بۆچی بەدوای شعردا چیرۆك و رۆمان؟.. سەلام عومەر
تەواوی ژانرە ئەدەبیەكان گرنگە بخوێنرێتەوە، چونكە هەموویان سوودبەخشن و لە بوارەكانی خۆیاندا چێژت دەدەنێ، خوێندنەوە بەگشتی پڕت دەكا لە زانیاری و رۆشنبیری گشتیت فراوان دەكا، ئەگەر جاران شیعر پانتاییەكی بەرفراوانی لەنێو خوێنەران داگیر كردبوو، چونكە ببووە چەكی تێكۆشان و لە پاڵیشیدا تەواوی ژانرەكانی دی لە خۆیدا كۆكردبۆوە، ئەوە چیرۆكەكانی بەرئاگردان و حیكایەتەكانی شەوانەی باپیرانمان بەس بوون تا شەوانە لەنێو خەیاڵدا بنووین، وەلێ لەهەمان كاتدا ئەوسا شیعر پێشڕەوایەتی شۆڕش و سەردێڕی وتاری سیاسەكانی كوردستان بوو، بەتایبەتیش كە زۆرینەی هەرە زۆری خوێندەوارەكانی حوجرە و قوتابخانەكان لەڕێگەی شیعرەوە پانتاییەكانی ئەدەبی شۆڕشگێڕیان ناساند، زۆرینەی هەرە زۆری سیاسی و سەركردەكانی نیشتمان شیعریان كردبووە درووشمی پارتەكانیان، لە هەگبەی هەرتێكۆشەرێكی نیشتماندا چەندین دیوانە شیعر هەبوو، لە رادیۆو راگەیاندنەكانیاندا هەر بەشیعر دەستی پێدەكردو بە ئەیرەقیبیش كۆتایی دەهات.
ئەوكاتانە شیعر لەنێو دیوەخان و شەوانی بەر ئاگردان و تەنانەت زمانی منداڵەكانی پێدەپژا، هەر لە لایلایەی دایك و تا پەندو ئیدیۆمە كوردیەكان، ئاخر ئەوكاتانە شیعر باری زۆر گرانبوو جگە لەلایەنی شۆڕشگێڕیەكەی داستان و بەیت و چیرۆك و چامەی پێدەنووسرایەوە، هۆكارەكەی نەبوونی چیرۆك نووس و رۆمان نووس بوو، ئەو توانایە نەبوو تا لەجیاتی شیعر بەشێوازێكی دی پەیامەكان بگەیەنن بۆیە زۆرینەی نووسەران پەنایان بۆ شیعر دەبرد و لەوێوە گیانی شۆڕشگێڕی و تواناكانی خۆیان دەسەلماند، هەڵبەتە گەیشتنیشی ئاسانتربوو و زووتریش خوێنەر و گوێگر ئەزبەری دەكرد، ئەوە جگە لەوەی سەد ساڵێك لەمەو بەر خوێندەواری كەم بوو و زۆرینەش بەزمانی داگیركەرەكان دەیاننووسی ئێستا كە نووسەری چیرۆك و رۆمان زۆرە و هەروا وەرگێڕەكانیش شاكارەكانی نووسەرە جیهانیەكانیان بۆ كردوینە كوردی، بەتایبەتیش بەزمانێكی سادەتر دەنووسرێ، خوێنەری خوێندنەوەی رۆمان زۆر بوەو بەتاسەوە بەدوایدا دەگەڕێن، رۆمان چ دیرۆكی بێت یان خەیاڵ خوێنەر دەباتە جیهانێكی دی و لەگەڵ كارەكتەرەكاندا دەژی دەچێتە نێو روداوەكان و چێژ لە سەركەوتنی پاڵەوانەكە وەردەگرێت و بەگلانیشی دڵتەنگ دەبێت، خۆ ئەگەر رۆمانەكە دیرۆكی بێت و پشت بەخەیاڵ ببەستێ ئەوە رابردوو وەبیر خوێنەر دێنێتەوە و پێی دەڵێ تۆ لەوێوە هاتووی، ئەویش دەچێتەوە دواوەو لەگەڵ كەوتن و هەستانەوەكاندا لەگەڵ سادەیی ژیانی رابردوودا دەچێتە نێو خەیاڵ و چێژ لەم گەڕانەوە دەبینێت و زۆر جاران ئەگەر رۆمانەكە كاریگەر بێت و بەزمانێكی جوان داڕێژرابێت ئەوە خوێنەر حەزدەكات رۆمانەكە درێژ ببێتەوە.
دوای خوێندنەوەی هەر رۆمانێك خوێنەر لە زۆر بواردا سوود دەبینێت جگە لە چێژ زانیاری لەسەر رابردوو یان خەیاڵ و رستەی جوان و وشە فراوانتر دەبێت، دەتوانێ لە پەند و ئیدیۆمەكانی نێو رۆمانەكەدا سوود وەرگرێ لە ژیانی رۆژانەیدا رەنگدانەوەی هەبێ، بەجۆرێك لە نێو كۆبوونەوەو گفتوگۆكاندا خۆی بناسێنێ و فێری وشەسازی و دەوڵەمەند بوون لە قسەكردندا بێت، لێرەوەیە رۆمان خوێندنەوە ئەو دەرفەتەت بۆ دەڕەخسێنێ كە بتوانی لەنێو كۆمەڵگادا جیاواز دەركەوی یان جیاواز بیر بكەیەوەو نووسەرانی باش و خراپیش لێك جیا بكەیەوە.
لەبیرمان نەچی رۆمانە دیرۆكیەكان كە بەكۆمەكی خەیاڵ نووسراون ئاوێنەی رابردوومانن و لەنێو وێنەكانی رۆماندا نمایش دەكرێن، بەجۆرێك ئێمە رادەكێشنە نێو خەیاڵەوەو ناچاری بەردەوامیمان دەكەن لەسەر خوێندنەوەی ئەو جۆرە رۆمانانەو مانەوەمان لەنێو دنیای كتێبدا.
لێرەوە دوای تێربوون لە شیعر رۆمان و چیرۆك خوێنەریان بەلای خۆیاندا راكێشا، ئەوە بەومانایە نایەت شیعر بەهای خۆی لەدەستدابێ، هێشتا ئەو ژانرە ئەدەبیە كەپڕە لە ئیدیۆم و بەزمانێكی جیا دەنووسرێ خوێنەری خۆی هەیە، هەن لەنێو ئەو دنیایەدا نەبێ پشوو نادەن.
