چۆن مەرگ ڕەوتی ژیانی شكسپیری گۆڕی؟.. حەيدەر عەبدولرەحمان
مردنی (هامنێت) ی كوڕە تاقانەكەی شكسپیر ساڵی 1596 هەم ڕوداوێكی جەرگ بڕ بوو لەژیانی شكسپیر، هەم وەرچەرخانێكی بنەڕەتی بوو لەگۆڕینی ڕەوتی ئەدەبی و هونەری شكسپیر.
ئەو سات تەمەنی (هامنێت) تەنها یازدە ساڵ بوو، كە لە دوای كۆچ كردنی، شكسپیری باوكی كردە بنیادەمێكی ترو وای لێكرد، تێڕوانینی بەرامبەر بە ژیان بگۆڕێت و لەكەسێكی قۆشمەبازەوە ببێت بە كەسێكی وجودی.
ئەم تێڕوانینەی لە دوای مەرگی (هامنێت ) وای كرد، ئێش و ئازارە دەروونییەكانی ببێتە سەرچاوە بۆ هەڵڕشتنی بەرهەمەكانی و زۆر بوونی شانۆگەرییە تراژیدیاكانی .
ڕەخنەگری ئینگلیزی (سافت دونا) لم بارەیەوە دەڵێت : مردنی كوڕە تاقانەكەی گورزێكی وێرانكەر بووبؤ شكسبير.
ئه وه تا ناوی (هامنێت ) پەیوەندییەكی نزیكی بە (هاملێت) ەوە هەیە، شكسبير ئه و كاراكته ره ى كرده گرنگترین پاڵەوانی تراژیدی لە مێژوودا.
زانایانی وەك (شاپیرۆ، گرینبلات) پێیان وایە، لێكچوونی نێوان (هامنێت) و (هاملێت) بە ڕێكەوت نەبووە ، بەڵكو شكسپیر زۆر هوشیارانە ئەو ناوەی بۆ تراژیدیای هاملێت داناوە، چونكە ناوەكە لە ڕەسەندا ئیلهامێكی نا ئاسایی بەشكسپیر بەخشی بۆ نووسینی تراژیدیاكە .
شكسپیر لە(هاملیێت ) دا زۆر جەختی لەسەر مردن كردۆتەوە، هەر لە دیمەنی یەكەمەوە ، تارمایی باوكەكەی لەگەڵ دایە تا كۆتایی.
مەبەست لە لێك جودا نەبوونەوەی باوك و كوڕِێكە ، تەنانەت لە دوای مردنیش .
هەندێكیش پێیان وایە تراژیدیای (هاملێت) نووسینەوەی حاڵەتە دەروونیەكانیەتی و باس لەباوكێك دەكات كە دوای مردنی، بە وێنەی تارمایی هەمیشە لەگەڵ كوڕِەكەیەتی .
چونكە دوای مردنی كوڕەكەی لە هەر وشەیەك دەینووسێ كوڕەكەی لە خەیاڵیدا ئامادە بوو.
هەروا لە زۆربەی شانۆگەرییە دواییەكانیدا شكسپیر فەلسەفەیەكی وجودی دەوروژێنێ و پرسیاری بوون، یان نەبوون دەكات .
(جەیمس شاپیرۆ) لە ساڵی ١٥٩٩: لە كتێبی (ساڵێك لە ژیانی ویلیام شكسپیردا) زیاتر دەڕوات و دەڵێت: مردنی كوڕەكەی خاڵی وەرچەرخان بووە بۆ گۆڕینی فۆرمی نووسین لە شاكارەكانی شكسپیر .
(پارك هۆنان)یش لە كتێبی شكسپیر، ئاماژە بەوە دەكات كە نەبوونی هیچ دەقێكی تایبەتی لە شكسپیرەوە سەبارەت بە مردنی كوڕەكەی، بەو مانایە نییە كە كاریگەری ئازارەكانی مردنی كوڕەكەی پێوە نەماوە، بەڵكو ئەوە مانای ئەوەیە كە شانۆنامەكان خۆیان بوونەتە كتێبی خەم و پەژارەیی ئەو.
یان كە دەڵێت : (هاملێت) تەنها شانۆگەرییەك نیە باس لە شازادەیەكی دانیماركی بكات، بەڵكو باسی باوكایەتی و لەدەستدان و مردنی باوكێك دەكات پێش مردنی كوڕەكەی ، بەڵام بە رۆح وەك تارمایی هەرگیز لە كوڕِەكەی جیا نابێتەوە.
هەر لە هاملێتیش نا شكسپیر لە بەرهەمەكانی دیكەشیدا دا دەرگای لە ڕووی خەمۆكی و فانتازیا ، لە بەرهەمەكانی تری وەك ئۆتیللۆ ، شا لیر، ماكبێس كردەوە. بە هەمان فۆرم .
بۆیە زۆربەی ڕەخنەگران وای دەبینن، كە ئەم خەم و پەژارانە بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ لە نووسینەكانی شێكسپیردا ڕەنگی داوەتەوە، بەتایبەتی لە شانۆگەری (هاملێت ) دا كە شكسپیر چەند ساڵێك دوای مردنی كوڕەكەی نووسیوویەتی .
ئەوەتا پەیوەندی نێوان هەردوو ناوەكە (Hamnet / Hamlet) ڕێكەوتێكی زمانەوانی نیە، بەڵكو كاریگەری باوكێكە، كە دوای مردنی ڕۆڵەكەی سێبەری باوكانەی هەر بەسەر كوڕەكەیەوە دەمێنێتەوە،
لەشانۆگەرییەكانی دواتری، وەك (لیر پاشا) و (ئۆتیلو) ش هەمان ئەو كاریگەریانە، شێوازێكی قووڵتر و بیركردنەوەیەكی زیاتریان وەرگرت، كە تێیدا پرسی خەم، لەدەستدان، و پرسیارە فەلسەفییە گەورەكانی تر، دەربارەی چارەنووس و ناسنامەی مرۆڤ زێتر بوون .
لە شانۆگەری (شەوی دوانزەهەم) دا، شكسپیر باس لە چیرۆكی ڤیۆلا (Viola) و ((Sebastian) دەكات، كە دوانەی هاوشێوەن. ئەوان بەهەڵە لە یەكتر جیا دەبنەوە و (ڤیۆلا) وا بیر دەكاتەوە كە براكەی، (سێباستیان) خنكاوە، كەچی لە هەقیقەت دا هەر ماوە، شكسپیر ئەم ڕووداوەی بە شێوەیەك وابەستە كردووە بە هامێنتی كوڕی كە ئەو خۆی بە دوانەی ڕۆحی كوڕەكەی شوبهاندووە مردن لێكیان جیا ناكاتەوە.
هەمان چیرۆك بەسەر دوانەی (هامینت) و )جودیس) یش دەگونجێ، كە دوو دوانەی شكسپیر بوون و ساڵی 1585 بە یكەوە لە دایك بوون
هەروا ئەگەری ئەوە هەیە شكسپیر، بە نووسینی ئەم چیرۆكە، حەزی كردبێت دوانەكان بەیەك بگەنەوە و پێكەوە بژین، وەك جۆرێك لە ئارەزووی نائاگایانەی گەڕاندنەوەی ژیان بۆ كوڕە لەدەستچووەكەی، لە ڕێگەی دەربڕینێكی هونەرییەوە، كە پێی وا بووە مردن تەنها بۆ ماوەیەكی كاتییە.
خەمی ئۆلێڤیا
گەورەترین خەمی ئۆلیڤیا ئەو گەمارۆ مردنەیە كە دەوروبەریان تەنیووە، لەوانە مردنی باوكی ، دواتر بە ماوەیەكی كەم لە دەستدانی براكەی، كە تاكە پشتیوان و پارێزەری ئەو بووە،
بۆیە خەفەت وا گەمارۆی دەدات ، كە بڕیار بدات خۆی دوورە پەرێز ڕابگرێت لەپیاوان، ڕووی خۆی داپۆشێت، بۆ ماوەی حەوت ساڵ پرسە دابنێ.
مەبەستی ئۆلیڤیا ئەوە بووە، كە دوای ئەو كارەساتانە دنیا لە خۆی حەرام بكات و كەس بیر لەخوازبینیشی نەكاتەوە، ئەو كۆشكەكەی كردبوو بە زیندانێك بۆ سزادانی خۆی.
شكسپیر لە كۆتاییدا دەیەوێ بڵێ بەڵام لە ئەنجامدا خۆشەویستییەكی نوێ ئۆلێڤیا دەگەڕێنێتەوە بۆ ناو ژیان، پەیامێكی گەشبینانە دەبەخشێ و دەڵێت، ئازار و خەم، هەرچەندە قووڵ بن، بەڵام لە كۆتاییدا دەتوانین بەسەریاندا زاڵ بین و ژیان بەردەوامی پێ بدەین .
ئەم دوو نموونەیە لە ( شەوی دوانزەهەم) ئەوە نیشان دەدەن كە چۆن تەنانەت لە ناو كۆمیدیاشدا، خەمی تایبەتی شكسپیر بۆ (هامنیت) ی كوڕی بووەتە سەرچاوەیەك بۆ نووسین و مامەڵەكردن لەگەڵ تەوەری لەدەستدان و بەڵام دووبارە دۆزینەوە.
شكسپیر لە كارەساتی مردنی ( هامنێت ) دا زۆر ئازاری دەروونی چێشتووە، بەڵام بە عەقلانیەت ڕەفتاری لەگەڵ رَووداوەكە كردووەو رێگە هۆشداریەكەی لە بیر نەكردووە بۆ هەڵس و كەوت كردن لە گەڵ ئەم جۆرە ڕووداوە جەرگ بڕانەدا .
