پاڵپشتییە دبلۆماسیی و سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل، لە ڕابردوو و ئێستادا
ئامادەکردنی:هاوکار ڕەفیق
بەکالۆریۆس لە زانستەڕامیارییەکان
لە یەکەم ساتی دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیلەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پشتیوان وهاوکاری ئیسرائیل بووە، لە کۆتایی شەستەکان و لە جەنگی 1967شەوەپشتگیری بێمەرجی لە ئیسرائیل کرد،لەو ساڵەدا ئیسرائیل گەورەترین وەرگری یارمەتی ئابوری و سەربازی بووە لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە، سەرباری پشتگیرییە زەبەلاحەکانی لە جەنگی ئۆکتۆبەری 1973دا.
(1) هاوکارییە مادییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل، هەمیشە لە هەڵکشاندابوون، وەک دەبینین لە دوای جەنگی 1973وە، ئەمریکا وەک یارمەتی ڕاستەوخۆ ساڵانە 3ملیار دۆلای داوە بە ئیسرائیل، بەم چەشنە سەرجەمی هاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ ئەم وڵاتە، لە جەنگی جیهانی دووەمەوە هەتا 2004، زیاتر بووە لە 140ملیار دۆلار، ئاشکرایە ئیسرائیل 25% پێداویستیە سەربازییەکانی لە ئەمریکاوە وەردەگرێت، ئەمە سەرباری یارمەتی دانی ئیسرائیل لە پەرەپێدانی پرۆسەی بەرگری و سەربازی وڵاتەکەی، لەگەڵ پێدانی بەرنامە و چەکی پێشکەوتوویی نهێنی وەک (فرۆکەی بلاک هۆک، هلیکۆبتەر، فرۆکەی ئیف16)، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکابێجگە لە پاڵپشتی دارایی پاڵپشتیەکی دبلۆماسی پۆڵاینیە بۆ ئیسرائیل، بەجۆرێک تەنیا لە ساڵی 1982دا 32جار، ڤیتۆی لەبەرامبەر ئەو بڕیارانەی ئەنجومەنی ئاسایش بەکارهێناوە، کە لە دژی ئیسرائیل بوون. لە هەموو ئەمانە نامۆتر دەزگای هەواڵگری ئەمریکا یارمەتی ئیسرائیلی داوە، لە پەرەپێدانی چەکی ئەتۆمیدا، وێڕای ئەوەی ئاستەنگیش بووە لەبەردەم هەوڵی بەردەوامی دەوڵەتە عەرەبییەکان، لەبەرامبەر وەستاندنی چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئیسرائیل و فشارەکانیان بەرسەر ئەجێدای ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمەوە.(2)
قۆناغەکانی پشتگیری و هاوکاری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل. (3)
1: قۆناغی پشتگیری و بەردەوامی هاندانی کۆچکردنی جولەکەکان بۆ فەلەستین، لە دوای بڕیارەکانی کۆنگرەی بازل، لە ساڵی 1986 هەتا 1922.
2: قۆناغی پشتگیری دروستکردنی دەوڵەت، سەرەتا بە دەرکردنی بڕیارێک لە کۆنگرێسی ئەمریکییەوە پشتگیری کرد لە دەوڵەتی جولەکە، هەتا دەنگدان و دانپێدانان پێی، لە 15مایسی 1948دا.
3: قۆناغی هاوسۆزی و پشتگیری مادی و مەعنەوی، لە ساڵی 1948وە هەتا کۆتایی ساڵی 1956.
4: قۆناغی هاوپەیمانی ستراتیژی، کە بە هاوبەشی بەریتانیا و ئیسرائیل، هاوپەیمانی سیانیان پێکهێنا بۆ شکستپێهێنانی مسر لە جەنگی 1956دا، ئەم هاوپەیمانێتیە بەردەوامی هەیە هەتا ئێستا، لەگەڵ یارمەتیدانی بەردەوام بۆ بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل.
لە سەروبەندی جەنگی 1967شدا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بە بارودۆخێکی ناهەمواردا تێدەپەڕی، لە لایەکەوە شەڕی بەوەکالەتی یەکێتی سۆڤیەتی دەکرد و، لە لایەکی تریشەوە مەترسی ڤێتنام و ناڕەزاییەکانی ڕایگشتی ناوخۆ، بەڵام سەرباری ئەمەش لە ژێر پەردەوە یارمەتیدەرێکی سەرەکی ئیسرائیل بوو، لەم جەنگەدا. بە ئاشکراش بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە پێویستە ئەم دوو وڵاتە بگەنە ڕێکەوتن و چارەسەری ئاشتی هەڵببژێرن، تەنانەت سەرۆکی ئەو کاتی ئەمریکا ، فەلەستین و دەوڵەتە عەرەبیەکانی بە تاوانباری هەڵگیرساندنی ئەم جەنگە ئەزانی و بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە پێویستە فەلەستین و ئیسرائیل بگەن بە ئاشتی.(4)بەدەر لەوە لە جەنگی ئۆکتۆبەری 1973دا، (هینری کیسەنجەر) وەزیری دەرەوەی ئەوکاتە ڕۆڵێکی کارای هەبووە لە پاڵپشتیکردن و هاریکاری سەربازی و سیاسی و دبلۆماسی ئیسرائیل، لە پێناو ئیسرائیلدا پەیوەندییەکانی بە تەواوی لەگەڵ میسر و سوریا پچڕاند و میحوەری ئیسرائیلی هەڵبژارد.(5)هەروها لە هەمان ساڵدا، ئەمریکا پردێکی ئاسمانی دروستکرد، بۆ هاریکاریکردنی ئیسرائیل لە ئاسمانەوە بە فرۆکە دژ بە سوپای میسر و سوریا.(6)
لە ئیسَتاشدا، ئیدارەی نوێی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لەگەڵ ئیسرایل ڕێکەوتنێکی وایان ئیمزاکردووە، کە ئەمریکا پابەندە بەوەی 38ملیار دۆلار یارمەتی سەربازی، پێشکەش بە ئیسرائیل بکات لەماوەی 10ساڵی داهاتوودا (2019-2028)، بە پێی ئەم ڕێکەوتنەش ئەمریکا یارمەتییە سەربازییەکانی بۆ ئیسرائیل بەرزکردۆتەوە، بۆ 3.1ملیار دۆلار، بەراورد بەو ڕێکەوتنەی ساڵی (2007)، کە کە ماوەکەی بەهەماشێوە دە ساڵ بووە(2007-2019)، بە پێی ئەم ڕێکەوتنە نوێیە بێت، لە ئیدارەی نوێدا بە ڕێژەی 27% یارمەتییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل زیادی کردووە.(7)
لێرەوە دەردەکەوێت، هەر لە قۆناغی دروستبوونی ئیسرائیلەوە، لە سەرجەم قۆناغەکانی(ئاشتی و جەنگ)دا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پاڵپشتی و هاریکاری سەرەکی ئیسرائیل بووە.
_______________________________
لیستی سهچاوهكان:
(1)نعوم تشومسكی، أوهام الشرق اڵاوسگ، ترجمه: شیرین فهمی، مكتبه الشرق الدولیه، الگبعه الپانیه، 2006، 29-30.
(2)جون میر شایمر و ستیفن والت، حرب اڵافكار أو گواحین الجدل (اللوبی اڵاسرائیلی و السیاسه الخارجیه اڵامركیه)، ترجمه مدحت گه، 2007، ص 3-4.
(3)خالد بن سلگان، أسس العلاقات الاسرائیلیه – ڵامریكیه، البحپ مركز الموقاتیل، المبحپ الپالپ، بدون رقم الصحفه، تاریخ الزیاره 22/1/2017، متاح علی الرابگ اڵاتی، http://www.moqatel.com/openshare/Behoth/Siasia21/Isar-Ameri/sec06.doc_cvt.htm
(4)دان تشیرجی، أمریكا و الاسلام فی الشرق اڵاوسگ، ترجمه: محمد مصگفی غنیم، دار الشرق، 1993، ص 26-35.
(5)محمد حسن، الموقف اڵامریكی والسوفیتی من “أكتوبر” یحول المنگقه العربیه إلی ساحه للحرب البارده، موقع الاهرام، تاریخ الزیاره 26/1/2017، متاح علی الرابگ اڵاتی، http://www.ahram.org.eg/NewsPrint/440321.aspx
(6)حرب اكتوبر، ماهی حرب تشرین 1973؟، موقع فلسگین سۆال و جواب، تاریخ الزیاره 26/1/2017، متاح علی الرابگ اڵاتی، http://www.palqa.com/%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9/%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D8%A7%D9%83%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%A7-%D9%87%D9%8A-%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D9%86-1973%D8%9F/
(7) المركز العربی لڵابحاپ و دراسه السیاسات (وحده تحلیل السیاسات)، تصعید إداره أوباما مع إسرائیل: الدوافع واڵافاق، 18/2/2017 http://www.dohainstitute.org/release/30e21cc5-4fa0-4a25-8116-9ff31b8eab5a