مامۆستا زرار، ئەو هونەرمەندەی سەربەرزانە ژیا و سەربەرزانەش مرد.. سەدیق سەعید ڕواندزی
گەلێک جار، مێژوو و ناوی کەسایەتییەک، دەبێتە مێژووی گشتی شارێک و بە ناوهێنانی کەسایەتییەکە، شوناسی شارەکەمان دێتە بەرچاو. بۆ نموونە: هەر کاتێ باسی دڵداری شاعیر بکەین، کۆیەمان دێتە بەرچاو ، باسی سلێمانی بکەین، ڕەفیق حیلمی و تۆفیق وەهبی و دەیان کەسایەتی دیکەمان بە بیر دادێت، لەو ڕوانگەیەشەوە، هەر کاتێک باسی (مامۆستا زرار) بکرێت، ئەوا ناوی ڕواندز وەک شاری هونەر و ڕۆشنبیری دێتە بەرچاو و باسی ڕواندزیش بکرێت، مامۆستا زرار ئامادەیە. چونکە ئەو هونەرمەندە، کە بە داخەوە چڵ ڕۆژ لەمەو بەر ماڵئاوایی لێکردین، ڕۆڵێکی سەرەکی و بنەڕەتی لە بونیادنانی پایەکانی هونەر لەو شارەدا بینی و تا دواساتەکانی تەمەنیشی، هەمیشە وەک هونەرمەندێک، لە خەمی هونەر و کایەی هونەری ئەو شارە دابوو، کە لە سەردەستی ئەو، دەیان هونەرمەندی بە توانا دەرکەوتن و پێگەیشتن، کە بە داخەوە دواجار هەمووشیان، بێ باک و بێ نمەک بەرامبەر مامۆستاکەیان دەرچوون . مامۆستا زرار، لە ساڵی 1937 لە ئامێزی خێزانێکی ڕۆشنبیر لە دایک بووە، دوای ئەوەی قۆناغی ئامادەیی، کە ئەو کات تا پۆلی یانزەی ئێستا بوو تەواو دەکات، لە ڕێگەی بینینی خولێکەوە* دەبێتە مامۆستا و بۆ یەکەم جار لە دەڤەری تێکۆشەری باڵەکایەتی، لە گوندی(دەربەند- رایات)دەبێتە مامۆستاو وانە بە قوتابییان دەڵِێتەوە، هەر ئەو کاتیش، پەیوەندی بە شۆڕشەوە دەکات ، بەڵام زوو دەستبەرداری ژیانی حزبایەتی دەبێت و بە کاری مامۆستایەتییەوە سەرقاڵ دەبێت.
لە سەرەتای هەفتاکاندا، لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی بۆ یەکەم جار تیپی مۆزیکی ڕواندز دادەمەزرێنن و چەند چاڵاکییەکی هونەری لە یادی ڕێکەوتننامەی ئازار و جەژنی نەورۆز و یادی لە سێدەرادانی چوار ئەفسەرەکە پێشکەش دەکەن، بەڵام ئەم تیپە، دوای چەند ساڵێکی کەم لە دامەزراندنی، هەڵدەوەشێتەوە. بۆیە لە نیوەی دووەمی هەفتاکاندا، مامۆستا زرار، کۆمەڵێک حوێندکاری قوتابخانەی (پاشای گەورە) هەڵدەبژێرێت و لە ڕێگەی کردنەوەی خولێکی هاوینەوە، ئەو خوێندکارانە، فێری ژەنینی ئامێری مۆسیقا دەکات و پاشانیش خوێندکارەکان دەچنە ئەکادیمیای هونەرە جوانەکان و ئەو بناغە هونەرییەی مامۆستا بۆی دانابوون ، لە ئەکادیمیا پەرە پێ دەدەن و دواتریش لە تیپی پاشای گەورە، وەک دیارترین و ئەکتیڤتیرین تیپی مۆزیکی سەرەتای هەشتاکان لە سەر ئاستی کوردستان، دەردەکەون و چەندین بەرهەمی سروود و گۆرانی، بە ئاشکراو نهێنی بۆ هونەرمەندان (وەلی دۆسکی و بەکر لەزگەیی و نەجمەدین غولامی) تۆمار دەکەن. تیپی پاشای گەورە بە درێژایی ساڵانی هەشتاکان، یەکێک بوو لە ناسراوترین و پڕ چاڵاکترین تیپ. لە دوای ڕاپەڕینەوە، جگە لە ئاهەنگەکانی (شوان پەروەر و ناسڕی ڕەزازی) بە داخەوە هیچ چاڵاکییەکی دیکەی نەبوو، ئیدی وردە وردە بە هۆی پەرتەوازەیی ئەندامەکانی و سەرقاڵبوون بە ژیانی تایبەتی و بەرژەوەندی خۆیان، قوربانییان بەو تیپە و ناوبانگی تیپەکە داو داخێکی گەورەش کەوتە سەر دڵی مامۆستا زرار، کە تاکو مرد لە دڵی دەرنەدەچوو. هاوشان لەگەڵ دەسپێکی کارەکانی ئەو تیپە، مامۆستا زرار، کۆڕسێک لە کوڕ و کچە گەنجەکانی شار پێکدێنێت و دەیانکاتە کۆڕسی تیپ. بێگومان ئەو کارەی مامۆستا بۆ ئەو کات، سەداو داهێنانێکی گەورە بوو، چونکە ئەو کات لە ڕواندز وەک هەر شارێکی دیکەی کوردستان، بەشداری کچان لە چاڵاکییە هونەری و ڕۆشنبیرییەکاندا، سنوورداربوو، یاخود لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە وەک خەوشێک دەهاتە بەرچاو. هاوشانی هونەری مۆسیقا، مامۆستای کۆچکردوو تیپێکی شانۆش بە ناوی تیپی شانۆی (شلێر) دادەمەزرێنێت و چەندین شانۆگەری لە ڕێگەی ئەو تیپەوە، بە بەشداری کوڕان و کچانی شار پێشکەش دەکات. کە هەندێکییان ڕەهەندێکی سیاسی و شۆڕشگێڕی گەورەیان هەبوو، پێشکەشکردنیان لەوکات، ڕیسککردن بوو بە ژیان. بەڵام هەستی کوردانە و ڕوحی شۆِرشگێڕانەی مامۆستا، گوێی بەو مەترسییانە نە ئەدا.بەم شێوەیەمامۆستا، بناعەی مێژووێکی دەوڵەمەندی هونەری لە شاری ڕواندز بۆ شانۆ و مۆسیقا دانا کە لە مێژووی شاری ڕواندز، وەک بەخشش و کارێکی گەورە و مەزن دەمێنیتەوە. ئەمە وێرای پێگەیاندنی چەندین نەوە و ئاشناکردنییان بە هونەرە جۆراو جۆرکان، لە ڕێگەی ئەو خولانەی بە بەردەوامی تا ئەم ساڵانەی دوایی دەیکردنەوە. مامۆستا زرار لەم ساڵانەی دواییدا، بە داخەوە بە هۆی نەخۆشییەوە، لە چاڵاکی و کاری هونەری دوورکەوتبووەوە، بەڵام بە ڕێنوێنیییەکانی، هەمیشە هانی گەنجان و هونەرمەندانی دەداو ئەوەندەی بۆی کرابا (لە بەر باری تەندروستی) ئامادەی کار و چاڵاکییەکان دەبوو. بۆیە دوا ساڵەکانی ژیانی بە تەنهایی دەبردە سەروو زۆربەی کات، لە دوکانی هونەرمەند ( تەیب موعتەسیم) دادەنیشت و کۆڕ و دانیشتنی بە قسەی خۆش و باس و خواسی هونەر و ژیان لەگەڵ ڕۆشنبیران و هونەرمەندان دەبردە سەر . مامۆستا، پیاوێکی خاکی و بێ فیز، کۆمەڵایەتی و کراوە بوو، هیچ کاتێک ئەو ناوبانگ و شوناسە گەورەیەی خۆی، نەدەکردە پێوەرێک بۆ جیاکردنەوەی خۆی لە خەڵکی. ڕێزی لە منداڵ و کەسانی ئاساییش دەنا و خۆی جیا نەدەکردەوە لە چین و توێژەکانی دیکەی شار و ئەمەش ئەوەندەی تر، کەسیەتی مامۆستای لای هەمووان ڕێزلێگیراوتر و خۆشەویستر کردبوو. وێرای ئەمەش، مامۆستا دەیتوانی وەک هەزاران هونەرمەندی دیکەی ئەم هەرێمە، پشت بکاتە مێژووی هونەریی و ڕابردووی خۆی و سازش لە سەر هەڵوێست و بیر و بڕواکانی لە پێناو پارە و پۆست و دەسکەوتی ماددی و کەسی بکات، وەک ئەوەی لای زۆربەی خەڵکی و هونەرمەندان بەتایبەتی لەم سەردەمەدا باوە، بەڵام ڕێزی خۆیی و هونەرەکەی دەگرت، بۆیە تا مردیش، سادە و خاکی، تەنها و گۆشەگیرانە، لە ژوورێکی تەنراو بە کتێب و بڕوانامە و وێنە و یادگاریی ژیا و ئەو ژیانە سەربەرزانەی نەگۆڕییەوە بە فرۆشتنی هەڵوێست و بیر و مێژووی هونەرییانەی خۆی، کە زۆرباش دەیتوانی بیکات. بەڵام مێژووی هونەریی خۆی، پێ لە هەمووشتێک بەهادارتر وگەورەتر و شکۆمەندانەتربوو. هەر بەوشێوەیەش تا ڕۆژی کۆچی دواییکردنی مایەوە. واتا سەربەرزانە ژیا وسەربەرزانەش ماڵئاوایی لە شار و هونەر و هەموومان کرد. دواجار دەڵێین، مردنی مامۆستا زرار، کۆست وکەلێنێکی گەورەی لە مێژووی هونەری شاری ڕواندز دروست کرد کە هەرگیز پڕ نابێتەوە، چونکە مێژووی هونەری ئەو شارە، مێژووی ئەو بوو، بێگومان بە مردنیشی، ئەو مێژووە بەردەوام نابێت. ڕەنگە کەسانێک ئەمەیان بەلاوە قوڕس بێت، بەڵام ئەمە ڕاستییەکەیە، ڕاستیش هەمیشە دەبێ بگوترێت. سلاو لە گیانی پاکی و بۆ هەمیشە ئەو لە نێو دڵی هەموومان، بە زیندوویی دەمێنێتەوە.
*گەلێک جار باس لەوە دەکرێت کە مامۆستا (زرار) خانەی مامۆستایانی لە بەعقوبە تەواو کردووە، بەڵام هاوڕێی نووسەرم ( یاسین برایم)، جەختی لەوە کردەوە کە ئەمە هەڵەیە و مامۆستا لە ڕێگەی بینینی خولێکەوە بۆتە مامۆستا. بێگومان زانیارییەکانی ئەویش ڕاست و دروستن، چونکە خۆشی دیمانەیەکی درێژی لەگەڵ مامۆستا ئەنجام داوە و ئێستا لە شێوەی کتێبێک ئامادەیە. هیوادارم کتێبەکە ڕۆشنایی چاپ ببینێت.
سەدیق سەعید ڕواندزی
*ئەم بابەتە لە هەفتەنامەی(ڕێگای کوردستان) ژمارە(1278) ڕۆژی 25/1/2022 بڵاوکراوەتەوە.