دەربارەى یەكی ئایار “ڕۆژی جیهانیی كرێكاران”
ڕۆژدا یاشیك ….
گۆڕینی لەكورمانجییەوە: پێشڕەو محەمەد
—————————————-
پێویستە مرۆڤ جارێكی دیكە بیر لە واتای یەكی ئایار بكاتەوە، چونكە واتای یەكی ئایار لە كۆتایی سەدەى 19 و سەرەتای سەدەى 20دا یەك واتا نییە. ئیدی واتای یەكی ئایار گۆڕاوە.
ئیدی یەكی ئایار وەك جەژن سەیر دەكرێت و وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ كراوە. بۆیە دەبێت ئێمە سەرەتا كەمێك دەربارەى ئەم بابەتە قسە بكەین تاكو بەشێوەیەكی ڕاست و دروست لە واتای یەكی ئایار تێبگەین. ئەمڕۆ لە وڵاتانی خۆرئاوا و لە زۆر وڵاتی دیكەدا یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمی و وەك جەژنێك پیرۆز دەكرێت. هەندێك دەوڵەت نایانەوێت یەكی ئایار وەك جەژنێكی فەرمیی قبوڵ بكەن و هەر بۆیە بەجۆرێك ڕێكخستنەكانی “چەپەكان” یادی جەماوەریی یەكیی ئایار دەكەنەوە تاكو لەلایەن دەوڵەتەوە قبوڵ بكرێت.
بەڵام ئایا یەكی ئایار جەژنە؟
دەبێت لە سەرەتادا، ڕاستەوخۆ بڵێین یەكی ئایار جەژن نییە. هەموو جەژنەكان وەك نیشانەى ڕووداوەكان بەشێوەیەكی ئەرێنیی ئەنجام دراون، و بەشێوەیەكی كورت پیرۆز دەكرێن. لە ساڵیادی ئەو ڕووداوە مێژووییانەدا ئەو كۆمەڵگایانەى پەیوەندییان بەم ڕووداوانەوە هەیە پیرۆزبایی لەیەك دەكەن یاخود شین دەگێڕن.
بەڵام ئایا، بۆ كرێكار و ئەو كەسانەى پشتگیریی كرێكاران دەكەن، واتای یەكی ئایار چییە؟ هەر بەڕاستی دەبێت یەكی ئایار وەك جەژن پیرۆز بكرێت یان نا؟
لای ئێمە نەخێر! بۆ ئەوەى مرۆڤ یەكی ئایار وەك جەژن پیرۆز بكات، لەسەرەتادا دەبێت واتا ئەنتەرناسیۆنالییەكەى یەكی ئایار لەناو ژیاندا جێ بگرێت، تاكو ئێمەش ئەو ڕۆژە وەك نیشانەى ڕۆژی ڕزگاربوونی كرێكار پیرۆز بكەین.
یەكی ئایار تەنها بانگەوازییەكە. بۆ ئەوەى ئەو شتانەى سەرەوە لەلایەن ئایین، نەتەوە، ڕەگەز و باوكسالارییەوە ئیستغلال نەكرێت و خراپ بەكارنەهێنرێت، یەكی ئایار بانگەوازییەكە.
لەلایەكەوە ئەم بانگەوازییە نەگەیشتۆتە ئامانجی خۆى، لەلایەكی دیكەوە چینی كرێكاری جیهانیش لە واتای ئەم بانگەوازە زۆر دووركەوتۆتەوە. ئەگەر مرۆڤ بەم دیدگایەوە سەیری ئەم بابەتە بكات وەك جەژنگێڕان و پیرۆزكردن سەیری بكات، ئەوا دەبێت شین بگێڕێت.
بەكوردیی و كورتیی، هەتا چەمكەكانی وەك یەكگرتن، سۆڵیداریتیی، ڕزگاریی كۆمەڵگا، یەكسانیی، ئازادیی ئەوانەى ڕۆح و گیان بە بانگەوازی یەكی ئایار دەبەخشن، لەناو ژیاندا جێگر نەبن؛ ئەوا یەكی ئایاریش هیچ كات وەك جەژن قبوڵ ناكرێت. بۆیە تا ئەو ڕۆژە دەبێت یەكی ئایار وەك نیشانەى جەنگی دژایەتیی دەسەڵاتداران ڕۆڵی خۆى بگێڕێت.
ئایا داخوازییەكی وەك ئەوەى دەبێت: “یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ بكرێت”، بەتەنها بەكەڵكی چی دێت؟ یان ئەگەر یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ بكرێت، ئێمە چ شتێك بەدەست دەهێنین؟
ئیدی چیتر واتای یەكی ئایار ئەو بانگەوازییە نییە كە دەبێت وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ بكرێت و بەڕاستی ئەگەر دەوڵەت ئەو بانگەوازییەش قبوڵ بكات هێشتا واتای قبوڵكردن نابەخشێت. بۆیە ئەمڕۆ هەم چینی كرێكار و هەم ئەو بەهایەى هەیبووە گرنگییە مێژووییەكەى لەدەستداوە و گۆڕاوە، واتاكەى گۆڕاوە.
بۆ نموونە، لە ڕۆژگارانی پێشوودا، ڕۆژی یەكی ئایار هەموو كرێكاران پێكەوە كۆدەبوونەوە، دەستیان لەكار هەڵدەگرد، بەتەواوی بەرهەمهێنانیان دەوەستاند، دەڕژانە شەقامەكانەوە و هەڵبەت شەڕیان لە دژی هێزە میلیتاریستییەكانی خاوەنداران دەكرد، خەباتیان دەكرد.
بەڵام ڕۆژگاری پێشوو وەك ئەمڕۆ نییە، ئەمڕۆ كرێكار وەك سەیران بەكاری دەهێنن، زیاتر مەسرەف دەكەن یان بۆ ئەوەى بتوانن زیاتر كار بكەن خۆیان دووبارە بەرهەم دەهێننەوە. كرێكاران پێشتر گفتوگۆیان لەسەر هەلومەرجی خۆیان دەكرد، بڕیاریان دەدا، پشتگیریی یەكتریان دەكرد، پێكەوە كۆدەبوونەوە و مەیدانەكانی خەباتیان فراوانتر دەكرد، ترسیان لە دڵ و دەروونی خاوەنداراندا دەچاند، بەكورتیی، لە پێشوودا یەكی ئایار ڕۆژێك بوو تیایدا كرێكاران خۆیان ڕێكدەخست، هەوڵیان دەدا ژیان بگۆڕن.
لە ساڵیادی ئەو ڕۆژە مێژووییەدا، لەهەموو لایەكەوە كرێكاران بە هەمان جۆش و خرۆشەوە دەڕژانە مەیدانەكانەوە، بەیەك دەنگ دروشمی خەباتیان بەرز دەكردەوە. لەبەر ئەوەش، واتای ئەوەى دەبێت یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ بكرێت، زۆر گرنگ بوو.
بەڵێ، ئەمڕۆ یەكی ئایار لەلایەن زۆرینەى دەوڵەتەكانەوە وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵكراوە بەڵام وەكو ڕۆژانی پێشوو لە ڕۆژی یەكی ئایاردا هەموو كرێكارانی جیهان بە هەمان دروشمەكانی پێشووەوە ناڕژێنە شەقام و مەیدانەكانەوە، داخوازیی و داواكارییەكانی خۆیان بەشێوەیەكی ڕێكخراو دەرنابڕن، پشتگیریش لەیەك ناكەن.
ئیدی بۆ خەباتكارانی خۆرئاوایی، واتا بۆ خەباتكارانی وڵاتانی دەوڵەمەند؛ ڕۆژی یەكی ئایار بریتییە لە: سەرەتا بە جۆش و خرۆشەوە دەڕژێنە مەیدان و شەقامەكانەوە، بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان بە خاوەنكار و دەوڵەتەكانیانەوە ڕێی بازاڕ دەگرنەبەر، پاشان دەچن سەیری فوتبۆڵ دەكەن یان دەخۆنەوە و سەما دەكەن. ئەو ڕۆژە بۆ ئەوان بەو واتایە دێت كە زیاتر بخۆن، زیاتر پشوو بدەن و ڕۆژی دواتر بگەڕێنەوە سەر كارەكەى خۆیان.
كاتێك مرۆڤ لێرەوە دەڕوانێت ڕوون و ئاشكرایە كە: قبوڵكردنی یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی لەلایەن خاوەندارانەوە هاتووە. بەهۆى ئەم پشووەوە خاوەنداران و بەڕێوەبەران هەم دەتوانن كرێكاران بووەستێنن و هەم كرێكاران بە ئاسانی بكەونە نێو كولتووری بەرخۆری (consumerism) و مەسرەفگەراییەوە.
بەڵێ كرێكارانی دەوڵەتە دەوڵەمەندەكانی ئەوروپا، زۆرینەى كرێكارانی جیهان واتای ئەم ڕۆژەیان ئاوا بەكار هێناوە یان هیچ خەمێكیان نییە لەبەر ئەوەى ئیدی لەو وشیارییە دووركەوتوونەتەوە. دیسان زۆرینەى كرێكارانی جیهان هێندە كەوتوونەتە ژێر هەژموون و كاریگەریی وشیاریی دەسەڵاتدارانەوە كە لەدژی ئەو ڕۆژە قسە دەكەن یان هەندێكجار لەبەرانبەر هەڕەشەى نانبڕین گوێی خۆیان دادەخەن، نایانەوێت گیان و ماڵی خۆیان بكەنە قوربانیی بۆیە لە ڕۆژی یەكی ئایاریشدا لە كارگەكانی خۆیاندا دەمێننەوە و خزمەتی بەڕێوەبەرانی خۆیان دەكەن. واتا هیچ جیاوازییەك بۆ ئەوان لەنێوان یەكی ئایار و ڕۆژانی دیكەدا نییە.
بۆ هەندێك لە كارێكارانی جیهانیش، یەكی ئایار ڕۆژێكە كە؛ لەژێر دەسەڵاتی سەندیكاكان و لەژێر كاریگەریی كۆمەڵە چەپڕەوە ڕیفۆرمیستەكاندا بەشێوەیەكی هێمن و ناتوندوتیژ كۆبوونەوە ئەنجام دەدەن و لەو كۆبوونەوانەدا داواكاریی وەك دەوڵەتی خۆشگوزەران، دیموكراسیی، قبوڵكردنی یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی، دەكەنە بابەتی گفتوگۆكانیان.
بەكورتیی؛ یەكی ئایار جەژنی ئەم پشووە فەرمییەش نییە، یەكی ئایار ڕۆژی جەنگ و جوڵەیە. بۆیە نە قبوڵكردنی یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی دەستكەوتێكە و نە تێكۆشان بۆ قبوڵكردنیشی، شۆڕشگێڕانەیە. بەڵێ گرنگییەكە نەك بەپشووكردنی یەكی ئایارە، بەڵكو گرنگ ئەوەیە ئایا كرێكاران چەندە بەدوای ئامانج و واتای ئەو ڕۆژە گرنگەدا دەگەڕێن یان نا.
دەربارەى مێژووی یەكی ئایار
ڕۆژێك كە كرێكارانی خەڵوزی بەردین و بیناسازیی شاری مالبۆرنی ئوسترالیا بۆ ئەوەى 8 سەعات كاركردن جێگیر بكەن، لە زانكۆی مالبۆرنەوە تاكو بەردەم كۆشكی پەرلەمان ڕێپێوانیان كرد، ئەو ڕۆژە وەكو ڕۆژی یەكی ئایار قبوڵبكرا. لە ساڵی 1856دا، شوێنێكی دیكەش ئەو ڕۆژە بوو كە كرێكارانی سەر بە كۆمەڵەى كرێكارانی ئەمریكا دەستیان لەكار هەڵگرت، لەبەر ئەوەى شەش ڕۆژ لە حەفتە و 12 سەعات لە ڕۆژدا كاریان دەكرد و دەیانویست كاتی كار بۆ 8 سەعات داببەزێنن. مێژووی ئەو ڕۆژە گرنگەى یەكی ئایاریش بریتییە لە ساڵی 1886.
كرێكاران تەنها دەستیان لەكار هەڵنەگرتبوو، بەڵكو مەیدانەكانیشیان بەهێزتر كردبوو. نزیكەى نیو ملیۆن كەس دەبوون ئەوانەى بەشداری ڕێپێوانەكەیان لە شیكاگۆ كردبوو. سەرهەڵدانێكی وەها گەورە هەتا ئەو ڕۆژە هیچ پێشینەیەكی نەبوو.
تایبەتمەندییەكی دیكەى ئەو ڕێپێوانە ئەوە بوو كە زیاتر لە 6 هەزار كەسی ڕەشپێست و سپیپێست یەكیان گرت و لە شاری لویسڤیلەوە تاكو پاركی نەتەوەیی ڕۆیشتن. ئەو ڕێپێوانە زۆر گرنگ بوو چونكە تا ئەو ڕۆژە ڕەشپێستەكان بۆیان نەبوو بچنە ئەو پاركەوە، نەیاندەتوانی بچنە ناوییەوە. ئەو ڕووداوەی هاینمماركێت تا 4ی ئایار بەردەوام بوو، بەڵام ئەو ڕووداوە هەر پەیوەندیی بە یەكی ئایارەوە هەبوو.
دەوڵەت هەم دەستیكرد بە سەركوتكردنی ئەو ڕێپێوانە و هەم بۆ ئەوەى چینی كرێكار بترسێنێت چوار لە ڕابەرانی ئەوانیان لەسێدارە دا. ئەو ڕابەرە شۆڕشگێڕانەش، ئەلبێرت پیرسۆنس، ئەدۆلف فیشەر، گیۆرگ ئەنگڵ و ئۆگۆست سپیس بوون.
لە ساڵی 1889دا ئەو كاتەى ئەنتەرناسیۆنالی دووەم دامەزرا، بە پێشنیاری نوێنەری كرێكارانی فەڕەنسیی، یەكی ئایار وەك نیشانەى “یەكبوون، خەبات و سۆڵیداریتیی” هەموو كرێكارانی جیهان قبوڵكرا. بەتایبەت لەو ڕۆژەوە یەكی ئایار وەك ڕۆژێكی ئەنتەرناسیۆنال بۆ هەموو كرێكارانی جیهان بوو بە نیشانەى سۆڵیداریتیی و خەبات.
لای ئێمە، لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، هیچ ڕۆژێك هێندەى یەكی ئایار نەبووەتە نیشانەى یەكێتییبوون. ئەگەر ئێمە ئەو كۆمەڵگایەى دەسەڵاتدارێتیی چینایەتیی و سێكسیزم وەك نیشانەیەك قبوڵ دەكات، ئەوا ئەو ڕۆژە هیچ كاتێك ڕۆژێكی تایبەت نەدەبووە نیشانەى واتایەكی هێندە ئەنتەرناسیۆنال. بەڵێ یەكی ئایار بۆ هەموو نەتەوە و كۆمەڵگا و ڕەگەزێك بووە خاوەن واتایەكی زۆر گرنگ. بەڵام یەكی ئایار بووە ڕۆژێكی وەها كە هەموو كۆمەڵگا، ڕەگەز و نەتەوەكانیش و هەموو كۆمەڵگای مرۆڤیەتیی چوونە پاڵ یەك و بەهەمان جۆش و خرۆشەوە بەهێزبوون، و یەكی ئایار بووە نیشانەى ئەو هێزە گەورەیە. بۆیە یەكی ئایار تاقانە بوو و نیشانەى پەیامێكی ئەنتەرناسیۆنالیی بوو. ئەگەر سەرنج بدەن دەبینن لەڕابردوودا زمانێكی نوێ دۆزرایەوە، بەڵام بەداخەوە لە چەند دەیەى ڕابردوودا ئیدی یەكی ئایار ئەو كاریگەرییەی خۆى لەسەر كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال و داهێنەر ون كردووە.
دەربارەى واتای یەكی ئایار لەمڕۆدا و لای چینی كرێكار
لەگەڵ ساڵنامەى دەسەڵاتی كۆتایی سەدەى 19دا لە شیكاگۆ كەسانی وەك ئەلبێرت پیترسۆنس، ئۆگۆست سپیس، لویس ئینگۆ، ئەدۆلف فیشەر و هاوڕێكانیان ئاگرێك خۆشكرا؛ ئەو ئاگرەى ئازادیی، یەكسانیی و سۆڵیداریتیی لەنێو دڵی هەموو خەڵكی ژێردەستە لەسەرتاسەری زەوی گڕی سەند. یەكی ئایار بووە ڕۆژی یەكەمی كرێكارانی جیهان كە مانیفێستی خۆیان هێنایە سەر زمان و دژی دوژمنی خۆیان وەستانەوە. بەڵام، ئەو ڕۆژە كە خەڵكی ژێردەستە بە گیانی خۆیان بەدەستیان هێنابوو، بە پشتگیریی و كاریان بەرزكردبووەوە، لە ماوەیەكی كورتدا خنكێنرا.
دەسەڵاتداران، هەڵبەت بەهاوكاریی هەندێك لە پارێزەرانی سۆسیالیزم، بیرۆكرات، ژەنەڕاڵانی سۆسیال دیموكرات و ڕابەرانی سەندیكاكان، ئەم دەستكەوتانەى خەڵكانی ژێردەستیان لەناو برد. دیسان كەلەپچەیان كردن و دەستیان كورتتر كردنەوە. لەڕێگای بێبەهاكردنی واتای یەكی ئایار ئەم دەستكەوتە هەرە مەزنەى خەڵكیان كورت كردەوە، یەكی ئایار لە ناوەرۆكی شۆڕشگێڕیی و ئەنتەرناسیۆنالیی خۆی دووركەوتەوە، ئەوەش بووە سەركەوتنی ئەوان. ئیدی هیچ شتێك وەك ڕۆژانی ڕابردوو نەمایەوە.
بەكورتیی، یەكی ئایار چیتر ئەو ڕۆژە نییە كە كرێكاران بەیەك دەنگ دەیانگوت: “ئێمە هەموومان وەك یەكین، پشتیوانی یەكین” و ترس و دڵەڕاوكێیان دەخستە نێو دڵی بۆرژوازیی جیهانییەوە.
بۆیە، یەكی ئایار چیتر ئەو ڕۆژە نییە كە پارسۆنس و هاوڕێیانی هەمان دۆز دەیانگوت: “ئاخ خۆزگە ئێمەش لەناو هەمان بڵێسەى بەجۆش و خرۆشدا بووینایە”.
ئەو ڕۆژانەی ڕابردوو، دەگوترا كە “ئێمە هەموومان یەكین، پشتیوانیی یەكین”، ئیدی بووە بە “هەموو كەس و هەموو شتێك تەنها بۆ خزمەتی منە”.
هەڵبەت ئێستاش وەك ڕابردوو، لەسەرتاسەری جیهاندا كرێكاران دەڕژێنە مەیدانەكانەوە، بەڵام دڵیان وەك ڕابردوو پێكەوە لێنادات، هەمان گۆرانی و سترانی ڕابردوو بەیەك زمان ناڵێنەوە. لە مێژوودا ئەوە جاری یەكەمە كرێكارانی جیهان لەناو خۆیاندا هێندە بەگەوەریی دابەش بوون. ئیدی پشتگیریی و سۆڵیداریتیی، یەكسانیی و بەهای ئەنتەرناسیۆنالیی بەتەنها بۆ كرێكارانی وڵاتانی زۆر هەژار هەڵگری واتایەكی گرنگە.
كرێكارانی وڵاتانی هەژار بە پەیامی یەكێتیی و سۆڵیداریتیی وادەكەن دەنگیان بگەیەنن بە كرێكارانی وڵاتانی دەوڵەمەند، بەڵام بەڵێ كرێكارانی وڵاتانی دەوڵەمەند هەوڵدەدەن لەم پەیامانە تێنەگەن، دیواری نێوان خۆیان و كرێكارانی وڵاتانی هەژار بەرزتر و پتەوتر دەكەن.
لەبەر ئەوەى كرێكارانی خۆرئاوا باش دەزانن دەوڵەمەندیی بەتەنها لەدەستی ئەواندا بمێنێتەوە، كێشە نییە ئەگەر كۆڵۆنیالیزمی وڵاتانی هەژار بەردەوام بێت.
دوو جیهانی ئاوا لەیەك ناچن و كێشەكانی ئەوانیش لەیەك جیاكراونەتەوە لەبەر ئەوە كێشەكانی هیچ یەكێكیان هەرگیز بەهەمان تێگەیشتن ڕاڤە و شرۆڤە ناكرێن. بۆ نموونە، بۆ كرێكارانی خۆرئاوا هەژاربوون ئەوەیە كە كرێی خانوو لەلایەن دەوڵەتەوە بدرێت، ئەو پارەیەى ژیانی ڕۆژانە دابین دەكات لەلایەن دەوڵەتەوە بدرێت، بیمەى تەندروستیی دەوڵەت بیدا، بەڵام هەژاربوون بۆ ئەفریقاییەك تینووبوون و برسیبوونە. بۆ ئەوەى لە جیاوازیی نێوان هەردوو جیهان تێبگەین دەبێ لە نموونەگەلێك بڕوانین.
ئەمڕۆ، لە وڵاتانی هەژاردا لەبەر برسێتیی یان بەهۆى بەدخۆراكییەوە هەر ساتێك 12 منداڵی ژێر تەمەنی پێنج ساڵیی دەمرن. 2.5 ملیار مرۆڤ ڕۆژی دوو دۆلار كەمتر داهاتیان هەیە و لە هەموو قازانجی دونیا بەتەنها دەتوانن 5% وەربگرن.
2.6 ملیار مرۆڤ لەژێر هەلومەرجێكی تەواو خراپی تەندروستیدا دەژین. ئەو قازانجەى كەسانی وڵاتانی خۆرئاوا وەك ئەڵمانیا، سوید، هۆڵەندا بەراورد بەو قازانجەى كەسانی وڵاتێكی وەك ئەسیوپیا بەدەستی دەهێنن 300-400 جار زیاترە.
لە ئەسیوپیا ئاستی بەرزی ژیان لە 40 ساڵ تێناپەڕێت، بەڵام لە وڵاتانی وەك ئەڵمانیا، هۆڵەندا، سوید و لۆكسمبۆرگ بەڕێژەى 78-80 ساڵییە.
لەبەر ئەم هۆكارانە، ڕۆحی یەكی ئایاری شۆڕشگێڕ بۆ خەڵكانی ژێردەستەى جیهان هەر وەك ڕابردوو ماوەتەوە. بەڵام دیسان، یەكی ئایار ئیدی وەك ڕابردوو لەسەر نەتەوە و كۆمەڵگای سۆسیال نییە. هەروەك 8ی ئازار.
با واز لەم بابەتە بێنین، یەكی ئایار ئیدی بۆ كرێكارانی سەرتاسەری دونیا بەواتای یەكێتیی و سۆڵیداریتیی نایەت.
بەشێوەیەكی دیكە، كرێكارانی سەرتاسەری دونیا لە هەمان ڕۆژدا، بۆ هەمان بەرژەوەندیی خۆیان دەردەكەون و دژی بەرژەوەندیی بەرەكەى دیكە دەڕژێنە مەیدانەكانەوە.
بۆ نموونە، كریكارانی جیهان بۆ ئەوەى سكی خۆیان تێربكەن، نەمرن، كار، ماڵ، بیمەی تەندروستیی، كرێكارانی وڵاتانی خۆرئاوا كە دەوڵەمەندییەكەیان بەهۆى هەژارتركردنی وڵاتانی بەكۆڵۆنیكراوەوەیە، بۆ ئەوەى زیاتر مەسرەف بكەن، زیاتر پشوو بدەن و بگەڕێن، زیاتر قازانج بكەن، و بەردەوامبوونی ئەم سیستەمە بپارێزن دەڕژێنە شەقام و مەیدانەكانەوە.
كرێكارانی جیهانی هەژار بۆ ئەوەى بتوانن بە ئازادیی بچنە هەر وڵاتێكی دیكە، كاربكەن تێدەكۆشن، كرێكارانی وڵاتانی دەوڵەمەند بۆ ئەوەى حكومەتەكانیان ڕێگری لە هاتنی كرێكارانی هەژار بكات، یەك دەگرن.
هەندێك كرێكاری وڵاتانی هەژار ڕێ دەگرن، ساڵان هەوڵدەدەن بچنە نێو نموونەى ئەم وڵاتە دەوڵەمەندانەوە، بۆ دەوڵەمەندبوونی خۆیان پارەیان دەستبكەوێ، بەڵام كرێكارانی وڵاتانی دەوڵەمەند دەنگ بە حزبگەلێكی وەها دەدەن كە ئەو حزبە ڕاستەوخۆش نەبێ، بتوانێ وابكات دەوڵەت دەروازەكانی دابخات بەسەر كۆچبەراندا.
بەكورتیی، ئیدی بەتەنها دونیایەك نییە، بۆیە بەرژەوەندیی هەموو كرێكاران نییە وەك یەك بن، چینی كرێكاران وەك یەكیش نین لەمڕۆدا.
واتای یەكی ئایار لای سەندیكاكان
ئەو كاتەى پرۆسەى شۆڕشگێڕیی یەكی ئایار لەلایەن سەندیكاكانەوە ڕێكخرا و مۆبیلیزەكرا، بەتایبەتی لەلایەن سەندیكا ئەمریكییەكانەوە بوو. هەروەك دەزانن AFL كە ڕابەرایەتیی خەباتی مەودای 8 سەعاتی كاركردنی دەكرد، سالی 1886ی یەكی ئایار بڕیارێكی دا و ئەوڕۆژە 350 هەزار كرێكاری ئەمریكی ڕێككەوتن. بەو هۆیەوە بەشێكی كرێكارانی گەورە مافی كاتی كاركردنی 8 سەعاتیان بەدەستهێنا و خاوەنكار بەرانبەر كرێكاران تێكچوون. بەوجۆرە هەرچەند ئەنتەرناسیۆنالی دوو دەبوو لەلایەن كۆمۆنیستەكانەوە ڕەتبكرێتەوە، كە بۆ بزووتنەوەیەكی ئەنتەرناسیۆنال ئیلهامی بەخشیبوو، ئەویش گۆڕانكاریی سەندیكالیزم بوو. سەندیكالیزم لە سەدەى 19دا بووە هۆى سەرهەڵدانی بزووتنەوەیەكی وەك ئەنتەرناسیۆنالی دوو و دامەزراندنی حزبی كرێكارانی گەورە لە سەنتەرە سەرمایەدارییەكاندا، ساڵانی دواییش ئەو سەندیكایانە نزیكبوونەوە لە حزبە سێنتەریستەكانەوە، بوونە پارچەیەكی سیستەمی سەرمایەداریی و دیسان بەدەستی ئەو حزبانەوە دامەزرێنران، ڕۆچوونە ناو سیستەمەكەوە و تیایدا نقوم بوون. ئیدی ئەو سەندیكایانە ببوونە بەشێكی ئەو حزبانە. بۆیە، ئیدی یەكی ئایار بووە ڕۆژێك سەندیكا بۆ پەیام ناردن بە كۆمەڵگا خۆیان پیشان دەدا، داخوازیی خۆیان دەهێنایە سەر زمان.
بەتایبەتی، لە وڵاتانی دەوڵەمەنددا زۆرترین ئەو كەسانەى دەچنە ناو نمایشی یەكی ئایارەوە كرێكار نین. بەهۆى ناوی چینی كرێكارانی بیرۆكراتی سەندیكاكانەوە دەچنە ناو نمایشەكەوە و چەند سەعاتێك بەڕێدەكەن و بۆ ماوەیەك ڕێپێوان دەكەن. لە وڵاتانی خۆرئاوا یەكی ئایار وەك سەیران و خۆشی پیرۆز دەكرێت، كرێكارانی وڵاتانی هەژار خەبات دەكەن تا بتوانن وەك وڵاتانی خۆرئاوا یەكی ئایار پیرۆز بكەن. بەڵێ، هەندێك لە وڵاتان نماشی یەكی ئایار بە شەڕ بەڕێدەكەن، بەڵام هۆى ئەوە نییە كە لەو وڵاتانەدا یەكی ئایار بەشێوەیەكی شۆڕشگێڕانە ڕێكدەخرێت، بەڵكو بەتەنها مەسەلەكە پەیوەندیی بە دیكتاتۆرییەتی حكومەتەكانەوە هەیە.
واتای یەكی ئایار بۆ بزووتنەوە شۆڕشگێڕەكان
بزووتنەوە شۆڕشگێڕەكان دەبێت خەبات بۆ ڕزگاركردنی چینی كرێكار لەئاستی ئەنتەرناسیۆنالدا بكەن؛ ئەوانیش دەرهەقی یەكی ئایار و بەها ئەنتەرناسیۆنالییە كۆمۆنیستییەكانی خیانەت دەبینن. ئەوە ڕەوشێكی هێندە خراپە كە بزووتنەوە كۆمۆنیستییەكانی ئەنتەرناسیۆنالی دوو كە دروشمی ئەنتەرناسیۆنالی مانیفێستی پارتی كۆمۆنیست: “كرێكارانی جیهان یەكگرن”یان هەڵوەشاندەوە و بەپووچی نیشانیان دا و وەك ڕۆزا لۆكسمبۆرگ دەیگوت “كرێكاران لەئاشتیدا یەكگرن و لەشەڕدا یەكتر بكوژن”، ڕێكخستنە كۆمۆنیستییەكان بەجۆرێك بوون كە ئیدی وەك سەندیكا چەپەكان دەجوڵانەوە.
وەك سەندیكاكان، چەندین ڕێكخستنی شۆڕشگێڕیش، ڕۆژی یەكی ئایار بۆ ئەوەى داواكارییە ئابوورییەكانی كرێكاران نیشان بدەن، بۆ ئەوان لەپێشتربوونی كار و ئاساییش، زیاتر پارە وەربگرن، بەمجۆرە ئەو ڕۆژە بەكاردەهێنن.
بزووتنەوە خۆرئاواییە شۆڕشگێڕەكان وەك هەموو ڕۆژانی دیكە یەكی ئایاریش وەك خەبات بۆ دەوڵەتی خۆشگوزەران دەبینن. لەبەر ئەوەى ئەو دەوڵەتە خۆشگوزەرانە لە هەندێك وڵاتان شتێك دەداتە كرێكاران تاكو هەندێكیان هەژارتر و هەندێكیان دەوڵەمەندتر نەكات. بەڕاستی لە دەوڵەتی خۆشگوزەراندا ئەمە ستراتیژیەتی بۆرژوازییە.
لەبەر ئەوە بزووتنەوە شۆڕشگێڕەكانی وڵاتانی خۆرئاواش بەرانبەر قەدەغەكردنی كرێكارانی وڵاتان كە دەیانەوێت بێنە وڵاتانی دەوڵەمەندی خۆرئاواییەوە، بێدەنگییان هەڵبژاردووە و خۆیان كەڕ كردووە. لەبەر ئەوە ئەوانیش باش دەزانن كە كرێكارانی وڵاتانی خۆرئاوا پشتگیریی ئەمجۆرە قەدەغەكردنە دەكەن.
با ئەمە لەلایەك بێت، كرێكارانی ژن بەراورد بە كرێكارانی پیاو كەمتر وەردەگرن، بەڵام بۆ ئەم مەبەستەش هیچ هەوڵێك نادەن (چونكە لە زیانی كرێكارانی پیاوی خۆرئاوا دەترسن!) لەبەرانبەر ئەم نایەكسانییە ڕاستەوخۆ تێكۆشان ناكەن، بەتەنها هەندێكجار چەند شتێك دەربارەى ئەم كێشەیە دەنووسن.
سەرەڕای هەموو ئەم شتانە بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی وڵاتانی خۆرئاوا هیچ كاتێك شەرم ناكەن لەسەر ئاڵای خۆیان بنووسن: “بژی یەكێتیی كرێكاران” و “بۆ هەمان كاری یەكسان، كرێی یەكسان”.
ڕاستە، ڕەوشی بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی خۆرئاوا خراپە، بەڵام بەڵێ ئەى بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی وڵاتانی دیكە هەڵوێستێكی باشتر پیشان دەدەن؟ نەخێر، نا. لەو وڵاتانەدا هەڵوێستەكان هەموویان لەیەك دەچن.
هاوشێوەى بزووتنەوەى “شۆڕشگێڕ”ـە خۆرئاواییەكان، بزووتنەوەی وڵاتانی هەژاریش یەكی ئایار وەك دەرفەتێك بۆ لەپێشتربوونی كار، ئاساییش و پارەى زیاتر دەبینن. و ئەگەر حكومەت ئەوەش قبوڵ نەكات، دەخوازن یەكی ئایار وەك پشوویەكی فەرمیی قبوڵ بكرێت.
ئەوەش هەیە كە شەڕ لەنێوان كرێكارانی خۆرئاوایی و بۆرژوازیی وەك “خەباتێكی شۆڕشگێڕ” نیشان دەدا و بانگی كرێكارانی وڵاتانی هەژاریش دەكات پشتگیریی لە كرێكارانی خۆرئاوایی بكەن. لەبەر ئەوەى بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی وڵاتانی هەژار ئەو دەستكەوتانەى كرێكارانی خۆرئاوا هەیانە بە تێكۆشین، وەك “پاراستنی ماف” دەیانبینێت. بەڵام ئایا دەبێت ئەو هەڵوێستەی بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی وڵاتانی هەژار چۆن ڕاڤە بكرێت. ڕوون و ئاشكرایە كە ئەوە پەیوەندیی بە نەزانبوونەوە نییە. چونكە ڕاستییەكە بەرانبەر پەیوەندیی كەسەكان و ژیانەوە دەرك دەكرێت. واتا بنەمای مێژوویی و ئایدیۆلۆژیی هەرچییەك بێت، هەڵوێستەكەش بەرانبەر بەم بنەمایە سەرهەڵدەدات.
بۆیە بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكانی ئەمڕۆ كە بەئاراستەى وشیاریی مێژوویی خۆرئاواوە هاتووەتە ئاراوە، هەتا ئێستا بە سەرچاوە مێژووییەكانی خۆی سەیری خۆی ناكات، هەوڵنادات بەڕاستی بەئاراستەیەكی شۆڕشگێڕدا بڕوات. بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكان دەبێت حساب بۆ ئەمە بكەن و بەڕاستی بتوانن هەڵوێستی شۆڕشگێڕانە وەربگرن یان ئەگەر ئەوە نەكەن، ناچارن ببنە بەشێكی سیستەمەكە.
ئایا دەبێت چی بكرێت؟
ئەمڕۆ، دەبێت چی بكرێت تاكو یەكی ئایار واتایەكی شۆڕشگێڕیی وەربگرێت. دەبێت چی بكرێت تاكو یەكی ئایار بچێتە خزمەتی یەكێتیی چینایەتیی كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال و چینی كرێكارانەوە؟
ئەوەى مسۆگەرە و ناگۆڕێت ئەوەیە كە كردە شۆڕشگێڕییەكانی جیهانیی چینی كرێكارانە. ڕاستییەكی دیكەى نەگۆڕ و مسۆگەر ئەوەیە كە: چینی كرێكارانی جیهان بەهۆى ڕابەرایەتیی حزبی شۆڕشگێڕیی ئەنتەرناسیۆنالییەوە دەتوانێت سەربكەوێت. ئەمڕۆ ئەوەى دەتوانین بكەین ئەمەیە: هەموو ئەو ئاستەنگانەى ناهێڵن یەكێتیی چینایەتیی كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال بێتەئاراوە، لاببرێن. بۆ نموونە، مەرجێك بۆیەكێتیی چینایەتیی كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال بریتییە لە: دەوڵەتی خۆشگوزەران چینی كرێكاران دەخاتە بەرانبەر یەك، لەهەندێكیان دەدزێت و دەیداتە هەندێكیان، ئەمە دەبێت بەتەواوی ڕەتبكرێتەوە.
بۆ نموونە، مەرج بۆ یەكێتیی چینی كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال ئەوەیە كە كاربكەن بۆ ئەوەى ڕێگە بدرێت هەموو كرێكارانی دونیا بەئازادیی بەوڵاتاندا بگەڕێن.
بۆ نموونە، لەنێو كرێكارانی توركدا دەبێت مافی ئەوە بە كوردان بدەن دەوڵەتی خۆیان بونیاد بنێن و بیپارێزن، بەڵام بەداخەوە لەناو چینی كرێكاری توركیدا ئەمە هەیە: “نا بۆ دابەشبوونی وڵات و نەتەوە”، پێیانوایە ئەگەر ئەوە ڕوونەدات، یەكێتیی چینایەتیی كرێكاران بەدیدێت. دیسان بۆ نموونە، مەرج بۆ یەكێتیی چینایەتیی كرێكارانی ئەنتەرناسیۆنال ئەوەیە كە دەبێت دەستبكەن بە ئاشكراكردنی بناغەى ئەو بزووتنەوانەى لەژێر ناوی كۆمۆنیستبووندا بەرگریی لە دەستكەوتە مومتازەكان دەكەن. ڕوون و ئاشكرایە كە دابەشبوونی چینایەتیی كرێكاران لەخۆوە نییە، بۆ ئەوەى چینی كرێكاران بەرژەوەندیی خۆی دابەش نەكات دەبێت یەك بگرێت.
هەر بۆیە دەبێت كۆمۆنیستەكان، لەم دابەشبوونەدا پشتگیریی لە لایەنی چەوساوە و ژێردەستە بكەن. هەرچییەك دەبێت با ببێت دەبێت هەڵوێستی كۆمۆنیستەكان بەمجۆرە بێت.
بۆ ئەوەى پەیامی ئەنتەرناسیۆنالیی یەكی ئایار نوێ ببێتەوە، دەبێت ئەم هەڵوێستە بگیرێتە بەر.
————————–
سەرچاوە
ئەم وتارە لە ژمارەى سێیەمی “چروسكا شۆڕشگەڕ”دا بڵاوبووەتەوە:
Çiruska Şorşger, hejmara 3, sala 2017.