ڕۆمانى فڕینی پردەکان یان فڕینی وشەکان.. یووسف ئیسماعیل
کارى ڕۆمان تەنیا گێڕانەوەى چیرۆک و خستنەڕووى ڕووداو و سەربردەکان نییە، بەڵکو ئەرکى سەرەکى شێوەى گێڕانە و گەمەکردنە بە وشە و زمان و کارى داهێنانە لە ئەدەبدا. مامۆستا حەمەسەعید حەسەن دەڵێت: (( تەکنیکی نوێ لە نووسیندا ئەوەیە، زەوییەک بکێڵین، پێشتر نەکێڵرابێت، یان بە دەربڕینێکی دیکە، بەیار بکەین بە کێڵگە )). بەڕاستی دەتوانم ئەمە لە ڕۆمانی فڕینی پردەکانی نووسەر و ڕۆماننووس دڵشاد کاوانی ببینم، لە دووتووێی ( ٣٤٥ ) لاپەڕەدا جیهانێکی جیاوازی هاوشێوەی جیهانێکى خەیاڵیى لەسەر زەوی دروست کردووە، کە پێشووتر هیچ ڕۆمانووسێک ئەمەى نەکردووە. ئەمەش توانا و لێهاتوویى ڕۆمانووس دەردەخات کە ڕۆمانەکە لە
ێڕانەوەیەکى دەروونى ئاڵۆزى پاقڵە فرۆشێکی ژێر پردی شۆڕش ڕوودەدات، کە تووشى دوو جۆر نەخۆشى دەروونى جنون ال’/مە و انفصالى الشخصیە بووە. دوای ئەوە چەند دەقێک و کتێبێک دەخوێنێتەوە ئیتر ئەم چەمکە تازانەی دێنە دڵ و دەروون و بیرو بڕوای ڕۆمانێکى دەگەمەن و بێ وێنە دەخولقێت(( ٣٤٤ ))، کاوانی ڕۆمانەکەی پڕەلە وەسف و دیالۆگ، گەمە بە شوێن دەکات و کات نادیارە. نەهێنێکی سەر شێتە کە خوێنەر وێڵە بەدوای وەڵامی ئەو پسیارانەی لە مێشکیدا گوزەر دەکات.
کاتێک نووسەر بڕیاری نووسینی ڕۆمان دەدات، ئەوە پێویستی بە کەرستەی ڕۆمان هەیە ( خەیاڵ ، دیالۆگ ، وێنەی شیعری ، وەسف ، …. هتد). ڕۆمان گرنگ نییە درێژ بێت، گرنگ ئەوەیە هەڵگری پەیامێک بێت و ئامانجەکەی خۆی بپێکێت. ڕۆمانی کوردی پڕییەتی لە درێژ دادڕی تا ڕووداوێک ڕوودەدات چەند لاپەڕە هەر وەسف و پێدا هەڵدانە. کاوانی لێرە ڕێگری کردووە لە درێژدادڕی، ناتوانی هیچ ڕستەیەک پاز بدەی بێ ئەوە ئاگاداری ڕووداوەکانى نێو ڕۆمانەکە بیت، بەڵام لە هێزی فکرییدا نووسەر زۆر بە چڕی کاری لەسەر کردووە کە ناتوانی بە جارێک لێى حاڵی بی. وشە گەلێکی سەیری بە کارهێناوە چ لە ناوی کارەکتەرەکان کە بریتین لە ((سوبحلئەزەل ، ئاپۆ ، جیقۆ ڕشکنی مەمک قرتاو ، بەهادوور …هتد ))، تا داگاتە ناوەی شوێن و کار و تەنانەت بنەما ئاینییەکانیش.
کاوانی ڕۆمانەکەی بەدەر نییە لە گوتەی ئاینی و بەکارهێنی چەند ڕستەیەکی کتێبە پیرۆزەکان وەکو ( ئینجیل و تەوڕات ..هتد )، لە ڕۆمانکە نووسەر ئاینێکی نوێ دروست دەکات بەناوی(( ئاینى ئەهلى حەق ))، و کتێبێ: بەناوى (قینات) کە تا ئێستا هیچ ڕۆمانێکم نە خوێندۆتەوە کە نووسەر ئاینێکی نوێ لە نووسینەکانی خۆیدا دروست بکات.
کارەکتەری سەرەکی ڕۆمانەکە یەک پاڵەوان نییە، بەڵکوو کەسانی تریش هەن کە لەسەرتاوە تا کۆتایی کارەکتەری سەرەکین لە ڕۆمانەکەدا، ڕووداوەکانی گەلێک سەر و سەمەرەن. نووسەر لە هەندێک ڕووداودا بە دەستى ئەنقەست خوێنەر دەخاتە سەر ڕێى هەڵە و کارەکان سەراو ژێر دەکات.
نموونە لە لاپەڕە (١٩٤) دا باسی کەسێک دەکات لە چایەخانەیەکی شاردا خەرکی خواردنەوە شەڕابە؟، لێرە خوێنەر دەبێـت زۆر وریا بێت بزانێت لە چۆن لە ئەدەبى نامەعقووڵ تێدەگات. لەم هەرێمەدا هەموو کەسێک مژوولى شەرابە لە بڕى ئاو و چا شەراپ دەخورێتەوە. ڕەنگە هەندێک کەس وا حاڵى بێـت نووسەر چایەخانە بە یانەی شەوان و باڕ تێگەیشتووە، نەخێر بەڵکو لاى کاوانى مرۆڤ هەر خۆى سەرخۆشە و تائاگاییە، پێچەوانەیە مرۆڤى ناو ڕۆمانەکە بە خواردنەوەى شەڕاب هۆشیان دێتەوە. ئەمەى پێچەوانەى ڕاستەقینە کردۆتەوە. ڕێک ڕۆمانووس باسى تاقیگەکەى فرۆید دەکات. نەک چایخانەیەکى ئاسایی کە چۆن فرۆید بۆ جووڵاندنى نەست پەناى بۆ کۆکاین دەبرد، بەهەمان چەشن سیلۆنی پیر رابەرى ئەم هەرێمە خودى کارەکتەرى فرۆیدە. کاوانی خۆی و خوێنەری خستۆتە گەمەیەکی سەیر کە ناتوانم ناوێکی بۆ دیاری بکەم، ئایین تێکەڵی سیاسەت بووە، خوێنەوارێک شوێنی خۆی لەگەڵ نەخوێنەوارێک گۆڕیوەتەوە، داهێنانی زمانی نوێ لەگەڵ زمانی کوردی تێکهەڵکێشراون (( سپرانتۆ ))، هەندێک مەبەست هەندێک کە خوێنەر تێدا قەڵسە.
ڕۆمان دەبێ چێژ ببەخشێ، کاتێک گۆڕانکارێک ڕوودەدات دەبێ دەمارەکانی مێشکی یاری بکەن و تەواوی چاو ، مێشک ، فیکریان لای ڕۆمانەکە بێت. من لە چەندین دیالۆگ و هاتنی کارەکتەری نوێ دەوەستام و نەم دەتوانی قبووڵی بکەم؟ ئەو کارەکتەرە چۆن هاتە ناو کایییەی ڕۆمانەکە؟ لەبەرەیەوە چی هەیە؟. بۆیە کاوانی لە هەندێک دیالۆگ و کارەکتەری نوێ، خوێنەری فەرامۆش کردووە، بەداخەوە. ئەمە دەبێتە ئەوە خوێنەر لە ڕۆمانەکە بێزار بێت و سارد ببێتەوە.
کۆتایی هاتنی ئایین و کتێبی قینات. نووسەر زۆر بێ باکانە کۆتایی پێدێنێ و هەستی خوێنەر یاری پێدەکات و ساردێک کە گەرمی جەهەنەمی ڕۆمانکە درووستی کردوو دەپوکێنتەوە، پەشیمانی و بەجێهشتنی کابووسێکی تاریک و تەماوی لە مێشکی هەر خوێنەرێک جێ دەهێڵێت. وێنەکانی ناو کابووسەکە هەرگیز ناتوانن لە مێشکت دەری بێنی و بیری لێنەکەیتەوە، دووبارە وەک منداڵێکی بەدبەخت کە نازانی باوکی ڕاستەقینەی کێیە؟، دایکیشی لەبەر چێژ وەرگرتن ئەویش بیری چووە کە منداڵەکەی کوڕی کێیە. ئەم ڕۆمانە تابڵێت ڕۆمانێکى دەوڵەمەند و فرە ڕووداو و فرە ڕەهەندە، لە هەر لایێکەوە بۆى بچیت شتى تازە و نوێت بەرچاودەکەوێت. هەر بۆیە من تەنیا لەچەند سەرەداوێکەوە بۆ شیکردنەوەى ڕۆمانى فڕینى پردەکان چووم. ئەمە بۆچوونى منە و ڕەنگە خوێنەر و تووێژەرانى دیکە چەند لایەک و دیوێ:ى دیکەى ڕۆمانەکە ببینن، من خەیاڵم بۆى نەچووبێت.
سەرچاوە:
فڕینی پردەکان ، ڕۆمان ، چاپخانەی پاندا ، دامەزراوەی ڤیم ، ٢٠٢٣.
