نامە بۆ گۆران سەباح لەلایەن کاروان کاکەسوورەوە

بە خۆشەویستی دەست پێ دەکەم:
گوتاری (بێکەڵکترین پرسیار و حەفت وەڵامی سەیر)تم خوێندەوە، کە لەبارەی کتێبی (ڕۆمان و خوێنەرە جیاوازەکانی)ی (شاخەوان سدیق)ـەوە نووسیوتە. من خۆم بە تایبەتی لەم نووسینانەی ئەم دوایییەمدا پێم لەسەر بایەخی ڕووبەڕووبوونەوە داگرتووە و گوتوومە لەو جووڵەیەدا شتەکان بەر یەک دەکەون، کە ئەو بەریەککەوتنە وا دەکات کولتووری نووسینمان لە قۆناغی کەڵەکەکردنەوە بگاتە قۆناغی پێداچوونەوەوە. واتە پێداچوونەوەی ئەو شتانەی لەم سێ دەیەی ڕابردوودا فڕێمان داونەتە سەر یەک، کە ئەوە دیدێكی ڕەخنەیی دەخوازێت. بەریەککەوتن نەک هەر دۆخی شت دەگۆڕێت، بەوەی دەیترازێنێت و ئەو ڕووانەی دەردەخات، کە بەبێ ئەو جووڵەیە نەدەکرا بیانبینین، بەڵکوو بواری ئەوەیشمان بۆ دەڕەخسێنێت، تا لە گۆشەنیگای دیکەوە بۆیان بڕوانین. لێرەوە من بایەخی ڕووبەڕووبوونەوە لە بەرچاو دەگرم، کە نەک هەر خوێنەر چالاک دەکات، بگرە دەیخاتە بەردەم ڕوانینی جیاوازجیاوازیشەوە. دیارە هەموو ڕووبەڕووبوونەوەکان وەک یەک نین، بۆیە دەکرێت هەر یەکەیان بە جودا بخوێنینەوە.
من خۆم، کە لەم کتێبەی (شاخەوان سدیق)دا بەشدارم و تۆ لەبارەی بۆچوونەکانمەوە نووسیوتە، نایشارمەوە هەم بە بایەخەوە خوێندمەوە و هەم بۆ بابەتەکەم گەڕامەوە، تا بە شێوەیەکی دیکەی جیاواز لێی بڕوانم. ئەمە بۆ من جووڵەیەکی کاریگەرە. خۆ ئەگەر هەر بۆچوونێکی جیاواز لەم ڕووەوە بخەمە ڕوو، بە مانای سڕینەوەی ئەوەی تۆ نایەت، بەڵکوو وەک هەمیشە گوتوومە و لێرەیشدا دەیڵێمەوە، کە دەنگی من دەبێتە دەنگێکی جیاواز لە پاڵ ئەوەی ڕووبەڕووم بووەتەوە. دەکرێت کۆمەڵێک دەنگی دیکەی جیاوازتریش لە دەرەوەی ئێمەوە بێن، تا لەناو ئەم ڕووبەرەدا دەربکەون.
دیارە من زیاتر لەبارەی وەڵامەکەی خۆمەوە دەنووسم، کە دەکرێت ئەو شەش نووسەرەی دیکەیش، ئەگەر ئارەزوویان لێیە، بۆچوونی خۆیان بخەنە ڕوو.
با لە ناونیشانەکەوە دەست پێ بکەین: (بێکەڵکترین پرسیار و حەفت وەڵامی سەیر). وشەی (بێکەڵکترین) بۆ منی خوێنەر دەربڕینێکی ڕەهایانەیە. ئایا چۆن بەو ئەنجامە گەیشتیت؟ لەو هەموو پرسیارەی مرۆڤ تا ئێستا کردوونی، ئەمەی (شاخی) بێکەڵکترینیانە؟ تۆ هەر لە سەرەتاوە دیاریت کردووە بە کوێ بگەیت، کە ئەمە هەڵەی لۆجیکییە و بە (hasty generalization) و (jumping to conclusions) ناسراوە. واتە دەتەوێت خێرا ئەنجامێک بە دەستەوە بدەیت. ئینجا بۆ ئەوەی پێی بگەیت، پێویستە ئەو خاڵانە بدۆزیتەوە، کە ڕێت بۆ کورت دەکەنەوە. حەوت نووسەر بەشدارن و حەوت وەڵامی جیاوازیشیان داوەتەوە. چۆن هەر لە ناونیشانەکەوە هەموویان دەکرێنە یەک؟
لەوەدا هاوڕاتم، کە پرسیارەکەی (شاخی) لە ڕووی داڕشتنەوە تۆکمە نییە، بەڵام من وا لە پرسیار ناڕوانم، بەڵکوو تێیدا بە دوای چەمکدا دەگەڕێم. لێرەوە ئەو پرسیارە بە گرنگ دەزانم، کە ئەم چەمکانە لە خۆی دەگرێت: دەق، نووسەر بە گشتی، ڕۆماننووس بە تایبەتی، ڕۆمان، خوێندنەوە، خوێنەر، کاریگەری و هیی دیکە، کە هەر یەکەیان کۆمەڵێ ڕایەڵ (کۆنتێکست)ی لەناو فەلسەفەدا هەن، بەو مانایەی ئەو چەمکانە بەر لەوەی هیی ڕۆمان بن، هیی ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤن و لێکدانەوەی جیاوازیان بۆ کراوە. کاتێ تۆ دەڵێیت: (باسی پێوەندیی ڕۆمان و خوێنەر و چەمکی خوێنەر دەکات. بابەتەکە، وەک هەموو جار، دەباتەوە سەر فەلسەفە)، ڕاستییەکەی نەمبردووە، بەڵکوو هەر خۆی لە بنەڕەتەوە فەلسەفییە. فەلسەفە سنوورێکی کۆنکریتبەندیی نییە، تا لە نافەلسەفە جودا بکرێتەوە، بەڵکوو هەر کاتێ ئاستی زانراوی چەمک جێ دەهێڵین و ڕوومان لە نەزانراوە، ئەوە لە دۆخی شمەکەوە بۆ دۆخی ئاماژە دەپەڕینەوە و فەلسەفەی تایبەت بە خۆمان دادەمەزرێنین، کە لێرەدا بوارم نییە لەم ڕووەوە بۆ کۆمەڵێک سەرچاوە بگەڕێمەوە و نموونە بهێنمەوە، بەڵام هێندە دەڵێم قسەکردن لەبارەی ئەو چەمکانەوە ئەوەمان بەسەردا دەسەپێنێت دایەڵۆگی فەلسەفییانە دابمەزرێنین. ئەو دایەڵۆگە بووەتە پێشڕۆی وەڵامەکەی من، کە دەتوانم بڵێم هەوڵم داوە ئەو چەمکانە لەو ڕێیەوە بخەمە ڕوو.
نووسیوتە: (پێم حەیفە، کاروان بیرۆکە و تێڕوانینە جوانەکانی لەپاڵ بیرمەندانی ئەوڕوپا دەشارێتەوە، بۆ هەر ڕایەکی خۆی، ڕای بیرمەندێکی بیانی دەکاتە بەڵگە. هەردەم ڕای خۆی بەسوودترە لە ڕای ئەو بیانییانەی ڕیزیان دەکات. کاتی هاتووە، تاکی کورد باوەڕ بە بیرۆکە و تێڕوانینی خۆی هەبێت، لە کاروان ڕادەبینم ئەو ڕچەیە بشکێنێت. ئەو ئازادە چۆن کار دەکات. ئەگەر حەزی لەو جۆرەیە، با وتارەکانی بنێرێت بۆ گۆڤارە ئەکادیمییەکان، ڕەنگە سوودی بۆ ئەوان هەبێت).
من پێشتریش گوتوومە لە ڕێی دایەڵۆگەوە بە سەرچاوەکان گەیشتووم، بەو مانایەی وەک نووسەری ئەدەبی گێڕانەوە کاتێ ویستوومە بۆ نموونە لە چەمکی (کات: Time) بگەم، ئەوە گەڕاوم و ئەو گەڕانە وای لێ کردووم ڕووم لە نەزانراو بێت. واتە نەمزانیوە چی دەدۆزمەوە. لەو گەڕانەدا بە (ئۆگستین)، (کانت)، (بێرگسۆن)، (نیتشە)، (هایدیگەر) و هیی دیکە گەیشتووم، کە لە گوتاری (کات وەک پرسیارێکی شەڕانگێز لە ئەزموونی مندا) هەوڵم داوە ئەو ئەزموونەی خۆم بنووسمەوە. دەمەوێت بڵێم من لەگەڵ ئەو سەرچاوانە بیر دەکەمەوە، نەوەک لە ڕێیانەوە، چونکێ ئەگەر لە ڕێیانەوە بیر بکەمەوە، هەر ئەوە بەرهەم دێنمەوە، کە هەیە، بەڵام کاتێ لەگەڵیان بیر دەکەمەوە، ئەوە ئەو (منە دایەڵۆگییە)م ون نابێت، بەڵکوو دەبێتە هاوکاتی ئەوانە. ئەو (من)ـەی گفتوگۆی دامەزراندووە، نە منێکی بەرزگەرایە، تا ئەوانەی دی بسڕێتەوە، نە منێکی خۆبەکەمزانیشە، لە ئاستی ئەوانەدا بچەمێتەوە، بەڵکوو کاتێ دایەڵۆگ هەیە، ئەوە بەرزی و نزمی نامێنن، بەڵکوو دۆخێکی دی دەردەکەوێت، کە تێیدا هەموو ئاڕاستەکان ڕوویان لە نەزانراوە و خاوەندارێتی گوم دەبێت. هیچ کەسێک خاوەنی هیچ شتێک نییە، بەڵکوو شتەکان لە بەردەمی هەموواندا ئاواڵان. ئەوانەی من لەم گەڕانەدا دەستم کەوتوون، بەرهەمی گەڕانەکەمە، کە ئەو سەرچاوانەی، تۆ ناوت ناون ئەورووپی، خۆیشیان هەر لە ڕێی ئەو گەڕانەوە دروست بوون. کتێبێکی وەک (هەزارویەک شەو)ی خۆرهەڵات دەگاتە ناو دڵی خۆرئاوا. سەرنجی (بۆرخیس)ێکی ئەرجەنتینی ڕادەکێشێت و بە شاکارێکی مەزنی دەزانێت. دەتوانم دەیان نموونەی دیکە لەم ڕووەوە بهێنمەوە، کە هزری مرۆڤایەتی پێکهاتەیەکی بێسنوور و بێناسنامەیە. هەر داهێنەرێک بە شێوازی خۆی تایبەتمەندیی پێ دەدات. واتە (جیاوازی) دەکەوێتە پێش (ناسنامە)وە، نەوەک بە پێچەوانەوە. لەبەر ئەوەیشە ڕەخنەدۆزانی پۆستمۆدێرن ئەوە دەدەنە دواوە، کە شتەکان بێگەردن و یەک ڕەگیان هەیە، بەڵکوو پێیان وایە هەمەڕەگن و لە بێژمار کەناڵی جیاوازەوە هاتوون. توخمەکانی ئاگر، هەوا، خۆڵ و ئاو، کە (ئەریستۆ) بە کاریان دەهێنێت و لێکیان دەداتەوە، مەبەستی تەنیا ئەوانەی ئەسینا نین، بەڵکوو مەبەستی هیی هەموو گەردوونە. (گاستۆن باشولار)ی فیلۆسۆف کاتێ هەمان ئەو توخمانە بە شێوازی خۆی ڕاڤە دەکاتەوە، تەنیا لەگەڵ ئەوانەی پاریسی نین، بەڵکوو ئەویش مەبەستی هیی هەموو شوێنێکە.
لە خۆم ڕادەبینم بڵێم هیچ چەمکێکم نەهێناوە، ئەگەر ڕایەڵەکانی ئەو چەمکەم لێک نەدابنەوە. ئێمە دەتوانین چ لە گوتار و چ لە گفتوگۆدا ئەو دایەڵۆگە دابمەزرێنین و هەر لەو ڕێیەوە چەمکەکان لێک بدەینەوە، کە ئەو لێکدانەوەیە شێواز و تایبەتمەندیی ئێمە پێک دەهێنێت. لەم ڕووەوە هەم کتێبم هەیە و هەم گوتاری جیاوازجیاوازیش. نوێترین گوتارم ناو ناوە (چەمکی سادەیی وەک بانگەشەی داهێنان)، کە لەوێدا وەک ئەوەی تۆ گوتووتە لەبارەی ئەو چەمکەوە نووسیومە و دایەڵۆگم لەگەڵ چەند سەرچاوەیەکدا کردووە.
ئەم پەرەگرافەت لە نووسینەکەم وەرگرتووە: (پێم وایە ئێمەیش کاتێ بمانەوێت بە گشتی لە ئەدەب و بە تایبەت لە ڕۆمان بگەین، پێویستمان بەوەیە جینیالۆجیا بۆ ئەو چەمکە بکەین، تا ئەم ئاستە سادەیەی ئەمڕۆی تێبپەڕێنین و بیخەینە ئاستی دیکەوە. دەکرێت پرسیاری (خوێنەر چییە؟) بۆ ئەو جینیالۆجیایە ببێتە پێشڕۆمان). ئینجا پرسیوتە: (ئەرێ “… جینیالۆجیا بۆ ئەو چەمکە بکەین . . .” مانای چییە؟ ئەرێ کام ئاستی سادەی ئەمڕۆ؟ ئەرێ کام ئاستی دیکە؟).
ئەو پرسیارانە دڵیان کردمەوە، کە ڕێیان لە حوکمدان گرتووە. ڕەگی وشەی جینیالۆجیا بۆ کولتووری یۆنانی دەگەڕێتەوە. بە مانای بنەچەی خێزان و بنەماڵە هاتووە. (داروین) بە شێوەی ناڕاستەوخۆ لە بواری بایۆلۆجیدا بە کاری هێناوە، تا لەو ڕێیەوە ڕاڤەی گیانەوەر بکات، کە لە کتێبی (بنەچەی جۆرەکان: On the Origin of Species)دا دەیەوێت ڕیشەی ڕاستینەیان بدۆزێتەوە. چۆن گۆڕاون، چۆن گەشەیان کردووە و شتی دیکەی لەم بابەتە. واتە لە ڕێی هەردوو چەمکی (Evolutionism) و (Phylogenesis)ـەوە پەرەسەندنی گیانەوەری لە ڕووی مێژوویییەوە لێک داوەتەوە. (نیتشە) بۆ فەلسەفەی گواستووەتەوە و لە بواری ڕاڤەکردنی بەهادا خستوویەتیە کار. ڕەخنەی ئەو لە مێتافیزیکا پێوەستە بە بەهاوە، چونکێ ڕەخنە حەقیقەت دەردەخات، کە ئەو حەقیقەتە بەهای تێدا شاردراوەتەوە. لەو ڕەخنەیەیشیدا پەنا بۆ جینیالۆجیا دەبات، بەو مانایەی ڕێگەی تێکشکانی حەقیقەت و دەرکەوتنی بەهای ڕاستییە، کە ئەمەیش لە دوو ئاستدا دەردەکەوێت: ئاستی یەکەم، ئەو بەهایە، یان ئەو بیرۆکەیە لە ڕووی مێژوویییەوە چۆن سەری هەڵداوە و چۆن گەشەی کردووە، بەڵام ئاستی دووەم، ڕەخنەیە لەو بەهایە و لابردنی ئەو چینە پیرۆزییەی سەری، تا ناوەوەی بکرێتەوە. بە مانایەکی دی، گومانکردن لە حەقیقەتی ئەو بەهایە، بە مەبەستی تێپەڕاندنی. لێرەدا لە ئاستی ڕەهاوە دەچێتە ئاستی ڕێژەیییەوە. ڕووکەش لا دەچێت و ڕەسەن دەگەڕێتەوە، کە یەکەمیان لەسەر مێتافیزیکا دامەزراوە و لاوازە، بەڵام دووەمیان خاوەنی هێزە و توانای بەردەوامیی هەیە. (ڕۆمان لە تاکدەنگەوە بۆ فرەدەنگ). کەواتە بەهاکان بە دەستەڵاتەکان داپۆشراون و پێویستە هەڵیانبکۆڵین، تا بۆ سروشتی خۆیان بگەڕێنەوە. جینیالۆجیا لای (مێشێل فۆکۆ) دەبێتە ئارکیۆلۆجیا، کە دەیەوێت لەو ڕێیەوە بە مێژووی هزری خۆرئاوادا بچێتەوە. لەو پێداچوونەوەیەدا لێکدانەوەی جیاواز بۆ کۆمەڵێک چەمکی وەک سێکسواڵیتی، شێتی، زیندان، سزا، پێوەری بەها و هیی دیکە دەکات. واتە ڕۆ دەچێتە نەستی کولتوور، ئەو ڕووەی بە درێژاییی مێژوو داپۆشراوە، بەڵام بە نهێنی کاری خۆی دەکات.
بەم شێوەیە کاتێ دەڵێم جینیالۆجیا بۆ چەمکی خوێنەر بکەین، واتە بەو تێگەیشتنانەی تا ئیستا لەم ڕووەوە خراونەتە ڕوو، ڕازی نەبین، بەڵکوو خۆی هەڵبکۆڵین و شتی دیکەی نوێی تێدا بدۆزینەوە، کە هەوڵم داوە کارێکی لەم شێوەیە بکەم. بە مانایەکی دی، دەبێت ئەم ئاستە سادەیەی ئەمڕۆی تێبپەڕێنین و بیخەینە ئاستی دیکەوە. (ئاستی دیکە)، ئاستێکی نەزانراوە و تێیدا بەهای نوێ و تێگەیشتنی جیاواز دەردەکەون.
من یەکێک نیم لەو نووسەرانەی پێیان وایە هیچ شتێک نەکراوە، بەڵام دەڵێم بەشێکی زۆری ئەوانەی بە ناوی ڕاڤەی توخمەکانی ڕۆمانەوە خراونەتە ڕوو، سادەن. ئایا لەم شوێنەدا بۆچوونی هەردووکمان پێک ناگەنەوە؟
نووسیوتە (“لە کتێبی (ڕۆمانی نوێ … پێشەکییەکی کورت)دا پێی وایە ڕۆمان هەمیشە مۆدێرن بووە، . . . ” (لا١٨). قسەیەکی وا هەبێ و نەبێ، هیچ لە بابەتەکە ناگۆڕێت. ڕای ئەو (ماتز)ە و ئەوانی دیش بۆ خوێنەری ڕۆمانی کوردی گرنگ نیین. ڕای کاروان خۆی گرنگە، کە شەرمنانە لە پاڵ بیانییەکان بەکزی دەریاندەبڕێت. خۆزگە بە دوو پەرەگراف، سێ، چوار گێسی ماتز ، وەڵامێکی پوختی خۆی دەدایەوە و ئەو هەموو بیانییە مردوو و زیندووەی ڕیز نەدەکرد. ئەو کاتە، ئێمە باشتر لە تێڕوانین و بیر و پڕۆژەی کاروان دەگەیشتین.)
لێت ناشارمەوە ئێستا کاتێ ئەم ڕستەیە (ماتز پێی وایە ڕۆمان هەمیشە مۆدێرن بووە) دەخوێنمەوە، خۆیشم دەڵێم هیچ نییە، بەڵام ڕاستییەکەی ئەگەر هەموو پەرەگرافەکەت دابنابووایە، دەردەکەوت بە شێوەیەکی دیکەیە. ئەمە پەرەگرافەکەیە: {(گێسی ماتز: Jesse Matz) لە کتێبی (ڕۆمانی نوێ… پێشەکییەکی کورت)دا پێی وایە ڕۆمان هەمیشە مۆدێرن بووە، بەو مانایەی بایەخی سەرەکیی بە ژیانی هاوچەرخ داوە و وەک ناوەکەی (Novel) دەریدەخات، هەموو کاتێ شتی نوێی لا گرنگ بووە. نۆڤێل لە زمانی ئینگلیزیدا بە مانای (نوێ)یش دێت، بۆیە وا دەڵێت. ئەویش وەک (داڤید لۆج) و زۆر ڕەخنەدۆزی دی، سەرەتای سەدەی بیستەم بە تایبەت دەزانێت، بەوەی مۆدێرنیتی لە ناکاو وای لێ هات هەموو شتێک بگرێتەوە، بە ڕادەیەک جیهان ببێتە دوو بەش. بەم شێوەیە تەقینەوەکە ڕووی دا و ژیانی مرۆڤ چووە دۆخێکی دیکەی جیاوازەوە. ئینجا بۆ ئەوەی ڕۆمان بیتوانیایە هاوشانی ئەو گۆڕانکارییانە بچێتە پێشەوە، دەبووایە هەمان تەقینەوە لە خۆیدا بکات و پێوەندیی بە ڕابردووەوە بپچڕێنێت، کە ئەمە شێوازێکی تری دەخواست، تا ڕێ لە بەردەم مۆدێرنیتیی ئاییندەدا خۆش بکات. لە ڕێی شێوازی ‌(هێنری جیمس)، (جۆیس)، (ولف)، (جین تۆمەر)، (جۆزیف کۆنراد) و ئەوانەی ترەوە جەخت لەوە دەکاتەوە، کە سەردەمەکە هەر لە سەرەتاوە شێوازێکی دیکەی دەربڕین و تەکنیکی گێڕانەوەی سەپاندووە، کە پێشتر (گۆستاڤ فلۆبێر)، (ئیڤان تۆرگنێڤ)، (جۆرج ئیلیۆت) و ئەوانەی دیکە هەوڵی گرنگیان لەم ڕووەوە داوە. بەم شێوەیە ڕۆماننووسانی دواتر هەر بە داهێنانی زمانی نوێ و تەکنیکی نوێ ڕووبەڕووی گۆڕانکارییەکانی دنیا بوونەتەوە}.
وەک گوترا پرسیارەکەی (شاخی) ئەم چەمکانە لە خۆی دەگرێت: دەق، نووسەر بە گشتی، ڕۆماننووس بە تایبەتی، ڕۆمان، خوێندنەوە، خوێنەر، کاریگەری و هیی دیکە. ئایا ئەگەر لە بەشێکی وەڵامەکەمدا ئاماژە بە کتێبێکی گرنگ بکەم و پوختەیەکی لێ وەربگرم، مانای وایە بۆچوونی خۆمم دەرنەبڕیوە؟ من لەم وەڵامەدا گوتەی نووسەرانم وەرنەگرتووە، بەڵکوو ڕوانگەی ئەوانم لەم ڕووەوە دەرخستووە. بۆ من خوێندنەوە و نووسین دوو پرۆسێسی دژبەیەک نین، بەڵکوو پێوەندیی ڕایزۆمانەیان پێکەوە هەیە. خوێندنەوەی ئەم کتێبە لە بەشێکی وەڵامەکەمدا ڕەنگی داوەتەوە و فرەدەنگیی دروست کردووە. من نە (ماتز) بە بیانی دەزانم و نە هیچ نووسەرێکی دیکەیش، بەڵکوو خۆم بە هاوکات و هاوشوێنیان دادەنیم. بۆ من (لیندا هۆتچیۆن)ی کەنەدی لە سیاسەتسازێکی کوردی نزیکترە، بەوەی هەردووکمان لەناو ڕووبەری بێسنووری زماندا پێک دەگەینەوە. ئینجا نووسەر بەسەر زیندوو و مردوو دابەش ناکرێت، بەوەی ئێمە دنیای شمەکمان جێ هێشتووە و چووینەتە دنیای ئاماژەوە، کە لەوێدا سنوورێک لەنێوان مەرگ و ژیاندا نەماوە. من خۆم وا لە مرۆڤ ناڕوانم، کە تەنیا لایەنی فیزیکییە. پێم وایە ئەمە لایەنێکی تەسکە، بەڵکوو لایە نادیارەکەیم زیاتر بۆ گرنگە. ئایا (سێرڤانتس)، (دانتی)، (شەکسپێر)، (نالی)، (گۆران)، (ئیبراهیم ئەمین باڵدار) و زۆری دی ئەگەر لایەنە فیزیکییەکەیان دیار نەماوە، مانای وایە لایەنە نادیارەکەیشیان سڕاوەتەوە؟ لایەنی نادیاری گەردوون زۆر لە لایەنی دیاری فرەوانترە.
نووسیوتە: (ئەو هەموو چەمکە بیانییانەی ڕیزی کردوون: سەمیۆسیسی بێکۆتا، پرینسیپی هۆکاری، ڕهەندی ئامانجداری، ئاسۆی چاوەڕوانی، دیدگەی بزۆک، عە قلی تاکانەی خوێنەر، پڕۆسێسی چاوەڕێکردن و بەبیرهاتنەوە، هاوئاهەنگی پێکەوەیی، فۆکەلایزەیشن، دەنگی تاک، هتد).
ئەوانە چەمکی بیانی نین، بەڵکوو گەردوونین، کە وەک پێشتر گوترا دەکرێت بڵێین هیی ئێمەیشن. ئێمە ئەگەر خۆمان لەم گەردوونە دابڕیوە، ئەوە هەوڵی من و ئەوانەی تریش بۆ ئەوەیە پێی بگەینەوە. وەک گوترا بەبێ دامەزراندنی ئەو دایەڵۆگە پێی ناگەینەوە. ئەم چەمکانە ڕیز نەکراون، بەڵکوو هەر یەکەیان لە شوێنێ خۆیی دەرخستووە و لێک دراوەتەوە. بۆ نموونە چەمکی (سەمیۆسیسی بێکۆتا) لەم پەرەگرافەدا ناوی هاتووە:
{بەو مەبەستەی بزانین ڕۆمانمان چ جۆرە خوێنەرێکی دواندووە، پێویستە ڕوومان لە چەمکی تێکست وەرنەگێڕین، بەوەی تێکست مەڵبەندی بەیەکگەیشتنی نووسەر و خوێنەرە، کە (ئومبێرتۆ ئیکۆ) بە (کاری کراوە: Open Work) ناوی دەبات، بەو مانایەی هەر کارێک دەکرێت کۆمەڵێک لێکدانەوەی جیاواز لە خۆ بگرێت، کە ئەو زۆرییە هەم دژبەیەکی و هەم بەریەککەوتن دەردەخات. هەر ئەوەیشە ئازادیی خوێنەر لە ڕاڤەکردندا مسۆگەر دەکات، بەوەی تێکست خاوەنی یاسا و یاریی خۆیەتی، کە ئەو خوێنەرە بە ڕێگەی خۆی دەیاندۆزێتەوە. پێی وایە هەتا تێکست پتر بە ئاڕاستەی کرانەوەدا بجووڵێت، ئاماژە و نیشانەی زیاتر لە خۆ دەگرێت، کە ئەو چەمکی سەمیۆسیسی بێکۆتا (infinite semiosis)ی بۆ بە کار دەهێنێت، بەو مانایەی ئەو نیشانە و ئاماژانە جۆراوجۆرن و خوێندنەوەی جۆراوجۆریش هەڵدەگرن. ئینجا مادام زمان پشت بە مێتافۆر دەبەستێت، ئەوە بەو ئەندازەیەی ئاڵۆز و هەمەڕەنگە، هاوکات دەوڵەمەندە بە سیمبۆل و شیفرەیش. لێرەوەیە زمان ڕوانینێکی سیمۆتیکییانە دەخوازێت}.
لەبارەی (ئاسۆی چاوەڕوانی)یەوە ئەمەم نووسیوە: {پێم وایە خەسڵەتی تێکستی داهێنەرانە لە ڕێی خوێنەری چاوکراوەوە دەردەکەوێت، ئەو خوێنەرەی مشەخۆر نییە، بەڵکوو بەرهەمهێنەری مانای جیاوازە. (هانس ڕۆبەرت یاوس) ناو لەو پرۆسێسە دەنێت ئاسۆی چاوەڕوانی (Horizon of Expectation). واتە کارلێکی نێوان تێکست و خوێنەر بە مەرجی سەرەکی دادەنێت بۆ بەرهەمهێنانی مانا، کە ئەمە لەوەدا دێتە دی توانای خوێنەر هاوشانی هیی نووسەرە، بگرە هەر ئەویشە نهێنییەکانی ئەو تێکستە دەدۆزێتەوە، تا لەوێوە دنیای هونەری بە دنیای ڕیاڵ ببەستێتەوە، کە وەک لە پێشەوە گوترا بوونی بۆشایی لە تێکستدا ئەو پێوەندییە پێک دەهێنێت}.
هیوادارم دیسان بۆ وەڵامەکەم بگەڕێیتەوە، تا بزانیت هیچ یەکێکیان لە خۆیەوە ناوی نەهاتووە، بەڵکوو سروشتی باسەکە ویستوونی. وەڵامی ئەدەبی وەک وەڵامی ماتماتیکی نییە، کە هەر دەبێت هاوڕێکی پرسیار بێت، لە کاتێکدا نووسەری ئەدەبی پشت بە زمانێک دەبەستێت، لەسەر ڕیتۆریک و میتافۆر دامەزراوە، کە ئەو خەسڵەتە بە شێوەیەک لە شێوەکان بۆ بواری ڕاڤەیش دەپەڕێتەوە. (شاخی) دەپرسێت ئایا ڕۆمانی ئێمە خوێنەری جیاوازجیاوازی دروست کردووە؟ هەر ئەوەی خەسڵەتی (جیاوازجیاواز)ی داوەتە پاڵ (خوێنەر)ـەوە، مانایەکی بێسنووری پێ داوە، بەوەی (جیاوازی) وەک (جاک دێریدا) پێی لەسەر دادەگرێت ڕووبەرێکی تێپەڕێنراوە و هەمان ئەوەی پێشوو نییە. ئەگەر من بە (ئا)، یان بە (نا) وەڵامی بدەمەوە، ئەوە بازم هەڵداوە بۆ ئەنجام، بێ ئەوەی لە هیچ شتێک بکۆڵمەوە. واتە ئەگەر بڵێم (بەڵێ، دروستی کردووە)، یان (نەخێر، دروستی نەکردووە)، ئەوە مانای وایە لە جیاتیی ئەوەی ڕاڤەی شتەکان بکەم، هاتووم بڕیارم داوە. ئەمەیش نەک هەر سادەکردنەوەیە، بەڵکوو هەڵەی لۆجیکییشە، بۆیە دەبێت گەڕان و بەردەوامی لە وەڵامەکەمدا هەبن، نەوەک وەستان.
دیسان بۆ ئەو شوێنە دەگەڕێمەوە، کە تێیدا گوترا ناکرێت ئێمە لە دەرەوەی فەلسەفەدا باس لە چەمکی خوێنەر بکەین، کە ئەو چەمکە دەیان فیلۆسۆف و ڕەخنەدۆزی بە خۆیەوە خەریک کردووە. ئەوەتە وەک لە نووسینەکەی تۆدا دەیخوێنمەوە (هاشم ئەحمەدزادە)یش لە وەڵامەکەیدا بۆ لای تیۆریی خوێنەر دەچێت و ئاماژە بە (مەرگی نووسەر)ی (ڕۆڵان بارت)یش دەکات. من خۆیشم دایەڵۆگەکە بەوێی گەیاندووم و نووسیومە: {(ڕۆلان بارت) لە کتێبی (ڕەخنەی بنیادگەرانەی حیکایەت)دا دەڵێت پرۆسێسی نووسین بەبێ بێدەنگبوونی نووسەر نایەتە کایەوە، هەر ڕێک وەک ئەوەی نووسەر مردبێت. ئەو کاتێ دەنووسێت، وەڵامی کۆتاییی بە لاوە ناوە، بەڵکوو هەر لە سەرەتاوە وەڵامی کۆتاییی بۆ ئەوەی تر جێ هێشتووە. لێرەدا مەبەستی خوێنەرە، کە دەڵێت نووسەر تەنیا گریمانەی مانا دادەمەزرێنێت}.
مادام لەبارەی چەمکی خوێنەرەوە دەدوێین، باسکردنی ئەوانە کارێکی ئاسایییە، بەڵام پرسیار ئەوەیە چۆنمان باس کردوون؟ کاتێ ئەو دایەڵۆگە دانامەزرێنین و بەرەو فەلسەفە ناچین، ئەوە لە ئاستی میلـلیدا دەمێنینەوە و هەمان ئەو زانیارییانە دەگوازینەوە، کە هیی خەڵکن، بگرە لە خوار ئەو زمانەی ڕۆژانەیشن. ئەوەتە وەڵامەکەی (ئارام کاکەی فەلاح) لەم ڕووەوە نموونەیەکی زەقە. تۆ ئەم پەرەگرافەت لێ وەرگرتووە: (لە ڕاستیدا نەک تەنیا لەناو ڕۆشنبیری و ئەدەبی کوردیدا، بەڵکو خوێندنەوەی ڕۆمان لە ئاستی جیهاندا لە پلەی یەکەمدایە چووەتە هەموو شوێنێکی ژیانی خوێنەرەوە، وەک ئەوەی ڕۆمان تاقە ڕێگایەک بێت مرۆڤ لە ڕێگەوە دونیا و ئازارەکانی ببینێت، تاقە چاوێک بێت هەموو شتێک ببینێت و تاقە گوێیەک بێت دەنگی کپ کراوی خۆی ببیستێت).
لەوانە سەیرتر ئەوەیە، لە شوێنێکدا نووسیویەتی، گۆیە عەقڵیەتی شەڕکەر (ئامادەیە دەیەها نامەت بۆ بنووسێ تا ڕەخنەیەکی لێ نەگری. دەپاڕێتەوە). من بەوەدا خۆم چەند جارێک ڕووبەڕووی نووسینەکانی بوومەتەوە، بۆ نموونە لە پاشکۆی کتێبی (گەڕانەوەیەکی کاتی بۆ دایەڵۆگێکی بەردەوام) و لە گوتاری (لە ناوی کارڵ پۆپەرەوە بەرەو فەلسەفەکەی)دا، بۆیە هێندە دەڵێم نامەی لەم شێوەیەم نە بۆ ئەم ناردووە و نە بۆ هیچ کەسێکی تریش. هیوادارم ئەگەر مەبەستی منە، بڵاویان بکاتەوە! بە هیچ شێوەیەک لە کەسێتیی ئەو نزیک نەبوومەتەوە، بەڵکوو تەنیا لەبارەی نووسینیەوە پرسیارم لێ کردووە و بۆچوونی خۆمم نووسیوە. بەر لەوەی بابەتەکەم بڵاو بکەمەوە، بە ئیمەیڵ بۆیم ناردووە، کە بێگومان بەوەدا کێشەی کەسێتیم لەگەڵیدا نییە، سڵاو و خۆشەویستیم بۆ نووسیوە. ئەوەم لەگەڵ نووسەرانی تریشدا کردووە. واتە بەر لەوەی بڵاویان بکەمەوە، بۆم ناردوون، تا بزانن لەبارەی بەرهەمیانەوە نووسیومە. ئەو بابەتەی پێی گەیشتووە، ڕەخنەی توندە و بە پرسیار ڕووبەڕووی بوومەتەوە، تەنانەت داوام لێ کردووە وەڵامم بداتەوە. ئیمەیڵەکە لای خۆم پارێزراوە. ئەگەر ئەوەی بە پاڕانەوە داناوە، ئەوە با بڵاوی بکاتەوە! ئایا ئەم دانەیەیە بووەتە دەیەها؟ دەیەها؟ زۆر نییە؟ دیارە پێشتریش نامەمان گۆڕیوەتەوە، بەڵام پێوەندییان بە بابەتی لەم شێوەیەوە نەبووە. دەتوانێت ئەوانیش بڵاو بکاتەوە. پاڕانەوە؟ (LOL). ئایا لەمەودوا کێ هەست بە دڵنیایی دەکات، کاتێ نامەی بۆ دەنێرێت؟ (ئەمانە دەنووسن و ئەگەر تۆیش بتەوێت بێیتە دەنگ، بەو مەبەستەی چەمکە فڕێدراوەکانیان هەڵبگریتەوە و بە ئاڕاستەی دیکەیاندا ببەیت، بگرە لەم ڕووەوە کۆمەڵێک سەرچاوەی گرنگ بە خوێنەر بناسێنیت، بەوە تۆمەتبارت دەکەن، گۆیە بەرگەی ڕەخنە ناگریت. ئایا ئەمە ڕەخنەیە؟ ئایا هەرگیز ڕەخنەیان گرتووە؟). خۆشحاڵم، کە پێویستم بەوە نییە پەنا بۆ کاری لەم شێوەیە ببەم.
لێرەدا بایەخی پرسیارەکەی (شاخی) دەردەکەوێت، کە پێشانی خوێنەری دەدات نووسەرێک نزیکەی چل ساڵ ئەزموونی نووسینی هەیە و ئەم وشانە دەنووسێت. دەڵێت نووسەران لە ترسان نامەم بۆ دەنێرن و دەپاڕێنەوە، نەبادا ڕەخنەیان لێ بگرم. ئەمە پێوەندیی بە پرسیارەکەوە هەیە؟
دوای ئەم پەرەگرافەی (ئارام کاکەی فەلاح) نووسیوتە: (نەک هەر ئەم حەفت بەڕێزەی نێو ئەم کتێبە، زۆربەی کورد وا قسە دەکەن کاتێ وەڵامی پرسیارێک دەدەنەوە. تکایە با هەموومان فێر بین، واز لەو زمانە دڵدارییە بێنین. با تەنیا وەڵامی پرسیارەکە بدەینەوە، نەپەڕینەوە سەر باسی تر. ئەگەریش وەڵاممان نەزانی، با بڵێین نازانین. نەزانین عەیب نییە. تکایە، با واز لە “پێشەکی” بێنین. بۆ هەموو شتێک پێشەکییەکی درێژ و بێزارکەر و بێسوودمان هەیە).
دیسان ئەو هەڵە لۆجیکییە دووبارە بووەتەوە، کە هەمووان وەک یەک دەبینیت. من خۆم لە سەرەتای نووسینمەوە تا ئەمڕۆ ئەم شێوازەم بە کار نەهێناوە. لای پێنج نووسەرەکەی تریشدا نەمانبینی.
ماوەتەوە بڵێم دەستەکانت دەگوشم. ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە هێزی دیکەی پێ دام. تا ئەودەمەی زەمینە بۆ دایەڵۆگ هەیە، فرەدەنگییش لە ئارادایە.
سەرنج: بەوەدا شێوازی نامەیە، ڕێم بە خۆم داوە هەندێک شت بڵێم، کە ڕەنگە لە گوتاردا نەگوترێن، یان بە شێوەی تر بخرێنە ڕوو.
بە خۆشەویستی کۆتاییی پێ دە‌هێنم.
کاروان کاکەسوور

Karwan Kakaswr

لە 15-05-1964 لە شاری هەولێر لە باشووری کوردستان لە دایک بووە. لە ناوەڕاستی هەشتاکانەوە چیرۆک و گوتاری ئەدەبی دەنووسێت و لە دوای راپەڕینەوە بەرهەمەکانی بڵاو کردووەتەوە. چەند کتێبێکی چاپکراوی هەیە، لەوانە چوار کۆمەڵەچیرۆکی (سەدەی یەکەمی خەیاڵ)، (ئەسپیدیلۆن)، (خەوننامەی دادە سۆزی) و (منارەی ئاوەدانی). سێ رۆمانی (ئای لەڤیلیا لەڤیلیا)، (مامزێر) و (کەناڵی مەیموونە چەکدارەکان) و رۆمانێکی هاوبەشیشی لەگەڵ (دواڕۆژ)ی کوڕی لەژێر ناونیشانی (سوارەکان بە قاچاغ بووکیان دەگواستەوە)دا بڵاو کردووەتەوە).