ڕێـگاوبـان.. چیرۆك/ نیكۆلای خایتۆڤ*.. و: نه‌ژاد عزیز سورمێ
دوێنێ كه‌سێ له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ڕێگاوبان هاته لام و پرسی: ڤڵاشۆ كێیه؟ وتم: من. وتی: سه‌رۆك ده‌ستووری پێداوم بۆ لای ئه‌وت به‌رم.
به پێشه‌خۆی دام و ڕێگامان گرته‌به‌ر.. بردمی تا گه‌یشتینه پێش ژووره‌كه‌ی سه‌رۆك له‌وێدا وتی: كڵاوه‌كه‌ت داكه‌نه.. له ده‌رگا بده.. ئینجا بڕۆ ژووره‌وه. كڵاوه‌كه‌م داكه‌ند و له ده‌رگام دا و چوومه ژوورێ. سه‌رۆك له پشت مێزه‌كه‌یه‌وه دانیشتبوو، ڕۆژنامه‌یه‌كی به ده‌سته‌وه بوو ده‌یخوێنده‌وه. وتم: (سه‌لام و عه‌له‌یكوم) جه‌نابی سه‌رۆك! هه‌ر به ده‌م ڕۆژنامه خوێندنه‌وه لێی پرسیم: چیت ده‌وێ؟ وتم: من هیچ عه‌رزێكم نییه، ئێوه منتان داوا كردووه، من ڤلاشۆم، كه وتم ڤلاشۆم، ڕۆژنامه‌كه‌ی دانا و ڕووی تێكردم: - ها اا، ئه‌وه تۆی ڤلاشۆ؟، كه‌واته تۆی له ده‌ره‌وه‌ی شاردا ڕێگاوبانان به خۆڕایی دروست ده‌كه‌ی؟ وتم: به‌ڵێ منم. پرسی: تۆ خه‌ڵكی ئه‌م شاره‌ی؟ وتم: به‌ڵێ قوربان (سه‌ری له‌قاند) -: سه‌یره! كه من تۆم نه‌دیوه؟!! وتم: شار گه‌وره‌یه قوربان، منیش كه‌م وه‌ده‌رده‌كه‌وم… له ماڵه‌وه كار ده‌كه‌م… كه‌وش چنم، قوربان ڕاستتر پینه‌دۆزم!! (سه‌ری سوڕما) -: پێڵاو چنی و ڕێ دروستكردن چۆن ده‌بێت؟! وتم: مه‌گه‌ر قه‌ده‌غه‌یه قوربان؟ (پێكه‌نی) -: نا، من بۆ ئه‌وه‌م نه‌پرسی. بۆم ڕوون كرده‌وه كه خزمه‌تكاره‌كه‌ی ده‌ستووری پێدام، ده‌مهێنێته لای سه‌رۆك.. منیش وتم خوانه‌خواسته بڵێی كه‌سم ده‌م كوت كردبێ؟!! (خۆی وێك هێنایه‌وه!) -: ئه‌حمه‌ق! من نه‌مگوت تۆ بهێنێ! وتم تكات لێ بكات سه‌رێكم لێ بده‌ی و یه‌كتری ببینین و نه‌ختێ به گاڵته‌و گه‌پ و قسه‌ی خۆشه‌وه بگوزه‌رێنین، ئه‌گه‌ر پێویستیشی كرد له باتی ئه‌و(ڕێ)یانه‌ی دروستیان ده‌كه‌ی پاره‌ت بده‌مێ؟ وتی: من لێره به‌رپرسیاری ڕێگاوبانی ده‌وڵه‌تم، بڵێ چه‌ندت بده‌مێ؟ وتم: جه‌نابی سه‌رۆك خۆ من به پاره(ڕێ)یان دروست ناكه‌م! (به قسه‌كانم تووڕه و گرژبوو.. هه‌ستایه سه‌ر پێ! ده‌ستی ڕاده‌وه‌شاندن):ــ چۆن به بێ پاره ده‌بێ؟ ده‌وڵه‌ت ڕێگا نادا كار بكه‌ی، ده‌بێ پاره وه‌ربگری. (تۆزێ له جێی خۆم بزووتم) وتم: باشه كه‌وایه، پاره‌كه‌م بده‌نێ. پرسی: چه‌ند؟ وتم: حیسابم نه‌كردووه چه‌ند ده‌بێ. (سه‌ری سوڕما!) -: چۆن حیسابت نه‌كردووه چه‌ند ڕۆژانت ئیش كردووه؟. وتم: ڕۆژه‌كانم نه‌ژماردوون، ئه‌من ته‌نها پاش نیوه‌ڕوان ئیش ده‌كه‌م. وتی: ئه‌دی پێش نیوه‌ڕۆ؟ وتم: پێش نیوه‌ڕوان پێڵاوان چاك ده‌كه‌مه‌وه. وتی: له‌و كاره‌دا چه‌ندت ده‌ست ده‌كه‌وێ؟ وتم: شه‌ست (لیڤ).. هه‌ندێ جاریش وایه دوو(لیڤ)، نه‌مكێشاوه به ته‌رازوو! ژنه‌كه‌شم یاره‌مه‌تیم ده‌دا.. ئه‌ویش له چێشتخانه‌دا كار ده‌كات، قاپ و قازانیان بۆ ده‌شوا، خواردنیش هه‌ر له‌وێ ده‌خوا، كوڕه‌كانیشم گه‌وره‌بوون و ژنیان هێناوه و به‌جیا ده‌ژین.. سه‌رۆك واقی وڕمابوو.. ته‌نانه‌ت چاوێلكه‌كه‌یشی ده‌چاوی كرد تاكو چاترم ببینێ. وتی: زۆر چاكه.. به ڕاست زۆر به ته‌مه‌نیش دیار ناده‌ی؟ وتم: هه‌مووی، هه‌مووی با (شه‌ست) ساڵ بم. پرسی: هه‌موو ڕۆژێ له ڕێگه‌وبانان ئیش ده‌كه‌ی؟ وتم: ئا.. هه‌موو ڕۆژێ پاش نیوه‌ڕۆیان. -: چ جارێ پاره‌ت وه‌رنه‌گرتووه؟ وتم: جا پاره له كێ وه‌رگرم؟ كه‌س نامداتێ، من خۆم حه‌زم لێیه(ڕێ)یان دروست بكه‌م، كه‌س به زۆر پێم ناكات.. بۆ پاره وه‌رگرم؟ ته‌نها جارێ ته‌قاویته‌كان ناچاریان كردم ڕێگه‌یان بۆ باخچه چكۆلانه‌كه‌یان ڕابكێشم، به‌ڵێنیشیان دامێ كه ڕێگاكه‌م ته‌واو كرد له ناو خۆیاندا هه‌ر یه‌كێ دوو (لیڤ)م بۆ كۆبكه‌نه‌وه، كه‌چی ڕێگایش ته‌واوبوو به‌ڵێنه‌كه‌ی خۆیان به‌جێ نه‌هێنا. سه‌رۆك لێی پرسیم: ئێستا كه‌وایه ده‌توانی باریكه ڕێیه‌كمان بۆ دروست بكه‌ی؟ وتم: ده‌توانم، بۆ ناتوانم؟ پرسی: چه‌ندت پێویسته بتده‌مێ؟ وتم: هه‌رچه‌ندی ده‌یده‌ی؟ پرسی: ئامراز و مامرازی ته‌واوت هه‌یه؟ وتم:
وتم: كه‌ره‌سته‌ی ته‌قاندنه‌وه بۆ من چ كه‌ڵكێكی هه‌یه، من ئیش به باروت ناكه‌م! وتی: بۆ؟ وتم: بارووت دارستان ده‌له‌رزێنێ، به باڵداران وه‌ده‌دا..
-: باشه ئه‌دی چ له‌گه‌ڵ ئه‌و تاشه‌به‌رد و كه‌رته چیایانه ده‌كه‌ی ڕێگه‌ت لێ ده‌گرن؟ وتم: دووریان فڕێ ده‌ده‌م.. یانه‌خۆ به كۆڵنگ ده‌ریان دێنم..، ئه‌گه‌ر نا دووریان فڕێ ده‌ده‌م.. ئه‌من به‌ردان ده‌ناسم ده‌زانم چ به‌ردێك ڕیشه‌داره و كامه‌یش بێ ڕه‌گ و ڕیشه‌یه.. وتم: به‌رد هه‌یه ته‌كان ناخوا، ڕه‌گی نیه، مرۆڤ نازانێ له كوێیڕا بیگرێت.. وتم: بنیاده‌م و به‌ردی بێ ڕه‌گ ده‌وای ده‌ردان ناكه‌ن نه به كوڵنگ و نه به‌بێڵیش ده‌توانرێ ته‌كانیان پێ بخورێ، ته‌نانه‌ت كه ته‌نیشتانیشیان كلۆر ده‌كه‌ی ته‌كان ناخۆن، باكیان پێ نییه كه (ڕێ) دروست ده‌بێ یا نابێ!! بۆیه منیش كراسێك به خۆوه نابینم ئاره‌قه‌ی ئه‌و ماندووبوونه‌م هه‌ڵمژێ. (ئامۆژگاری كردم) -: چاكه، ئه‌م ئیشه مه‌كه!، (! دوای ئه‌وه وتی): بیستم ئه‌و (ڕێ)یانه‌ی دروستیان ده‌كه‌ی هه‌موویان له به‌رزیدان، له سه‌ر كێوانن، به ناو جه‌نگه‌ڵان دا تێده‌په‌ڕن. وتم: قوربان، له ئه‌رزی ساف و ڕاستدا چ پێویست ده‌كا ڕێگا دروست بكرێ؟ له سه‌ر ڕووی خاكی سافدا گوزه‌ر كردن ئاسانه، ته‌نانه‌ت به‌بێ ڕێگایش مرۆڤ ده‌گاته جێ.. وتم: (ڕێ) له‌و كاته‌دا پێویسته، كه له جێگایه‌كی سه‌ختدا بێ، ڕێگا له سه‌ر كێو و ته‌پۆڵكه‌كاندا دروست ده‌كرێ،… سه‌رۆك لێی پرسیم: ئه‌و ڕێگایانه‌ی دروستیان ده‌كه‌ی به كه‌ڵكی كێ دێن؟ كێ به‌و (ڕێ)یانه‌دا ده‌ڕوا؟! كه زانیم حه‌ز ده‌كات نه‌ختێ له مه‌سه‌له‌ی ئه‌و (ڕێ)یانه‌دا حاڵی بێ، بۆم ڕوون كرده‌وه! وتم: هه‌ر ڕێگایه‌ك پیاوی خۆی هه‌یه، هه‌ندێ به دوای عه‌شقدا ده‌كه‌ون، هه‌ندێكی تر بۆ خه‌زنه‌یێ تێیاندا وێڵ ده‌بن، به‌ڵام له هه‌مووان زیاتر ته‌قاویته‌كان سوودی لێ ده‌بینن، هێشتا هه‌ر تاریك و ڕوونه كه ده‌ڕژێنه ئه‌و ڕێگه‌وبانانه‌وه.. هه‌یه بۆ ده‌رده‌سه‌ری.. هه‌یشه بۆ زاخاودانی مێشك، وتم: نه‌خۆشی مێشك ئێستا زۆر بووه… بۆم ڕوونكرده‌وه: چه‌شنه‌ها ئاده‌میزاد له‌و ڕێیانه ده‌بیندرێن كه هه‌ندێكیان بێده‌نگن و هه‌ندێكیشیان پێده‌كه‌نن.. هه‌ندێكیان سه‌ر پێكه‌وه‌ده‌نێن، ئه‌و ڕۆژه یه‌كێ گله‌یی ده‌كرد كه ڕێگام نه‌گایاندووه‌ته سه‌ر قه‌ڵا، سه‌باره‌ت به‌وه شه‌ڵواره‌كه‌ی تیزماڵ تیزماڵ بووه.. لێم پرسی: چ پێویسته بگه‌یته سه‌ر قه‌ڵا؟ ئارامت بێ تا (ڕێ) ته‌واو ده‌بێ ئه‌و كاته وتی: براكه‌م (ئه‌من گه‌ردی به‌یانیم)، توانای ئارام گرتنم نییه.. ده‌مه‌وێ تا زووه له بڵندییه‌وه سه‌یری خواره‌وه بكه‌م، ئه‌گه‌ر كه‌وتیشم، ئیتر بڵندیم ناوێ.. ئه‌و وه‌خته به‌ڵێنم پێدا ڕێگا تا سه‌ر قه‌ڵا ببه‌م، ئێستاكه خه‌ریكی ئه‌و ڕێیه‌م. ئه‌و ڕۆژه (خارچف)، ئه‌ڵبه‌ته (خارچف) كه ده‌ناسی؟ ئه‌و به هۆی (پاڵه‌په‌ستۆی خوێن)ـه‌وه هه‌میشه پیاسه ده‌كات، به‌ڵام چونكه قه‌ڵه‌وه و ناتوانێ له ڕێگادا بڕوات دیار بوو هه‌ر داده‌دادی بوو ده‌یگوت: ئه‌و ڕێگایانه چین تۆ دروستیان ده‌كه‌ی؟ ئه‌و ڕێیانه هی ئاده‌میزاد نین بۆ هه‌ڵۆیان چاكه! وتی: ئه‌گه‌ر نه‌ختێكی تر ڕاست و سافتریان دروست نه‌كه‌ی وای له حاڵت!! چی له توانادایه بیكا؟! ئه‌و ناتوانێ خۆ له هه‌موو ڕێگایێ بدا.. به هه‌رحاڵ چووم ڕێگایه‌كی ڕاست و سافم بۆ دروستكرد.. ئێستا (دكتۆر شمكۆف)یش سوودی لێ ده‌بینێ… ڕێگایه‌كی ڕاسته‌و، ده‌گاته سه‌ر كانییه‌ك، له‌وێدا حه‌وزێكیشم دروستكردووه كه ئاوی لێ بخۆنه‌وه و له كاتی ماندوویه‌تیشدا لێی بحه‌سێنه‌وه.. مامیله‌كانی من ئاده‌میزادی سه‌یرن.. به‌ڵام گه‌شتوه‌ره‌كان هه‌ق په‌رستن، ئه‌و ڕۆژه تریانێك ته‌ماته‌یان بۆ هێنام، یه‌كێك له‌وانه كه خه‌ڵكی (سۆفیا) بوو پێی وتم: داوایێكت لێده‌كه‌م،(تۆ خزمه‌تی گه‌شتوه‌ران ده‌كه‌ی).. وا بزانم ئه‌ندامی حزب بوو، بۆیه پێی وتم: تۆش خۆیی، ته‌نها ئه‌وه‌نده هه‌یه كه تۆ له ئێمه به‌گوڕ و به جۆشتری.. مرۆی سه‌ر گه‌رم بوون.. قسه‌یان ده‌كرد.. پێده‌كه‌نین، سه‌عاتێكی ته‌واو له ده‌ورم ده‌گه‌ڕان ته‌نیا یه‌كێكیان نه‌بێ كه حه‌زی له لاف لێدان و سنگ ده‌رپه‌ڕاندن بوو بۆیه كه چاوی به گه‌سكه‌كه‌ی ده‌ستم كه‌وت لێی پرسیم! تۆ چ سوودێك له‌م گه‌سكه ده‌بینی؟ وتم: دڕك و داڵی سه‌ر ڕیی پێ ڕاده‌ماڵم. لێی پرسیم: جا بۆچی ڕایانده‌ماڵی؟ وتم: تا ئه‌و كه‌سه‌ی كه به پێی په‌تی له‌و ڕێیانه‌دا دێ و ده‌چێ ئازار نه‌بینێ. لێی پرسیم: بۆچی ئێستا پێخواس ماوه؟ تۆ له (بوڵگارستان)ێدا كه‌ست به پێی په‌تی دیوه؟ ده‌ته‌وێ چی بڵێی؟ ده‌ته‌وێ بڵێی له بولگارستانێ خه‌ڵكی پێخواسن؟! زوو به خۆت ئاشكراكه!! كوا پێناسه‌كه‌ت؟ وتم: فه‌رموو، ئه‌وه پێناسه‌كه‌م، من (ڤلاشۆ)م.. ئه‌وه‌تا ڕێنووس ده‌قی ئه‌سڵه‌كه‌یه‌تی.. وتی: ئا بزانم پێكه‌نه ددانه‌كانت ببینم.. له وێنه‌دا وا دیاره ددانه‌كانت ده‌سكرد نین.. پێكه‌نیم ددانه‌كانم پێشاندان.. ئا ئه‌وه‌تا.. سه‌یری!! -: ددانه‌كانت بۆچی ده‌سكردن؟ -: كه‌وتوون.. پیربووم ئیتر.. هه‌ڵگێڕ و وه‌رگێڕی به پێناسه‌كه‌م ده‌كرد: به‌ڵام له‌م وێنه‌یه‌دا ددانه‌كانت ده‌سكردنین؟! وتم: ڕاسته پێناسه‌كه‌م هی ساڵی په‌نجا و سێیه.. ددانه‌كانم وێڵ كردن به‌و ڕێگه‌وبانانه‌وه نووسان دروستیان ده‌كه‌م. لێی پرسیم: كێ پاره‌ت له باتی دروستكردنی ئه‌و ڕێیانه ده‌داتێ؟ وتم: هیچ كه‌س! -: ئه‌ی به‌بێ پاره.. ها؟! یه‌خه‌ی گرتم: یاڵڵا، پێشم كه‌وه! یاڵڵا! ده‌ی با بچین (ڕاوێژكار) و كارمه‌ندانی شار ببینم، بزانم ئه‌تۆ چ كاره‌ی و له پێناوی چیدا ئه‌و چاكه‌یه ده‌كه‌ی؟ به سه‌رۆكم وت: له سه‌ر چیادا، ژیانم ئاوا ده‌گوزه‌رێ.. چ ده‌كرێ، چار چیه؟ئه‌م دونیایه هه‌موو چه‌شنه بنیاده‌مێكی تێدایه.. سه‌رۆك وتی: بڵێ بزانم، بڵێ! ته‌واوی كه، قسه‌ت خۆشن، تا تۆ قسه‌كانت ته‌واو ده‌كه‌ی، منیش ته‌له‌فۆنێك بۆ (ژمێریار) ده‌كه‌م ده‌سته جلێكت بۆ ئیش بداتێ. وتم: جه‌نابی سه‌رۆك (ژمێریار) ڕازی نابێ. -: بۆ چی؟ مه‌گه‌ر تۆ ژمێریاری ئێمه له كوێ ده‌ناسی؟ وتم: (ژمێریار)ی ئێوه ناناسم، به‌ڵام مامه‌ڵه‌م له‌گه‌ڵ)ژمێریار)ی دارستان بووه. بۆ سه‌رۆكم ڕوونكرده‌وه كه چۆن ڕۆژێ جه‌نگه‌ڵبانێك هاته لام و تكای لێكردم بچمه یاری، هاوین بوو،(له‌و كاته‌یدا كه كرێكار وه‌ده‌ست ناكه‌ون)، داوای لێكردم چ به هیمه‌ت چ به قیمه‌ت یارمه‌تی بده‌م. وتی: لافاو هه‌ستاوه و به‌شێكی جاده‌ی بردووه، ئه‌مڕۆ سبه‌ی شتێك ڕووده‌دا، ئۆتۆمبیلێ وه‌رده‌گرێ، كه‌سێ سه‌ری ده‌چێته قوڕ ئه‌و كاته‌ی من خاكی كوێ بكه‌م به سه‌رما. چووم ئیشم بۆ كرد، ڕۆژی دوایی هاته‌وه، وتی: مام ڤلاشۆ، باوكم بڕۆ سۆراخی ئیشی خۆت، ئێمه كرێكارمان ناوێ! وتم: بۆچی؟ وتی: باشه پێت ده‌ڵێم، ژمێریار ده‌ڵێت: ئه‌و كابرایه شێته، ئێمه ناتوانین ئیش به شێتان بكه‌ین، له‌وانه‌یه كه‌تنێكی له ده‌ست بقه‌ومێ، ئه‌و كاته شانه‌كه له سه‌ری كێ ده‌شكێ؟!. باوكم له‌وانه‌یه بپرسن، چۆن كار به پیاوی (نائاسایی) ده‌كه‌ن! (ژمێریار) وتی: زووكه بڕۆ وه‌ده‌رینێ.. ئێمه پێویستیمان به شێتان نییه.. جه‌نگه‌ڵبان وه‌ده‌ری نام و، وتی: ئه‌گه‌ر ده‌ته‌وێ كار بكه‌ی ده‌بێ پسووله‌ی په‌سندنامه‌ی دكتۆرت هه‌بێ. سه‌رۆك وتی: ئاخری تێنه‌گه‌یشتم، تۆ بۆچی بێ پاره كار ده‌كه‌ی؟ له كاتێكدا پێویسته كرێی خۆت وه‌رگری.. بۆم ڕوون كرده‌وه: كه هه‌ر له سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له‌یه دووچاری چه‌ندین به‌ڵاو سه‌ریه‌شه‌بووم.. چه‌ند جار له‌گه‌ڵ كرێكارانی ئه‌و بڵندیانه ده‌مه‌قاڵێم بووه.. چه‌ند جار له ناوه‌ڕاستی ڕێدا تێك هه‌ڵنگوتووین. رۆژێ یه‌كێ له‌و كرێكارانه لێم هاته پێش و، وتی: ئه‌تۆ بۆچی به‌بێ پاره كار ده‌كه‌ی؟ پێم ناڵێی بۆچی له قیمه‌تی ئێمه كه‌م ده‌كه‌یه‌وه؟ ئێمه هه‌موو به پاره كار ده‌كه‌ین كه‌چی جه‌نابیشتان به خۆڕایی!!. یه‌كێكی تر كه له هه‌مووان (داخ له دڵ تر) بوو، داده‌دادی بوو.. ده‌یگوت: ئه‌و گه‌ردن شكاوه‌ی ده‌زێی باوێن.. به‌مه‌رگی ئه‌حمه‌قێك دونیا خراب نابێ، ئه‌گه‌ر نه‌ختێ هێزم نه‌دابووایه به‌رخۆم ده‌ڕووبارێیان هاوێشتبووم.. ده‌یانگوت: (ته‌یری گوڵ قابیل به‌داری زه‌قنه‌بووته).. ده‌به‌نگ خۆت بگره..! ڕاوه‌سته چیت به‌سه‌ر دێنین.. وتم: هه‌ر كارێكی ده‌تانه‌وێ، بیكه‌ن!، قسوور مه‌كه‌ن.. من حه‌زم له‌م كاره‌یه.. حه‌زم لێیه ڕێگه‌وبانان بۆ خه‌ڵكی بكێشم.. به‌سه‌رۆكم وت: كه یه‌كێ ته‌ماشای به‌رزی ده‌كا ده‌یبینێ پڕی دڕك و داڵ و كوچكه‌به‌رده.. ڕێگایه‌كیان به‌ناودا ده‌كێشێ.. (به‌ره‌و بڵندی) ده‌یبا، ده‌یبا.. ڕێ خوار ده‌بێته‌وه. ڕاست ده‌بێته‌وه و ده‌یگه‌یێنێته لووتكه‌ی كێو.. ته‌ماشا ده‌كات بنیاده‌می پێدا ده‌ڕۆن. گوێ قوڵاخ ده‌كا: (كوڕو كچ) ده‌ردی دڵی یه‌كتری تێدا ده‌ڕێژن و ژوانی تێدا ده‌كه‌ن. ئه‌ویش دڵی له خۆشیانا ده‌كرێته‌وه.. گه‌ش ده‌بێته‌وه.. به سه‌رۆكم وت: به‌ڵام كه به پاره بێ، به‌و جۆره‌نیه، مرۆڤ خۆشی لێ نابینێ. ئه‌و ڕۆژه دیتم كوڕێك و كچێك به‌ره‌و ژوور هه‌ڵده‌كشێن منیان بینی خه‌ریكم ئه‌و كه‌ڵه دره‌ختانه‌ی قه‌راخی جاده ده‌بڕم لێم هاتنه پێش و وتیان هاوڕێ سه‌ر كه‌ڵان ببره به‌ڵام توخوا وریابه به جارێ ڕێگا ڕووت نه‌كه‌یته‌وه. وتیان: هه‌ندێ له‌و ته‌قاویتانه حه‌ز ده‌كه‌ن به‌ڵامان بۆ بنێنه‌وه.. ده‌یانه‌وێ بڵێن كه پیره‌مێرده‌كان حه‌زیان له سه‌ره‌تاتكێ و دیقدیقانێیه جێگایه‌كیان با بۆ بمێنێ خۆیان تێدا وه‌شارن.. به سه‌رۆكم وت: ئیتر هه‌ر كه‌سێ پێشنیهادی ڕێیه‌ك ده‌كات.. ئه‌م دونیایه هه‌موو جۆره بنیاده‌مێكی تێدایه. ئه‌و ڕێگایانه داركه‌ره‌كانیش سوودی لێ ده‌بینن.. هه‌ر به‌و هۆیه‌شه‌وه بوو منیان له به‌ر ده‌ستی كرێكاره‌كاندا ده‌رهێنا.. به‌سه‌رۆكم وت: له‌به‌ر ده‌ستی ئه‌وانه‌ی له بریتی ڕێگا دروست كردن ده‌وڵه‌ت پاره‌یان ده‌داتێ.. به‌ڵام داركه‌ره‌كان مرۆی ساده و دڵپاكن، زۆربه‌یان وشكه‌دارم بۆ ده‌هێنن.. یارمه‌تیم ده‌ده‌ن.. نازم هه‌ڵده‌گرن.. پێم ده‌ڵێن: ئێمه پێویستیمان به تۆیه، نابێ بڕۆی و به‌جێمان بێڵی.. ئاده‌مزادی سه‌ر زیندوون.. ساده‌و دڵپاكن، خۆشه‌ویستیان لێ ده‌بارێ.. ئه‌گه‌ر ئه‌وان نه‌بوونایه، له‌وانه بوو ئێستا له
نه‌ده‌بووم، سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ژنه‌كه‌م له ماڵ نییه له چێشتخانه‌دا كارده‌كات، حه‌فتا (لیڤ) وه‌رده‌گرێ، هه‌ر له‌وێش نان ده‌خوا.. كوڕه‌كانیشم ته‌نانه‌ت سه‌ریان له‌و قسه‌و باسانه ده‌رناچێ، چ جای شتی تر. ئه‌گه‌ر خانوو و پاره‌یان هه‌بێ، به‌رپێی خۆیان نابینن، بۆ منیش هه‌ر هیچ. به سه‌رۆكم وت: له‌م دونیایه‌دا هه‌ر كه‌سێ ڕێیه‌كی هه‌یه، هه‌ر كه‌سێ ئامانجێكی هه‌یه. سه‌رۆك وتی: بڵێ.. قسه‌ت خۆشن.. چێژیان لێ وه‌رده‌گرم. لێی پرسیم چه‌ند جۆره ڕێگا هه‌یه؟ كه‌چ، ڕاست، چاك، خراپ.. (حه‌زی لێ بوو بیزانێ). وتم: جه‌نابی سه‌رۆك، ناگوترێ! به ته‌واوی ناگوترێ.. (ڕێگای خه‌راب نییه)!! ڕێگایێ ئه‌گه‌ر هه‌بێت حه‌تمه‌ن به جێگایه‌ك هه‌ر ده‌گات.. به‌ڵام فڵانه ڕێ، ده‌گاته كوێ، ئه‌مه‌یان قسه‌یه‌كی تره. بۆ نموونه ڕێگایه‌ك درێژ ده‌بێته‌وه تا ده‌گاته لووتكه‌ی چیا.. باشه، ئه‌و بڵندیه بۆ خۆیت ڕاده‌كێشێ، تۆش ده‌ڕۆی، ده‌ڕۆی تا ده‌یگه‌یتێ، دوای ئه‌وه پێت ده‌ڵێت: ده ئێستا سه‌یركه، ته‌ماشای ده‌شتی كاكی به كاكی بكه، ته‌واوی شار له‌ژێر پێی تۆ دایه، (لێ گه‌ڕێ ئه‌گه‌ر بۆ جارێكیش بێ له به‌رزییه‌وه سه‌یری ده‌شت بكرێت). ڕێگایێكی دیكه هه‌یه، ده‌ڕوات تا ده‌گاته نوخته‌یه‌ك ده‌ڵێن پێویسته ئه‌و نوخته‌یه ئاوێكی لێ بخورێته‌وه، پشوویێكی تیا بدرێ.. ماندوویێكی تێدا بحه‌سێته‌وه.. ئه‌و په‌له‌ییه‌ت له‌چی؟ خێرا په‌ی بكه‌ی و له‌سه‌رخۆ بڕۆی به‌جێگایێ هه‌ر ده‌گه‌ی.. (ئاخر براله ئه‌من گه‌ردی ده‌مه‌و به‌یانم، توانای ئارام گرتنم نییه تاكو زووه ده‌مهه‌وێ له بڵندیه‌وه سه‌یری خواره‌وه بكه‌م..) ئیتر وایه..، ئه‌گه‌ر ڕێگه‌وبان نه‌بن مرۆڤ چوزانێ چی له هه‌نده‌راندا هه‌یه. دار (زه‌یزه‌فۆنێك) هه‌یه من ڕێگایێكم بۆ كێشا، هه‌ر به‌ناوی ئه‌ویشه‌وه ناوم نا (زه‌یزه‌فون)، ئه‌و ناوه‌ی پێوه مایه‌وه.. ئه‌و ڕۆژه بینیم یه‌كێ به‌و ڕێیه‌دا ده‌گه‌ڕێته‌وه، لێم پرسی: هاوڕێ، له كوێ دێیته‌وه؟ وتی: له ڕێگای (زه‌یزه‌فون)دا پیاسه‌م ده‌كرد، تا (زه‌یزه‌فون) وه سه‌ركه‌وتم.. هه‌ندێ جار هه‌ر به‌تایبه‌تی له خه‌ڵكی ده‌پرسم، فڵان بۆ كوێ چووه؟ چی بكه‌م به خۆم نیه دڵخۆش ده‌بم.. ئیتر هه‌ر كه‌سێ ڕێیه‌كی هه‌یه، هه‌ر كه‌سێ ئامانجێكی هه‌یه.. سه‌رۆك گوێی قوڵاخ كرد بوو، سه‌یری ددانه‌كانی ده‌كردم.. ده‌یگوت: بڵێ.. قسه بكه، قسه‌ت خۆشن. پێم وت: جا قوربان له‌مه‌ش چاكتر ڕێگاوبانه كۆنه‌كانن. سه‌رده‌مێ ڕێگا بوو.. ئێستاكه كوێر بووه‌ته‌وه، به‌ڵام شوێنه‌واری هه‌ر ماوه، كه به ڕێگایه‌ك له‌و ڕێیانه‌دا گوزه‌ر ده‌كه‌ی (به‌سه‌رسامیه‌وه) له خۆت ده‌پرسی: گه‌لۆ! تۆ بڵێی ئه‌م ڕێیه بۆ كوێ بچێت؟ ده‌بینی له وه‌ختێكدا شكارته ده‌غڵ بووه، ئێستاش به‌یاره و كوێر بووه‌ته‌وه، به‌بارانێ شۆردراوه‌ته‌وه و دیواره‌كانی ڕۆچوون.. به‌ڵام دیسان شۆێنه‌واری هه‌رماوه كه ڕۆژێ له ڕۆژان شكارته بووه و كرداری تێدا كراوه. ئه‌گه‌ر به‌چاكیش لێی وردبیته‌وه جێگای جۆخین و خه‌رمانیش ده‌سنیشان ده‌كه‌ی.. ئه‌و ڕێیانه‌ش، به ڕێگای تر ده‌گه‌ن، ئه‌وانیش ڕێی تریان لێ ده‌بێته‌وه، له‌و ڕێیانه‌یشدا كه سه‌یر ده‌كه‌ی چاوت به چاڵ و كه‌ندان ده‌كه‌وێ كه به دوای شتێ، خه‌زنه‌یێ سكیان هه‌ڵدڕاوه..!! شوێنه‌واری وێڵی و كونجوكاوی كرێكارانی له ڕۆخه‌كاندا ده‌بینرێ، جا ئه‌وانه چیان ده‌ست كه‌وتووه یان نه‌كه‌وتووه ئه‌مه‌یان نازانین.. ڕێگای سێیه‌م ته‌ماشا ده‌كه‌ی پێچاوپێچ و به گه‌وه‌یه، به‌ره‌و ژوور درێژ ده‌بێته‌وه، سه‌ره‌و خواریش ده‌بێته‌وه.. ده‌ڕوات تا ده‌گاته ته‌ك دیواری كۆنه قه‌ڵایێ.. سه‌رۆك وتی: باشه ئێستا ده‌ته‌وێ چ بڵێی؟ تۆ ئه‌و ڕێگایانه چاك ده‌كه‌یته‌وه؟ وتم: گرینگ ئه‌وه‌یه، ئه‌و ڕێیانه به كوێ ده‌گه‌ن.. هه‌ندێ ڕێگا هه‌ن به قسه‌ی خه‌ڵكی مردوون و كوێر بوونه‌ته‌وه و به هیچ جێگایه‌ك ناگه‌ن. گریمان ڕێگایێ ده‌گاته سه‌ر بێستانێكی به‌ردراو، بێستانێكی بێ ئاو چ سوودێكی ده‌بێ. قه‌ڵایێكی ئازادكراو به كاری چی دێ.. چ پێویسته ڕێگایه‌ك دروست بكرێ له وێرانه‌یه‌كدا ته‌واو ده‌بێ؟ ئه‌گه‌ر هێشتا شتێكی تێدا مابێته‌وه، چاوگه‌یه‌كی لێ بێت.. دره‌ختێكی لێ بڕوێ، سایه و سێبه‌رێكی هه‌بێ پێی بحه‌سێیه‌وه.. جوان و شۆخ بێ، دڵی مرۆڤ خۆش بكا.. ئه‌و كاته جێی خۆیه‌تی چاك بكرێته‌وه، له نۆژه‌نه‌وه
بۆچی چاك بكرێته‌وه؟.. یاخود بۆچی دروست بكرێ؟ سه‌رۆك وتی: ئه‌گه‌ر سه‌هو نه‌بم، وا ده‌زانم گرینگترین شت لای تۆ، جوانییه. وتم: وه‌كو ده‌فه‌رمووی وایه. جا ئه‌گه‌ر جوانی نه‌بێت ئه‌م دونیایه به‌چی ده‌چێ؟ وتی كه‌وایه تۆ ئه‌وه‌نده ئاشقی جوانی: بوه‌سته ده‌سته جلێكی جوانت بده‌مێ. ئه‌و كاته ده‌بینی كه ئێمه به ته‌واوی له یه‌كتری ده‌گه‌ین. ته‌له‌فۆنه‌كه‌ی هه‌ڵگرت و (ژمێریار)ی ده‌نگ دا: ئه‌لۆ،(دیمۆڤ) تۆزێ وه‌ره ئێره، ده‌مه‌وێ شتێكت نیشان بده‌م (ژمێریار هات). سه‌رۆك وتی: دیمۆڤ، ده‌مه‌وێ، ده‌سته جلێك بده‌ینه باوه‌مان، ئه‌مه (ڤلاشۆ)ی به‌ناوبانگه، كه له شاری ئێمه‌دا به خۆڕایی ڕێگاوبانان دروست ده‌كا. ده‌ڵێم به‌ڵكو ده‌سته‌جلێكی به‌ر كه‌وڵی بۆ په‌یدا بكه‌یت، ئێستا پاییزه، دونیا یه‌ك پارچه شێداره پێویسته خۆی گه‌رم داپۆشێت، پێویسته ئاگاداری خۆی بێ.. (ژمێریار په‌سندی كرد..). ـــ: حه‌تمه‌ن پاره‌ی جله‌كان ده‌دات؟ منیش وتم: جه‌نابی سه‌رۆك، بۆ ئه‌و ورده ئیشانه ئه‌زیه‌ت مه‌كێشن.. سه‌رۆك وتی: ورده ئیشی چۆن؟ مه‌گه‌ر تۆ له‌لای ئێمه چووكه‌ی؟ ناوبانگی تۆ له ته‌واوی شاردا بڵاو بووه‌ته‌وه. چۆن ده‌بێ به‌بێ به‌رگ بمێنیته‌وه؟ كێ ناڵێ به‌یانی سه‌رمات نابێت و له نێو ناچی؟ له دڵی خۆمدا وتم: عه‌جه‌ب بنیاده‌می چاك له‌م دونیایه‌دا هه‌یه! دیار بوو سه‌رۆكیش هه‌مان قسه‌ی ده‌كرد. ـــ: هه‌وڵ ده‌ده‌ین هه‌قی ته‌قاویتیت بۆ دابین بكه‌ین، تۆ كار بۆ ده‌وڵه‌ت ده‌كه‌ی، بۆ ئه‌وه‌ی گه‌ر ڕۆژێ خوانه‌خواسته شتێكت به‌سه‌ر هات: ده‌ستێكت شكا.. پایه‌كت بریندار بوو، شتێكت هه‌بێت ژیانت دابین بكا. (ئه‌وان گاڵته‌وگه‌پیان ده‌كرد و منیش پێده‌كه‌نیم). وتم باشه ئه‌دی ئه‌گه‌ر هیچ شتێ ڕووی نه‌دا؟! (سه‌رۆك سه‌ری سڕما) ـــ: چۆن؟! خۆت شتێ ده‌كه‌ی؟ مه‌گه‌ر نابێ؟! وتم: بۆچی نا قوربان، هه‌موو شتێك ده‌بێ، هه‌موو شتێك له ده‌ستی ئاده‌مزاد خۆی دایه.. بۆچی نابێ..؟ شت نییه نه‌بێ قوربان. كه ئه‌مه‌م وت و، تۆزێ گڕژیمه‌وه، ده‌می بوو به ته‌ڵه‌ی ته‌قیوو،ڕاپه‌ری یه‌ك به‌خۆی قیژاندی به‌سه‌رما! ـــ: كه‌وایه، فێڵبازی خوێڕی، ئاماده‌ی كه‌تنێك بكه‌ی و مووچه‌ی (ته‌قاویتی) له ده‌وڵه‌ت بستێنی؟ ده‌ته‌وێ كڵاو بكه‌یته سه‌ری ده‌وڵه‌ت!! به ژمێریاری وت: سه‌یری سه‌یری ته‌نها پێستی سه‌ره‌وه‌ی هی بیناده‌مانه! ئه‌و ئاده‌مزاده پیرۆز و موباره‌كه ده‌بینی كه له ڕێی خوادا ڕێیان دروست ده‌كا، كه‌چی ده‌یه‌وێ كڵاو بكاته سه‌ری ده‌وڵه‌ت! داده دادی بوو.. ده‌یقیژاند! ـــ: ده‌مه‌وێ بۆم ڕوون بكه‌یه‌وه، ده‌مه‌وێ بزانم بۆچی كاری دروست كردنی ڕێگاوبانان به‌شێت و شووران ده‌سپێررێ؟ به‌رپرسیارانی ئێمه بۆچی خه‌وتوون؟! (ده‌ستی به‌رز كرده‌وه و ڕێگای پێشاندام). ـــ: بۆۆ ده‌رێ! زووكه ده‌ی بڕۆ ده‌ره‌وه نامه‌وێ چیتر بتبینم! بشزانم پێت ناوه‌ته چیاو جه‌نگه‌ڵان وای له حاڵت.. فێڵبازی، به‌دفه‌ساڵ.. زووكه بڕۆ ده‌ره‌وه! منیش هاتمه ده‌رێ.. چ ده‌توانم بكه‌م.. به‌سه‌رۆكم وت: هه‌ر كه‌سێ ڕێگایه‌كی هه‌یه پێیدا ده‌ڕوا.. ئێستا كه لێم ناگه‌ڕێن چیدی ڕێیان دروست بكه‌م، خوا ده‌یزانێ زۆر ڕه‌نج ده‌كێشم، چونكه ئه‌وان نازانن كه هێشتا ده‌بێ چه‌ندین ڕێگا هه‌ن دروست بكرێن چه‌ندی دیكه‌ش زیادن و پێویسته ببه‌سترێن.
() نیكۆلای خایتۆڤ ، چیرۆكنووسی بولگاریایی ناسراو-(1919-2002) (*) له گۆڤاری( ماهنامه كاوه- ژماره31 لاپه‌ڕه 335 ( به فارسی )
كراوه به كوردی.
