ڕۆمانێك و دوو وهرگێڕ و چهند سهرنجێك! … سهدیق سهعید ڕواندزی
ڕۆمانی ئازارهكانی كچێك، باس له چارهنووسی دایك و كچێك دهكات، كه به هۆی سهختی ژیان و دۆخی خێزانی و كۆمهڵایهتییان، ڕووبهڕووی نههامهتی زۆر دهبنهوه و ئهو ئازاره دهبێته سیمای بهردهوامی چارهنووسی ژیانیان تا مردن. پاڵهوانی سهرهكی ئهو ڕۆمانه پهروانهیه. پهروانه دوای ئهوهی سهعیدی هاوسهری كه بههۆی خۆشهویستییهوه ژیانی هاوسهرگیری لهگهڵ پێكهێنابوو له دهست دهدات و دهمرێت، ئیدی نایهوێت جارێكی دیكه شوو به هیچ پیاوێكی دیكه بكاتهوه. چونكه بڕوای وایه له دوای خۆشهویستهكهی، ئهستهمه بتوانێت لهگهڵ هیچ پیاوێكی دیكه بژیت و خۆشی بووێت.
وهلێ دایك و باوكی زۆری بۆ دێنن و ناچاری دهكهن جارێكیتر هاوسهرگیریی بكاتهوه. ئهویش دوورله خواستی خۆی، له ژێر فشاری دایك و باوكیدا، ئهو بڕیاره دهدات و شوو به پیاوێك دهكات كه ئهویش پێشتر له ژنهكهی جیابۆتهوه.ئهگهرچی پهروانه، بهو ئومێدهوه بههزادی ههڵبژارد كه له گهڵی بژیت و ههست به بهختهوهری بكات ، وهلێ به پێچهوانهوه ههموونههامهتی و ئازارهكانی ئهو ژنه لهو چركه ساتهوه دهستییان پێكرد كه چووه ماڵه نوێیهكهی لهگهڵ هاوژینهكهی. بههزاد ئهگهرچی بهڵێنی به پهروانه دابوو ئاسوودهی بكات، بهڵام ههر له سهرهتاوه به لێدان و ئازاردان و شكانهوهی پهروانه دهست بهو ژیانه تازهیه دهكات.
بههزاد كهسێكی گیرۆدهبووی مادده هۆشبهرهكانهو بهو هۆیهوه ژیانی پهروانه و صهنهمی كچی كه له هاوسهری پێشوویهتی،دهبێته دۆزهخێكی كوشنده. بههزاد وێرای ئهوهی كهسیهتییهكی گیرۆدهی ئهو كارانهیه، هاوكات ئهو پهڕی ههڵسوكهوتی توندوو شكانهوه و تێههڵدان لهگهڵ ژن وزڕ كچهكهی دهكات و ڕۆژانه ئازارییان دهدات. ژیانی ئهو دایك و كچه له چوار دیواری ماڵێكی بێ دهنگ، به ئازارو نههامهتییهكی زۆرهوه ڕۆژانه دهگوزهرێت و تهنانهت خواردن و پێداویستی ڕۆژانهشیان بۆ دابین ناكات.
بههیچ شێوهیهكیش ڕێگه نادات پهروانه له ماڵ بچێته دهرهوه.بهم شێوهیه ژیانی دۆزهخی ئهو دایك و كچه درێژهی دهبێت تاكو بههزاد دهگیرێت و دهخرێته زیندانهوه.پهروانه له دوای گرتنی هاوسهرهكهی، واههست دهكات كه دهرگای به ختهوهرییهكی ههمیشهیی بۆ كراوهتهوه وخۆی وصهنهمی كچی بهتهنها دهژین و ههر چۆنێك بێت دوور له ئاژاوه و تێههڵدانهكانی بههزاد ئاسوودهن، وهلێ ئهو بهختهوهریهیان درێژه ناكێشێت، چونكه دایك و باوكی پهروانه كاتێ دهیانهوێت له هۆڵهنداوه بگهڕێنهوه بۆ ئێران و بچنهوه لای پهروانه و صهنهم، فڕۆكهكهیان تێكدهشكێت و دهمرن. دیسانهوه خهم و خهفهت ژیانی پهروانه دهگرێتهوه.
ئهو كه ئومێدێكی زۆری ههبوو به گهڕانهوهی دایك و باوكی كه ژیانیان خۆشتر دهبێت، ههر زوو ئهو خهونانهی لێ ژاكان. ئهمجارهیان، گوزهرانی ژیانیان دهكهوێته ئهستۆی ئهو. ههموو كارێك دهكات و شهونحوونی ماندووبوونی زۆر دهبینێت تهنها بۆ ئهوهی بتوانێت ژیانێكی ئاسایی دوور له ستهمی باوكی بۆ صهنهمی كچی بڕهخسێنێت و ئهویش درێژه به خوێندنهكهی بدات. بهڵام سهرهنجام ئهو كاركردنه به تهندروستی خۆی تهواو دهبێت و پهروانه تووشی نهخۆشییهكی كوشنده دهبێت كه ئهویش شێرپهنجهی گهدهیه. صهنهم كه هێشتا تهمهنی چوارده ساڵه و جوانترین و بههادارترین دیاریی به جێماوی سهعیدی هاوسهری پێشوویهتی بۆ پهروانه، ناچاره لهو تهمهنه بچووكییهی خۆی واز له خوێندن بێنێت و چاودێری دایكهكهی بكات. ئهگهرچی دوای ساڵانێك له زیندانیكردنهكهی، بههزاد ئازاد دهبێت و جارێكی تر دهگهڕێتهوه لای پهروانه و صهنهم، وهلێ ئهو ههر مرۆڤه دڕندهكهی جارانه و تۆزقالێك نهگۆڕاوه، بگره زیندانیكردنهكهی له ئهستۆی ئهوان ئهزانێت و دیسانهوه ژیانی ئهو دایكه نهخۆشه و ئهو كچه جوانیكلهیه دهكاتهوه به دۆزهخ.
بهم شێوهیه ئازاری ئهو كچه درێژهی دهبێت و پاشانیش به مردنی پهروانهی دایكی، ئهوهندهی تر بێ لانه دهبێت و دهكهوێته ژێر دهستی بههزاد و پهردیسی زڕدایكی،ئهوانیش وهك كارهكهرێكی نێوماڵی خۆیان نهك وهك منداڵێكییان ههڵسوكهوتی له گهڵ دهكهن. هاوكات دهیانهوێت له برای پهردیسی باوهژنهكهی ماره بكهن، كه چهندین ساڵ له خۆی گهورهتره. بهڵام دواجار صهنهم بڕیار دهدات له ماڵ ههڵبێت و دهچێته ماڵی پوورێكی و بهم شێوهیه ژیانێكی دیكه دهست پێ دهكاتهوه و ڕووداوهكانی ڕۆمانهكهش كۆتاییان دێت. لێرهدا به پێویستی دهزانم چهند سهرنجێكی كورت له بارهی وهرگێڕانی ڕۆمانهكهوه بنووسم. ئهم ڕۆمانه،ئهگهرچی دوو كهس به هاوبهشی و ههریهكهیان چهند بهشێكییان لێ وهرگێڕاوه، بهڵام به هیچ شێوهیهك ئاماژهیان بهوه نهكردووه كه ڕۆمانهكهیان له چ زمانێك وهرگێڕاوه، كه بڕوام وایه بۆ ئهوهیه خۆیان له ههڵهكان بهرپرسیار نهكهن .
وێرای ئهمهش چۆن دهبێ دهزگایهكی چاپ ڕۆمانێكی وهرگێڕدراو بڵاو بكاتهوه، بهبێ ئهوهی ئاماژه بۆ ئهو زمانه بكات كهلێی وهرگێڕاوه.هاوكات چهند ههڵهیهكی دیكهش ههن كه له خوارهوه باسییان دهكهین:_
*ڵاپهڕه 8نووسیویانه:_(پهروانه له سهر سستهمهكه نووستبوو). ئهو دوو وهرگێڕه،چونكه وورد نهبووینه لهوهرگێڕانهكهیان، كهوتوونهته ئهو ههڵهوه.چونكه ئهوان مهبهستییان(سیسهمی خهوتنه) كه چی وشهكهیان به ههڵه وهرگێڕاوه كه تهواوی مانای ڕستهكهی ئاوهژو كردۆتهوه.چونكه(سستهم) یانی ڕژێمی سیاسی!.
*ڵاپهڕه 8 نووسیویانه:-(چاوه قهوییهكانی) من نازانم ئهوان مهبهستییان لهو وشهیه ڕهنگی(قاوهییه) یان وشهی( قهوییه) كه بهمانای بههێزی دێت؟!. دواتر نازانم ئهوانه ڕۆمانهكهیان بۆ خوێنهری كورد وهرگێڕاوه یان عهرهب؟.
ڵاپهڕه 32نووسیویانه:(هێلكه و ڕوون و نان له سهر سفرهكه دروست كرابوون). بێگومان ئهمه ههڵهیه داندرابوون دروستهكهیه.مهرج نییه واتای پهڕهگرافێك له ڕۆمانێكدا، بهههمان شێوهی زمانی نووسراو وهربگێڕدرێتهوه. بهڵكو دهبێ لهگهل بونیادی زمانهوانی زمانی دووهم بگونجێنرێت. *ڵاپهڕه 34نووسیویانه:(بهلاشهیهكی بێ هێزهوه چووه نهخۆشخانه). تائێستاش بهشێكی زۆرله نووسهر و وهرگێڕهكانی ئێمه(جهسته و لاشه و تهرم و ڕوفات)له یهكتری جیاناكهنهوه كه ههر یهكێكییان بۆ دۆخێكی تایبهتی بهكاردێن. وادهزانن ههموویان یهك مانا دهگهیهنن.
*ڵاپهڕه 69نووسیویانه:(قژی به سهر شانی پهخشكردبوو).بێگومان پهرشكردبوو گونجاوتره. *ڵاپهڕه 72نووسیویانه:( ڕۆژانی كۆتایی مانگی ئیسفهند بوو). نازانم مهبهستییان لهو مانگه چ مانگێكی ساڵه؟ئایا ئهوان بیریان لهوهنهكردۆتهوه كه خوێنهری كورد ئاخۆ دهزانێ ئیسفهند چ مانگێكه؟.
*ڵاپهڕه 78نووسیویانه:(فرمێسكهكانی سهر گۆنای دایكی پاككردهوه). سڕیهوه دروستتره و ههر ئهم وشهیهش بهكاردێت. *ڵاپهڕه 79نووسیویانه:-( لهماڵهكه فیرار بكات). ئایا هیچ جوانییهك لهوشهی فیراردایه؟ههڵبێت جوانتر نهبوو؟خۆ وهرگێڕان مانای ئهوه نییه دهق وشهی ئهوزمانه بنووسینهوه كهنووسینهكهی پێ نووسراوه. ئهی وهرگێڕان مانای چییه؟.نایشارمهوه كاتێ وشهی فیرارم بینی، بهداخهوه فیراربووهكانی سهردهمی بهعسم بیر هاتهوه!. *ڵاپهڕه 87نووسیویانه:(پزیشك ئهنجامی تاقیكردنهوهكهیان پێ ئهداتهوه). ئهو دوو وهرگێڕه وایانزانیوه( پشكنین)و(تاقیكردنهوه) ههر یهك واتایان ههیه. له كاتێكدا تاقیكردنهوه به مانای(امتحان)بهڵام پشكنین به مانا(فحص)دێت. كه لهڕاستیشدا پزیشك ئهنجامی پشكنین دهداتهوه نهك ئهنجامی تاقیكردنهوه،وهك ئهوهی ئهوان تێی گهیشتوون و بهههڵه وهریانگێڕاوه..
*ڵاپهڕه 88 نووسیویانه:( سپڵی زهڕبهیهكی كوشندهی بهركهوتبوو). به داخهوه بهشێك له وهرگێڕه ناشارهزاكانی ئێمه، له بری ئهوهی زمانی كوردی له میانهی وهرگێڕانهكانیاندا جوانترو بهپێزتر بكهن، دێن تهعریبی دهكهن.چونكه ئهوهنده وشهی عهرهبی دهنووسن!!. *ڵاپهڕه 104نووسیویانه:(تهماشای چاوه شهفافهكانی دهكرد) سهرنج لهوشهی شهفاف بدهن.
ڵاپهڕه 105 نووسیویانه:(ههستی كرد فهقهڕاتی تێك شكاوه). سهرنج لهوشهی فهقهڕاتی بدهن!ئهمه زمانی وهرگێڕانه یان زمانی ئاسایی دهربڕین و قسهكردن؟ *ڵاپهڕه 127 نووسیویانه:( ئیزعاجتان ناكهین). سهرنج لهوشهی ئیزعاج بدهن.
*ڵاپهڕه 151نووسیویانه:(بوغزێك گهرووی پزیشكهكهی گرتبوو). دهبێ مهبهست حوزنێك واتا غهمگینییهك بێت،كه زۆرجار مرۆڤ به هۆی دڵتهنگییهوه گهرووی دهگیرێت و قسهی بۆ ناكرێت.چونكه بوغز،بهمانای بوغزاندن و ڕقلێبوونهوه دێت. پزیشكهكه لهو كاته ئهو ههستهی بۆ دروست بووه كه نازانێ چۆن به صهنهم بڵێت پهروانهی دایكت تووشی نهخۆشی شێرپهنجه بووه ودهمرێت.بۆیه ئهوهی گهرووی پزیشكهكهی گرتووه بوغز نییه بهڵكو دڵتهنگییه، دهبوو ئهو دوو وهرگێڕه ئهو حاڵهته دهروونییانه له یهكتری جیابكهنهوه. *ڵاپهڕه 184 نووسیویانه:(بریسكهیهك دای لهخهیاڵی).لێرهدا مهبهست له بروسكهیه كهوهك تهزووێك و ئاگاهێنانهوهیهك دهكهوێته بیری مرۆڤهوه، كهچی ئهوان كردوویانه بهبریسكه، بێ ئاگا لهوهی بریسك بهمانای بریسكانهوه دێت!.
*ڵاپهڕ209 نووسیویانه:( زهینی تهشهنوجی كردبوو).دیاره نهیانزانیوه هاو واتای تهشهنوج له زمانی كوردی چییه، ههربۆیه تهشهنوجهكهیان نووسیوهتهوه!.
ڵاپهڕه213نووسیویانه:_(ئهگهر صهنهم بچێته پهروهرگا).لێرهدا مهبهست(پهروهرشگا)یه،واته ئهو خانهیهی منداڵی بێ دایك و باوكی لێ دهژیت.بهڵام دهبوو ئهو دوو وهرگێڕه بزانن كه لهزمانی كوردی(ماڵی بێ سهرپهرشتان)و(خانهی نهوجهوانان)و(لانهی بێ دایك و باوكان)بهكاردێت. چونكه ئهوان ڕۆمانهكهیان بۆ خوێنهری كورد وهرگێڕاوه نهك فارس!..
ڵاپهڕه 215نووسیویانه:_( دهستی بۆ گۆناكانی بردوو له مسی كرد).
بێگومان ههموو وهرگێڕانێك،دهبێ لهگهڵ زمانی بۆوهرگێڕدراو بگونجێت.بۆئهوهی له كاتی خوێنهوهیدا خوێنهربهئاسانی درك بهمانای وشهكان بكات.مهرج نییه هاوواتای ههموو وشهیهك له دووزماندا ههبێت، بهڵام مهرجه هاوواتای ئهو وشهیه بكرێت كه له فهرههنگی زمانهوانی ئهو نهتهوهیه ههیه. له نێو ئێمهدا چونكه دهزگایهكی تایبهت به وهرگێڕان نییه،ئیدی ههركهسه و بهپێی تێگهیشتنی خۆی دهق وهردهگێڕێت. ههربۆیهشه دهبینین بهشێك له وهرگێڕانهكان، لهجیاتی ئهوهی زمانی كوردیمان وهك زمانی دایك لاشیرنترو پیرۆزتربكهن،لهبیرمان دهبهنهوه. پێشنیاریشم بۆ ئهو دهزگایهی ئهو ڕۆمانهی چاپ كردووه ئهوهیه، كه ههر ڕۆمانێكییان وهرگێڕا لهههر زمانێكهوه دهبێ بنووسن لهو زمانهوه وهرگێڕدراوه. ناكرێ خوێنهر ڕۆمانێكی وهرگێڕدراو بخوێنێتهوه،بهبێ ئهوهی بزانێت له چ زمانێك وهرگێڕدراوه!!!….
*پهراوێز:_ ناوی ڕۆمان(ئازارهكانی كچێك)نووسینی(مههسا تایع)وهرگێڕانی ( كامیل محمدهێمن شهریف).بڵاوكراوهی خانهی چوارچراسلێمانی 2019…
*ئهم بابهته له ڕۆژنامهی ههولێر ژماره 3100ڕۆژی 13-6-2019بڵاوكراوهتهوه…
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
