ئێمە «فۆکۆ» مان نەناسی.. نیهاد جامی

فەیلەسوفی فەڕەنسی میشێل فۆکۆ لەچەندین بواری جیاوازدا کاری کرد، ئێمە زۆربەی کارەکانیمان بە زمانی عەرەبی خوێندەوە، لەم ساڵانەی دوایشدا هەندێک لەبەرهەمەکانیمان بە زمانی کوردی خوێندەوە، هەندێک کات لەکتێبەکانی تێناگەین، بیانوی بۆ خوێنەربونی خۆمان دێنینەوە بەوەی بەهۆی زمانە سەختەکەیەتی، بەڵام ئێمە وەک خوێنەر ئەو پرسیارە لەخۆمان ناکەین بۆچی دەبێت کێشەکە بەهۆی وەرگێرانەکانەوە نەبێت؟
کاتێک بە مرۆڤێکی فەڕەنسی دەڵێین: کتێبی «ووشەکان و شتەکان» زۆر قوڕسە و ناتوانم تێیبگەم، ئەو پێدەکەنێت و دەڵێت «بەو ڕادەیەش نیە و ئالۆزیش نیە، ئەوە فۆکۆیە»
شتێکی گرنگ لەم کتێبەدا کە پێویست بکات بیزانین ئەوەیە، فۆکۆ لەبارەی بابەتێکی دەست نیشان کراو نەینوسیووە، بەڵکو لەبارەی سیستمی سەربەخۆ نووسیویەتی، بۆیە لەبارەی ماوەیەکی زەمەنی نێوان سەدەی شانزە بۆ نۆزدە قسە دەکات، وەک چۆن بیرمان دێنێتەوە کە ئەو لەگەڵ هاوڕێکانی وەکو سارتەر نەوەیەکی بوێرن لەبارەی سیستمی شتەکانەوە قسە دەکەن.
هیلواس لیگێت بەڕێوبەری نووسینی گۆڤاری «زانستە مرۆییەکان» ی فەڕەنسی، لە وتارێکدا گفتوگۆیەکی رۆژنامەی لۆمۆندی فەرەنسیمان بیر دێنێتەوە، کەوا لەگەڵ سیمۆن دو بۆڤوار سازکراوە، لەو گفتوگۆیەدا خانمی فەیلەسووف دەڵێت « من پێموایە فۆکۆ وەکو هەموو شتەکانیتر تۆزاویە {….} ئەوە ئەدەبە، فۆکۆش لەڕوویەکی تایبەتدا، دەبێتە دابینکردنی ئاگایی بۆرژوازیی بە باشترین بیانوەکانی، ئێمە مێژوو وەلا دەنێین، دواتریش نەهامەتی و ماندوویەتی زیاتر درووست نابێت، تەنیا سیستم هەیە، فۆکۆ سووربوو لەئاستی سیاسی زۆر وەڵام نەداتەوە»
بۆچی ئێمە دەگەڕێینەوە بۆ ئەو گفتوگۆیە؟ لەبەر ئەوەی نوسەری وتارەکە هەندێک شت لەبارەی فۆکۆ دەلێت، هەر هەموویان باسگەلی نوێن بۆ ئێمە، بەم دواییە گۆڤاری «زانستە مرۆییەکان» ژمارەیەکی تایبەت کرد بە میشێل فۆکۆ، کاتێک وتارەکانی ئەم گۆڤارە دەخوێنینەوە، پرسیارێک لەلامان ئامادەبوونی دەبێت: فۆکۆ کێیە؟ لەبەر ئەوەی بەڕاستی تا ئێستا ئێمە نەمان ناسیووە.
فۆکۆ بیرۆکەی مەرگی مرۆڤی خستە ڕوو، بەڵام بەدوای چل ساڵ لەمردنی فەیلەسوفی مەرگی مرۆڤ، دەپرسین: ئایا فۆکۆ مرد یاخود ئامادەبوونە فەلسەفیەکەی تا ئێستا لەژیانی فەلسەفیماندا ئامادەبوونی هەیە؟ ئایا دەستبەرداری کتێبەکانی ببین؟ یاخود پێویستمان بەخوێندنەوەی سەر لەنوێی هەیە بەتایبەت مێژووی سێکسوالێتی؟ لەبەر ئەوەی هەموو وێرانەکانی ئەمڕۆ تیای دەژین، لەڕوانگەی چەمکە فەلسەفیەکانیەوە دەخوێنینەوە.
لەم ڕۆژگارەی ئێمەدا دەپرسین: فۆکۆ لەکوێیە و دەکەوێتە کوێی بیرۆکەی مەرگی مرۆڤ؟ ئایا مردنێک کە لەرێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و کەناڵە ئاسمانیەکانەوە دەیبینین، گوزارشت لە مردنە فۆکۆییەکە دەکات؟
بەدڵنیاییەوە ئەوەیان تەواو دوورە لەچەمکە فەلسەفیەکەی فەیلەسووفی مردنی مرۆڤ، لەبەر ئەوەی مردن لەلای ئەو گوزارشتە لە ویست، لەناوەوەی مرۆڤ ویست دەکەوێتە کوێوە؟ ئەوە ویستی زانینە.
ئەو لەسەرەتای ژیانی خوێندنیدا بەدەست کێشەو ئازاری زۆر گیرۆدە بوو، هۆکارەکەشی زیاتر بەهۆی هاوڕەگەزبازیەکەی بووە، ئەوەش وا دەکات لەلایان زۆر کەسەوە ڕەتبکرێتەوە، تەنانەت بیرۆکەی خۆکوشتن لەلای ئەو لەو کاردانەوانەوە سەرچاوەی گرتووە.
هەڵبەت بەدوای تێزەکەی «مێژووی شێتی لەسەردەمی کلاسیکیدا» هاوڕێکانی ڕۆژگاری خوێندنی لەسەر ئەم لۆژیکە هاوڕان، بەوەی بیرۆکەی خۆکوشتن وابەستەی دەوروبەرەکەی بووە، بۆیە فۆکۆ کتێبەکەی لەبارەی خۆیەوە نووسیوە.
رەنگ بوو ساڵانێک پێش ئێستا گەر ئەو بۆچونەمان لەلا دروست بوایە، خێرا خۆمان بەرپەرچ دەدایەوە، بەوەی کتێبەکەی هیچ پەیوەندی بە ژیانی خۆیەوە نیە، بەلام اەو دەمەی بەناو کتێبەکانی رۆ دەچین و بەتایبەت ئەو نهێنینانەی نووسین کە پێشتر ئاشنایەتیمان پێیانەوە نەبوو، ئەوسا ناچار بە گومان و گەڕانی نەزانراومان دەکاتەوە.
سالی ١٩٥٨ دەیویست لە پۆڵەندا کتێبی «گەمژەییەکانم» تەواو بکات، بەڵام دیارە ناتوانێت زۆر لەوێ بمێنێتەوە، هۆکارەکەشی ئەوەیە پۆلیسی پۆڵەندیی لە ساری وارشۆ دەریدەکەن، چونکە ئەوان بێزار ببوون بەدەست پەیوەندیەکانی فۆکۆ وە، لەو بارەیەوە نووسەری پۆڵەندی ریمیگیۆش ریژنێسکی کتێبێکی نووسیوە بەناوی «فۆکۆ لە وارشۆ» کتێبەکە بەزمانی پۆڵەندی نووسراوەو وەرگێردراوەتە سەر زمانی فەڕەنسیش.
کرۆکی فەلسەفەی گوتارە فەلسەفیەکەی فۆکۆ بریتیە لە جیاوازی لە مانادا، بۆیە زۆربەی کات بڕوای وایە تێگەیشتنی خوێنەر لەشوێنی ڕاستی خۆی نیە، ساڵی ١٩٦٩ کاتێک کتێبی «ئەرکیۆلۆژیای مەعریفە» دەنووسێت لەو بارەیەوە دەنووسێت «نەخێر، من لەوێ نیم، لەو شوێنەی کە تۆ چاوەڕوانم دەکەیت» ئەوە مانای وایە بەهۆی جیاوازی تێگەیشتنی خوێنەر، وایکردووە تێگەیشتن لەشوێنی راستی خۆی نەبێت، هەر بۆیە دەنووسێت «من لێرەم لەو شوێنەی کە سەیری تۆ دەکەم، تۆش پێدەکەنیت.
فۆکۆ بەهۆی هاوڕەگەزبازێتیەکەی لەکۆمەلگا ناترسێت، بەلام ئازاریش دەچێژێت، وەک پێشتر ئاماژەمان پێی کرد، بەوەی نازانێت چۆن ڕەفتاریان لەگەڵدا بکات، وەک لەوتارەکەی گۆڤاری زانستە مرۆییەکان هاتووە کە زیاتر مەبەستی دیدیار ئیربۆن بوو، ئیربۆن لە زانکۆدا لەگەڵ هەموواندا خاوەنی کەسێتیەکی توندو تیژ بووە.
هەڵبەت ترسی فۆکۆ لەبابەتە کەسێتیەکان نەبوو، بەقەد ئەوەی ترسی بووە لە دەسەڵاتی سیاسی کە ژیان زەوت دەکات، تەنانەت ئینتیما کردنیشی بۆ گوتاری مارکسی هۆکارەکەی ئەوە بوو کە چۆن بەگژ دەسەڵاتدا دەچێتەوە، بەڵام هەر وەک هیلواس لیگێت لە وتارەکەیدا دەنووسێت «فۆکۆ دەگەڕا بەدوای دیدگای چەپخوازی، نەک بۆ (ترۆتسکی) نە بۆ (ماو) یش، ئێمە فۆڕمی دووەمی چەپمان دەدۆزیەوە»
هاوکاریەکانی فۆکۆ بۆ شۆڕش و خواستی ئەوەی کە دەیویست لێیانەوە نزیک بێت وهاوکاریان بکات، وەک لە ١٩٦٨ لەگەڵ سارتەرو ئەوانیتر لە خۆپیشاندانەکانی زانکۆ بەشداریی کرد، بەدوای ئەوەش کۆمەکی شۆڕشی تونسی کرد، لەڕێگەی دوو سیمینار لەبارەی بوون لای دیکارت، لە ئێرانیش وەک رۆژنامەنووس لەکاتی شۆڕشی ئیسلامی رۆژانەکانی خۆی دەنووسیەوە.
هەموو ئەمانەی بۆ شتێک بوو، دەیویست شتێک بگۆڕێت، ڕەنگە بپرسین: ئەو دەیویست چی بگۆڕێت؟ گۆڕان لە چەمکی بوون ئیشکالیەتی فەلسەفیە لە گوتاری فۆکۆدا، بۆیە دەگەرێتەوە بۆ کۆژیتۆکەی دیکارت «من بیر دەکەمەوە، کەواتە هەم» چەمکی بیرکردنەوە دەگۆرێت بە هەڵەکردن، بۆیە لە سیمینارەکەی تونسدا دەڵێت «من هەڵە دەکەم، کەواتە هەم».

نیهاد جامی- فەڕەنسا

Nehad Jami

بۆ خوێندنەوەی کتێبەکانی نیهاد جامی کلیکی ئەم لینکە بکەن: http://www.dengekan.com/kteb_nihad.htm لە 05-03-1972 لە گەڕەکی حەمام عەلی بەگی شاری کەرکووک لەدایک بووە.. نووسەر و دەرهێنەری شانۆییە.. خاوەنی خەلاتی باشترین دەرهێنەری شانۆییە لە ڤیستڤاڵی شانۆی هەولێر لەلایان وەزارەتی ڕۆشنبیریی لە 1995.. لە ئێستاشدا دانیشتوی وڵاتی فەرەنسایە.