پرسی ریفراندۆم وگرتنه‌وه‌ی ئاوی زێی بچووك … عەبدولموتەلیب رەفعەت سەرحەت
ماوه‌یه‌كه باسی ریفراندۆم وئه‌نجامدانی گشتپرسی له هه‌رێمی كوردستان زۆر گه‌رم بووه‌و بووه‌ته مانشێتی زۆربه‌ی رۆژنامه‌و گۆڤارو كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن له ناوخۆی كوردستان. وهه‌ندێ جاریش كه‌ناڵه ڕاكه‌یاندنه‌كانی عیراق به‌ڵام به شێوه‌یه‌كی سه‌رسوڕمان توانجه‌وه باسی لێوه ده‌كه‌ن به هۆی په‌رته‌وازه‌یی ناوماڵی كوردی كه هه‌موو جیهان هه‌ستی پێكردووه. دیاره ئه‌مه بابه‌ته‌كه‌مان نییه, به‌ڵام هه‌وڵ ده‌درێت بابه‌تی ریفراندۆم قه‌باره‌یه‌كی گه‌وره‌ی پێبدرێت وهه‌ر شكستێكی حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌كرێته بیانوویه‌ك وئه‌گه‌رێندرێته‌وه بۆ پرسی ریفراندۆم كه هه‌رێمی كوردستان بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كات. نموونه‌یه‌كیش له سه‌ر ئه‌م پرسه بابه‌تی (گرتنه‌وه‌ی ئاوی رووباری زێی بچووكه له لایه‌ن ئێران)ه‌وه. دیاره من دژی ریفراندۆم نیم به‌ڵكۆ پێم وایه كه مافی حۆچاره‌نووسین مافێكی ڕه‌وای هه‌موو نه‌ته‌وه‌یك وكه‌مینه‌یه‌كه له هه‌ر پارچه‌یه‌ك له جیهاندا. به‌ڵام به‌ستنه‌وه‌ی بابه‌تی گرتنه‌وه‌ی ئاو به ریفراندۆمه‌وه جگه له گه‌وره‌كردنی پرسی ریفراندۆم, خۆدزینه‌وه‌یشه له واقیع وهه‌وڵدانه بۆ چه‌واشه‌كردنی هاوڵاتیان. چونكه گرتنه‌وه‌ی ئاو له لایه‌ن وڵاتانی داروسێه‌وه به تایبه‌تی وڵاتی ئێران په‌یوه‌سته به سیاسه‌تی ئاوی ئه‌و وڵاته‌وه, هه‌روا په‌یوه‌سته به بووژانه‌وه‌ی ئابووری وكه‌رتی كشتوكاڵ و به‌دیهێنانی ئاسایشی خۆراك له وڵاتی ئێران كه گرنگیه‌كی یه‌جگار زۆری پێدراوه.
دیاره (42) ڕووبارو جۆگای نێوده‌وڵه‌تی بوونیان هه‌یه له نێوان هه‌ردوو وڵات و له ئێرانه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرن. ته‌نها (22)یان ڕووباری سه‌ره‌كیین. ئێران چه‌ندین پرۆژه‌ی ئاودێری جۆراوجۆری له‌سه‌ریان دروست كردووه كه بووه‌ته هۆی دابه‌زینی ئاستی ئاو له‌نێو خاكی عیراق و زیانێكی یه‌جگار زۆری به ئابوری ئه‌م وڵاته‌ی گه‌یاندووه. دوای ئه‌وه ئێران هه‌وڵه‌كانی چڕتر كرده‌وه‌و هه‌نگاوه‌كانی خێراتر, توانی (35) ڕووباری (كه هه‌موویان نێوده‌وڵه‌تیین) ببڕێت به بیانوی بووژانه‌وه‌ی ئابوری وڵاته‌وه. ئه‌مه‌ش بووه هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی بڕی ئاوی هاتوو بۆ خاكی عیراق به ڕێژه‌ی زیاتر له 60% كه دواتر بووه هۆی له‌ده‌ستدانی ڕووبه‌رێكی زۆر له زه‌وی كشتوكاڵی له‌نێو خاكی عیراق وبه تایبه‌تی هه‌رێمی كوردستان.
ئێران له حه‌ڤده ساڵی ڕابردوودا چه‌ند پلانێكی كشتوكاڵی توكمه‌ی به‌رێكرد. وله هه‌موو پلانه‌كانی گرنگیه‌گی تایبه‌ت درابووه سه‌رچاوه‌كانی ئاو وبه تایبه‌تی رووباره نێوده‌وڵه‌تیه‌كان وهاوبه‌شه‌كانی له گه‌ڵ عیراقدا. وتا ڕاده‌یه‌كی زۆر سه‌ركه‌وتووبوو له پلانه‌كانی به هۆی لاوازی وپه‌رته‌وازه‌یی عیراقه‌وه. یه‌كێك له خاڵه سه‌ره‌كییه‌كانی پلانی ئێران، كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی ئاوی به‌كارهاتوو له كشتوكاڵدا له 92% به 87% وه‌ك هه‌نگاوێكی سه‌ره‌كی، ئه‌وه‌ش له ڕێگه‌ی به‌كارهێنانی سیستمی نوێی ئاودێرییه‌وه كه بڕی ئاوی ونبوو كه‌م ده‌كاته‌وه. هه‌روه‌ها هه‌وڵی زیادكردنی زه‌وییه كشتوكاڵییه ئاوییه‌كان ده‌دات به بڕی (1,76) ملیۆن هیكتار له چه‌ند ساڵی ئاینده‌دا. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ئێران ده‌ستی بردووه بۆ رووباره نێوده‌وڵتی وهاوبه‌شه‌كانی له گه‌ڵ عیراق. ویه‌كێك له‌و ڕووبارانه رووباری زێی بچووكه كه تایبه‌تمه‌ندیه‌كی دیاری كراوی هه‌یه بۆ هه‌ردوو وڵات. بۆ عیراق به هۆی ئه‌وه‌ی كه سه‌رچاوه‌ی ئاوی سه‌ره‌كییه بۆ زۆربه‌ی ناوچه سنووریه‌كانی ئه‌و ئاوه‌زێڵه وشاده‌ماری سه‌ره‌كییه بۆ به‌نداوی دوكان كه ئاو بۆ پاریزگای كه‌ركوك وهه‌ندێك له ناوچه‌كانی ناوه‌راستی عیراق دابین ده‌كات, ئه‌مه‌و جگه له‌وه‌ی كه گرنگیه‌كی زۆری هه‌یه بۆ دابینكردنی وزه‌ی كاره‌با. وڵاتی ئێرانیش دوو ئامانجی سه‌ره‌كی هه‌یه له‌م ڕووباره كه یه‌كه‌میان به‌كارهێنانیه‌تی بۆ ئاودێری وگۆرینی ڕه‌گه‌زی زه‌وییه ده‌یمه‌كانی ناوچه‌ی سه‌رده‌شت بۆ زه‌وی كشتوكاڵی به‌راو. ودووهه‌میان گواستنه‌وه‌ی به‌شێك له ئاوی ئه‌م رووباره‌یه بۆ ده‌ریاچه‌ی (ئورومیه) له رێگه‌ی تونێڵێكی ئاوی گه‌وره‌وه به مه‌به‌ستی بووژانه‌وه‌ی ئه‌و ده‌ریاچه‌یه كه ماوه‌یه‌كی زۆره تووشی گرفت بووه‌و ئاستی ئاو تیێدا به رێژه‌یه‌كی یه‌جگار زۆر دابه‌زیووه‌و گرفتی ژینگه‌یی گه‌وره‌ی درووستكردووه وكاریگه‌ری دیاری بووه له سه‌ر گه‌شتوگوزار له ئێران. بۆیه ئێران ئێستا له هه‌موو كاتێك زیاتر پێویستی به‌و رووباره‌یه‌و وپه‌رته‌وازه‌یی نێوخۆی عیراق وشه‌ڕی داعش هه‌لێكی باش بوو بۆ ئێران بۆ ئه‌وه‌ی به هێوری پرۆژه ئاوییه‌كانی ئه‌نجام بدات.
له‌مه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه گرتنه‌وه‌ی ئاوی رووباری زێی بچووك هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی به پرسی ریفراندۆمه‌وه نییه به‌ڵكۆ پرۆژه ئاوییه‌كانی وڵاتی ئێران هه‌ندێكی زۆری ته‌واو بووه‌و هه‌ندێكیشی له ته‌واوبووندایه. هه‌روه‌ها هه‌موو كه‌سێك ئه‌زانێت كه ئێران چ رۆڵێكی گه‌وره‌ی هه‌یه له كوردستاندا وسیاسه‌ته‌كانی ئێران زۆر له‌وه گه‌وره‌ترن كه به گرتنه‌وه‌ی ئاوی رووبارێك فشار درووستبكاته سه‌ر هه‌رێمێكی بچووك وپه‌رته‌وازه‌و خۆخۆر. ئێران ئاگای له هه‌موو قوشبنێكی عیراق وئه‌م هه‌رێمه هه‌یه ته‌نانه‌ت كه وه‌كو باسده‌كرێت كاریگه‌ری له سه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش هه‌یه, جا چ پێویست ئه‌كات ئاوی رووبارێك بگرێته‌وه؟!. به‌ڵگه‌یه‌كی تریش له سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ئه‌م پرسه په‌یوه‌ندی به ریفراندۆمه‌وه نییه, ئه‌وه‌یه كه ئێران هه‌ر له‌م ماوه‌یه‌دا چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی تری له سه‌ر رووباره‌كانی سیروان وقۆره‌توو وئه‌ڵوه‌ند ته‌واو بووه‌و ده‌ستی كردووه به گرتنه‌وه‌ی ئاوی ئه‌و رووبارانه. بۆیه پێویسته ئه‌م بابه‌ته به جددی وه‌ربگیرێت وهه‌وڵ بدرێت به زووترین كات ده‌رگای گفتوگۆ له گه‌ڵ ئێران بكرێته‌وه له رێی حكومه‌تی ناوه‌نده‌وه. وفشاری نێوده‌وڵه‌تی له سه‌ر ئێران درووستبكرێت بۆ ئه‌وه‌ی پابه‌ند بێت به یاسا نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی تایبه‌ت به رووبار وسه‌رچاوه‌كانی ئاو, یا به‌لانی كه‌مه‌وه پابه‌ند بكرێت به ئیمزا كردنی په‌یماننامه‌ی نوێ وماڤی عیراق وهه‌رێمی كوردستان له سه‌رچاوه‌كانی ئاودا نه‌فه‌وتێت.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
