فەلسەفەی مردن لە دەمی هاملێت دا.. حەیدەر عەبدولڕەحمان
من نامەوێ باس لەگرنگی تراژیدیاكانی شكسپیر بكەم لەئەدەبی جیهانیدا، چونكە دیارە ئەو شانۆگەریانەی شكسپیر لە پێشەوەی ئەو نمایشە دیارانەی جیهانن، كە لەلایەن هەموو گەلانی جیهان بە بایەخەوە پێشوازی كراون، لەوانەش تراژیدیای (هاملێت) كە ناودارتریت نمایشی شانۆیی شكسپیرە لەمێژووی مرۆڤایەتی دا، بەتایبەت لە رێزی هەر چوار شانۆگەرییە تراژیدیاكانی تری شكسپیر ( ئۆتیللۆ، لیر پاشا، ماكبێس)
هاملێت بوو بەگەورەترین و ناودارترین كاراكتەر لەسەراپای جیهاندا، كاراكتەرێك بوو بە هێمایەكی جیهانی و كەسێكی پارچە پارچەكراو لەجیانێكی لێواو لێو لە گومان و دو دڵی،لەنێوان راستی و وەهم .
من مەبەستمە بپرژێمە سەر بەهێزترین دیمەنێكی ئەو شانۆگەریە كە بە دیمەنی ( گۆڕستان ـ یان دیمەنی كەللە سەر ) ناسراوە لەدەقی شانۆگەریەكەو كەوتۆتە بەشی پێنجەم ـ دیمەنی یەكەم لەكۆتاییەكانی ئەو شانۆگەرییە.
لەو دیمەنەدا شكسپیر لەسەر زمانی (هاملێت) و دایەلۆگەكانی، دەیەوێ فەلسەفەو ئایدیای ڕوونی خۆی دەربارەی مردن و ژیان و چارەنووسی كۆتایی بوونەوەرەكان دەر بڕێ و بەڕوونی پێمان بڵێ سەرجەم مرۆڤایەتی بەگشتی و بێ جودایی تێكڕا لەئەنجامدا یەك چارەنووسیان هەیە، ئەویش ئەوەیە هەر هەموو دەبن بەهێسكو پریسكێكی ڕزیو لەژێر خاكدا.
لە دیمەنی (كەللە سەر) دا هاملێت كاتێ كەللە سەرەكە بەدەستەوە دەگرێ و مۆنۆلۆژێكی لە
گەڵدا ساز دەكات :
ئەها ئەوە كەللەسەری (لیۆرك)ی قۆشمەبازە..كە لە گەڵ خۆیدا با یاریەكانی هەمووانی دەهێنایە پێكەنین ..
بە مناڵی ئاشنای یەكتر بووین و زۆر گەمەم لە گەڵدا دەكرد، چەندین جار منی دەخستە سەر شانی خۆی…
تۆی كەللە سەر ( یوریك ) ی ؟
ئەها بە بیرتە چۆن پێكەنینەكانت لە سەراپای كۆشكی پاشایەتی دەنگی دەدایەوە؟
چۆن پاشات دەخستە پێكەنین و خەمەكانیت ڕادەماڵی؟
پێم بڵێ ئێستا تۆ لەبۆ كوێ چوویت؟ چۆن ئاوا بوویت بەئێسكو پروسكێكی ڕزیو؟
هاملێت گاڵتە بە خۆ بەزل زانینی مرۆڤەكان دەكات و پێیان دەڵێ:
ئێوە هەر هەمووتان لەمردندا یەكسانن، پاشا، وەزیر, قۆشمەباز…هەتا ئەسكەندەرو یۆلیۆس قەیسەرو ئەوانی تر، هەر هەمووتان دەبنە تۆپەڵە خۆڵێك و ڕەنگە كونە دیوارێكتان پێ پڕ بكرێتەوە، یان بكرێنە تۆپی مناڵان و یاریتان پێ بكەن …
ئا ئاوا لەئەنجامدا نازناوو ناوداریەتی و جوانی و پێكەنین و هێزو دەسەڵاداریەتی، دەبێت تۆزو خۆڵ.
شكسپیر لەو دیمەنەدا فەلسەفەیەكی وجودی دەخاتە ڕوو، هەمان فەلسەفەی كتێبە ئاسمانیەكان دەدركێنێ دەربارەی بوون و كۆتاییەكانی بوون .
بە كورتی پێت دەڵێ : ژیان كۆتایی دێت، مردن چارەنوسێكی حەتمیە، ئەوەی دەمێنێتەوە تەنها و تەنها شوێنەوارە نەك جەستە.
حەیدەر عەبدولڕەحمان
