی دەستپێكێكی نوێ‌ ی داهێنان بوو بۆ بیتەر هۆل، بۆ دواندنی بینەرێكی نوێ‌ ی شانۆ، ئەو هەمیشە بۆ ئەوە كاری دەكرد، كە بینەر بوروژێنێ‌ و هانی بدات پرسیاری لا دروست بێت و خۆی بەدوای وەڵامەكەی دا بگەڕێت، هەروەها (بیتەر) هەمیشە جەختی لەوە دەكردەوە كە ناشێت شكسپیر بە زیندوویەتی نیشان بدەین، ئەگەر نەگەڕێینەوە بۆ رابووردوو لەگەڵ ئەو رووداوانەدا بەراوردییان پێ‌ نەكەین كە ئێستاكە لە دەورو بەرماندا روو دەدەن .

شانۆ بۆ بینەرێكی نوێ‌

لەگەڵ شانۆگەری هاملێت ـ تیپەكە هەوڵی ئەوەی دا كە بینەرێكی تایبەت بەخۆی دروست بكات، بینەرێك لە نەوەی نوێ‌، هەنگاوی یەكەمیش ئەوەبوو (بیتەر هۆل) ساڵی 1976 یانەیەكی دروست كرد كە زێتر لە 40 هەزار ئەندام بگرێتە خۆی، كە زۆربەیان گەنج بوون، نەوەی كۆنیش چونكە بەشێوازێكی سادە شانۆگەرییەكانی شكسپیریان دەبینی، ئەوانیش لەو تیپە نزیك بوونەوە ، ئەمە وای كرد كە ژمارەی هەوادارانی تیپەكە رۆژ لەدوای رۆژ لەپەرەسەندن دابێت، هەر لەو كاتەدا تیپەكە گۆڤارێكی هونەریی دەركرد بەناوی ( فلۆرش ) كە بە شێوازێكی سادە ئاماژەی بە گرنگترین كارو چالاكییەكانی تیپەكە دەكرد .

دواتر تیپەكە لەسەر خواستی ژمارەیەكی زۆر لەهەوادارانی ئەو تیپە هەوڵی ئەوەی دا هەر تەنها خۆی بە بەرهەمەكانی شكسپیر نەبەستێتەوە، بەڵكو چەندین شانۆگەری دیكەی لە بەرهەمەكانی نووسەرانی وەك : دورینمات، بنتەر، برێخت، بیكیت، ئارابال، ئەبسن، سترانبیرگ ، ئالبی، ستوبارد،پێشكەش كرد، هەروا بۆ ئەم مەبەستە ساڵی 1974 شانۆیێكی تری دروست كرد بۆ پێشكەش كردنی بەرهەمە ئەدەبیە نوێكان و ناویان نا شوێنێكی تر بۆ شانۆ، كە بریتی بوو لەفەزایێكی شانۆیی كراوە، بۆ پێشكەش كردنی كارە ئەزموونگەرییەكان، هەروا ساڵی 1977 شانۆیێكی تری لەشاری لەندەن دروست كرد بەناوی (زی ویر هاوس ) بۆ نمایش كردنی هەندێ‌ لە شاكارەكانی شكسپیر و نووسەرە هاوچاخەكانی تر، بەفۆرمێكی ئەزمونگەرییانە .

كاتێكیش كە دەرهێنەری لاو ( ترفورنن ) ساڵی 1968 ئەركی بەرپرسیاریەتی هەڵسوڕاندنی تیپەكەی گرتە ئەستۆی خۆی، بۆماوەی سێ‌ ساڵان توانی ئەو تیپە لەئاستێكی باڵادا نیشان بدات و وای لێ‌ هات لەكۆتایی شەستەكاندا ژمارەی هەوادارانی ئەو تیپە لەملیۆن هەوادار زیاتر تێپەڕێنێ‌ ،لەرووی جیهانیشەوە تیپەكە بوو بەخاوەنی زێتر لەپەنجا بڕوانامەی رێز لێنان .
ترفۆرنن ـ هەمیشە پێداگری لەوە دەكردەوە كە پێویستە ئەكتەرەكان بچنە ناواخنی شكسپیرو بە چاوێكی كراوەوە ئاشنا بەجیهانی شكسپیر ببن، دوور لەكاریگەر بوون ب تیڕوانینە كۆنە تەقلیدییەكانی رابووردوو لەرووی تێگەیشتن لەبەرهەمەكانی شكسپیر .
دواتر بیتەر برۆك بەنمایش كردنی شانۆیی (خەونی نیوە شەوی هاوین) هوشیارییەكی نوێ‌ ی بۆ دەرهێنەرە نوێكانی ئەو تیپە تەقاندەوە .

شانۆگەری (كۆریۆلانوس) لە ئەوروپا

یەكێك لەشاكارە هەرە بەپیزەكانی تیپ لەكۆتایی حەفتاكان شانۆگەری (كریۆلانوس) ی شكسپیر بوو لەدەرهێنانی (تیری هاندس) بوو، كە بوو بەمایەی رەزامەندی و سرنج راكێشانی بینەران لە لەندەن و زۆر لەشارەكانی ئەوروپا، لەساڵی 1979 ش تیپەكە درێژترین گەشتی هونەریی خۆی ئەنجامدا، ئەوەبوو شانۆگەری(كۆریۆلانۆس) لە میونیخ و زیوریخ و ڤیەنناو ئەمستردام و برۆكسل و هامبۆرگ و بەرلین نمایش كرد، لەهەموو ئەو شارانەدا ئەو تیپە زۆر بەگەرمییەوە و لەناو چەپڵە رێزانی بینەرەوە پێشوازییان لی كرا، ئەوە جگە لەوەی كە بەسەدان بینەر نەیتوانی پلیتی بینینی شانۆگەریەكەیان دەست كەوێت، شەڕو شۆڕێكی زۆریش لەسەر پلیت لەنێوان هەوادارانی ئەو تیپەدا دروست ببێت .
كۆریۆ لانوس ـ ئەو جەنگاوەرەیە كە لەگۆڕەپانی شەڕدا دەگەرێتەوە، نایەوێت جلەكانی خۆی لە بەر كاتەوە لەترسی ئەوەی نەبادا خەڵكەكە برینەكانی ببینێ‌ و وەك سەرۆكی خۆیان هەڵی نەبژێرن، هەندێ‌ لەدەرهێنەران ـ كۆریۆلانوس وەك پیشەوایێكی فاشی و هەندێ‌ جاریش وەك قارەمانێكی نەتەوەیی بەرجەستە دەكەن، بەڵام (تیری هاندس) كۆریۆلانوس ـ ی وەك كاراكتەرێكی خاوەن بیرو باوەڕێكی نەتەوەیی و كەسایەتیەكی ئازاو چاو نەترس نیشان دابوو جگە لەو گەورە دەرهێنەرانەی وەك (بیتەر برۆك) و (تیری هاندس) و دەیان دەرهێنەری تر ئەو تیپەیان لەمێژووی بەریتانیادا بە زیندوویەتی هێشتەوە، كە لە رابووردوو ئێستاشدا بەرهەمەكانی شكسپیری بەزیندوویەتی بۆ هەموو سەردەمەكاندا راگرتووە، لەگەڵ تێپەڕبوونی زەمەنیش بەردەوام ئەو بەرهەمانەلە نوێ‌ بوونەوەدان .

حەیدەر عەبدولڕەحمان

Previous
Next
Kurdish