لەعنەتی سامانی سروشتی (نەوت و گاز)… دانا حمید
دەکرێ حکومەتى هەرێمی کوردستان بەو ژێرخانە بەهێز و بەپیتە ئابورییەى هەیەتی دەتوانێ ئابورییەکی بەهێز و سەقامگیر دەستەبەر بکات، لە ئەنجامی کارکردن و فەراهەمکردنی دەستی کاری شارەزاوە. ژیانێکی باشتر و ئاسودەتر بۆ نەوەکانى دوایی خۆمان خەزن بکەین. بۆئەوەى لەکاتى رووبەرووبوونەوەى قەیرانە سیاسی و ئابورى و… هۆکارەکانى تردا، کە بەرۆکی میللەتەکەمان دەگرێ حکومەت بتوانێ لەڕێگەى پلانی درێژخایەنەوە بەر بەو قەیرانانە بگرێ و بتوانێ بەرگەیان بگرێت تاوەکو دۆخەکە ئاسایی دەبێتەوە.
ئەو سامانە سروشتییەى لە چەشنی نەوت و گاز و باقی پێکهاتە سروشتییەکانى تر لەژێر زەویدا هەن و، گەنجینەیەکی خەزنکراوە حکومەتی هەرێم ئەتوانێ لەکاتى قەیراندا کەڵکیان لێوەرگرێ بۆ میللەتەکەى. ئەویش لە لایەن دەستێکی شارەزاوە دەربهێنرێ و وەبەرهێنانى تێدا بکرێت و پاشان پاشەکەوت بکرێ، بۆئەوەى لە دۆخی شپرزەى و شەڕ و قەیرانی درێژمەودادا بەکاریانبهێنێت.
وەک دەزانین لە دوایی ئەنفالکردن و کیمیابارانکردنی کوردانى باشور، لە هەر سێ پارچەکەى تر کوردستان روبەرووی نەهامەتی و خراپی گوزەرانی ئابورى بوویەوە، جارى واهەبووە پارچە نانێک نەبووە کە سکی خۆمانى پێ تێربکەین. بەڵام لە دوای راپەڕین و بەتایبەت لە ساڵی (١٩٩٢) کە حکومەتى بەعس دەسەڵاتى لە ناوچە کوردییەکان نەما و دوای ئەوە حکومەتى هەرێمی کوردستان دروستکرا، حیزبە کوردستانییەکان بەتایبەت پارتی و یەکێتی، وەباقی حیزبەکانى تر ئەیانتوانی بەهاوبەشی لەگەڵ چەندین کەسایەتی دەوڵەمەندی تر کوردستانى باشور بکەنە نمونەیەکی سەرکەوتووی ئابورى و ئیداری بەڕێوەبردن بۆ ناوچەکە، بەڵام ئەوەیان نەکرد لەپێناو پارە و هێزی زیاتر بوو بە شەڕیان و ژمارەیەکی زۆر لەهەردوولا شەهیدکرا. ئەمەش جگە لە ماڵوێرانی گەڕانەوە بۆ دواوە هیچی تری سەوز نەکرد.
پارتی و یەکێتی ئەیانتوانی حکومەتێک دروست بکەن دوربێ لە دەستی حیزب و خەڵکی تەکنۆکرات بهێنن و بۆیان بەڕێوەببات بەڵام ئەوەیان نەکرد. شێوازێک لە کارکردن لەناو حکومەتدا پەیدابوو، کە دەکرێ پێی بڵێین: دروستکردنی حکومەت لەناو حکومەتدا، کە شاراوە ئیشەکانى دەکرد و سەرتاپا پەلوپۆی حکومەتی گرتبوەوە. ئەم حکومەتە شاراوەیە (مەحسوبیەت و مەنسوبیەت) یەکێک بوو لە کۆڵەکە سەرەکییەکانى کە لە کۆتاییدا زەرەر و زیانێکی ئێجگار قوڵ و فراوانی لە کەرتی حکومەت و دا و تا ئێستاش بە شێوازێکی ناڕاستەوخۆ بەردەوامە و حیزب پەنای بۆ ئەبات، ئەمەش وادەکات حکومەت بەردەوام بڵێ قەرزاین و ناتوانین کێشە بنەڕەتیییەکانى خەڵک چارەسەر بکەین. وەک دەزانین ئێمە ژێر و بانمان سامانى سروشتییە بەنرخ و بەبەهایە بەڵام جارى واهەیە دڵۆپێک نەوت نیە بیکەیتە چراوە بۆئەوەى هیچ نەبێ کەمێک دەوروبەرت رووناک بکاتەوە.
ئەوەى مەبەستی ئێمەیە کە حکومەتى هەرێمی کوردستان لەو ماوە زۆرەدا دەیتوانی زۆر کار بکات بەڵام نەیکرد و حیزب هەموو شتێکی تێکدا، بەتایبەت لە دوای ساڵی(١٩٩٢)ەوە بە پرسکردن بە دەوڵەتانى دراوسێ و دەرەوە وە ناردنی کەسانى ناوخۆ بۆ خول و راهێنان و… دواتر هێنانەوەیان بۆئەوەى لەو بوارانەدا کە پێویستن بۆ کەرتەکانى حکومەت بەکاربهێنرن وەک پسپۆر. بەڵام دروستکردنی شەڕی ناوخۆ لەنێوان هەردوو حیزبدا، ئەوەندەی تر دۆخەکەى ئاڵۆز کرد و قەیرانەکەى قوڵتر کردەوە، کە ئەو کاتە ئاگایی ئەوەشیان نەبوو کە نەوت و سامانی سروشتی و گاز و چەندین سەرچاوەى بەنرخی تر لەژێر زەویدا هەیە دەکرێ سودیان لێوەربگیرێ و بۆ بوارى گشتی بەکاربهێنێت. بەڵام ئەمان واتە هەردوو حیزب بەرژەوەندی حیزبییان خستبووە پێش بەرژەوەندی میللەتەوە، هەموو شتێکیان دەکرد لەپێناو مانەوەى خۆیان بە هەرزانکردنی سامانی سروشتی کوردستان بە جیهانى دەرەوە، بێئەوەى بیر لەوەبکەنەوە کە گەرەنتی نییە ئەم سامانە سروشتییە تا سەر بمێنێ، بێئەوەى فیکر لە نەوەى ئایندە بکەنەوە کە ئەوانیش ڕۆڵەى ئێمەن و مافی ژیانیان هەیە.
هەردوو حیزب دوای چەندین شەڕی نەگریس لەنێوان یەکتردا و شەهیدبوونی چەندین ئینسانى باش لە نێوان هەردولادا، لە ئەنجامدا ڕێکەوتنی واشنتۆن چۆکی بە هەردوولایان دادا و ئاشتبوونەوەى گشتییان ڕاگەیاند. بەڵام دواتر دوو حکومەت هەبوو ئەوەش کێشەی ئیداری و بەڕێوەبردنی ئیشوکارى هاوڵاتیانی زیاتر قورستر کرد، واتە هەریەک لای خۆیەوە خۆی خۆجێی خۆی راگەیاند و بوونە خاوەنی ئابورى و سیادەی ئیداریی خۆیان. پاشان ئەم حکومەتە دەیتوانى بەو ناهەمواریەشەوە کە هەبوو لەو سەردەمەدا، ژیانی ئابورى خەڵک باشتر بکات و بژێوی ژیانیان بەو سامانە سروشتییەى کە لەژێر زەویدا هەیە بەکاریبهێنێت لە خۆشگوزەرەانی خەڵکەکەیدا.
حکومەتى هەرێمی کوردستان دەیتوانی بەڕێکەوتن لەگەڵ بەغداددا کێشەکانی نێوانیان تاڕادەیەک چارەسەر بکەن و نەگەنە بنبەست، بەتایبەت لە مەسەلەى ئابورى و سامانى سروشتی ژێر زەویدا کە بریتیە لە نەوت و گاز و پێکهاتەکانى تر… بەڵام کێشەى پارە و سامان لەنێوان هەردولادا دۆخەکەى بەرەو سەختتر برد و دوای ئەوەى هەرێم ئامادە نەبوو نەوتەکەى رادەستی بەغداد بکات، بەغدادیش بەشە بوجەى هەرێمی لە ساڵی (٢٠١٤) بڕی ئیتر ژیانی خەڵک لە باشور کەوتە ناخۆشیەکەوە کە نیوەمووچە دەدراو لەو نیوەیەش چواریان دەبڕی لە کۆی دوازدە مانگەکە. پاشان هاتنی شەڕی داعش ئەوەندەى تر دۆخەکەى ئاڵۆزتر کرد و خەڵک تەنها بیر لە سەلامەتی و خۆپارێزی ژیانی خۆی دەکردەوە. کە ئەو قەیرانە ئابوریە دروستبوو حکومەت مووچەى دوازدە مانگەکەى پێنەئەدرا ڕێگەى (پاشەکەوت) ی گرتەبەر لە بەرامبەر فەرمانبەراندا، ئەوەش غەدرێکی گەورە بوو لە کارمەندانى هەرێمی کوردستان کرا لە لایەن حکومەتەکەى خۆیەوە. کە لە سەرەتادا بێئەوەى بیربکاتەوە لەوەى کە سامانى سروشتی ژێر زەوی تەنها موڵکی ئەم نەوەیەی ئێستا نییە بەڵکو نەوەکانى داهاتووترە، ئەبێ بیرلەوەبکەینەوە تەنها پشت بە سامانى ژێر زەوی نەبەستین بەڵکو ڕێگەچارەى تری ئابورى بدۆزینەوە بۆئەوەى بتوانین ئابورییەکی بەهێز بونیاد بنێین، ئەمەش بەوە دەبێ کە سیاسەت لە خزمەت ئابورییدا بێ نەک بە پێچەوانەوە. واتە حکومەت بیرلەوە بکاتەوە کەرتی تایبەت فراوانتر بکات و دەستی کار بۆ خەڵکی فەراهەم بکات نەک ئەوەى هەمووی بکات بە فەرمانبەر و شوێنێک یان فەرمانگەیەک پێویستی بە دە فەرمانبەر حکومەت بیست فەرمانبەری بۆ دامەزرێنێت ئەمەش دەبێتە هۆکارى گەندەڵی و پاشاگەردانى لە ئیدارەدانى حکومەتدا و بیرۆکراسیەت دەبێتە فەرمانڕەوا.
ئەمانە بۆ ئەڵێم: بۆئەوەى بزانین ئەمانە شتی زۆر سەرەتایین جا بگات بەوەى کە حکومەتى هەرێمی کوردستان بتوانێ سامانى سروشتی ژێر زەوی دەربهێنێ لە پێناو میللەتەکەیدا بەکاریبهێت و سودی هەبێت بۆ خەڵکی. ئەوەش کارێکی فرەمەحاڵە و ئەستەمە لە ساڵێکدا بەرمیلێک نەوتی پێ دابین ناکرێ بۆ میللەتەکەى جا بگات بەوەى کە بتوانێ نەوت و سامانى سروشتی گاز و پێکهاتەکانى تری ژێرزەوى کە زۆرە و ئەکرێ سودی گشتییەکەى لە پێناو بەرژەوەندی گشتی هاوڵاتیاندا بەکاربهێنرێت. بەڵام بەداخەوە لە دوایی (٣٠) ساڵ هێشتا تروسکاییەک بەدیناکەین کە کرابێت لە بوارى سامانى سروشتی ژێرزەوییدا.
یەکێکی تر لەو کێشانەى کە حکومەتى عێراق رووبەرووی حکومەتى هەرێمی کوردستانى کردەوە، گرێبەستکردنی ئابورى بوو لەگەڵ تورکیادا بۆ ماوەى (٥٠) ساڵ ئەمەش گومانى تێدانیە کە حکومەتى عێراق لەم دۆسیە ئابوریەدا لەسەر حەق بوو، چۆن دەبێ هەرێم بێگەڕانەوە بۆ ناوەند بڕیاری گرێبەستکردن بدات لەگەڵ حکومەتی تورکیادا لە ئابورییدا، لە کاتێکدا کەس ناوەڕۆکی ئەو گرێبەستە ئابورییە نازانێت جگە لە چەند کەسێکی کەم، ئەمەش گومانى لای بەرپرسانی عێراق دروستکردوە نازانن ئەو هەموو سامانە سروشتییە لە نەوت و گاز پارەکەى بۆ کوێ ئەڕوات؟ کە بە نرخێک دەفروشرێ بە تورکیا کە زۆر زۆر کەمترە لە نرخی بازاڕی جیهانى.
بۆئەوەى ئاوڕی زیاتر بدەینەوە لە سامانى سروشتی وەک نەوت و گاز و ئەوانى تر… بە نمونە وەرئەگرین و شتێکی سەرەتایی کە لە توانایی ئێمەدا بێت باسی ئەکەین:
مەبەست لە سامانی سروشتی هەموو ئەو کانزا شل و رەقانەیە کە لە ژێر زەوى ناوچەکانى کوردستاندایە و بەتایبەت ناوچەی ئیدارەى سلێمانى زۆرترین سامانى سروشتی ژێرزەوى ئەکەوێتە ئەم ناوچەی ئیدارەى سلێمانەوە کە نزیکە بە وڵاتی ئێرانەوە.
مەبەست لە سامانى سروشتی بەتایبەتی نەوت و گاز وەهەریەک لەم دوو سەرچاوەیە ماهیەت و گرنگیەکی کاریگەرى هەیە لەسەر جوڵەى ئابوری و بازرگانی و پیشەسازی نێوان وڵاتان. کە جوڵە و بەرهەمهێنان گەشە ئەکات، وەبەرهێنان و سەرمایەگوزارى لە کەرتەکانى تردا رۆڵی پێشەنگ ئەبینن و دەتوانرێ پاشەکەوتیش بکرێ بەهۆی ئەوەى سامانى سروشتی بەتایبەت نەوت و گاز بەباشی لە لایەن دەوڵەتەوە کەڵکی لێوەریگراوە. بۆ نمونە ئێران هەموو گازەکەى زۆربەباشی بەکارهێناوە و کەڵکی لێوەرگرتوە بەڵام حکومەتی عێراق و هەرێم خۆشیان نازانن چی ئەکەن بەم سەروەتە نیشتیمانیە یڕ وزە و گرنگە بە بەلاش بە وڵاتانى دەرەوەى هەرزانفرۆش و هەراج ئەکەن.
بەم پێیە سامانى سروشتی لەڕووی سەقامگیری جیهانییەوە لەڕووی ململانێی هێزەکانەوە وە مسۆگەرگردنی گەشەی ئابورییەوە، ڕۆڵی خۆی هەیە لە سەقامگیری ئاسایشی ئابورى هەر دەوڵەتێکدا، لەڕووی جیۆپۆلەتیک و جیۆئیکۆنۆمیکیشەوە پێگەى بەرچاو و دیاری خۆی هەیە.
هەر دەوڵەتێک وزەى هەبێ، توانایی هەیە لە کۆتاییدا دەبێتە خاوەنی هێزی ئابورى و سەربازی لەگەڵ ئەو هێزانەى تر کە سەقامگیری وڵات پێکدەهێننن. سامانى سروشتی وەک هێزی نەرم دەتوانرێ لە بەرامبەر داگیرگاری وڵاتانى تردا بەکاربهێنرێ و ببێتە مایەی ئەمن و ئاسایش بۆ وڵات.
دەبێ پرسیارێک بکەین کاریگەرییەکانى سامانى سروشتی (نەوت و گاز و…) لەسەر داهاتووی حکومەتى هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسی و ئابورییەوە چییە؟ ئەم سامانە بۆ حکومەت ئەمێنێ یان نا ئەو هەیمەنە و دەسەڵاتەى نامێنێت. گومان لەوەدانییە وەڵامەکەى ئەوەیە دەکرێ لە سەردەمێکدا ئەم سامانە سروشتییە کەمببێتەوە یان کۆتایی بێ، وە حکومەت دەبێ پلانی (ستراتیژی قوڵ)ی هەبێ لە بەرامبەر سامانی سروشتی لەکاتى بحران و قەیرانی ئابورى کە رووبەرووی ئەبێتەوە. وە بتوانێ چۆن پێش بەو قەیرانە ئابوریە بگرێ لەسەر پێی خۆی بوەستێ وە بەرهەمی ناوخۆی لە کەرتەکاندا پەرە و گەشە پێبدات و پشت بە بەرهەمی دەرەوە کەمتر ببەستێ، ئەمەش وادەکات خەڵک بتوانن لە ئاییندا بەو بەردەستە کەمەی هەیانە لە ڕووی ئابورییەوە خۆیان بژێنن و سامانى سروشتیش لە کاتى تەنگانە و قەیرانی درێژخایەندا کەڵکی لێوەرگرن.
حکومەتی هەرێمی کوردستان خاوەنی سامانى سروشتی زۆرە وە ڕێژەى ئەوەى ئێستا لەو سامانە هەیە بەڕێژەى (٧٥%) دەکەوێـە ناوچەی سلێمانییەوە، بەڵام چەندە ئەم ڕێژە سامانە سروشتییە زۆرە لەم ناوچەیەدا هەیە، بەگوێرەى خۆی خزمەتگوزاری لە لایەن حکومەتەوە پێشکەش ناکرێ، واتە جۆرێک لە سزا لە بەرامبەر ئەم ناوچەیە جێبەجێ دەکرێت. سزای ناعەدالەتی لە بەرامبەردا پەیڕەو دەکرێ کە دەکرێ بە سزای (ناعەدالەتى ئابوریی/ جوگرافی) ناوی ببەین.
چەند ساڵێک لەومەوپێش لە پارێزگای سلێمانى- شارۆچکەى چەمچەماڵ کانیاوێک لە وەرزی بەهاردا تەقی و ئاوێکی زۆری لێوەهەڵئەقوڵا، خەڵک وایانزانی ئەم ئاوە و لەم گەرمەسێرەدا هەڵقوڵاوە بۆ کاری کستوکاڵ و ئاودێری باشە، بەڵام دواتر ئاوەکە ئەوەندە زۆربوو کە لەگەڵ ئاوەکەدا گڕی ئاگریشی لێوەئەهاتەدەر، دواتر لیژنەى پسپۆڕی دەرەوە هاتن سەیریان وتیان ئەمە گازە و زۆریش بەناوبانگە گازەکەى، بەڵام بەداخەوە چونکە حکومەت پلانی ستراتیژی نییە تاوەکو ئێستا ئەو گازە هەروا لەو ناوچەیە وەک گۆماوى لێهاتوە و هیچی تر سودی لێنابینرێت.
شتێکی تر هەیە لە لایەن حکومەتەوە دەرهەق بە سنورى سلێمانى و ئیدارەى گەرمیان پەیڕەو دەکرێ کە زۆربەى سامانى سروشتی هەرێم دەکەوێتە ئەم ناوچەیەوە، بەڵام ئەوەى حکومەت پەیڕەوی ئەکات بەرامبەر ئەم ناوچەیە بریتییە لە (ناعەدالەتى ئابورى/ جوگرافی) کە لە خوارەوە ئاماژەى پێئەدەین:
ناعەدالەتى ئابورى/ جوگرافی
وەک دەزانین هەرێمی کوردستان خاوەنی سامانێکی سروشتی دەوڵەمەند و بەپیتە هەوڵێک هەیە بۆئەوەى ناوچەیەک زیاتر ئاوەدان بکرێـتەوە و ناوچەیەکی تر کەمتر و ئاوان بکرێتەوە و خزمەتگوزارى کەمتری پێبگات ئەمەش شکستی سیاسەتی ئابورییە پێش هەر شتێک بەچاوی حیزبی سەیری هاونیشتیمانیانی وڵاتەکەى خۆی ئەکات.
١- ناعەدالەتى ئابورى: ئەوەیە کە حکومەت گرنگی و بایەخ بە ناوچەیەک بدات و ناوچەیەکی تر فەرامۆش بکات لەسەر حسابی ناوچەکەى تر، لە ڕووی خزمەتگوزاری و ئاوەدانکردنەوە. یان گرنگیدان بە ناوچەیەک لەسەر حسابی ناوچەیەکی تر، سەرەڕای ئەوەى ئەو شارەى کە پشتگوێ دەخرێ خاوەنى زۆرترین سامانى سروشتی و وزەیە، بەڵام وەک ئەو شارانەى تر خزمەت ناکرێ لەڕووی ئابورییەوە. ئەمەش شێوازێک لە ناعەدالەتی ئابورییە کە حکومەت پەنای بۆ ئەبات کە دەکرێ بە ”ناعەدالەتى ئابورى” ناوزەدی بکەین.
٢- ناعەدالەتى جوگرافی: ئەمەش ئەکرێ کە تەواوکەرى ناعەدالەتى ئابورى بێت کە حکومەتى هەرێم لە هەولێر لە بەرامبەر خەڵکی سلێمانى و ئیدارەى گەرمیاندا پەیڕوەى دەکات. ئەو دەزگایانەى کە بریتیین لە دەزگای ئامار و سەرمایەگوزارى و وەبەرهێنان، لە هەولێر لەڕێگەى ئەو ئامارانەوە ئامارى ورد و دەقیق ناخاتە بەردەست بۆئەوەى بە شەفافی ئامارەکان بزانرێت و کارى لەسەر بکرێت. ئەمەش وادەکات ناوچەکانى سلێمانى و گەرمیان لەڕووی خزمەتگوزارى و کۆی جومگەکانى گشتی ژیانی هاونیشتیمانیانەوە لەژێر ئاستی هەولێر و دهۆک لەدواوەبێ و وەک ئەوان خزمەت نەکرابێ، ئەمەش ناعەدالەتییەکی سەرتاپا ناحەق و جوگرافییە کە دەرهەق بە خەڵکی ئەم دەڤەرە دەکرێت.
بەتایبەت ناعەدالەتى ئابورى و جوگرافی جیاوازییەکی دروستکردوە لەنێو خەڵکی سادە و دەوڵەمەنددا، واتە جیاوازییە چینایەتیەکە زۆر ناحەق و لەبەرچاوە کە چینی ناوەند نەماوە ئەوەى هەیە دەوڵەمەندێکی لەڕادەبەدەرە و بژێوی لە ئاستی زۆر راقیدا ژیان بەسەر دەبات و ئەوى تر لە خەڵکی هەژارە کە ژیانێکی مەرگەسات و پڕوکێنەر بەسەر دەبات.
حکومەتى هەرێم ئەتوانرێ ئەم ناعەدالەتیە ئابورى و جوگرافییە کەمتر بکاتەوە ئەویش لەڕێگەى شۆڕکردنەوەى دەسەڵاتەکانى لە مەرکەزەوە بۆ لامەرکەزیەت، واتە هەر شارێک خۆی خۆی بەڕێوەبەرێ و لامەرکەزیەتی ئیدارى خۆی جێبەجێ بکات. ئەمەش کار ئاسانیەکە بۆ حکومەت، و حکومەتى ئیدارى ئەو ناوچەیە بەو بودجەیەی هەیەتی ناوچەی خۆی خۆیەتی دەتوانێ بەڕێوەببات. باشتر و خەمخۆرانەتر ، بارێکی خۆشگوزەرانتر بۆ خەڵکەکەى دابینبکات. و قورسی و ئەرکێکی زەحمەتیش لەسەرشانى حکومەت کەمتر بکاتەوە.
دەرئەنجام:
بۆئەوەى حکومەتى هەرێمی کوردستان بتوانێ لانی کەم خەڵک ئاشتبکاتەوە لەو ئەو بوجە زەبەلاح و ناپێویستەى کە لە شتی بێکەڵدا سەرفی ئەکەن، راگرتنی بوجە واتە خەرجییەکان کەمبکرێتەوە و داهات زیاد بکرێت. وە ئەو لەشکرە لە مووچەخۆر کە زۆربەی بندیوارە و حساب و کتابی لەگەڵدا بکرێ و خەڵکی شیاو لە شوێنیان دابنرێ کە هەندێکیان وەهمین و بوونیان نییە. وە کەرتی تایبەت بەهێز بکرێ و هانای خەڵک بدرێ کاری تێدا بکات بەهاوکارى حکومەت. وە کەرتی پیشەسازی لە شارەکان و کشتوکاڵ لە لادێیەکاندا زیندوو بکرێتەوە، بەوەى وا لەخەڵک بکەن کە کۆچ نەکەن بۆ شارەکان و لادێکان چۆڵ بکرێت، بۆیە داینەمۆی حکومەتى هەرێم ئەوەیە کە پاڵپشتی گوندەکان بکات و کەرتی کشتوکاڵ و ئەو بوارانەى تر کە ئابورى حکومەتى هەرێم رادەگرن و بەهێزی دەکەنەوە پاڵپشتیان بێت. کە پێوست لە لادێکاندا زیندوو بکرێتەوە حکومەت بە پێدانى کەرەستەى پێویست ژیانەوە لە لادێکانەوە بۆ شارەکان دەستپێبکاتەوە.
نووسینی: دانا حمید
سەرچاوە:
١- حکومەت و سامانى سروشتی لە هەرێمی کوردستان، نووسینی: د: سەردار عزیز، لبنان، ٢٠١٣.
٢- ناعەدالەتى جوگرافی، نووسینی: بەیار عومەر عبدالله، سلێمانى، ٢٠١٦.
