مەیخانە یان وێرانە؟ … پشتیوان ئەنوەر

پێشووتر لە نووسین چکۆڵە ڕەخنەیەکمان گرت لە بەختیار عەلی لەسەر بەکارهێنانی وشەی “خەرابات”
وەلێ دوای ئەوە زانیم کە حەمەسەعیدیش هەمان ڕەخنەی هەیە، لە کتێبی (لەسەر باڵی هەورەوە. لاپەڕە ٣٩) ڕەخنەیەکی لەم چەشنەی هەیە لە بەختیار عەلی.
⦅حەمەسەعید لەسەر ئەم دێڕە( لەناو کەلاوە و خەراباتەکانی
گوندە ڕووخاوەکاندا، لێفە و پێخەفممان کۆ کردەوە)*
دەبێژێت، لەوەیان گەڕێ کە لێفەیش جۆرێکە لە پێخەف، کارەسات ئەوەیە، لە بەختیار عەلی وایە (خەرابات) بە مانای وێرانە و کەلاوە دێت!
شوکر هۆشیارە مەحوی، تێدەگا دنیا خەراباتە
کە بەدمەستی بکا ئەهلی، خراپەی بۆچی لێدەگرم.
بەپێی ئەم دەقی مەحوی خەرابات، بەمانای “مەیخانە” دێت
هەروەها حەمەسەعید ئاماژەشی بەوەکردوە، پێدەچێت نووسەر(بەختیار عەلی) پێی وابێت، خەرابات، کۆی (خەرابە)یە! ئاخر بەعەڕەبی میللی عێڕاقی بەکاولە دەڵێن: خەرابە! نووسەرێک ڕێز لە ئاوەزی خوێنەر بگرێت و بکەوێتە گۆمی هەڵەی وا کوشندە، ئەگەری ئەوە هەیە، دەستبەجێ دەست لە نووسین هەڵبگرێت⦆

هەروەها لای (مەحوی و، لای نالی و، وەفایی، احمد موختار جاف ، مەولانا و، بابە تاهیری هەمەندانی و، مەلا مەسعود) هەر بە مەیخانەیە بەکارهاتووە*
نموونە، عاصی دەبێژێت: ساقیم کەدی لە ڕەقسا دڵم شتابی هێنا
بەیادی جامی چاوی مەیلم شەرابی هێنا
ئەی عاشقی خەرابات هەنگامی کەیف و بەزمە
سەرحەڵقەیی مەینۆشان پیاڵەیی شەرابی هێنا.

وشەی(خەرابات) بەشێوەیەک دەچێتەوە سەر وشەی (خۆراوا) چەمکی /اوا “ئاوا”/ لە فارسی بەشێوەی “آباد” بەکار دێت، لێکچوونی پیتی “ئـ” لەگەڵ “آـ ا” فارسی بەشێوەی (ئاوا ـ ئاباد) دەرهاتووە، لێکچوونی فۆنی (ب) بۆ (و)ش لێکچوونێکی باوە، لە وشەی وەکوو: (ئاوـ ئاب / باران ـ واران…) بەمشێوەیە (آباد) بەشێوەی نووسینی (ئاوا) لەنێو زمانی کوردی و فارسی دەردەکەوێت. وشەکە بەئەگەری زۆر بگەڕێتەوە سەر (خۆراوا) واتە شوێنێک کە (خۆر) لەی بەرز دەبێتەوە، هێشتاش وشەی (خۆراوا) لەنێو زمانی کوردی باوە. وشەی (خرابات) بەگریمانەی میتالۆژی و تیۆلۆژیەکەی وێدەچێت لە مەبەستی پیرۆزی (خۆر)ەوە هاتبێت، چونکە هاوڵکاری و ناوی دیاریخەری شوێنێکە کە تێکەڵ بە سەرخۆشی و پیرۆزی و پەرەستن و حەز و سەرمەستیە، وەکوو (مەیخانە)، تێکەڵی دوو بابەتی (مەی) و (ئاین) ڕەنگە لێڵی سیمەنتیکی و دیاردەی ئاینی و بیری لێبکەوێتەوە کە چۆن (مەی) و (حەز و شۆر و خۆشەویستی ئاین)ـــــی تێکەڵ دەکرێن، بەڵام لە زۆر ڕوانگە و ڕێبازگەی ئاینی (مەی) بەشێکی پیرۆزی ئاینە، پێکهاتە و یەکێک لە ڕێورەسمەکانی ئاینیە، چ گومان نیە، بەهەمان مەبەستی (خۆراوا وشەی /خرابات) ساز کرابێت.
هەروەتر لە بنجی سەرەکی وشەی (خراب)و دیسان پاشگری (اباد)ەوە بەشێوەی (خراب + اباد) و قڕتاندنی (اب) زۆرکراو و بەشێوەی (خراب + اد) و شێوەی لێکچوونی باوی فۆنی /ت/ بۆ /د/ و لە شێوەی (اباد) بەشێوەی (ابات)ەوە دەرهاتبێت، هەیە کە شێوەی لێکچوونی وشەی (مەهاباد) بەشێوەی لێکچوونی (مەهابات) بێژە دەکات، یان (سەد ـ سەت )، بەم شێوەی لێکچوونی فۆنەتیکیە دەکرێت وشەکە لە (خراب + اباد) بەشێوەی (خراباد ـ خرابات) بەواتای شوێنێکی (کاول و وێرانە خرابە) بەڵام (ئاوەدان)ەوە هاتبێت، چونکە (مەیخۆر و سەرمەست) و (شێت/ و /واوەیلان) هەردەم لە شوێنێکی وێران و کاول کە چۆل بێت و تەنیایە دادەنیشێت و کۆ دەبێتەوە، بەئەگەری هەرە زۆر لە وشەی (خراب) بەهەمان مەبەستی سەرەووە هاتبێت.
هەروەتر لەنێو گرێکی ـ یۆنانی چەمێکی بەشێوەی(koryabas)
لە فەڕەنسەییەوە بەشێوەی (Corybantisme)وە
لە ئینگلیزی بەشێوەی (Korybantism) کە لە چەمکی گرێکی بەواتای دەستە و تاقمێکی (شەڕ و شەڕخوازی ئاینی) بەکار هاتووە، چەمکەکە لەبری (خرابات) بەهەمان واتای مەبەستەوە هاتووە، ئەمەی کە بۆ دەستە و تاقمێکی شەڕەنگێز و شەڕخواز دەرکەوتووە، وێدەچێت هۆکاری سەرخۆشی و هۆش لەسەرەخۆنەبونیان بێت کە لە شوێن و ناوچەیەکی چۆل و کاول دەردەکەوت و گرێکیان ئەم ناوەیان بۆ هەڵبژاردون.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ

• لە کتێبی شاری مۆسیقارە سپیەکان لاپەڕە ٤٧ دەڵێت: موسیقا ناتوانێت لەم دوکەڵ و خەرابستانە دەرمانبێنێت

*سەرم مەستی خەرابات و هەوایە… مەلا مەسعود(بێبەش)

• زاهید وەرە ناو بەزمی حەریفانی خەرابات
  لادە لە ڕیا و سەرزەنشتی قۆڕ و خەڕافات
  یەک جوڕعە بنۆشە لە مەیی بێ غەشە و گوڵڕەجگە (احمد موختار جاف)
• کە تۆ نەتخوێندووە عیلمی سەماوات
  کە تۆ نابەیتە دەر ڕێ لە خەرابات
  کە تۆ سوود و زیانی خۆن نەزانی
  بە یاران کەێ دەگەی، هەیهاتە، هەیهان.(بابا تاهیری هەمەندانی)

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.