گفتوگۆی د. هاوژین سڵیوە لەگەڵ کاروان عومەر کاکەسووردا
کاروان عومەر کاکەسوور، دەنگێکى دیارى دنیاى ئەدەبیاتى کوردییە، سەرەتا بە چیرۆک دەستى بە نووسین کرد، دواتر ڕووى کردە ڕۆمان نووسین، تا ئێستا هەشت ڕۆمانى بڵاوکراوەى هەیە، لەو ماوەیەدا دوو ڕۆمانى دیکەى بڵاو کردەوە، لە نووسینە بەراییەکانى هەست بە هونەر و جوانکارى و جۆرە ئەزموونێکی تایبەتی ئەو دەکرێ، ئەزموون بەو مانایەى لە ڕووى هونەریی و پێکهاتە و تەکنیکەوە لە ئاستێکی بەرزدان، هەر ئەوەشی لێ چاوەڕوان دەکرێ کە بەردەوام ئەزموونەکەى هەڵبکشێت، ئەگەرچى لە ڕۆمانەکانى کاروان عومەر کاکەسوور ئیشیان لەسەر کراوە و چەندان نامە و تێزى ئەکادیمى لەبارەیانەوە نووسراون، بەاڵم دنیاى ئەو نووسەرە فراوانە، دەکرێ لە زۆر ڕووى دیکەوە قسەیان لە بارەوە بکرێ و وردتر بچینە نێو ناواخن و پێکهاتەى ڕۆمانەکانی، چونکە ڕەهەندى کۆمەڵایەتى و سیاسییان هەیە و بە دیدێکى ڕەخنەگرانە و بە شێوازێکى سەرنجڕاکێش نووسراون.
بێگومان سازدانی دیمانە لەگەڵی بە چوار پێنج پرسیار کۆتایى نایەت، بەڵکوو دەبێ بۆ چوونە نێو جیهانى ئەو ڕۆماننووسە کتێبى چەند سەد لاپەڕەیى بنووسرێ، بەڵام لێرە، لە گۆشەنیگایەکى دیاریکراوەوە تیشک دەخەینە سەر ڕۆمانێکى مێردمندااڵنەی و چەند پرسیارێکی ئاراستە دەکەین، لەبەر ئەوەی ڕۆمانى مێردمنداڵان لە نێو ئەدەبى کوردیدا ئەوەندە بایەخى پێ نەدراوە، لەپاڵ ئەو ڕۆمانەى کاروان عومەر کاکەسوور)، (عەزیزى مەلاى ڕەش)یش ڕۆمانى )بۆرە)ى نووسیوە، ڕەنگە یەک دوو دانەى دیکەش هەبن کە من نەمبینیبن، بۆیە بە پێویستم زانى لەم ڕووەوە لە ڕێى چەند پرسیارێکەوە بیدوێنم، پرسیارەکانم ڕووبەڕوو لێ نەکردووە تا لەنێو پرسیارە وەڵامدراوەکان پرسیارى دیکە دەربهێنم و ئاراستەى بکەم، خۆشم بەو هەناسەیە پرسیارەکانم کردووە، کە وەڵامەکان بایی ئەوەندە بن لە گۆڤارێکدا بڵاویان بکەمەوە، بۆ بڵاوکردنەوەشى گۆڤارى (ڕامان)م بەشایستە زانى.
یەکەم: تایبەتمەندییەکانی ڕۆمانی مێردمنداڵان چییە؟
کاروان کاکەسوور: پێویسته به‌ر له‌وه‌ی باس له تایبه‌تمه‌ندێتی بکه‌ین، ئه‌وه بخه‌ینه به‌ر چاو، که ئه‌ده‌ب هه‌ر ئه‌ده‌به. ئێمه کاتێ له به‌رده‌م تێکستێکداین، ئه‌وه‌ی کارمان پێیه‌تی و لێی ده‌گه‌ڕێین، تەنیا مانایه. ئه‌و مانایانه‌ن وامان لێ ده‌که‌ن چۆنیان بخوێنینه‌وه و چ لێکدانەوەیەکیان بۆ بکەین. تێکست هه‌یه ساده‌یه و تێکستیش هه‌یه قووڵه، به چاوپۆشین له‌وه‌ی کێ نووسیویه‌تی و نووسه‌ره‌که‌ی سه‌ر به چ ڕه‌گه‌زێکه، یان ته‌مه‌نی چه‌نده. ئەوانەی ئێمە لە هەر تێکستێکدا بەریان دەکەوین، کۆمەڵێک ئاماژەن، کە ئەو ئاماژانە دەکرێت ببنە کلیلی کردنەوەی زۆر دەرگە، تا لێیانەوە بچینە ژوورەوە. لە پیشەنگەیەکدا (ئێدگار دیگا)ی نیگارکێش بە (ستیفان مالارمێ)ی شاعیر دەڵێت:
(هەوڵم دا شیعرێک بنووسم، بەڵام لە ئەنجامەکەی ڕازی نەبووم. لەگەڵ ئەوەیشدا ئایدیای مەزنی هەبوون، کەچی نەمزامی بۆچی ئەوەم لە دەست نەهات).
(مالارمێ) پێی دەڵێت: (دێگای ئازیزم، شیعر لە وشە پێک دێت، نەوەک لە ئایدیاکان). لێرەدا مەبەستی (مالارمێ) لە (وشە) ئاماژەیە. بێگومان جۆرەکانی ئەدەب (Literary Genres) هەن، بەڵام سنووری گەورەیان لەنێواندا نییە، کە هەر لە ڕۆژگاری فەلسەفەی یۆنانییەوە تا ئەمڕۆ جێگەی بایەخ بووە و ڕەخنەدۆزان ڕووبەڕووی بوونەتەوە. هەموویان لە یەک وەردەگرن و بە یەکەتری دەدەن، بە ڕادەیەک خاڵی هاوبەش لەنێوان هەر ژانرێک و یەکێکی تردا هەیە. ڕاستییەکەیشی ئەو چەمکە پشت بە بایۆلۆجیا دەبەستێت، کە بوونەوەر بۆ ڕەگەز، جۆر و شێوە پۆلێن دەکات.
گرنگە ئەوە بزانین، کە تیۆریستانی ئەدەب زۆر بە ترس و گومانەوە خۆیان لە قەرەی چەمکی (تیۆریی جۆرەکان) دەدەن، چونکە پێیان وایە دانانی سنوور لەنێوان جۆرێک و جۆرێکی تردا سەختە، بۆیە نەیشیانتوانیوە، یان نەیانویستووە پێناسەیەکی کۆنکریتی بۆ بکەن، تەنانەت (جیرار جینێت) دابەشکردنی جۆرەکانی ئەدەب بە کێشەیەکی سەخت دەزانێت. لەگەڵ دەرکەوتنی ئەو فەلسەفانەی بەگژ سێنتراڵیزمدا دەچنەوە، جۆرەکانی ئەدەب بایەخی گەورەتری پێ درا، بەوەی ئەوانە پێیان وایە هەر دابەشکردنێک لە لایەک سڕینەوەی کۆمەڵێک ڕەهەندە و لە لایەکی تریش دەرخستنی هەندێک ڕەگەزە لەسەر حیسابی شاردنەوەی هەندێکی تردا. بە مانایەکی تر سێنتراڵیزمی عەقڵ، کە بە کەلەپووری (دێکارت) دادەنرێت و لە (نیتشە)وە دەکەوێتە بەر ڕەخنەی توند، هەمیشە دابەشکاریی هێناوەتە کایەوە، بۆیە ئەدەبیش شانبەشانی فەلسەفە هەوڵی تێکشکاندنی سێنتراڵیزمی داوە و بایەخی بۆ ئەو چەمکانە گەڕاندووەتەوە، کە ئەو سێنتراڵیزمە بە لاوەی ناون. بۆ نموونە (ڕۆڵان بارت) بە تایبەتی لە (ڕاڤەی بونیادگەرانەی گێڕانەوە)دا ڕەخنەی گەورە لەو دابەشکارییە دەگرێت و پێی وایە فرەدیدگەیی پرسیاری داهێنەرە. واتە هەمەڕەنگیی جۆرەکان وا دەکات جۆرەکانی گێڕانەوە بێژمار و بێسنوور بن. بەم شێوەیە هەمەڕەنگی مانای دابەشکاری نییە و نابێت سنوور لەنێوان چیرۆک و ڕۆمان، شیعر و دراما، یان هەر ژانرێکی تر دابنرێت، کە دامودەستگەکان هەمیشە دەیانەوێت ئەوانە لە یەک جودا بکەنەوە. کەواتە بایەخدان بە ئەدەبی مێردمنداڵان لەوەوە نایەت، کە سنوور لەنێوان ژانرەکان دادەنرێت، بەڵکوو بەپێچەوانەوە کردنەوەی کەناڵی تری ئەدەبییە. بێگومان ئه‌ده‌بی مێردمنداڵان هه‌ندێک تایبه‌تمه‌ندێتیی هەن، به‌وه‌ی مێردمنداڵ خاوه‌نی کۆمەڵێک خه‌سڵه‌تی بایۆلۆجی و سایکۆلۆجییه. کۆمەڵگەی کوردی پیاوی دەرخستووە و ژنی شاردووەتەوە، گەورەی هێناوەتە پێشەوە و منداڵ و لاوی بە لاوە ناون، بۆیە بەشێکی گەورەی ئەدەبی کوردی کەوتووەتە ژێر کاریگەریی ئەو تێگەیشتنەوە. واتە ڕەگەزی نێر لە ڕەگەزی مێ و گەورە لە منداڵ و مێردمنداڵ پتر ئامادەییان هەیە. لێرەدا بایەخدان بە منداڵ و مێردمنداڵ مانای بەگژداچوونەوەی ئەو سێنتراڵیزمەیە، کە هاوکات کردنەوەی کەناڵی ترە لەناو ئەدەبدا.
دووەم: بۆچی لە ئەدەبی کوردیدا زۆر گرنگیی پێ نەدراوە؟
کاروان کاکەسوور: ئەدەبی کوردی زۆر کەم بە دوای نادیاردا گەڕاوە، بەڵکوو زیاتر خۆی لەو بابەتە دیارانە داوە، کە زۆرینە ناسیوینی. بەم شێوەیە چەمکە زەقەکانی وەک ئایین، نیشتمان، نەتەوە، چین و هیی دیکەی لەم بابەتە ئەدەبی ئێمەیان داپۆشیوە. نووسەری کورد لە تەنیایی ترساوە و هەمیشە دڵنیاییی لەو زۆرینەیە وەرگرتووە. بە مانایەکی تر، ئەو شتانەی نووسیون، کە خواستیان لەسەر بووە، بۆیە سەیر نییە ئەگەر ڕەنگی سپی، فریشتە و پاکیزە بووبێتنە ناونیشانی بەشێکی زۆری تێکستی ئەدەبی و هونەری، بەوەی ئەوانە لای زۆرینە خۆشەویست و پیرۆزن، تەنانەت نووسەری کورد لە جەستەیشدا ئەو ئەندامانەی هەڵبژاردوون، کە زەقن. لە حەفتاکاندا لە نووسەرێک دەپرسن لووتی ژن لای تۆ چ مانایەکی هەیە، ئەو دەڵێت کاتێ لووتی ژن دەبینم، لە چاوی دەڕوانم، تا بزانم ئاخۆ چاوی جوانە. بەوەدا لووت ئەندامێکی زەقی جەستە نییە و قسەی لێوە نەکراوە، ئەو ناتوانێت هیچی لەبارەیەوە بڵێت و ئەو ئەندامەی لە شوێن دادەنێت، کە زەقە و زۆرینە لای پەسەندە. شتێکی ئاساییە ئەگەر منداڵ و مێردمنداڵ لە ئەدەبی کوردیدا ئامادەییان کەم بێت، یان هەر نەیانبێت، بەوەی وەک پێشتر گوترا سێنتراڵیزمی گەورە و نێرینە وایان کردووە منداڵ و مێیینە بشاردرێنەوە.
نووسەر کاتێ لەبارەی دیارەوە دەنووسێت، ئەوانە دەڵێتەوە، کە زانراون و خوێنەریش لێیان تێدەگات، بەڵام ئەگەر لەبارەی نادیارەوە بنووسیت، ئەوا پێویستی بە قووڵبوونەوەیە، چونکە ئەو پرۆسەسە ئەوەی بەسەردا دەسەپێنێت خۆی واقیعێکی تر دابمەزرێنێت، واقیعێکی گریمانی. بە مانایەکی دیکە پێویستی بە کەرەستەی ترە، کە ئەمە مانای وایە دەبێت زمانێکی تر و شێوازێکی تری دەربڕین دابهێنێت. لێرەدا بەربەستێک لەنێوان نووسەر و زۆرینەدا دێتە کایەوە، چونکە ئەوەی لێرەدا زۆرینە بەری دەکەوێت، شتێکی جیاوازە لەوەی هەتا ئێستا ناسیویەتی. دەگەمە ئەوەی بڵێم دەرنەکەوتنی منداڵ و مێردمنداڵ وەک کارەکتەری دانپێدانراو لە ئەدەبی ئێمەدا بۆ ئەو تێگەیشتنە میلـلییە دەگەڕێتەوە، کە بۆ چەمکی کات هەیە و زاڵە. ئەو تێگەیشتنە هیراکتیکەڵە و لەسەر ئەوە دامەزراوە، کە مرۆڤی به‌ته‌مه‌ن دەخاتە سەرووی منداڵەوە، بگرە پێی وایە منداڵ تەنیا لە ڕێگەی گەورەوە دەتوانێت هەبێت. بەوەدا ئەدەبی کوردی بە گشتی پابەندی ئەو تێگەیشتنەیە، کارەکتەری منداڵ و مێردمنداڵ ڕووبەرێکی کەمیان بەر دەکەوێت. لە خۆم ڕادەبینم بڵێم هەر لە سەرەتاوە ئەو تێگەیشتنەم تێک شکاندووە. منداڵ و مێردمنداڵ لە دنیای مندا زیاتر لە گەورە بایەخیان پێ دراوە.
سێیەم: ئایا حیکایەتی فۆلکلۆری کوردی تا چەند خزمەتی بواری مێردمنداڵی کردووە؟
کاروان کاکەسوور: من لێرەدا چەمکی فۆلکلۆر بە مانا فرەوانەکەی وەردەگرم، کە میتۆلۆجیا، سوپەرستەیشن، ئەفسانە، نوکتە، پەند و هیی تر دەگرێتەوە. هەندێکیان لە شێوەی شیعر و هەندێکیان لە شێوەی چیرۆکدان. هاوکاتی ڕەخنەگرتن لە مۆدێرنیتی و دەرخستنی ئاکامەکانی، کە لانی کەم ئەو ڕەخنەیە لە (نیتشە)وە دەست پێ دەکات، بە (هایدیگەر)دا تێدەپەڕێت و دەگاتە (فۆکۆ)، (دۆڵۆز)، (دێریدا)، بگرە هەندێک ئەندامی قوتابخانەی فرانکفۆرتیش دەگرێتەوە، بە تایبەتی (هۆرکاهایمەر) و (ئەدۆرنۆ)، بایەخدان بە فۆلکلۆر زیادی کرد. بەرهەمەکانی ئانترۆپۆلۆجیستانی وەک (جیمس فرەیزەر)، (برۆنسیلاڤ مالینۆڤسکی)، (کلود لیڤی شتراوس) و ئەوانەی تر لە لایەک و ئەوانەی سایکۆلۆجیستانی وەک (فرۆید)، (ئەدلەر)، (یۆنگ) و ئەوانەی دیکە لە لایەکی ترەوە دەرگەی گەورەیان بەسەر دنیای فۆلکلۆردا کردەوە، کە پێشتر لە ململانێی عەقڵ و ناعەقڵدا بە لاوە دەنرا و بایەخی کەم دەکرایەوە. دیارە ئەمە باسێکی چڕ و قووڵە، کە ئێمە لێرەدا بوارمان نییە بچینە ناویەوە، بەڵام هەر دەبێت ئاماژە بەوە بکەین، کە ئەو هەوڵانە بوونە هۆی دەرکەوتنی ئاڕاستەی نوێ لە ئەدەب و هونەردا، بەوەی دەستەڵاتی عەقڵ تێک شکا و دنیای خەیاڵ فرەوانتر کرا. هەر لە سەرەتاوە ئەو ئاڕاستە نوێیە لە بەرهەمی نووسەرانی وەک (جۆیس)، (فۆکنەر)، (ئیلیەت)، (کامیۆ)، (سارتەر) و ئەوانەی تردا ڕەنگی دایەوە. ئەو نووسەرانە و زۆری تر بایەخیان بە میتۆلۆجیا دا و لە بەرهەمەکانیاندا ئیمپلۆیەینگیان کردن، بە ڕادەیەک ناونیشانی زۆر لەو کارانە و ناوی کارەکتەرەکانیشیانی گرتەوە، وەک بۆ نموونە لە سەرجەم بەرهەمەکانی (جۆیس)دا دەیبینین. ئەمە زمانێکی تری سەپاند، کە جیاواز بوو لەو زمانە ڕاستەوخۆییەی پێشتر لە ئەدەبدا بە کار دەهات، بەوەی دیوێکی تری مرۆڤ ئاشکرا بوو، کە هیی ناوەوەیەتی و بە نەست ناسراوە.
سۆمبۆل ئەو ڕەگەزەیە، کە بەشێکی گەورەی میتۆلۆجیا پێک دەهێنێت و ئاڕاستەی جۆراوجۆر لە کاری ئەدەبیدا دەهێنێتە دی، بەوەی بە شێوەی مێتافۆر بیرۆکەکان دەردەبڕێت، بۆیە ئەو ڕەگەزە بەشدارییەکی گەورەی لە نوێکردنەوەی ئەدەبدا کرد. هەر لێرەیشدا بایەخی زمان هاتە پێشێ، کە بووە هۆی دەرکەوتنی کۆمەڵێک ئاڕاستەی نوێ لە بواری لینگویستیگدا. بەوەدا میتۆلۆجیا پێوەندیی نێوان مرۆڤ و خواوەند لە خۆی دەگرێت، کۆمەڵێک کێشەی ئێکزێستێنشەڵ (وجودی) و ئیتیکەڵ (ڕەوشتی) دەردەهاوێژێت، بۆیە چەمکی وەک خەڵق، مەرگ، ژیان، نەمری، زیندووبوونەوە و هیی دیکە لە ئەدەبدا دەرکەوتن، کە نەدەکرا بەبێ گەڕانەوە بۆ بواری فەلسەفە و سایکۆلۆجیا لێیان نزیک ببێتەوە. لەو ڕێگەیەوە تێکستی ئەدەبی توانای پەیدا کرد پێوەندیی بە تێکستی سەردەمە زووەکانەوە بکات، بەو مەبەستەی لێیان وەربگرێت و بە شێوازی تر دەریانبخاتەوە، کە ئەوە بە دەقئاوێزان (ئێنتەرتێکستواڵیتی) ناسراوە. سەیر نییە، کە ئەدەب لە سەدەی بیستەمەوە لە فەلسەفە جودا ناکرێتەوە، وەک بۆ نموونە لە سەرجەم بەرهەمەکانی (کامیۆ)دا دەیبینین. با بۆ پرسیارەکەی تۆ بگەڕێینەوە و ئاوای لێ بکەین:
ئایا ئەدەبی کوردی سوودی لە فۆلکلۆر وەرگرتووە؟ من پێم وایە فیکری کوردی سادەیە و بەشێکی زۆری ئەدەبی کوردی هەر خۆی فۆلکلۆرە. پێشتریش لەم ڕووەوە نووسیومە و ئەوەم دەرخستووە، کە فیکری میلـلی چۆن دژی هەر هەوڵێک دەوەستێتەوە، کاتێ دەیەوێت بە ئاڕاستەی جیاوازدا بجووڵێت. ئەو نووسەرە داهێنەرانەی دەرەوەی ئێمە لە دیدێکی فەلسەفییەوە بۆ فۆلکلۆر گەڕانەوە، بەڵام بەشێکی زۆری نووسەری ئێمە هێشتا نەیانتوانیوە لەژێر دەستەڵاتی فیکری میللی بێنە دەرێ، تا ببنە خاوەنی فیکری فەلسەفی و لەوێوە بۆ کەلەپووری کوردی و هیی دەرەوەی کوردی بڕوانن. ئەو هەوڵانەی لەم بوارەدا دراون، هێشتا پێ نەگەیشتوون، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە ئەو هەوڵانە فەرامۆش دەکەم.
چوارەم: بۆ گەشەپێدانی ئەم بوارە چی بکرێت؟
کاروان کاکەسوور: کاتێ بایه‌خ به ئه‌ده‌بی منداڵان و مێردمنداڵان ده‌ده‌ین، ده‌رگە له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک به‌هره‌ی نوێ ده‌که‌ینه‌وه. ئه‌مه وا ده‌کات مرۆڤی ئێمه له تەمەنێکی زووه‌وه خه‌ریکی خۆده‌ربڕین ببێت، که لەمەوە ئه‌زموونی گەورەتر بەرهەم دێت. بایه‌خدان به ئه‌ده‌بی منداڵ و لاوان جۆریکه له تێکشکاندنی سێنتراڵ و به‌گژداچوونه‌وه‌ی ئه‌و باوه‌ڕه زاڵه‌یه، که پێی وایه ئه‌ده‌ب ته‌نیا هیی گه‌وره‌یه. بە مانایەکی دیکە، گەشەکردنی ئه‌ده‌بی لاوان واته ده‌رکه‌وتنی که‌ناڵی دیکه‌ی ده‌ربڕین، که ئه‌مه ده‌بێته هۆی تێکشکانی ئه‌و سێنتراڵیزمه‌ی ئه‌ده‌بی گه‌ورانی له‌سه‌ر وه‌ستاوه. وەک پێشتر گوترا دوای ده‌رکه‌وتنی ئه‌و فه‌لسه‌فانه‌ی به فه‌لسه‌فه‌ی تێپه‌ڕاندن ناسراون، ئه‌ده‌ب زیاتر ئازادیی به ده‌ست هێنا و له قاڵب و کڵێشه‌کان دوور که‌وته‌وه. وای لێ هات نووسه‌ری داهێنه‌ر و ئه‌زموونگه‌ر خۆی له هه‌موو ئه‌و بابه‌تانه بدات و به شێوازی جۆراوجۆر باسیان بکات، که پێشتر به لایدا نه‌چووبوون. من پێم وایه ئه‌گه‌ر ئێمه له قۆناغی سه‌ره‌تایی و ئاماده‌ییدا گۆڤاری تایبه‌ت به خۆمان هه‌بوونایه، ده‌مانتوانی ته‌عبیر له خواسته‌کانمان بکه‌ین و ئارەزووەکانمان بستووێنین، تا هیی دیکەی گەورەتریان لێ بەرهەم بێت، نه‌وه‌ک بیانکه‌ینه تۆپەڵی ڕق و بۆ ئایینده‌یان هه‌ڵبگرین.
ئەودەم هه‌ندێکمان تێر ده‌بووین و هه‌ندێکمان تینوویه‌تیمان نه‌ده‌شکا، بەڵکوو به شێوه‌ی چاکتر به‌رده‌وام ده‌بووین. به‌شی زۆری نووسه‌ری ئێمه به گه‌وره‌یی دەردەکەون، بۆیه ئه‌و شتە سادانه ده‌ڵێن، که ده‌کرا له سه‌ره‌تایی و ئاماده‌ییدا بیانگوتنایه. زۆرجار به هاوڕێکانمم گوتووه ئه‌گه‌ر ده‌بینن ئه‌و هه‌موو شه‌ڕه‌جنێوه له‌نێو نووسه‌رانی ئێمه‌دا هه‌ن، ئه‌وه به‌شێکی پێوه‌ندیی به‌وه‌وه هه‌یه، که به گه‌وره‌یی ڕێیان کەوتووەتە ناو دنیای نووسین. نه‌یانتوانیوه ئاره‌زووه ساده‌کانیان لە کاتی خۆیدا دەرببڕن، بۆیه له‌گه‌ڵ خۆیاندا بۆ ئەمڕۆ‌یان هێناون. خوێندنه‌وه و نووسین کاتێ له ته‌مه‌نی زووه‌وه ده‌ست پێ ده‌که‌ن، پاڵ به نووسه‌ره‌وه ده‌نێن به‌رده‌وام بخوێنێته‌وه و خۆی ماندوو بکات، به‌پێچه‌وانه‌وه به گه‌وره‌یی که‌م فێر ده‌بێت، لە کاتێکدا ئاره‌زووی زۆریشی بۆ ده‌ربڕین هه‌یه، چونکە بەردەوام دامودەستگە کۆمەڵایەتییەکانی وەک خێزان، قوتابخانە و ئەوانەی تر سەرکوتیان کردوون، بگرە بە چاوی نزم لێیان ڕوانین و وزەیان کوشتوون. هەتا چەند ساڵ لەمەوبەریش ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردی لە لاپەڕەکانی کۆتاییان گاڵتەیان بە بەرهەمی لاوان دەکرد و هەوڵیان دەدا تێکیان بشکێنن. ئەمڕۆ ئەو کەلتوورە بە شێوەی تر درێژەی هەیە.
لێره‌دا خاڵێکی گرنگتر له‌وانه هه‌یه و ده‌بێت ئاماژه‌ی پێ بکه‌م، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه، کاتێ له ته‌مه‌نێکی زوودا ده‌ست به نووسین ده‌که‌ین، ورده‌ورده خۆمان له بوارێکدا ده‌بینینه‌وه، که بتوانین خۆمانی بۆ ته‌رخان بکه‌ین و تێیدا قووڵ ببینه‌وه، بێ ئەوەی لە بوارەکانی تریش دوور بکەوینەوە، بەوەی هەموویان پێوەندییان پێکەوە هەیە. به‌شی زۆری نووسه‌ری ئێمه چونکه به گه‌وره‌یی ده‌ستیان پێ کردووه، بواری خۆیان نه‌دۆزیوه‌ته‌وه، به‌ڵکوو له هه‌موو بوارێکدا کار ده‌که‌ن، ئه‌مڕۆ ڕۆماننووسه، سبه‌ی شاعیر و دووسبه‌ی چیرۆکنووس و دواتریش ڕه‌خنه‌گر، بێ ئه‌وه‌ی له هیچیاندا قووڵ بووبێته‌وه، به‌ڵکوو به شێوه‌ی کیریۆسیتی (فزوڵی) هه‌ندێک زانیاری په‌یدا ده‌کات و به ساده‌یی به کاریان ده‌هێنێت. لەو کەلتوورانەی لە ئێمە زیاتر هەنگاویان ناوە، خوێندنی گشتی ئاستێکی بەرزتری لەوەی ئێمەی هەیە.
هەر قوتابییەک تا دەگاتە کڵاسی هەشت و نۆ دەیان کتێبی گرنگ لە بواری جۆراوجۆردا دەخوێنێتەوە و کۆمەڵێک باسیش دەنووسێت، لە کاتێکدا بەشێکی زۆری نووسەری ئێمە تەنانەت لە بوارەکەی خۆیشیاندا دوو کتێبی گرنگیان نەدیوە، بۆیە کاتێ لە گوتار و گفتوگۆکانیاندا دێنە دەنگ، بە زمانی خەڵک کۆمەڵێک ڕستەی سادە دەردەبڕن، کە هەندێجار دەتخەنە پێکەنین. واتە تا ئێستا قوتابخانە هیچ ڕۆڵێکی لەوەدا نەدیوە قوتابی بخوێنێتەوە و هەوڵی نووسین بدات. دواجار پێم وایە ئەدەبی مێردمنداڵ دەکرێت هەم خۆیان بینووسن و هەم نووسەری بەتەمەنیش.
دەتەوێت لەبارەی ڕۆمانی (ڕیبەنێکی سوور و ملپێچێکی ڕەش)ەوە چی بڵێیت. کە نموونەیەکی ئەدەبی لاوانە؟
کاروان کاکەسوور: کاتێ تەمەنم گەیشتە شانزدە، دروستتر کاتێ گەیشتمە قۆناغی ئامادەیی، هەستم کرد منداڵیمم تەواو لە دەست داوە و وا خەریکە قۆناغی هەرزەکارییشم بەبێ هیچ گۆڕانکارییەک بە سەر دەچێت، بۆیە ڕەشبینییەکی کوشندە گەمارۆی دام. بیری هەموو شتێکی منداڵیمم دەکرد. بە مانایەکی دیکە وام دەزانی منداڵێکم و ون بووم، بگرە خۆمم لە دەوروبەرێکدا دۆزیوەتەوە، کەسی تێدا ناناسم، تەنانەت ناتوانم لەگەڵیاندا بدوێم، بەوەی نە لێم تێ دەگەن و نە لێیان تێ دەگەم. لە خۆمم دەپرسی ئایا ڕابردووم بە جێ ماوە، یان پێشم کەوتووە؟ نەمدەزانی ئاخۆ دەبێت بۆ ئەو ڕابردووە بگەڕێمەوە، یان بەرەو پێشەوە ڕا بکەم، تا پێی بگەمەوە، یان هەوڵ بدەم لە بیر خۆمی ببەمەوە؟ ئەگەر پێی گەیشتمەوە، پێویستە بیکوژم، یا لەگەڵ خۆمی بهێنم، یان بیکەمە جلێکی ئاودامان و تا ماوم بیپۆشم؟ ڕاستییەکەی سەرم لەو هەستە سەیرە دەرنەدەچوو، بۆیە پەنام ناوەوەم دەبرد. وام دەزانی لە دەرەوە شتێک نەماوە دڵنەواییی خۆمی پێ بدەمەوە. دەتوانم بڵێم ئەدەبی بایۆگرافیا بە شێوەیەکی خۆڕسکانە لای من سەری هەڵدا، بەوەی نەدەکرا ئەو هەستەم لە ڕێگەی نووسینەوە دەرنەبڕم. بەر لەوەی یەک دێڕی (شۆپێنهاوێر)، (نیتشە)، (هایدیگەر)، (کامیۆ) و ئەوانەی ترم خوێندبێتەوە، چەمکی ئازار ڕووبەڕووم بووەوە.
من لێرەدا هەمیشە دوو جۆر نووسەرم لە یەکتر جودا کردوونەتەوە، کە یەکەمیان، ئەوەی ئازاری خۆی دەنووسێتەوە و دووەمیان، بە شێوەی کیریۆسیتی لەبارەی ئازاری ئەوانەی ترەوە دەدوێت. یەکەمیان تەعبیر لە وجودی خۆی و دووەمیان تەعبیر لە شت دەکات، بۆیە ئەوەی دووەمیان شتێکی ڕووکەشە و ئاستی زمانی ڕۆژانە تێ ناپەڕێنێت، بەڵام یەکەمیان قووڵە. بۆچی قووڵە؟ چونکە تاکە. ئەوەی ئێمە لە کۆمەڵ جودا دەکاتەوە و بۆ (تاک)مان دەگۆڕێت، ئازارە، بۆیە تاک مێژووی هەیە، کە ئەو مێژووەی لەناو ئازار دامەزراندووە. هەر ئەویشە خاوەنی ئەزموونە. بێگومان ئازار شێوازیش دەدۆزێتەوە. ئەو نووسەرەی بە شێوەی کیریۆسیتی ئازاری ئەوانەی تر هەست پێ دەکات و دەینووسێتەوە، نابێتە خاوەنی شێوازی خۆی، بەڵکوو هەر جارێ شێوازێک قەرز دەکات. لەم ڕۆژانەدا هاوڕێیەکم بە بیری هێنامەوە، کە لە پۆلی پێنجەمی ئامادەییدا گوتەی (ئازار مرۆڤ فێر دەکات)ی (ئیسکیلیۆس)ی شانۆنووسی یۆنانیم، لەسەر بەرگی یەکێک لە کتێبەکانمدا نووسیبوو، کە بە لووتکەی ترجیدیا ناسراوە.
لە سەدەی نۆزدەمەوە چ فەلسەفە و چ سایکۆلۆجیایش ئەوەی بایەخیان پێ داوە، ئازار بووە، نەوەک ئاسوودەیی، کە هەر لێرەدا ئاڕاستەی ئێکسێستێنشالیزم چاو هەڵدەهێنێت، تەنانەت (ئەدۆرنۆ) دەگاتە ئەوەی بڵێت: (با بهێڵین ئازار بدوێت). پێشتر (نیتشە) هەموو ژیانی خۆی بۆ ئەوە تەرخان کردووە قووڵاییی ئازار دەرببڕێت، بە تایبەتی لە کتێبی (جینالۆجیای مۆڕاڵ)دا. لەو سەردەمەدا کۆمەڵێک نووسەرم ناسین، کە (دۆستۆیەڤسکی) و (کافکا)م لە هەموویان جودا کردەوە. دواتر بە دنیای (جۆیس)، (بیکیت) و کۆمەڵێکی تر ئاشان بووم. بۆم دەرکەوت نووسەرە داهێنەرەکان ئەوانەن ڕێگەیان داوە ئازار لە جیاتیی خۆیان بدوێت.
وەک گوتم نەمدەزانی منداڵیم لە ڕابردوو جێ ماوە، یان پێشم کەوتووە و جێی هێشتم، کە ئەمە ڕووبەڕووی پرسیاری (کات چییە)ی کردمەوە و پاڵی پێوە نام ئەو چەمکە تەنیا لەناو فیزیادا نەبینم، بەڵکوو لە فەلسەفەیشدا بە دوایدا بگەڕێم. پێم وایە هەر خوێنەرێک بەرهەمەکانم بخوێنێتەوە، ئەو دوو خاڵە بە زەقی هەست پێ دەکات. واتە دەربڕینی قووڵاییی ئازار و تێکشکاندنی زەمەن. ئەگەر بە تایبەت باس لە ڕۆمانی (ڕیبەنێکی سوور و ملپێچێکی ڕەش) بکەم، دەڵێم وەک سەرجەم بەرهەمەکانی دیکەم لەناو ئەو ئازارەدا چاوی هەڵهێنا و ئەو تێگەیشتنەی بۆ کاتم هەبووە، تێیدا ڕەنگی داوەتەوە. ڕاستییەکەی وەک لە پێشەکییەکەیدا نووسیومە سەرەتا چیرۆکێکی تەواونەکراو بوو، بەڵام دواتر پێیدا چوومەوە و بۆ ڕۆمان گۆڕا. زۆرینەی کارەکتەرەکان منداڵ ومێردمنداڵن، بەڵام مانای ئەوە نییە بە لای گەورەییشدا نەچووە. هێندە هەیە گەورەکان بە ژیانی منداڵ و مێردمنداڵەکانەوە خەریک کراون. بە مانایەکی دی، پێچەوانەی زۆرینەی ئەدەبی کوردی، کە منداڵ و مێردمنداڵ لە پەراوێزی دنیای گەورەدا دەردەکەون، لێرەدا ئەو پەراوێزە هەڵگیراوە. هەندێک پێیان وایە زمان و تەکنیکی ڕۆمانەکە هیی گەورانن، کە من لەگەڵیاندا هاوڕام، بەڵام دەڵێم ئەمە بایەخە بە دنیای منداڵ و مێردمنداڵ. ئەگەر لەسەر بەرگی نووسراوە (ڕۆمانی لاوان)، مانای وا نییە بۆ تەمەنێکی دیاریکراو نووسراوە.
سەرنج:
کاتێ لە گۆڤاری (ڕامان)دا بڵاو کراوەتەوە، بە هەڵە وشەی (تێکستواڵیتی) نووسراوە، کە ڕاستییەکەی (ئینتەرتێکستواڵیتی)یە و لە بەرهەمەکانی پێشووشمدا هەر ئەوەیان نووسراوە. (کاروان)
د. هاوژین سڵیوە
Karwan Kakaswr
لە 15-05-1964 لە شاری هەولێر لە باشووری کوردستان لە دایک بووە. لە ناوەڕاستی هەشتاکانەوە چیرۆک و گوتاری ئەدەبی دەنووسێت و لە دوای راپەڕینەوە بەرهەمەکانی بڵاو کردووەتەوە. چەند کتێبێکی چاپکراوی هەیە، لەوانە چوار کۆمەڵەچیرۆکی (سەدەی یەکەمی خەیاڵ)، (ئەسپیدیلۆن)، (خەوننامەی دادە سۆزی) و (منارەی ئاوەدانی). سێ رۆمانی (ئای لەڤیلیا لەڤیلیا)، (مامزێر) و (کەناڵی مەیموونە چەکدارەکان) و رۆمانێکی هاوبەشیشی لەگەڵ (دواڕۆژ)ی کوڕی لەژێر ناونیشانی (سوارەکان بە قاچاغ بووکیان دەگواستەوە)دا بڵاو کردووەتەوە).
