Skip to Content

مارکس لەدیدی (جێسکا کاسل)ەوە …. لە وەڵام بە پرسیاری دەنگەکان

مارکس لەدیدی (جێسکا کاسل)ەوە …. لە وەڵام بە پرسیاری دەنگەکان

Closed
by ئه‌یلول 15, 2017 General, Marxism, Slider

ئەم چاوپێکەوتنە درێژەی مەلەفێکە سەبارەت بە کارڵ مارکس لە 2010وە درێژەی هەیە….
دەنگەکان

جێسیکا کاسڵ، هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لە بواری کاری کۆمەڵایەتی لە زانکۆی رایەرسن لە تۆرنتۆ-کەنەدا. لەبواری نیشتەجێبوون، تەندروستی دەروونی، ئالودەبوون، دادی کۆمەڵایەتی، توندو تیژی خێزانی، کاری کردووە. لە حەوت ساڵی رابوردوودا بەگوڕ و تینێکی زۆرەوە تێکەڵ بەخەبات بووە لە پێناو سۆسیالیزمدا و ئێستا ئەندامێتی تەواوی بۆردی ڕێکخەرو نووسەری ئۆرگانی Fightback ی (Marxist.ca)یە (هەوادارانی مارکسی جیهانی) لقی کەنەدایە کە بوونیان هەیە لە زیاتر لە سی وڵاتی جیهاندا.
جێسیکا وەکوو مارکسستێك، گرنگیەکی تایبەتی داوە بە دۆزی ژنان و گەنجان و بەستوویەتیەوە بەخەباتی چینایەتیەوە و بە جەنگ دژی سیستەمی سەرمایەداری.

دەنگەکان:
1) گەلێک ڕۆشنبیربانگەشەی بەسەرچوونی مارکسیزم وەکو فەلسەفەیەک بۆ گۆڕینی جیهان ئەکەن. لەبەرامبەریشدا کەسانی تر هەن باوەڕیان وایە کەوا مارکسیزم توانای گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و سیاسی هەیە لە ڕژێمی سەرمایەداری لە جیهانی ئەمڕۆماندا. بۆچوونی ئێوە لەسەر ئەم دوو ڕا دژبەیەکە چۆنە؟

وەڵام: ئێمە پێویستە لە خۆمان بپرسین، ئەگەر مارکسیزم پەیوەندی بە جیهانی ئەمرۆمانەوە نیە، بۆچی میدیای بۆرژوا و ئەکادیمێکانیان بەردەوام هێرشی بۆ دێنن؟ ئەگەر ئەوە ڕاست بێت، کەواتە هێرشەکانیان وەکو لێدانی ئەسپێکی مردوو وایە. لێرەدا هۆ هەیە وامان لێ دەکات گوێ نەگرین لە بوختان و پەلامارەکانی مۆدێلی چەقێتی گۆی زەوی لە گەردوون (باوەڕی باو و باڵادەست تا سەدەی شانزە کە گۆی زەوی بە چەقی گەردوون دائەنا و ئەستێرەکانیشی بەدەوردا ئەخولانەوە)- ئەمە لەبەر ئەوەیە کەوا لە زووەوە نەسەلمێنراوە و چیتر پێویست بەوە ناکات گفتوگۆی لەسەر بکرێت!
هۆی هەوڵی بەردەوامی بۆرژوا بۆ پوچەڵ کردنەوەی مارکسیزم بەدەقیقی ئەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە مارکسیزم نەک تەنها پەیوەندیدارە بەڵکو ئاشکراکەری ڕاستییەکانیشە لەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و ئابوریەی کە ئەوان خوازیاری پاراستنین. بیرۆکەکانی مارکس و ئنگڵز، کە لە مانیفێستی کۆمۆنیست بەرجەستە کراوە و لە کارەکانی دواتریش پەرەیان پێ دراوە، پێشبینی و شرۆڤەی دیاردەکانی جیهانگیری و قەیرانی زیا بەرهەمی جیهانی ( کە ئابوریناسە بۆرژواکان بە خواربەکارهێنراو” under consumption” ئاماژەەی پێ ئەکەن لە هەوڵی شاردنەوەی دەم و چاوی ڕاستی پرۆسەکە)، چڕبونەوەی سامان لە دەستانێکی کەمتر و کەمتردا، پەرەسەندنی کۆمپانیا نێودەوڵەتێکان و مۆنۆپۆڵێکان، جەنگ و قنیات کردن. مارکسیزم تەنها شیکرەدنەوەی بۆ پرۆسە ئابورێکە نەکردووە بەڵکو شیکردنەوەی بۆ بنچینەکانی چەوساندنەوەی ژن کردوە و بناغەشی بۆ تێگەیشتن بۆ جۆرەکانی تری چەوساندنەوە و جیاڕەگەزی لە 150 ساڵی رابوردودا دانا. پەوەیست بوونی بیری مارکسیزم بەژیانەوە لەمە زیاتر ئەبێ چۆن بێت کە ڕووداوە جیهانیەکان بە بەردەوامی سەلماندوویانە.

لەهەمان کاتدا، فەیلەسوفان و ئابوریناسانی بۆرژوا نەیانتوانیوە هیچ کام لە کێشە بنچینەییەکانی ئابوری سیستەمی سەرمایەداری چارەسەر بکەن. پێیان وتین گوایە ئەمە گونجاوترین سیستەمی ئابوریە و لەبەرزترین ئاستی مرۆڤایەتی، کەچی هێشتا بە ملیۆنەها کەس بێکارن، بێ جێگاو ڕێگان، بێبەشن لە خزمەت گوزاری تەندروستی، لە خوێندن، لە خواردن و لە ئاو. ئێستا کە من ئەمە ئەنووسم، تەنها لە شەش مانگی داهاتوودا بیست ملێۆن کەس ڕوبەڕوی مەرگ ئەبێتەوە لە برساندا، هەرچەندە بڕی خواردنی بەرهەم هێنراو لەسەر ئەم ئەستێرەیە بەشی دە ملیار کەسە. ئەمە چۆن سستمێکی لەبارە؟!
لە ڕاستیدا ئەوە تێۆری ئابوریناسانی بۆرژوا و فەیلەسوفە سیاسیەکانیانە کە زۆر بە ئاشکرا شکستی هێناوەومەحاڵە لەسەر ئەرزی واقیع بسەلمێنرێ. لەدوای قەیرانە جیهانێکەی 2008، کێ ئەتوانێ قسە لەسەر تیێۆری “دەستی نادیار” بکات کە گوایە بازار خۆی ڕێک ئەخاتەوە و هاوسەنگ ئەبێتەوە؟ لە2008 ەوە قەرزی جیهانی بە ملیارەها دۆلار زیای کردووە و هەندێ وڵات بەئاستەم بەشە قەرزەکانیان لەوادەی خۆیدا پێ پەیدا ئەکرێ بەوێنەی یۆنان. 2008 تەنها نۆبەرەی قەیرانێکی گەلێک قوڵتر و کێشە هەژێنترە. ئەم قەرزانەی دەوڵەت ئەگوێزرێتەوە و ئەکەوێتە سەر شانی کرێکاران و گەنجان لە ڕێی بەتایبەت کردنی کەرتی گشتی، قنیات کردن، کەمکردنەوەی کرێ دەست و دەستکەوتەکانی تر. لەگەڵ زیادبوونی ناجێگیری ئابووری، سەرەتای هەڵکشانی خەباتی چینایەتی ئەبینین لە هەموو جیهاندا. ئابوریناسان و دەستەی بیرمەندانی سەر بە سەرمایەداری خۆشیان هۆشداری ئەدەن لە ئەگەری یاخیبوون و هەڵگیرسانی شۆڕش، ئەگەر ڕەوشەکە بەردەوام بێت. لەگەڵ ئەوەشدا چارەیەک بەدی ناکەن بۆ دەربازبوون لە قەیرانەکان.

تەنها مارکسیزم شیکردنەوەی بۆ ئەم قەیرانە گشتگیرەی ئێستا هەیە و ئەتوانێت ئەلتەرناتیڤەکەشی پێشکەش بکات. ئەوە ڕاستیەکی بابەتیانەیە کەوا بەشی هەمووان و بەزیادیشەوە سەرچاوەی بژێوی وسامان هەیە کە بەستاندەرێکی شیاو هەموو بژین، (بەتایبەتی کە بزانین دەوڵەمەنترین هەشت کەسی دونیا سامانەکانیان بەقەدەر سامانی 50٪ سامانی چینی خوارەوەی خەڵکی سەر گۆی زەویە). تەنها بەرهەمهێنان و ئاڵوگۆڕ بۆ دەسکەوتتی تایبەت ڕێگرە لە دەستەبەر کردنی پێداویستی زۆرینەی دانیشتوانی سەرزەوی. سۆشیالیزم تەنها ڕێگایە بۆ بەرەوپێش چوون!

دەنگەکان:
هەوڵگەلێك هەیە کەوا مارکس تەنها وەك فەیلەسوفێك بخوێنرێت لە بواری ئەکادیمیدا، لەلایەکی تریشەوە گروپ و پارتە مارکسیستەکان مارکس وەکوو کیانێکی ئادێۆلۆجی پێشکەش ئەکەن. دیدی ئێوە بۆ مارکس لەنێوان فەلسەفە و ئایدێۆلۆجیدا چۆنە؟

وەڵام: مارکسیزم بریتیە لە چۆنیەتی تێڕوانین و تێگەیشتنمان لە دنیای دەوروبەرمان. لەم هەستپێکردنەوە، مارکسیزم ئایدێۆلۆجیا و فەلسەفەشە لەهەمان کاتدا. لەڕاستیدا من هیچ جیاوازیەکی ڕوون لە نێوانیاندا نابینم، ئەتوانین بڵێین هەموو بۆچونێکی ئایدیۆلۆجی بنەمایەکی فالسەفی هەیە. بۆ مارکسیزم، فەلسەفەی ماتیریالیزمی دیالیکتیك بنەما و ڕێگایەك بوو کە لێیەوە هەموو سیستەمی بیرکردنەوەی مارکسییانە پەیدا بوو. ئاگادار بین یان نا، سەیرکردنی جیهان بەبێ چاویلکەیەکی ئایدیۆلۆجی یان فەلسەفی یان چوارچێوەیەکی بیرکردنەوە کارێکی مەحاڵە. بەڵام ئەگەر فەلسەفەیەکی بەکردەیی سەرکەوتووشت نەبێ؛ ئەوە ئەگەری دواکەوتنت لە دنیابینی باوی مێژوویی و ئابوری – کۆمەڵایەتی سەردەمەکەی خۆتدا هەیە. مارکس ئەوەی ڕوون کردەوە کە دیدی باوی کۆمەڵگا دیدی دەسەڵاتە، کەوا زەمینەیەکی ئیدیاڵ بۆ فۆرمی بەڕێوەبردنەکەیان لە چەوساندنەوەو دەستبەسەراگرتن دەستەبەر ئەکات. بۆیە زۆر گرنگە کەوا چینی چەوساوە و ژێردەست فەلسەفەی تایبەت بە خۆیان هەبێت.

مارکس دەستنیشانی کردوەو کە کاری فەلسەفە تەنها تێگەیشتن نیە لە دنیا، بەڵکو گۆڕاندنیشیەتی. هەروەها ماتریالیزمی دیالیکتیك بە دەقیقی فەلسەفەی گۆڕانە و چۆن هەموو گۆڕانکارێکانیش دەرئەنجامی هێزە دژەیەکەکانە. لە سروشتدا بێت یان لە ژیانی کۆمەڵایەتی. زیاتر بڵێن، گۆڕانکارێکان پلە بە پلە ڕوو نادات بەڵکو زۆر بەخێرایی و تەقینەوە ئاسا ئەبێت. پەیوەست بەم مێژووەوە ئەبینین چۆن خەباتی چینایەتی دژبەیەکی چەوساوەکان و چەوسێنەرەوەکان مێژووی بەرەو پێش جولاندوەو بوەتە هۆی ناو بە ناو تەقینەوەی شۆڕشگێریانە و گۆرانکاری لە کۆمەڵگادا کردووە. ئەمەش پێشبینیەکی ترسناکە بۆ چینی سەرمایەداری کە سیستەمەکەیان و بەهاکانی بە شیاوترین و سروشتیترین سیستەمی بەڕێوەبردن دائەنێن بۆ مرۆڤایەتی.

کێشە لە پرۆسەی فێرکردنی فەلسەفەی مارکسیزم بەشێوەیەکی سادە بە بێ بەستنەوەی بە مێژوو و ئابوورییەوە، ئەوەیە کە ئامانجە شۆڕشگێڕیەکەی لەدەست ئەدات. تەنها ئەبێتە فەلسەفە لەپێناو فەلسەفە نەك وەك ڕێنیشاندەرێك لە پێناو خەباتی چینایەتی و گۆڕنکاری کۆمەڵایەتی بەمەبەستی ئازادکردنی جەماوەری چەوساوە. مارکسیزم ئەگەر وەکو ڕەخنەیەکیش لە سیستەمتی سەرمایەداری لە دەزگا ئەکادیمێکاندا بخوێنرێت، بەبەردەوامی و بەڕادەیەکی زۆر دەرئەنجامە شۆڕشگێریەکەی بۆ لەناوبردنی ڕژێمی سەرمایەداری لە دانوسان و گفتوگۆ دوور ئەخرێتەوە. ئەمەش شتێکی چاوەڕوان کراوە چونکە دەزگا ئەکادیمێکان بەزۆری لەژێر کاریگەری کۆمپانیاکاندان و سەرچاوەی دارایشیان لە دەوڵەتەوەیە کە لەکۆتاییدا هەر بەرگریکەری ڕژێمی سەرمایەداریە. هەروەها ئەمە باڵادەستی تێۆرەکانی پۆست مارکسیی وەکو پۆست-مۆدرینزم و پۆست-سترەکچەرڵزم ڕوون ئەکاتەوە، کە بە شێوەیەکی کارا لە بنەما سیستەماتێکەکانی چەوساندنەوە و دەستبەسەراگرتن کەم ئەکاتەوە (تەماوی ئەکات). ئەو بیرۆکانەی کە لە ئنستتیوتە ئەکادیمێکانی سەر بە دەزگا ئابورێکان ئەوترێتەوە، لەژێر کاریگەری و بیروباوەر و بۆچونی ئەو دەزگا ئابوورەییانەدان.

مەخابن لەدەرەوەی ئەکادیمیاکانیش تەنانەت لە نێو گەلێ لەو ڕێکخراوانەی کە ناوی خۆیان ناوە ڕێکخراوی مارکسی، زیاتر مارکسیزم بە شێوەیەکی دۆگمایانە وەرگیراوە. بەڵام مارکسیزم دۆگما نیە، تۆ ناتوانی ئاماژە بە وتەیەکی مارکس یان لینین لە دەرەوەی کۆنتێکست (سیاق<کۆی راستی و بیروبۆچونەکانی پەیوەست بە ڕووداوێك>) بکەی بەتەنها بۆ بەکارهێنان لەسەر هەر دۆخێکی ئەمڕۆدا. واتە ئەبێ لە ڕەوشە کۆنکڕێتیە بابەتیەکاننەوە دەست پێ بکەین بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندی نێوان هێزە دژبەیەکەکان بۆ تێگەیشتن لە هەر دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی ئاڵۆز و دڵنیایی لە سەر ئەنجامە ئەگەرییەکان- ئەمە شێوە دیالیکتیکی مارکسیزمە (dialectic method of Marxism)، نەک دۆگمایەکی مردووی چەقبەستوو.

دەنگەکان:
ڕاپرسی و ژمارەکان وای پیشان ئەدەن کەوا مارکس بوونێکی بەرچاوی هەیە لە نێو لاوان وچالاکوانانی نەوەی نوێ، ئەم هەبوونەی مارکس لە بیر و چالاکی لاوانی ئەمڕۆدا چۆن لێك ئەدەیتەوە ؟

وەڵام-) زۆر سەختە ئەگەر سەیری هەموو جیهان بکەین لەمڕۆدا و بەو ئەنجامە نەگەین کەوا شتێکی بەڕاستی هەڵە دەگوزەرێ. سیستەمی سەرمایەداری جیهانی زۆرینەی ڕەهای دانیشتوانی سەر گۆی زەوی خستۆتە نێو ترسناکترین و ڕوخێنەرترین دەرئەنجامەکانی سیستەمەکەیەوە. لە بیرەوەری گەنجاندا هیچ سەردەمێكیان نەبینیوە کە تیایدا سەرمایەداری توانیبێتی ژیان بە ستاندەرێکی ئابڕوومەندانە دەستەبەر بکات. ئەوان لە سەرمایەداری تەنها قەیران و داڕوخانیان دیوە. هەروەها ئەوان بەشێك نین لە ورەبەردەرانی نەوەکانی پێشتر کە بەهۆی داڕوخانی یەکێتی سۆڤێت و خیانەتی دەیەهان ساڵەی سەرکردە کارەکان و پارتە سۆشیاڵ دیموکراتەکان و پارتە “کۆمۆنیستیە” ستالینێکان لە هەموو جیهان. لە کۆتایشدا، لاوان بە شێوەیەکی زۆر تایبەت هەستیارن لە بەرامبەر قەیرانەکانی سەرمایەداری. ئەمانە لە سەردەمێکدا خوێندن تەواو ئەکەن کە قەرزی خوێندن و ڕادەی بێکاری و دڵەڕاوکێی کاری کاتی وهەڵکشانی ڕۆکێت ئاسای تێچووی ژیان و داڕوخانی ژێرخانی دام و دەزگا کۆمەڵایەتێکان لەڕادە دەرچووە. سەرمایەداری تەنها داهاتوویەکی ڕەشیان پێشکەش ئەکات بۆیە بەدوای جێگرەوەیەکدا ئەگەڕێن. گەنجانێکی زۆر بێزراون لە ڕەگەز پەرستی و وەحشیگەری پۆلیس، لە جیاکاری لەسەر بنەمای سێکس جێندەر و جۆرەکانی تری زوڵم لێکردن و جیاکاری. بۆیە بەدوای ڕێگایەکدا ئەگەڕێن لە پێناو ڕزگارکردنی کۆمەڵگا لەم کارەساتانە.

گەنجانێکی زۆریش توندڕەو بوون بەهۆی ڕووداوگەلێك کە لە هەندێک وڵاتدا دەگوزەرێ وەکو بەهاری عەرەبی، بزووتنەوەی کرێکاران و گەنجان لە وڵاتی یۆنان و ئیسپانیا، شەڕی دانێشتوانی هەندێ وڵات لە دژی سەدەها ساڵ لە داگیرکاری و ژێردەستی، خراپتر کردنی ڕەوشەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و ئەفریقا نموونەی قەیرانی پەنابەران و دەیانی تریش . جا بۆیە گەنجان لە دەرئەنجامی هەموو ئەم کێشانە ئەگەنە ئەنجامی پێویستی گۆڕانکاری شۆڕشگێڕانە. کەسانی وەکو بێرنی ساندەرز لە ئەمەریکا و جێرمی کۆربن لە بریتانیا ڕۆڵیان هەبووە لە بە میللیتر کردنی (زیاتر قبوڵ کردنی) سۆشیالیزم، بەڵام پێویستە کەوا گەنجان و کرێکاران بەخۆیان فێربن لە بری ئەم جۆرە مارکانەی سۆسیالزم، کە بەڕاستی پینەکردنی سیستەمە سەرمایەدارێکەیە. کە لە کۆتایشدا بە سەلامەتی ئەیهێڵێتەوە. ئەوەی بەڕاستی پێویستە گۆڕانکاری شۆڕشگێڕانەی کۆمەڵگایە. ئەگەر تۆ ئارەزوی شکاندنی لۆژیکی سەرمایەداریت نەبێت ئەوە ئەبێ بەزۆر ملکەچی بیت. وەکوخیانەتەکەی الیکسیس تسیبراس لە یۆنان، کە بەتەواوی پاوان کرا لەلاێەن سندوقی دراوی جیهانی و بانکی ئەوروپیەوە. ڕووداوی لەم جۆرانە سنوورداری ریفۆرمکردنی سیستەمەکە دەرئەخەن و ملێۆنەها گەنج ئەخاتە سەر ئەو باوەڕەی کەوا سۆشیالیزم تەنها وەڵام و ڕێگە چارەیە و ڕوخاندنی شۆڕشگێڕانەی سەرمایەداری تەنها ڕێگەیە بۆ گەیشتن بەو ئامانجە.


لە ئنگلیزیەوە/ نەجات عزيز / 18-05-2017

Previous
Next
Kurdish