ئالان بادیۆ: نابێت ئازادییەکی ڕەها لە کۆمەڵگەدا دروست بکەین کە سەرمایەدار تێیدا پاشا بێت.
د. شه‌ونم یه‌حیا
دكتۆرا له فه‌لسه‌فه‌ی كۆمه‌ڵناسی – زانكۆی سۆربۆن …..
ئالان بادیۆ فه‌یله‌سوفێكی فره‌نسی یه، نوسین و بیروڕاكانی چه‌ندان ڕه‌هه‌ند له‌خۆ ده‌گرێت، له‌وانه (ماتماتیك ، لۆژیك، زانستی ئه‌نتۆلۆجیا (بوونناسی) و هونه‌ر وسینما ، خۆشه‌ویستی وشكردنه‌وه‌ی سایكۆلۆجی) ، له‌هه‌موویان گرنگتر كه بادیۆ فۆكسی خستۆته سه‌ری “جێوپۆلێتك” ئه‌ویش بریتین له‌چه‌مكی (سیاسه‌ت ، هاوڵاتی ، ده‌وڵه‌تی هه‌قیقی ، هه‌ڵبژاردن، هه‌ژموونی سه‌رمایه‌داری به‌سه‌ر جیهان، گۆرانی جیهان، خۆپێشاندان و شۆرش ، كۆمه‌ڵگه‌ی ئایدیالی كۆمه‌نیسستی ”
بادیۆ پێ وایه ” سیاسه‌ت تاكه هێزه ده‌توانێ دسپلینی نوێ دروست بكات ، بڕیار ده‌دات كێ به‌هێزه و هه‌ژموون ده‌كات و كێ لاوازه. بۆیه كاتێك كه ده‌وڵه‌ت ده‌رووخێ سیاسه‌تیش ده‌رووخێ له‌گه‌ڵی ، ده‌وڵه‌تبوون په‌یوه‌سته به سیاسه‌تكردنه‌وه ، چونكه ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت نه‌بێت سیاسه‌تیش نابێت .
به‌ڵام من پێم وایه بۆ گۆرینی ده‌وڵه‌ت و سیسته‌ی سیاسی ، ئه‌وا ده‌وڵه‌ت نیه كه ده‌روخێنی ، به‌ڵكو حكومه‌ت و سیاسه‌ته‌كانی ده‌روخێن و ده‌گۆردرێن ، بۆ نموونه ئه‌وا رژێمی به‌عس له 2003 رووخا ، نه‌ك ده‌وڵه‌تی عێراق ، بۆیه ده‌وڵه‌ت چه‌مكێكه به نه‌گۆری ده‌مێنیته‌وه و قاڵبی خۆی وه‌رگرتوه مه‌گه‌ر له چه‌ند دۆخێكی تایبه‌تدا نه‌بێت .
لای بادیۆ “سیاسه‌ت بریتیه له په‌یوه‌ندی نێوان جه‌ماوه‌ر و رێكخراوه مه‌ده‌نیه‌كان و بزووتنه‌وه كۆمه‌ڵایه‌تی و رووداو شۆرش ، له‌گه‌ڵ گواسته‌نه‌وه‌ی ئایدیای گشتی بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی گلۆباڵ”
سیاسه‌تكردن لای بادیۆ پاشخانێكی مێژوویی هه‌یه ، پرسێكی جه‌نگاوه‌ریی و تێكۆشانه ، په‌یوه‌ندی به‌وه هه‌یه كێ له هه‌مووان ئه‌كتیڤتره ، سیاسه‌تكردن ته‌نیا بریتی نیه له‌وه‌ی هاوڵاتیان به ئاره‌زووی خۆیان چه‌ند وه‌رقه‌یه‌كی ره‌نگاو ره‌نگ ، بخه‌نه ناو سندوقه‌كانی ده‌نگدانه‌وه.
سیاسه‌ت گرنگه راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ر ڕێكبخرێت.
ئه‌گه‌ر لای بادیۆ ده‌وڵه‌تبوون په‌یوه‌ست بێت به سیاسه‌تكردنه‌وه ، ئه‌وا لای “میشیل ئۆنفری ” بوونی ده‌وڵه‌ت ، په‌یوه‌سته به بوونی گه‌رێنتی بۆ ئازادی .
بادیۆ ئه‌و پرسیاره له ئۆنفری ده‌كات و ده‌ڵی ” من نازانم تۆ مه‌به‌ستت كام ده‌وڵه‌ته ، ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی كه له‌گه‌ڵ جه‌ماوه‌ركه‌ی لێكترازا بێت ، ئه‌وه گه‌رێنتی بۆ ئه‌نجامدانی مایكرۆ شۆرش بۆ ئازادی نیه. باس له چ فیگورێكی نوێ بۆ ده‌وڵه‌ت ده‌كه‌ی كه گه‌رێنتی به هاوڵاتیانی بدات ؟
ئۆنفری له وه‌ڵامدا ده‌ڵی ” پێوه‌ری دادپه‌روه‌ری ، ئه‌گه‌ر دادپه‌روه‌ری نه‌بێت ده‌وڵه‌ت نیه ، چونكه دادپه‌روه‌ری گه‌رێنتی هه‌لی به‌شداری هاووڵاتیان و گۆرانی پۆزه‌تیڤ و هاوكاری ده‌دات ، ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی گه‌رێنتی بوژانه‌وه به هاوڵاتیانی بدات ، ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی خزمه‌تی ئازای بكات ، نه‌ك ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی كار به لۆژیكی به‌زاندن بكات، و سنوری ماف و هه‌ڵویسته‌كانی هاوڵاتیان پێشیل بكات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بڕوای به ئایدیایه‌كی جیاواز هه‌یه . ئه‌مه‌ش به‌رهه‌مدێت به لۆژیكی هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان له رێگای په‌رله‌مانه‌وه مۆرگێكی دادپه‌روه‌رانه دروست بكرێت.
“هه‌ڵبژاردن ته‌ڵه‌یه‌ك بۆ گه‌مژه‌كان” ، ئه‌مه یه‌كێك له دروشمه‌كانی ماوی له سالی 1968 بوو ، بادیۆیش بۆ خۆی ماویست بوو ، به‌ڵام ئه‌و به شێوه‌یه‌كی قوڵتر بیری ده‌كرده‌وه و ده‌پرسێت ، ئایا هاوڵاتیان هه‌موویان به ئاگان یان كار به‌م ڕه‌سته‌یه ده‌كه‌ن ؟ له‌و بڕوایه‌دان گووتار و دانپێدانه‌كانی كاندیه‌كان به كه‌ڵكی ئه‌وان دێن و ئازار و ناخۆشیه‌كانیان كه‌م ده‌كاته‌وه!!!
هه‌موو ئه‌و رێپێوان و خۆپێشاندانانه به‌ناوی جۆراو جۆر ده‌كرێت ، ته‌نیا جۆش و خرۆشی سیاسی و شۆرش وداوای ماف له‌و بزووتنه‌وانه ده‌بینم ، بۆ نموونه له میسر ئه‌وه ده‌بینم كه چه‌ندان كه‌س له ده‌وری بڕوایه‌ك یان فیكرێك كۆبوونه‌ته‌وه ، به‌ڵام هه‌موویان له كۆتاییدا له خزمه‌تی په‌رله‌مانن ، ئێمه له‌به‌رامبه‌ر یارییه‌كی میدیای زۆر گه‌وره‌ین ، هه‌روه‌ها پێ وایه هه‌ڵبژارن پرۆسه‌ێكی ” فریوانه” ته‌نیا ده‌سته‌واژه‌یه‌كه بۆ وه‌همی دیموكراسی ساخته. ئه‌و دیموكراسیه‌ته‌یه كه حزبه یان رێكخراوێك یان سه‌رمایه‌دار بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان دروستیان كرد بێت.
بادیۆ باس له قه‌یرانی مۆدیلی هه‌ژموونگه‌رایی له ژێر ناوی “ده‌وڵه‌تی په‌رله‌مانی” وا له هاوڵاتیان ده‌كات فه‌رامۆشی سیاسه‌ت بكه‌ن . به‌لای بادیۆ ده‌وڵه‌تی په‌رله‌مانی هاوڵاتیان له به‌شداری سیاسی دوورده‌خاته‌وه ، بۆیه هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌وێته نێوان (كۆمیدیا و تراژیدیا) ، ئه‌و باس له سۆزی هاوڵاتیان له خۆپێشاندان و هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌كات . پێ وایه “هه‌موو ئه‌و سۆزدارییه له لایه‌ن رێكخراوێك یان گرووپ یان پارتێك مه‌نیفێستكراوه”
بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری هه‌قیقی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه به سروشتی فراوان ده‌بێ ، حزبێك یان گرووپ یان لایه‌نێك سه‌رپه‌رشتیان ناكات. تاكه رێگا بۆ گۆرینی ده‌سه‌ڵاتیش ته‌نیا بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری هه‌قیقی و سروشتی یه.
گه‌وره‌ترین بزووتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری دیموكراسی كه ده‌یبینی لای بادیۆ هێشتا هه‌ر كه‌مینه‌ن ، ناكاته هه‌موو ، نموونه به خۆپێشاندانه‌كانی وڵاتی میسر ده‌هێنێته‌وه له 2011 ، ده‌ڵێ ئه‌گه‌ر چی ملێونێك یان دوو یان سێ ملێۆن هاوڵاتی له مه‌یدانی ته‌حریر بوون ، به‌ڵام هێشتا له چاو هه‌موو میسر هه‌ر كه‌مینه‌ن. كاتێك كه ده‌یانگوت هه‌موو میسر لێره‌یه ، ئه‌وا وه‌همێكی گه‌وره بوو . هه‌ر چه‌ند بوون هه‌ر ده‌مێنه‌وه كه‌مینه‌ن.
ئه‌گه‌ر “قبوڵی هه‌ڵبژاردن بكه‌ین ، ده‌بێ قبوڵی ده‌رئه‌نجامه‌كانیشی بكه‌ین” كاتێك كه ئیخوان له میسر به رێگای هه‌ڵبژاردن له‌دوای مبارك ده‌سه‌ڵاتیان گرته ده‌ست ، ئاماده نه‌بوون ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی قبوڵ بكه‌ن ، ره‌خنه‌یه‌كی زۆری لێگیرا كه دیموكراسی نه‌بوو . مه‌سه‌له‌كه په‌یوه‌ندی به دیموكراسیه‌وه نه‌بوو ، به‌ڵكو دڵگران بوون به ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی كه ده‌سه‌ڵاتێكی ئیسلامی هێنایه حوكم بوو.
له‌لای فه‌یله‌سوف ئه‌وه‌ی گرنگه چ شتێك (راسته و دادپه‌روه‌ره‌و و باشه) به پوه‌ندی به ژماره‌وه نیه ، ڕه‌نگه هاوڵاتیان بكه‌ونه هه‌ڵه‌وه له هه‌لبَژاردنه‌كانیان له‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتێكی سه‌ركوتكار یان خائین یان خۆفرۆشت بۆ هه‌ڵبژێن.
بادیۆ پێ وایه” هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی دیالێكتیكی له نێوان ئه‌وه‌ی سیاسه‌ت به باش و دادپه‌روه‌ر و راستی ده‌زانێ ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی زۆرینه به باش و راست و دادپه‌وه‌ری ده‌زانێ نیه.”
ئێوه نالێن دیموكراسی به واتای ده‌سه‌ڵاتی هاوڵاتیانه ، دێمه سه‌ر ئه‌و خاڵه له چ بوارێك هاوڵاتیان به‌شداری له‌و بڕیارانه‌ی كه جه‌وهه‌رین له سیاسه‌تی ناوخۆ یان ده‌ره‌وه یا ئه‌وانه‌ی په‌یوه‌ندییان به ره‌وشی بانكه‌كانه‌وه هه‌یه ده‌كه‌ن ، ته‌نیا ئه‌و ده‌سه‌ڵاته بوونی هه‌یه كه كه‌مینه‌ن و ده‌سه‌ڵاتێكی ئۆلیگاریشه .
ئێمه هه‌ست به ده‌سه‌ڵاتی (دكتاتۆری ، تێوكراسی، ئه‌رستۆكراتی ، ئۆلیگارشی ، مۆنارشی ) ده‌كه‌ین ، به‌ڵام هیج كات هه‌ست به ده‌سه‌ڵاتی دیموكراسی ناكه‌ین ، له‌ناو سیسته‌می دیموكراسی ناژین ، به‌ڵكو له‌لایه‌ن رژێمێكی ئۆلیگاریشی (دارایی و سیاسی و میدیای) هه‌ژموونكراوین.
من ره‌فزی دیموكراسیه‌تی هه‌قیقی ناكه‌م ، به‌ڵكو ره‌فزی ئه‌و دیموكراسیه ده‌كه‌م كه وه‌همه و له‌سه‌ر كۆمه‌ڵیك نۆرم و پێوه‌ر و بڕیار ڕوونراوه ئاداكه‌ی له‌ده‌ستی كه‌سانی ئۆلیگارشیه .
ڕه‌نگه سیسته‌مێكی سیاسی باشتر له دیموكراسی له ئاینده‌دا په‌یدا بێت ، كه یه‌كێك له داهێنانه‌كانی مرۆڤایه‌تی بێت.
ئیوه ده‌زانن سیسته‌می تیۆكراسی ، سیسته‌مێكی چه‌وسێنه‌ر بوو بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر مایه‌وه ، زیاتر له دیموكراسی ره‌نگه دیموكراسی له ناوبڕێكی كورتی مێژووییه‌وه ده‌رچوو بێت. به‌تایبه‌تی نزیكه یان په‌یوه‌سته به سه‌رمایه‌دارییه‌وه ، سیسته‌می په‌رله‌مانی دیموكراسی وه‌كو سیسته‌مێكی جێگیر هیچ بوونێكی نیه ، ته‌نیا به وجوودی ئابووری سه‌رمایه‌داری نه‌بێ ، بۆیه میراتگیری راسته‌وخۆی جێگیره‌وه‌ی ئه‌و سیسته‌مه ئاشكرایه.
بادیۆ بانگێشه‌ی ده‌وڵه‌تی ئایدیالی كۆمه‌نیستی ده‌كات، به‌ڵام كێ ئه‌و ده‌وڵه‌ته به‌ڕێوه ببات ؟ ئایا بادیۆ وه‌كو فه‌یله‌سوفێك ؟
بادیۆ له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێ” ئه‌و ده‌وڵه‌ته پێویسته هه‌موو له به‌رێوه‌بردنی به‌شدار بن ، فیكر و هه‌ق و عه‌قڵ بنه‌مای حوكمكردن بێت ، به شێوه‌یه‌كی دادپه‌روه‌ر ، ئه‌و ده‌وڵه‌ته دیموكراسیه‌تێكی هه‌قیقی تێدا بوونی هه‌بێت ، هاوڵاتیان له ده‌وڵه‌ت جیانه‌كرابێته‌وه . نا ئه‌و ده‌وڵه‌ته سه‌ركوتكارییه‌ی شه‌رعیه‌تی خۆی له هه‌ڵبژاردنه‌وه وه‌ربگرێ .
گرنگه كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك بونیاد بنێن وه‌كو كۆمه‌ڵگه‌ی لیبراڵ نه‌بێ ، سه‌رمایه‌دار و ئۆلیگارشی توندڕه‌و تێدا ڕاوچی بن . نابێت ئازادییه‌كی ڕه‌ها كۆمه‌ڵگه دروست بكه‌ین ، كه سه‌رمایه‌دار تێدا پاشا بێت.
بۆ شیكردنه‌وه‌ی شۆرشیش له نێوان بادیۆ و میشیل ئۆنفری ، بادیۆ باس له شۆرش ده‌كات
La revolution)) به‌ڵام ئۆنفری باس له شۆرشه‌كان ده‌كات به كۆ les revolutions)) .
*به‌شێك له دێباكانی ئالان بادیۆ
France2-
Contre courant badiou-
