شڵەژانی ڕەفتاری: ناسین، هۆکارەکان و چارەسەرەکان.. زنجیرەی ١٤٦، ابراهیم موحەمەد(ئەبڕاهام لێڤای)

146..

This term refers to a pattern of disruptive and violent behavior in which the basic rights of others or major age-appropriate societal norms are violated. It’s a psychiatric condition that is typically diagnosed in childhood or adolescence.

شڵەژانی ڕەفتاری کۆمەڵێک حاڵەتی دەروونین کە کاریگەری نەرێنییان لەسەر ڕەفتار و هەڵسوکەوتی تاك هەیە. ئەم جۆرە شڵەژانانە دەتوانن کاریگەری بەرچاویان هەبێت لەسەر ژیانی ڕۆژانە، پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و تەندروستی گشتی کەسەکە. لەم وتارەدا، باس لە ناساندنی بابەتەکە، هۆکارەکان، نیشانەکان و شێوازەکانی چارەسەری شڵەژانی ڕەفتاری دەکەین.

پێناسە و جۆرەکانی شڵەژانی ڕەفتاری

شڵەژانی ڕەفتاری بریتییە لە کۆمەڵێک نەخۆشی دەروونی کە تایبەتمەندییان بریتییە لە ڕەفتاری دووبارەبووەوە و بەردەوام کە پێچەوانەی نۆرمە کۆمەڵایەتی و کولتورییەکانە. هەندێک لە جۆرە باوەکانی شڵەژانی ڕەفتاری بریتین لە:

شڵەژانی-کەموکوڕی سەرنج و چالاکی زیادە (ADHD)
شڵەژانی (ODD)
شڵەژانی ڕەفتاری (CD)
شڵەژانی خۆ-وێرانکاری

هۆکارەکانی شڵەژانی ڕەفتاری زۆر و فرەچەشنن. لێکۆڵینەوەکان پیشانیان داوە کە کۆمەڵێک فاکتەری بایۆلۆژی، ژینگەیی و کۆمەڵایەتی ڕۆڵیان هەیە لە پەرەسەندنی ئەم جۆرە شڵەژانانەدا:

هۆکارە ژێنەتیک-بۆماوەییەکان: لێکۆڵینەوەکان پیشانیان داوە کە هەندێک لە شڵەژانە ڕەفتارییەکان دەتوانن بۆماوەیی بن.

کێشەکانی مێشک: گۆڕانکاری لە پێکهاتە یان کیمیایی مێشکدا دەتوانێت کاریگەری هەبێت لەسەر ڕەفتار.

هۆکارە ژینگەییەکان: ژینگەی ناسەقامگیر، توندوتیژی لە ماڵەوە، یان کەمی چاودێری دایک و باوک دەتوانن ببنە هۆی پەرەسەندنی شڵەژانی ڕەفتاری.

تڕاوما: ڕووداوە تراوماتیکەکان، وەک دەستدرێژی یان پشتگوێخستن، دەتوانن کاریگەرییان هەبێت لەسەر پەرەسەندنی شڵەژانی ڕەفتاری.

کێشە کۆمەڵایەتییەکان: هەژاری، کێشەی خێزانی، و کاریگەری هاوڕێیانی خراپ دەتوانن ڕۆڵیان هەبێت.

نیشانەکانی شڵەژانی ڕەفتاری:

نیشانەکانی شڵەژانی ڕەفتاری دەگۆڕێن بەپێی جۆری شڵەژانەکە و تەمەنی کەسەکە. هەندێک لە نیشانە گشتییەکان بریتین لە:

ڕەفتاری دوژمنکارانە و توندوتیژ، پێشێلکردنی مافی کەسانی تر
، درۆکردنی بەردەوام، دزی یان تێکدانی موڵک، سەرپێچیکردنی یاسا و ڕێساکان، کەمبوونەوەی سەرنج و چڕبوونەوە، هەڵچوونی زوو و تووڕەیی، کێشە لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکاندا.

دیاریکردن و دەستنیشانکردن:

دیاریکردن و دەستنیشانکردنی شڵەژانی ڕەفتاری پێویستی بە هەڵسەنگاندنێکی وردی پزیشکی و دەروونی هەیە. ئەمە بەگشتی ئەم هەنگاوانە لەخۆدەگرێت:

پشکنینی فیزیکی تەواو، چاوپێکەوتنی دەروونی، هەڵسەنگاندنی ڕەفتاری، کۆکردنەوەی زانیاری لە خێزان، مامۆستایان و کەسانی تری پەیوەندیدار، تاقیکردنەوەی دەروونی و هۆشی.

شێوازەکانی چارەسەر:

چارەسەری شڵەژانی ڕەفتاری پێویستی بە ڕێگەیەکی فرەلایەنە هەیە کە چەندین شێوازی چارەسەر لەخۆدەگرێت:

چارەسەری دەروونی:
چارەسەری ڕەفتاری-مەعریفی (CBT)
چارەسەری خێزانی
ڕاهێنانی بەڕێوەبردنی ڕەفتار بۆ دایک و باوکان.

دەرمان: لە هەندێک حاڵەتدا، دەرمان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان.

ڕاهێنانی کارامەییە کۆمەڵایەتییەکان: یارمەتی منداڵان و گەنجان دەدات بۆ فێربوونی شێوازی گونجاوی پەیوەندیکردن و کارلێککردن لەگەڵ کەسانی تردا.

پشتگیری پەروەردەیی: پێویستە قوتابخانەکان ستراتیژی تایبەت بەکاربهێنن بۆ یارمەتیدانی قوتابیانی خاوەن شڵەژانی ڕەفتاری.

شڵەژانی ڕەفتاری کاریگەری بەرچاوی هەیە لەسەر ژیانی تاکەکان، خێزانەکانیان و کۆمەڵگا بەگشتی. دەستنیشانکردنی زوو و چارەسەری گونجاو زۆر گرنگن بۆ باشترکردنی دەرەنجامەکان.

سەرچاوە بەکارهاتووەکان:
1-https://www.harbor.org/what-we-treat/behavior-disorders

2-https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/healthyliving/behavioural-disorders-in-children

3-https://keltymentalhealth.ca/behavioural-disorders

4-https://www.betterhelp.com/advice/behavior/a-list-of-behavioral-disorders/

5-https://www.psychguides.com/guides/behavioral-disorder-symptoms-causes-and-effects/

6-https://www.greaterlowellpsychassoc.com/blog/5-most-common-behavioral-issues

7-https://www.medicinenet.com/what_are_the_different_types_of_behavior_disorders/article.htm

8-https://debh.exceptionalchildren.org/behavior-disorders-definitions-characteristics-related-information